شاکله اعمال
شاکله اعمال، روحیات، سجایا و عادات هر انسانی شاکله اعمال او را تشکیل میدهد.
اهمیت و جایگاه شاکله اعمال
شاکله اعمال در اصطلاح دینی به معنای ساختار درونی یا سرشتی است که بر اساس آن اعمال انسان شکل میگیرد.[۱] یکی از بحثهای مهم، کلامی، فلسفی و عرفانی، بحث از شاکله اعمال انسانی است، در حوزه انسانشناسی اسلامی علمای اخلاق و عرفان به بحث از شاکله اعمال، حقیقت و پیامدهای آن پرداختهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث شاکله اعمال، تأثیر اعمال قلبی بر بدن و آثار آن پرداخته است.[۳]
حقیقت شاکله اعمال
در نگاه اصل معرفت شاکله روحیات و سجایا و عمادات هر انسانی است که او را مقید به رویهای میکند. بنابراین مفهوم «شاکله» هیچ گونه اختصاصی به طبیعت ذاتی انسان ندارد؛ ازاینرو برخی آن را به معنای طبیعت، خلقت، ساختار، طریقه و سنت دانستهاند. بنابراین شاکله عبارت است از هرگونه هیئت ظاهری یا باطنی که به چیزی یا به کسی ساختاری ویژه عطا میکند، همانگونه که ملکات اخلاقی و حالات درونی انسان شاکله او را تأمین میکنند. بنابراین هر کس بر اساس ساختار خود به عمل معینی گرایش دارد و بنابر توسعهای که برای معنای شاکله شد، این مسئله اختصاص به رابطه میان انسان و اعمالش نخواهد بود، بلکه میان همه علل و معالیل هستی وجود دارد و آیه «قل کل یعمل علی شاکلته»،[۴] ناظر به همین واقعیت است که عملها و اثرها همیشه متناسب و هم سنخ با ویژگیای است که در شاکله علت وجود دارد.[۵]
امامخمینی نیز در بیان حقیقت شاکله اعمال، معتقد است صورت فعلی و جنبه ملکوتی عمل، همان شاکله و باطن عمل است که گاهی این عمل از سنخ ملکوت اعلی و گاهی از سنخ ملکوت سفلی است؛ زیرا اعمال تابع شاکله نفس است و هر کس بر شاکله خود عمل میکند.
امامخمینی با استناد به آیه «قل کلّ یعمل علی شاکلته» در بیان رابطه عمل و نیت باطنی معتقد است، هر یک از ظاهر و باطن، متأثر از آثار یکدیگر میباشند و اعمال قلبی کمال خود را از روزنههای قوای مُلکی نشان میدهند.[۶]
به اعتقاد امامخمینی هر صورتی باطنی دارد و این صورت تنزل یافته آن باطن است. باطن نیت و شاکله آن عمل خارجی است که بر اساس آن شکل میگیرد؛ زیرا تمام اعمال در نیات و عامل فانی میباشد.[۷] به باور اعمال امامخمینی اعمال انسان تابع شاکله نفس است؛ زیرا ملکات شاکله اول نفساند و نیات شاکله ثانوی نفس میباشند و اعمال تابع هر دوی آنهاست.[۸]
سنخیت در اعمال
فلاسفه اسلامی با توجه به قاعده سنخیت و مفاد آن، گفتهاند از علت معین تنها معلول معین صادر میشود و معلول معین، تنها از علت معین صدور پیدا میکند. فلاسفه با استناد به آیه مثل «قل کل یعمل علی شاکلته» معتقدند شاکله و ساختار علت بهگونهای است که از آن تنها یک معلول صادر میگردد.[۹]
امامخمینی نیز در بیان سنخیت اعمال معتقد است هر موجودی، ربّی دارد و هر ظلّی، ذی ظل حاکم بر آن است و از آنجا که جمیع مراتب و حدود و اعتبارات منطوی و فانی در ذات اطلاقی حقیاند، ازاینرو به موجب مفاد آیه « قل کل یعمل علی شاکلته»، اتم انحای تناسب و سنخیت در بین موجودات ارتباط ظاهر و مظهر و نسبت علی و معلولی میباشد.
بین جاعل بالذات و مجعول بالذات اگر مناسبت و سنخیت ذاتی و حقیقی نباشد صدور هر چیزی از هر چیزی لازم میآید. اگر ذات مقدس حق، متباین من جمیع الوجوه با اشیاء خارجی باشد، هیچ موجودی جهت معلولیت پیدا نخواهد کرد، بنابراین تمام عالم و موجودات در ظهور حق فانی است و از خود استقلالی ندارد و هرکس بر شاکله خود عمل میکند، و اعمال تابع شاکله ربّ خود است مانند کوزهای که آب صاف گوارای خود را از منافذ خود که روابط بین ظاهر و باطن است، بیرون میدهد و به شکل و شاکله خود در میآورد چنانکه کوزهای که آب تلخ و شور و ناگوار دارد از باطن خود به توسط منافذ که روابطاند ظاهر میکند.[۱۰] به اعتقاد امامخمینی رابطه بین روح و باطن ملکوتی با ظاهر و قوای مُلکی نفس به اندازهای است که هر یک از ظاهر و باطن، متاثر از آثار یکدیگر میباشد و کمال و نقص و صحت و فساد هر یک به دیگری ساری میگردد.[۱۱]
پانویس
- ↑ ملاصدرا، تفسر القرآن الکریم، ج۷، ص۴۳۰؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۴۱۸ و ۴۳۳.
- ↑ کاشانی، تأویلات کاشانی، ج۱، ص۴۰۹؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۳۰؛ تفسیر القرآن الکریم، ج۷، ص۴۳۰؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۱۴۴-۱۴۶ و ۴۱۸؛ فضلی، پیش انگارههای انسانشناختی، ص۹۶-۹۷.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۳۱-۳۳۲؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۴۹؛ شرح دعای سحر، ص۲۱.
- ↑ اسراء: ۸۴.
- ↑ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۳۰، الشواهد الربوبیه، ص۴۱؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۱۴۵-۱۴۹.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۸-۳۸۹؛ شرح چهل حدیث، ص۳۳۱-۳۳۲؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویة، ص۴۸.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث ص۳۳۱-۳۳۲.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۳۲.
- ↑ ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ص۴۱؛ کردی، شواهد قرآنی، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۴۸؛ شرح دعای سحر، ص۲۱؛ شرح حدیث جنود عقل، ص۳۸۸-۳۸۹؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۱۰۷-۱۰۸؛ انوار حکمت، ص۱۷۳-۱۷۵.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۸.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، انوار حکمت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- فضلی، علی، پیش انگارههای انسانشناختی، تهران، فرهنگ و اندیشه، ۱۳۹۷ش.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی برخی مضامین حکمت متعالیه، قم، فرهنگ و معارف، ۱۳۹۴ش.
- کاشانی، عبدالرزاق کاشانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- ملاصدرا محمدبنابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
نویسنده: باقر صاحبی