شأن الهی
شأن الهی، تجلیات وجودی حقتعالی هستند که به تقدیر الهی وجود یافتهاند و همه سلسله موجودات عالم ظهور و شأن تجلی الهی در حال تغییر و تجدد میباشند.
اهمیت و جایگاه شان الهی
شأن الهی در اصطلاح عرفانی ظهور و تجلی الهی در حضرت واحدیت که هر لحظه جهان هستی از فیض جدید در قالب تجلیات الهی بهرهمند میگردد..[۱]
تنوع و اختلاف در تجلیات الهی مسألهای است که از دیرباز مورد توجه عارفان قرار گرفته است، عرفا با استناد به آیات الهی معتقدند؛ شأن الهی اقتضای تجلی در هستی و ظهور تغییر در عالم را دارد و معتقدند بینهایت بودن تجلیات الهی از بینهایت بودن اسماء و شئون الهی نشئت میگیرد.[۲] امامخمینی نیز به شأن الهی توجه داشته و با استناد به برخی آیات الهی، تجدد و تغییر عالم را از شأن و اسماء الهی میداند.[۳]
چیستی شأن الهی
اهل معرفت مراد از شأن الهی را ظهور و تجلی حق میدانند که هر آنی وجودی را اعطا میکند.[۴] امامخمینی نیز در بیان چیستی شأن الهی معتقد است در هر آنی و شأنی تجلی جدیدی از ملکوت نازل شده به ملک میرسد و از ملک به ملکوت برمیگردد، و بر این اساس تمام هستی در حال تبدل و تجدد و تجلی است.[۵]
به باور امامخمینی ذات غیبالغیوب بدون اسما و صفات در هیچ موطنی تجلی و ظهوری ندارد؛ امّا حسب «کل یوم هو فی شأن»، دارای صفات، اسماء و شئون جمالی و جلالی است[۶] و همه سلسله موجودات عالم از هیولی تا عالم مفارقات و از اوج تا حفیض، دائم در حال تبدل و تغییراند و همه آن برحسب حکومت اسماء الهی است؛ زیرا حقتعالی به حسب هر اسمی شأنی دارد که موجودات را از لیس به ایس و از ایس به لیس خارج میکند؛ یعنی در هر لحظه و شأنی خلعی و لیسی است، پس برای مراتب وجود از غیب تا شهود بسطی است به بسط رحمانی و قبضی است که تحت اسم قهار میباشد، بر همین اساس این حرکت و تبدلات مختص به عالم ماده نیست، ازاینرو نباید بین مشرب عرفانی و فلسفی خلط شود.[۷]
انسان کامل و شأن الهی
امامخمینی معتقد است که خداوند به مقتضای اسم «کل یوم هو فی شأن»، در هر لحظه و آنی، شأنی دارد و تنها بر انسان کامل که مظهر جامع اوست با تمام شئون تجلی میکند؛ زیرا هر یک از موجودات از عوالم عقول مجرده و نفوس کلیه تا ساکنان ملکوت اعلی، مظهر اسم خاصی هستند که ایشان بر آنها تجلی کرده است.[۸]
به اعتقاد ایشان خداوند در هر آنی و شأنی، وجودی را اعطا میکند و هیچ شانی از شئون او از هر جهت مانند شأن دیگری نیست؛ لکن همه موجودات بجز انسان، دارای مقام معلومی هستند. انسان کامل به دلیل برخورداری از جامعیت انسانی مقام لامقامی دارد و تمام شأنی الهی را دارا میباشد؛ ازاینرو ملائکه شأنی از شئون انسان کامل میباشند.[۹]
حالات سلوکی
به اعتقاد اهل معرفت، سالک آنچه را میطلبد و خداوند اجابت میکند به قدر آنچه در شان او است، میباشد. پس شأن هر شیء، شأن خداست؛ چون تعینات، شئونات حق بوده و همه منسوب به حقتعالی هستند.[۱۰] امامخمینی نیز در بیان شأن الهی و حالات سلوکی سالک، معتقد است؛ حقتعالی گاهی با اسم ظاهر و گاهی با اسم باطن و گاه با اسم جلال و جمال تجلی میکند، هنگامی که سالک تعینات و ظلمات و کدورت قلب را مرتفع ساخت و به صفای نفس و روح رسید، آنگاه حقتعالی شئونات خود را بر او آشکار میکند.[۱۱] سالکی که مظهر چند اسم از اسمای الهی است، احوالات و شئونات الهی بر او نیز مختلف است و طبق «کل یوم هو فی شأن» در هر لحظه و شأنی خداوند برای این چنین سالکی تجلی میکند.[۱۲]
پانویس
- ↑ نجمالدین، مرصاد العباد، ج۱، ص۳۱۱؛ کاشانی، تأویلات کاشانی، ج۲، ص۲۸۶؛ الحکمة المتعالیه، ج۲، ص۲۸۴.
- ↑ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۲۶۶؛ نسفی، الانسان الکامل، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۷۹۵؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۶۶.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۲۳ و ۱۴۹؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۰؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الأنس؛ ص۱۷۳؛ آداب الصلاة، ص۳۰۹.
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۷، ص۲۸۴؛ مرصاد العباد، ج۲، ص۳۱۱؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۸۰-۸۱.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۷۳.
- ↑ آداب الصلاة، ص۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۳۸-۱۳۹، صاحبی؛ اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۴۹؛ صاحبی، اسرار ملکوت ج۲؛ ص۳۷۳.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۰.
- ↑ ابنعربی، فصوص الحکم، ص۲۸۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۹.
- ↑ امامخمینی، شرح دعاء السحر، ص۱۲۳.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- رازی، نجمالدّین، مرصاد العباد، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- قیصری، داوودبنمحمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلالالّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، تأویلات کاشانی، تصحیح سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی برخی مضامین حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- نسفی، عزیزالدین، الانسان الکامل، تهران، نشر طهوری، ۱۳۸۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی