بقیع
| بقیع | |
|---|---|
 نمایی از قبرستان بقیع در مدینه | |
| نام | بقیع |
| کشور | ایران |
| شهرستان | مدینه |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | جنة البقیع |
| نامهای دیگر | بقیع الغرقد |
| نامهای قدیمی | بقیع الغرقد |
| نوع بنا | قبرستان تاریخی |
| کاربری | قبرستان |
| کاربری کنونی | قبرستان |
| دیرینگی | سده اول هجری قمری |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره پیامبر اسلام(ص) |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | بله |
| آدرس | مدینه، عربستان سعودی، در شرق مسجدالنبی |
بقیع قبرستان مسلمانان در مدینه است که قبور چهار امام شیعه (امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)) در آن جای دارد. این قبرستان را مشهورترین و کهنترین گورستان دوره اسلامی در مدینه دانستهاند. بقیع محل دفن بسیاری از صحابه پیامبر(ص) و شخصیتهای نامدار صدر اسلام است. همچنین برخی همسران و فرزندان پیامبر(ص) و منسوبان به پیامبر و امامان شیعه در بقیع دفن هستند.
بقیع در روایات دارای جایگاهی با فضیلت است. در روایات آمده است که پیامبر به بقیع میرفت و برای مردگان آنجا استغفار میکرد.
بقعه و گنبدهای بقیع در دو دوره توسط وهابیان تخریب شد. وهابیها یک بار در سال ۱۲۲۱ق و یک بار در سال ۱۳۴۴ق تمامی بناهای بقیع از جمله آرامگاه چهار امام معصوم را به کلی از بین بردند. امامخمینی در سخنانی با اشاره به این واقعه، این حادثه را ناشی از نافهمی و کجروی عاملان آن دانست.
معرفی و جایگاه
بَقیع نخستین، کهنترین و مشهورترین گورستان دورهٔ اسلامی در شهر مدینه است.[۱] این قبرستان، آرامگاه چهار امام معصوم شیعه، بسیاری از صحابهٔ پیامبر، یاران ائمهٔ و شهدای صدر اسلام است.[۲] قبرستان بقیع پیش از آمدن پیامبر(ص) بقیع الغرقد نام داشت. بقیع به عنوان زمینی در حاشیه بخش مرکزی یثربِ پیش از اسلام، گورستان مردم این شهر بود و پس از اسلام نیز به عنوان مهمترین گورستان مدینه شناخته شد.[۳] بقیع در ناحیه شرقی مسجدالنبی و تقریباً در فاصله یکصد متری آن واقع شده و بارها حدود آن تغییر کرده است.[۴] این قبرستان تا یکصد سال پیش، خارج از حصار قرار داشته، اما اکنون در میان شهر مدینه واقع شده است.[۵]
قبرستان بقیع بر پایه روایات، دارای فضیلت و جایگاه ممتاز معنوی است. بقیع به عنوان یک مکان مقدس، همواره مورد توجه و عنایت پیامبر اسلام بوده و ایشان برخی عبادات خود را در آنجا انجام میداد.[۶] پیامبر(ص) به دفنشدگان بقیع توجه ویژهای داشت[۷] و برخی شبها به آنجا میرفت و برای اهل بقیع آمرزش میطلبید.[۸]
قبور ائمه بقیع
قبور چهار امام معصوم شیعیان؛ امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در بقیع است.[۹] بخش قبور ائمۀ بقيع، قبل از دفنِ پيكر اين امامان، در خارج از بقيع، و در خانهاى متعلق به عقيل بن ابىطالب قرار گرفته بود و با توسعه بقيع به آن ضمیمه شده است.[۱۰] این زیارتگاه از مهمترین مقاصد زیارتی عموم مسلمانان در مدینه منوّره بهشمار میآید. قبور ائمه بقیع تا قرن پنجم هجری فاقد ساختمان بوده و نخستین گنبد روی این قبور، در اواخر این قرن، به دستور مجدالملک بَراوستانی (درگذشت: ۴۹۲ق)، وزیر شیعه سلجوقیان، ساخته شده است. تا کمتر از یکصد سال پیش، روی قبور ائمه بقیع ساختمان و گنبدهای بزرگی وجود داشته که از بناهای معماری شاخص در مدینه بوده است.[۱۱] تمامی این بناها پس از قدرت گرفتن وهابیان در عربستان از بین رفت.[۱۲]
برخی معتقد هستند، پیکر حضرت زهرا(س) در بقیع دفن شد،[۱۳] گرچه شماری از عالمان شیعه این احتمال را رد کردهاند.[۱۴]
مدفونان در بقیع
در بقیع علاوه بر قبور چهار امام معصوم، قبور برخی از همسران و دختران پیامبر(ص) اصحاب، تابعین، قاریان و فرزندان ائمه و بسیاری از شخصیتهای نامدار تاریخ اسلام در آنجا واقع شده است.[۱۵] گفته شده بیش ده هزار نفر از صحابه پیامبر(ص) در بقیع مدفون هستند.[۱۶] جعفر بن ابی طالب، عثمان بن عفان، مالک بن أَنس، حلیمه سعدیه (دایه پیغمبر)، عباس بن عبدالمطلب، عایشه، جابر بن عبدالله انصاری، مقداد بن عمرو، فاطمه بنت اسد از جمله افراد مشهوری هستند که در بقیع دفن شدهاند.[۱۷]
تخریب قبور توسط وهابیان
با تسلط وهابیان در سرزمین حجاز، بسیاری از آثار تاریخی در بقیع که در اعتقادات آنان جایگاهی نداشت، تخریب شد.[۱۸] در ۱۲۲۱ق که وهابیان بر مدینه مسلط شدند به بقیع هجوم بردند و کلیهٔ قبههای موجود در آنجا را تخریب کردند؛ اما پس از آنکه ابراهیم پاشا برای مقابله با وهابیان به حجاز لشکر کشید و آنان را شکست داد بار دیگر قبههای بقیع تجدید بنا شد؛ اما تسلط مجدد وهابیها در ۱۳۴۴ق بر حجاز، تهاجم دیگری را از سوی آنها بر گورستان بقیع در پی داشت و تمام گنبدها و بناها از بین رفتند.[۱۹] خبر این ویرانی و هتک حرمت از مقابر ائمه و دیگر شخصیتهای صدر اسلام، در ایران و برخی کشورهای اسلامی موجی از نگرانی و نفرت پدید آورد.[۲۰] وهابیان مدعی بودند با استناد به احادیث نهی از ساخت و ساز بر قبور این کار را کردند.[۲۱]
دیدگاه امامخمینی نسبت به ائمه بقیع
امامخمینی تنها یک بار به سفر حج رفت و در این سفر بقیع را نیز زیارت کرد.[۲۲] امامخمینی در تألیفات و سخنان خود بارها از ائمه بقیع یاد کرده و اندیشه و مقام آنان را شرح و بازگو کرده است.[۲۳] امامخمینی در سخنرانیای با اشاره به تخریب قبور بقیع توسط وهابیان، «نافهمی و کجروی» را عامل تخریب قبور ائمه بقیع دانسته است.[۲۴] همچنین برخی گفتهاند امام در قضیه تخریب بقیع، حکومت را تنها اجرا کننده این اتفاق دانسته و مسبب اصلی آن را فتوای عالمان وهابی ذکر کرده است.[۲۵]
پانویس
- ↑ بهرامیان، «بقیع»، ذیل مدخل؛ طارمی و دیگران، «بقیع»، ذیل مدخل.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۸۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۵.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۵.
- ↑ طارمی، و دیگران، «بقیع»، ذیل مدخل.
- ↑ نجفی، «فضیلت بقیع و سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) و صحابه و تابعین در زیارت آن»، ص۵۳.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۷.
- ↑ مفید، الإرشاد، ج۱، ص۱۸۱؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۱۳.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۵۳؛ خامهیار، «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (علیهم السلام)»، ص۱۱۷؛ قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، ص۱۳.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، ص۸۱.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، تهران، ص۸۹؛ خامهیار، «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (علیهم السلام)»، ص۱۱۷.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، ص۵۱.
- ↑ اربلی، كشف الغمة في معرفة الأئمة، ج۱، ص۵۰۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۸۶؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج۴۳، ص۱۷۱.
- ↑ قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، ص۱۳.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۸۰؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.
- ↑ نوری، دانشنامه بقیع شریف، ص۵۲۸؛ طارمی، و دیگران، «بقیع»، ذیل مدخل.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۸۱ و ص۲۸۲.
- ↑ بهرامیان، «بقیع»، ذیل مدخل.
- ↑ قاضی عسکر، تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، ص۴۱.
- ↑ نوری، دانشنامه بقیع شریف، ص۲۰۶.
- ↑ سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، «خاطرات امامخمینی (ره) از سفر به حج»
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۰۹ و ص۴۱۰؛ ج۲۱، ص۳۹۷ و ص۵۵۸؛ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۵۲؛
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، تهران، ج۱۸، ص۱۷۵.
- ↑ سایت جامع امامخمینی، «تخریب بقیع فقط توسط حکومت نبوده است»،
منابع
- اربلی، علی بن عیسی، كشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، بنی هاشمی، ۱۳۴۰ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، ج۱۸، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، ۱۳۸۹ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- بهرامیان، علی، «بقیع»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- خامهیار، احمد، «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (علیهم السلام)»، میقات حج، شماره ۳، بهار ۱۳۹۹ش.
- سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، «خاطرات امامخمینی (ره) از سفر به حج»، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- سایت جامع امامخمینی، «تخریب بقیع فقط توسط حکومت نبوده است»، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- طارمی، حسن، و دیگران، «بقیع»، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- قاضی عسکر، علی، تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش.
- نجفی، حافظ، «فضیلت بقیع و سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) و صحابه و تابعین در زیارت آن»، میقات حج، شماره ۳، بهار ۱۳۹۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام في شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحياء التراث العربی، بیتا.
- نجمی، محمدصادق، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- نوری، محمد، دانشنامه بقیع شریف، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴ش.