شیخ انصاری
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مرتضی بن محمدامین دزفولی انصاری |
| لقب | شیخ اعظم، خاتم الفقهاء و المجتهدین |
| نسب | از نوادگان جابر بن عبدالله انصاری |
| تاریخ تولد | ۱۸ ذیحجه ۱۲۱۴ق/۲۳ اردیبهشت ۱۱۷۹ش |
| زادگاه | دزفول، ایران |
| تاریخ وفات | ۱۸ جمادیالثانی ۱۲۸۱ق/۲۸ آبان ۱۲۴۳ش |
| محل دفن | حرم امام علی(ع)، نجف |
| شهر وفات | نجف، عراق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدمحمد طباطبایی مجاهد، محمدحسن نجفی، ملااحمد نراقی، حسین انصاری، محمدشریف مازندرانی، موسی کاشفالغطاء، علی کاشفالغطاء |
| شاگردان | میرزای شیرازی، محمدکاظم خراسانی، حبیبالله رشتی، سیدجمالالدین اسدآبادی، میرزا حسن نجمآبادی، محمدحسن آشتیانی، ملاعلی کنی، سیدحسین کوهکمری، جعفر شوشتری |
| محل تحصیل | دزفول، نجف، کربلا، کاظمین |
| تألیفات | فرائد الاصول (رسائل)، المکاسب، الصلاة، الطهارة، التعادل و التراجیح، حاشیه بر نجاة العباد |
شیخ مرتضی انصاری (۱۱۷۹ـ۱۲۴۳ش/۱۲۱۴ـ۱۲۸۱ق) از فقیهان بزرگ شیعه در سدۀ سیزدهم قمری که پس از صاحب جواهر، مرجعیت عامه یافت.
وی با نوآوری، دانش اصول و در پی آن، فقه را وارد ردهی تازهای کرد. کتابهای رسائل و مکاسب ارزشمندترین آثار اوست که از منابع درسی حوزههای علمیه شیعی شده است. به آثار وی عالمان و پژوهشگران بسیاری پرداخته و شرح یا حاشیه نوشتهاند. امامخمینی نیز از آثار شیخ انصاری بهره گرفته و به آنها پرداخته و بارها از او به نیکی یاد کرده و از او با «استاد بزرگ ما، استاد عالیقدر ما» نام برده است.
زندگی
شیخ مرتضی انصاری دزفولی پرآوازه به شیخ مرتضی انصاری و شیخ انصاری (۱۱۷۹ـ۱۲۴۳ش/۱۲۱۴ـ۱۲۸۱ق) بوده است. همچنین به «خاتم الفقهاء و المجتهدین» نیز نامیده شده است.[۱] نام کامل او، شیخ مرتضی بن محمدامین بن شمسالدین بن احمد بن نورالدین بن محمدصادق دزفولی، بزرگترین فرزندِ شیخ محمدامین بود که روز ۲۳ اردیبهشت سال ۱۱۷۹ش، برابر با ۱۸ ذیحجه (روز جشن غدیر) سال ۱۲۱۴ق در دزفول زاده شد.[۲] چون نژادش به جابر بن عبدالله انصاری از صحابه پیامبر(ص)، میرسید و زادروزش نیز روز جشن غدیر بود، او را مرتضی انصاری نامیدند.[۳]
شیخ انصاری از همان دوران کودکی به فراگرفتن قرآن و معارف اسلامی پرداخت. سپس با گذراندن دورۀ مکتبخانه و مقدمات، برای دورۀ سطحِ درسهای حوزوی، سال ۱۲۳۲ق همراهِ پدر به عتبات عالیاتِ عراق سفر کرد.[۴] و همانجا ماندگار شد. در میانۀ سالهای بودش در عتباتِ عراق، چندین بار به دزفول و دیگر شهرهای ایران نیز رفت و آمد کرد و برای سالهای دیرپا از عالمان بزرگِ این شهرها بهره گرفت.[۵]
شیخ مرتضی در ایران و عراق از استادان و عالمان بسیاری بهره برد. از جمله: پسر عمویش، حسین انصاری دزفولی،[۶] سیدمحمد طباطبایی مجاهد، محمدشریف مازندرانی،[۷] ملا احمد نراقی،[۸] موسی بن جعفر کاشفالغطاء، علی بن جعفر کاشفالغطاء، محمدحسن نجفی صاحب جواهر الکلام و...[۹]
او شاگردان برجستهای نیز پرورش داد. از جمله: سیدمحمدحسن شیرازی (صاحب فتوای مشهور تحریم تنباکو)، میرزا حسن نجمآبادی، محمدطه نجف،[۱۰] جعفر شوشتری، حبیبالله رشتی، سیدحسین کوهکمری، محمدحسن مامقانی، سیدعبدالکریم لاهیجی، محمدباقر آقا نجفی اصفهانی، محمدکاظم خراسانی (صاحب کفایةالأصول)، ملاحسینقلی همدانی، سیدجمالالدین اسدآبادی، سیدابوالقاسم خوانساری، ملا قربانعلی زنجانی، محمدحسن آشتیانی، ملا علی کنی و....[۱۱]
شیخ انصاری نوآوریهای علمیِ بسیاری داشت. ناموری او بیشتر در نوآوریاش در اصول و فقه بوده است.[۱۲] وی دربارۀ ولایت فقیه هم دیدگاه ویژهای دارد.[۱۳]
برخی بر این باورند که شیخ انصاری به ولایت فقیه در حکومت و سیاست اعتقاد نداشت.[۱۴] شماری نیز در برابر این برداشت، به باورمندی او باور دارند.[۱۵]
آثار گوناگونی از شیخ انصاری برجای مانده است که برخی از آنها همچنان از کتب درسی حوزههای علمیه به شمار میروند. برجستهترین آثار ایشان بر این پایه هستند: فرائد الاصول (رسائل)، کتاب المکاسب، کتاب الصلاة، کتاب الطهارة، رسالههایی بسیار در موضوعهای گوناگون، حاشیه بر مبحث استصحاب، حاشیه بر نجاة العباد (رساله عملیه)، التعادل و التراجیح[۱۶] و....
در دوران نظام جمهوری اسلامی ایران همایش و بزرگداشتهای گوناگونی برای گرامیداشت شیخ انصاری برپا شده که آثار فراوانی نیز دربارۀ شخصیت و دیدگاههای فقهی و اصولی وی چاپ و پخش شده است.[۱۷] همایش جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد شیخ مرتضی انصاری (۲۳ تا ۲۵ آذر ۱۳۷۳ش)، در مدرسه عالی تربیتی و قضایی طلاب (دانشگاهِ کنونی قم) از نمونههای بارز است که بیش از هفتاد اثر چاپ و پخش شده است.[۱۸] نمونۀ دیگر همایش نکوداشت شیخ اعظم انصاری، ۱۱ آبان ۱۳۹۱ش در مدرسه عالی خاتم الاوصیاء در قم بود که با پیام لطفالله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید شیعه برگزار گردید.[۱۹]
شیخ انصاری سرانجام در ۲۸ آبان ۱۲۴۳ش (۱۸ جمادیالثانی ۱۲۸۱ق) در نجف درگذشت و در حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد.[۲۰]
شیخ انصاری و امامخمینی
امامخمینی در آثار علمی و سخنرانیها رأی و دیدگاه شیخ مرتضی انصاری را فراوان دستمایه علمی خود قرار داده.[۲۱] و از او به «شیخ بزرگوار... علیهم رضوان اللَّه تعالی» یاد کرده است.[۲۲] چنانچه هنگام درس نیز وی را با جملۀ «استاد بزرگ ما، استاد عالیقدر ما» یاد میکرده است.[۲۳] در کتاب شرح چهل حدیث، شیخ انصاری را «محقق جلیل و جامع فضیلت علم و عمل... رضوان اللّه تعالی علیه» دانسته است.[۲۴]
امامخمینی بر این باور بود که اوج پارسایی شیخ انصاری بود که توانست شاگردهای بزرگی تربیت کند و کتابهای ارزندهای بر جامعۀ علمی پیشکش نماید.[۲۵] از دیدگاه ایشان، رفتار و کردار شیخ انصاری نهتنها بر حوزۀ علمیۀ نجف؛ بلکه بر سبک زندگی اجتماعی، فرهنگی و ساختمانسازی مردم نجف نیز تأثیر گذاشته بود.[۲۶] امامخمینی پارسایی و بزرگمنشی شیخ انصاری را ناشی از استاد او، سیدعلی بن سیدمحمد که از بزرگان زهد و عرفان زمان خود بود، میدانست.[۲۷]
امامخمینی میگفت اگر عالمانی همچون شیخ انصاری توانستند اسلام را همهجانبه نگهدارند، فقه را پیش برده و گسترش دهند، مسائل دینی را افزایش داده و آن کتابهای ارزشمند را بنویسند و میان مردم کارا و جایگاه بالایی داشته باشند، برای این بوده که زندگیشان یک زندگی طلبگی بوده است. به تجملات ارزش نمیدادند.[۲۸] و اگر همین سیره و سبک زندگی شیخ انصاری در حوزههای علمیه فراموش گردد و تشریفات و زیادهخواهی چیره گردد، حوزههای علمیه و روحانیت صدمه خواهد دید و باید نگران شد.[۲۹]
امامخمینی خودساختگی و پرهیزگاری عالمانی همچون شیخ انصاری را بهگونهای بالا میدانست که میگفت چنین عالمانی خوابِ گناهانگیز نیز نمیبینند.[۳۰]
پانویس
- ↑ شبیری زنجانی، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، ص۱۵.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار، ج۲، ص۳۲۳.
- ↑ عقیقی بخشایشی، صدر، فقهای نامدار، ج۲، ص۳۲۳؛ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ج۱، ص۷۷.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار، ص۳۲۴.
- ↑ جوانشیر، کریم، نامداران راحل، ج۱، ص۱۰۳؛ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار، ص۳۲۴ و ۳۲۶؛ موسوی، دریای فقاهت، ج۱، ص۱۶ـ۱۷؛ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۱۷.
- ↑ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۹۲.
- ↑ موسوی، دریای فقاهت، ص۲۴.
- ↑ مدرسی تبریزی، ریحانة الادب، ج۱، ص۱۹۳.
- ↑ مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۱۰۲.
- ↑ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۹۸.
- ↑ مهاجر، اندیشههای سیاسی شیخ انصاری، ص۵.
- ↑ شبیری زنجانی، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، ص۱۵؛ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۶۲.
- ↑ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۹۱.
- ↑ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۰۹.
- ↑ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۰۹؛ مختاری، سیمای فرزانگان، ص۴۳۰.
- ↑ مختاری، سیمای فرزانگان، ص ۲۹۱.
- ↑ مختاری، سیمای فرزانگان، ص۳۶۱.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار، ص۳۲۹.
- ↑ عراقی میثمی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۸۰ و ۱۰۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۱۶؛ محمدی، شرح مکاسب، ج۴، ص۶۲.
- ↑ امامخمینی، رساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی، ص ۲۳.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۲۵.
- ↑ فراهانی، سلسلۀ موی دوست، ص۱۳.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۱۶.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۷۵.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۷۵.
- ↑ امامخمینی، جهاد اکبر، ص۲۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۵۲.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۴۲.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه امامخمینی، ج۳، ص۳۴۵.
منابع
- امامخمینی، تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۰۹ق.
- امامخمینی، جهاد اکبر، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، نهم، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، رساله نجاة العباد، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۰۹ق.
- امامخمینی، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیستوجهارم، ۱۳۸۰ش.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- جوانشیر، کریم، نامداران راحل، قم، سالار، ۱۳۷۵ش.
- شبیری زنجانی، سیدموسی، ابعاد شخصیت شیخ انصاری، قم، دبیرخانه کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد شیخ انصاری، چ اول، ۱۳۷۳ش.
- عراقی میثمی، محمود، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، قم، دبیرخانه کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد شیخ اعظم انصاری، ۱۳۷۳ش.
- عقیقی بخشایشی، صدر، فقهای نامدار، قم، کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، ۱۳۷۲ش.
- فراهانی، مجتبی، سلسلۀ موی دوست، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- محمدی خراسانی، علی، شرح مکاسب، قم، الامام الحسن ابن علی(ع)، ۱۳۹۱ش.
- مختاری، رضا، سیمای فرزانگان، قم، بوستان کتاب، هشتم، ۱۳۷۴ش.
- مدرسی تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، انتشارات خیام، چهارم، ۱۳۷۴ش.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، تهران، صدرا، ۱۳۷۵ش.
- مهاجر، محسن، اندیشههای سیاسی شیخ انصاری، قم، دبیرخانه کنگره دومین سالگرد میلاد شیخ انصاری، چ اول، ۱۳۷۳ش.
- موسوی، سیدعبدالرضا، دریای فقاهت، بینا، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۲ش.