مقام قاب قوسین
مقام قاب قوسین، به معنای نهایت نزدیکی و شدت قرب به حق و نقطه نهایی سلوک سالک در سیدن به مقام لامقامی است که اوج کمال انسانیت است.
اهمیت و جایگاه مقام قاب قوسین
مقام قاب قوسین در اصطلاح دینی و عرفانی به معنای نهایت نزدیکی و شدت قرب به خداوند و نقطه نهایی سلوک الیالله است.[۱] مفسران اسلامی و اهل معرفت در ذیل برخی آیات الهی به تبیین مقام قاب قوسین، جایگاه، حقیقت و نهایت سیر انسان در سلوک الیالله به این مقام پرداختهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش با توجه به برخی آیات الهی به بحث از مقام قاب قوسین، حقیقت، جایگاه سلوکی آن و فرق آن با مقام «تدلی» و «أو ادنی» پرداخته است.[۳]
اوج کمال انسانیت
به اعتقاد اهل معرفت اوج کمال انسانیت، وصول به مقام قاب قوسین و عطایای ذاتی نسبی الهی است که منبع و سرچشمه آن تعین ثانی است البته اوج نهایی و کامل انسان و وجود ختمی مرتبت(ص) مقام (أو أدنی) و تعین اول است. از آنجا که انسان دارای وجود طولی متعددی است، میتواند با صعود و ارتقاء از نفسانیت و رسیدن به عالم جبروت و لاهوت به مقام قاب قوسین برسد که اوج کمال انسانیت است.[۴]
امامخمینی نیز اوج کمال انسانیت و منتهی عروج و سیر و سلوک و سفر إلیالله را فنای ذاتی و قاب قوسین میداند. امامخمینی با استناد به آیه «ثم دنا فتدلی، فکان قاب قوسین أو أدنی»،[۵] قاب قوسین را تعین ثانی و قابل ثانی میداند که جامع همه اعتبارات و اسما و صفات الهی میباشد. ایشان در یک احتمالی درباره قاب قوسین معتقد است انسان با دو بال مادی و مجرد میتواند تا کنگره صرفالتجرد و بساطت محض که همان قاب قوسین است برسد. به باور امامخمینی فلاسفه و حکما درباره آیه «فکان قاب قوسین أو أدنی» مطالبی را گفته و درک کردهاند و لکن فهم این آیه ذوق عرفانی میخواهد.[۶]
جامع دو قوس
اهل معرفت در بیان فلسفه آفرینش و کمال انسانی به دو قوس نزول و صعود قائلاند. امامخمینی مجموعه نظام هستی را به شکل دایره ترسیم کرده و از آن به دایره وجود یاد میکند و با استناد به آیه «ثم دنی فتدلّی فکان قاب قوسین أو أونی» معتقد است انسان کامل تمام دایره وجود را شامل است.[۷] و بر این باور است که طبق مقتضای حب ذاتی و ایجادی، سیر نزولی از تعین اول شروع میشود و انسان در این سیر نزولی، رنگ هر مرتبهای را به خود میگیرد تا آخرین نقطه نهایی نزول انسان یعنی عالم طبیعت پس از پایان قوس نزول، انسان در قوس صعود با انسلاخ معنوی و معراج تحلیلی مراتب هستی را سیر میکند و جامع دو قوس نزول و صعود میگردد و جمع تمام حقایق حقایق الهی و کونی را به نحو احدیت جمع دارا میگردد و به مقام قاب قوسین میرسد.[۸]
فرق مقام قاب قوسین با «تدلی» و «أو أدنی»
امامخمینی در مواضع مختلفی از آثار خود به بیان مصادیق و فرق این سه مقام «تدلی»، «قاب قوسین» و «أو أدنی» پرداخته است. امامخمینی مقام تدّلی را بر فیض مقدس و مشیت مطلقه تطبیق میکند و قاب قوسین را بر مرتبه واحدیت حمل میکند و مصداق «أو أدنی» را بر تعین اول یعنی مقام احدیت میداند.[۹] ایشان مرتبه تدلّی را پس از «دنو» و نزدیک شدن، هویتی فقری میداند که بعد از آن مقام قاب قوسین که جمع میان وجوب و امکان است میباشد و مرتبه «أو أدنی» را نهایت سقف تعالی و کمال انسانی میداند یعنی رسیدن به مقام فیض اقدس بلکه بالاتر مقام مشیت مطلقه و بلکه اساساً أو ادنی مقام نیست اضمحلال و فنای محض است.[۱۰]
پانویس
- ↑ جامی، نقد النصوص، ص۳۶-۳۷؛ امامخمینی، دیوان امام، ص۳۳۵؛ یزدانپناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ص۴۰۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۹، ص۲۶۴؛ طباطبائی، المیزان، ج۱۹، ص۲۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۳۲، ص۴۸۳؛ ملاصدرا، سه رساله فلسفی، ص۱۳۶؛ کاشانی، تأویلات کاشانی، ج۲، ص۲۹۳؛ تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، ج۱، ص۱۱۱؛ آشتیانی، شرح بر زاد المسافر، ص۲۲۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۱۰ و ۱۸۱، تفسیر سوره حمد، ص۱۹۵؛ دیوان امام، ص۱۸۱ و ۳۳۵؛ شرح چهل حدیث، ص۴۵۴؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۴۹؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الانس، ص۱۷ و ۲۸۰؛ مصباح الهدایه، ص۵۶ و ۶۷، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۷۵ و ۳۰۱؛ سرّالصلاة، ص۴ و ۹۴؛ صحیفه امام، ج۱، ص۸ و ۲۱؛ ج۱۷، ص۴۵۴.
- ↑ جامی، نقد النصوص، ص۳۶-۳۷؛ فعّالی، معرفتشناسی در قرآن، ص۲۶۱؛ یزدانپناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ص۴۰۴؛ فضلی، هستیشناسی، عرفانی، ص۱۵۷.
- ↑ نجم: ۸-۹.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۵۴؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۵۹؛ تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم ومصباح الانس، ص۲۹۰؛ شرح چهل حدیث، ص۵۴۴.
- ↑ سرّالصلاة، ص۴؛ مصباح الهدایه، ص۷۸.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۴۹-۵۱؛ شرح چهل حدیث، ص۵۴۴؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۵۹؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الانس، ص۳۶ و ۷۸؛ صاحبی، اسرار ملکوت ج۱ ص۲۴۷-۲۴۸؛ اوج معرفت، ص۳۵۹-۳۶۰.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۴۹، شرح دعاء السحر، ص۱۷؛ شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۳۲.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۳۲؛ شرح دعای سحر، ص۱۷؛ مصباح الهدایه، ص۴۵، ۵۶، ۶۷.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، دیوان امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- آشتیانی، جلالالدین، شرح بر زاد المسافر، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- تهانوی، محمد، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، بیروت، ناشرون، ۱۹۹۶م.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالعلوم، ۱۳۷۹ق.
- فضلی، علی، هستیشناسی عرفانی، تهران، نشر ادیان، ۱۳۹۰ش.
- فعالی، محمدتقی، معرفتشناسی در قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۶ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، تأویلات کاشانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، سه رساله فلسفی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- یزدانپناه، یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امامخمینی ۱۳۸۹ش.
نویسنده: باقر صاحبی