علم تفصیلی خدا
علم تفصیلی حق، علم اجمالی در عین کشف تفصیلی بدون آنکه مستلزم کثرت در ذات باشد.
اهمیت و جایگاه علم تفصیلی حق
علم تفصیلی حق در اصطلاح عرفا، علم به اشیاء متعدده با صورتهای متمایز و منفصل از یکدیگر میباشد.[۱] یکی از مسائل مهم عرفان نظری، بحث از علم تفصیلی حقتعالی است. عرفا قائلند که علم تفصیلی حقتعالی به همه کلیات و جزئیات تعلق میگیرد و بر این باورند که حقتعالی پیش از ایجاد، علاوه بر علم ذات خویش به ممکنات و اشیاء به نحو تفصیل در مرتبه واحدیت، علم دارد. علم حقتعالی به اشیا قبل از ایجاد از مباحث مهم و مشکلی است که بهترین تبیین و تقریر را عرفا ارائه دادهاند.[۲]
امامخمینی نیز در بیان علم تفصیلی حقتعالی بهترین تقریر و تبیین را قول عرفا میداند و با توجه به بحث اعیان ثابته به بحث علم اجمالی در عین کشف تفصیلی پرداخته است.[۳]
اعیان ثابته و علم تفصیلی حق
یکی از ثمرات بحث از اعیان ثابته، تعین نحو علم تفصیلی حقتعالی در مرتبه ذات و قبل از ایجاد خلق است، عرفا بر اساس آموزه اعیان ثابته بحثی را تحت عنوان علم اجمالی در عین کشف تفصیلی مطرح کرده و معتقدند خداوند در مقام واحدیت شهود مفصل در مفصل به موجودات و ممکنات جهان علم دارد.[۴] امامخمینی نیز متعلق علم تفصیلی حقتعالی در صقع ربوبی را اعیان ثابته میداند که مظاهر اسمای الهی و لوازم و صورتهای مختلف صفات حقتعالی میباشند و در حضرت علمی و مرتبه واحدیت، ظهور یافتهاند و خداوند با علم ذاتی خویش به ذات خود، به اسما و صفات و لوازم آنها نیز عالم است، پس مرتبه سابق همه اشیاء در علم حقتعالی، موطن اعیان ثابته است؛ ازاینرو ایشان در بیان علم تفصیلی حقتعالی بر این باور است که اولین مرتبه علم حق، علم در مرتبه ذات است که مشتمل بر علم به ذات و علم به کمالات ذات و اسما و صفات و لوازم میباشد؛ زیرا مقام ذات و مقام احدیت حقتعالی، حقیقتی صرف و بسیط است که همه کمالات را در مقام ذات و صورت بسیط دارا است.[۵] این علم، علم اجمالی در عین کشف تفصیلی و شهود مفصل در مجمل است که از ظهور اسما و صفات و لوازم آن، یعنی اعیان ثابته، به ظهور علمی و کشف تفصیلی در عین علم اجمالی در حضرت واحدیت واقع میشود.[۶]
امامخمینی در بیان علم تفصیلی در مرتبه ذات بر این اعتقاد است که وجود صرف، جامع هر وجودی به نحو اعلی است و چنین وجودی که در مرتبه ذات به واسطه علم به ذات تمام حیثیات وجودی به نحو اعلی در او موجود است، بنابراین برای او هر حیث وجودی و هویت نوری منکشف است و علم او به وجود، مقید به زمان و مکان و خصوصیات نیست پس در مرتبه علم ذات به ذات تمام ذرات وجود منکشف است و از این جهت علم تفصیلی حق، مستلزم کثرت در ذات نیست؛ زیرا ماهیت اعتباری بوده و امر اعتباری واقعیتی ندارد، پس کثرت در خارج تحقق ندارد؛ سپس کثرت در خارج تحقیق ندارد. بر این اساس در دار هستی چیزی غیر از وجود واقعیت ندارد و آنچه محقق است، اصل وجود است و معنای تفصیلی همین میباشد. ازاینرو از عالیترین مراتب وجود تا پایینترآن خواه غیب باشد یا شهادت، بدون حجاب و کثرتی، به علم بسیط احاطی تفصیلی ازلی حق منکشف است.[۷]
پانویس
- ↑ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۲۷۹ و ۴۵۶؛ جامی، نقدالنصوص، ص۱۶۸؛ قونوی، النفحات الالهیه، ص۱۳-۱۴.
- ↑ قونوی، النفحات الالهیه، ص۱۳-۱۴؛ المراسلات، ص۱۵۱؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۳، ص۲۸۰؛ قونوی، الفکوک، ص۱۸۹.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۲۹-۳۳۰؛ مصباح الهدایه، ص۵۴؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۲۷۴؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۹.
- ↑ قونوی، النفحات الالهیه، ص۱۳-۱۴؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۶، ص۲۷۰-۲۷۱؛ طباطبائی، نهایة الحکمه، ص۲۸۸-۲۸۹؛ نوروزی، اعیان ثابته در عرفان اسلامی، ص۱۴۲.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۱۹؛ شرح چهل حدیث، می۶۱۱.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۴۴ و ۷۳؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۸۶-۲۸۸؛ اسرار ملکوت، ج۲، ص۲۴۳-۲۴۴.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۴۰؛ ۲۲۹-۲۳۰؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۰۶-۲۰۷؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۴۸۴-۴۸۵.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه و تصحیح ویلیام چیتیک، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۰ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- طباطبائی، محمدحسین، نهایة الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۳۷۴ش.
- قونوی، صدرالدین، الفکوک، تهران، انتشارات مولی، ۱۳۷۱ش.
- قونوی، صدرالدین، المراسلات، آلمان، دار النشر فرانز شتاینز، ۱۹۹۵م.
- قونوی، صدرالدین، نفحات الالهیه، تهران، انتشارات ملی، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- نوروزی، اصغر، اعیان ثابته در عرفان اسلامی، قم، مؤسسه پژوهشی و آموزشی امام خمینی، ۱۳۹۰ش.
نویسنده: باقر صاحبی