غضب الهی
غضب الهی، به معنای عقوبت و انتقام الهی از گناهکاران میباشد. امامخمینی در آثار خویش به بحث از غضب و قهر الهی، سبقت رحمت بر غضب الهی و عواقب سوء خشم الهی پرداخته است.
اهمیت و جایگاه غضب الهی
غضب الهی در اصطلاح اخلاقی و کلامی به معنای عقوبت و انتقام الهی از گناهکاران میباشد. [۱] یکی از مباحث مهم در بحث صفات الهی، غضب و قهر الهی است. در آیات و روایات درباره غضب و قهر الهی مطالب فراوانی آمده است. اندیشمندان اسلامی نیز در آثار خویش به بحث غضب الهی، سبقت رحمت بر غضب الهی و جایگاه و آثار و عواقب غضب و قهر الهی مطالبی را بیان کردهاند. [۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث از غضب و قهر الهی، سبقت رحمت بر غضب الهی و عواقب سوء خشم الهی اشاره کرده است. [۳]
تقریر و بیان غضب الهی
در نگاه علمای اخلاق و اهل معرفت، غضب الهی از صفاتی است که در متون دینی به خداوند نسبت داده شده و در ردیف صفات قهر و جلال خداوند میباشد. [۴] امامخمینی نیز در بیان غضب و قهرالهی معتقد است عالم هستی با یک تجلی با اسم مبدئی و خالق به عرصه ظهور میرسد و کمالات الهی از بطون ذات الهی جلوه نمایی میکند و با تجلی دیگر با اسم معید و قهار بساط آن برچیده میشود. حقتعالی با تجلی به وحدت و قهر الهی و قهاریت و اتصال ظاهر به باطن و رجوع آخر به اول، جایی برای غیر نمیگذارد. ایشان با استناد به آیه «لمن الملک الیوم لله الواحد القهار»، (غافر: ۱۶). معتقد است همه تعینات و کثرات فانی در قهر و غضب الهی قرار گرفته و هیچ امری و خلقی و اسمی و رسمی به غیر از ذات حق باقی نخواهد ماند و هیچ. [۵] به اعتقاد امامخمینی اگر خداوند غضب الهی کند و با قهاریت و نور عظمت خود بر ممکنات تجلی کند، همه هستی در قهر و غضب الهی مندک میشود و آن روز ظهور و بروز مالکیت و قهاریت حقتعالی است. [۶]
سبقت رحمت بر غضب الهی
بر اساس برخی روایات، رحمت حق بر غضب او پیشی دارد. ازاینرو، علمای اخلاق و اهل معرفت بر این باورند که گستره و دامنه رحمت الهی به گونهای است که حتی بر غضب الهی مقدم است و آن را زیر پوشش میگیرد بلکه وجود غضب الهی بر مجرمان نیز به رحمت وجودی حق محقق میگردد. به باور برخی اهل معرفت اسم رحمت در آخرت نزد اسم «منتقم» شفاعت میکند و رحمت او حکم غضب الهی را برطرف میسازد. (کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۴۳؛ فیض کاشانی، علم الیقین، ج۱، ص۸۱-۸۳؛ خوارزمی، شرح فصوص الحکم، ص۸۲۰ و ۸۸۷؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۴۴).
امامخمینی نیز بر این باور است که یکی از معانی سبقت رحمت بر غضب الهی، آن است که تجلی به مقام رحمانی بر همه موجودات عالم غیب و شهادت احاطه دارد. به باور ایشان صفت رحمت در دو بستر رحمانیت و رحیمیت، اصل است و غضب و قهر الهی و اسمای جلالی تبعی هستند؛ ازاینرو، گفته شده که رحمت الهی بر غضب الهی سبقت دارد. [۷] امامخمینی در بیان رابطه رحمت و غضب الهی، معتقد است رحمت الهی گاهی به صورت قهر و غضب جاری میشود و حدود، تعزیرات، قصاص و امثال آن در حقیقت رحمت و رأفتی است که به صورت غضب و انتقام جلوه کرده است و حتی جهنم نیز رحمتی است که به صورت غضب الهی ظاهر گشته است؛ زیرا بعضی از اهل جهنم که لیاقت رسیدن به سعادت را دارند تنها با پاک و خالص شدن در جهنم میتوانند به آن دست یابند. [۸]
پانویس
- ↑ (حویزی، نورالثقلین، ج۳، ص۳۸۶؛ ابنمنظور، لسان العرب، ج۱۰، ص۷۸).
- ↑ (صدوق، التوحید، ص۱۶۴؛ مدنی، ریاض السالکین، ج۶، ص۲۱۸؛ فیض کاشانی، علم الیقین، ج۱، ص۸۳؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۲۹؛ نورالثقلین، ج۳، ص۳۸۶).
- ↑ (امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۱۰۳؛ شرح دعای سحر، ص۲۹؛ صحیفه امام، ج۹، ص۳۶۹؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۳۳؛ مصباح الهدایه، ص۱۸).
- ↑ (مدنی، ریاض السالکین، ج۶، ص۲۱۸؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۲۹، فیض کاشانی، علم الیقین، ج۱، ص۸۳).
- ↑ (امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۳۱-۳۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۱۵۵؛ آداب الصلاة، ص۲۷۲).
- ↑ (امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۳۱-۳۲).
- ↑ (امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۴۷؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۰۳؛ حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۳۳-۲۳۴؛ صحیفه، ج۹، ص۳۶۱؛ مصباح الهدایه، ص۱۸).
- ↑ (امامخمینی، صحیفه، ج۲، ص۸۶؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۳۳).
منابع
ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا. ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، بیروت، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق. امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش. امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش. امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش. امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش. امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش. امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش. حویزی، عبدعلی، نور الثقلین، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق. خوارزمی، حسین، شرح فصوص الحکم، تهران، نشر مولی، ۱۳۹۹ش. صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش. صدوق، محمدعلی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش. فیض کاشانی، محسن، علم الیقین، قم، نشر پبدار، ۱۴۱۸ق. کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق. مدنی، علیخان، ریاض السالکین، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
نویسنده: باقر صاحبی