مرتضی تهرانی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مرتضی تهرانی (شهید کلهر) |
| نسب | از نوادگان میرزا موسی تهرانی (بنیانگذار مسجد بزازهای تهران) |
| تاریخ تولد | ۱۳۱۲ش |
| زادگاه | تهران |
| تاریخ وفات | ۳۰ تیر ۱۳۹۷ |
| محل دفن | قبرستان عمومی کربلا |
| شهر وفات | مشهد |
| خویشاوندان سرشناس | عبدالعلی تهرانی (پدر) مجتبی تهرانی (برادر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدحسین بروجردی، امام‌خمینی، سیدمحمدحسین طباطبایی، سیدمحمدرضا گلپایگانی |
| محل تحصیل | تهران، قم، نجف اشرف |
| اجازه اجتهاد از | امام‌خمینی (۱۳۴۷ش) |
| تألیفات | خداشناسی، مباحث توحیدی، توسل در دنیا بذر شفاعت در آخرت، معرفت در زیارت امام رضا(ع) |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | نماینده امام‌خمینی در جمع‌آوری وجوهات شرعی، از مروجان مرجعیت امام‌خمینی |
| اجتماعی | امام جماعت مسجد بزازهای تهران |
مرتضی تهرانی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
زادگاه و خاندان
مرتضی شهید کلهر معروف به تهرانی در سال ۱۳۱۲ش در تهران به دنیا آمد. پدرش شیخ عبدالعلی تهرانی از عالمان نامور تهران بود که پس از حضور در درس آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و همچنین سال‌ها اقامه نماز جماعت در مسجد بالاسر حرم امام رضا(ع) در مشهد، در تهران مقیم شده و امامت جماعت مسجد بزازهای آن شهر را بر عهده گرفته بود.[۱]
جدش میرزا غلامحسین تهرانی از عالمان بنام تهران بود که در جریان نهضت مشروطه و با هدف ایجاد اتحاد میان علما، در حضرت عبدالعظیم به تحصن دست زد و در یورش مخالفان به شهادت رسید. نسب آنان به میرزا موسی از روحانیان شهیر تهران و برادر میرزا مسیح تهرانی می‌رسد که مسجد شیخ موسی معروف به بزازها را در تهران بنیان نهاد. مادر بزرگ پدری مرتضی تهرانی منتسب به ایل کلهر، از ایلات بزرگ غرب کشور بود و به همین علت به شهید کلهری موسوم شدند. مادر او هم منتسب به خاندانی روحانی بود؛ جد مادری او شیخ روح‌الله دانایی امام جماعت مسجد همت‌آباد تهران بود.[۲]
تحصیل
مرتضی تهرانی ادبیات را در تهران و نزد پدرش خواند. او در سال ۱۳۳۰ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس سطح را نزد آقایان میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی تکمیل کرد. هم‌زمان در درس اسفار و شرح منظومه علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت می‌کرد. آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و در درس آیات سیدحسین طباطبایی بروجردی، امام‌خمینی و سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت کرد.[۳]
درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه و اصول یا هر دو درس امام‌خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به احتمال زیاد در سال‌های پایانی دهه ۱۳۳۰ و تا تبعید ایشان به خارج از کشور در آن درس‌ها حضور می‌یافته است. او در قم از شاگردان خاص و مورد توجه امام‌خمینی بود و ایشان تصحیح و انتشار برخی از آثارشان را به مرتضی تهرانی و برادر وی مجتبی تهرانی واگذار کرده بود.
فعالیت سیاسی و اجتماعی
مرتضی تهرانی پس از تبعید امام‌خمینی به عراق، راهی عراق شد و مدتی در درس خارج فقه ایشان در مسجد شیخ انصاری آن شهر شرکت کرد. سپس به تهران بازگشت و امامت جماعت مسجد پدرش (مسجد موسی خان معروف به بزازها) را بر عهده گرفت و به اقامه نماز جماعت، تبلیغ دین و تدریس در آنجا پرداخت. هم‌زمان به تدریس اخلاق و تفسیر در حسینیه منزلش می‌پرداخت.[۴]
وی در مسجد بزازها ـ که در بازار تهران قرار داشت ـ با مبارزان مذهبی در تماس بود و نمایندگی امام‌خمینی در امر وجوهات را بر عهده داشت و به خاطر آن بارها به نجف اشرف سفر و با امام‌خمینی دیدار کرد.[۵] و در سال ۱۳۴۷ اجازه در حسبیات و ایصال نصف دریافت کرد. امام ذیل معرف او عبارت «معروف هستند» را قید کرده بودند.[۶] و همین عبارت نشان از شناخت امام‌خمینی از تهرانی دارد. او ازجمله افرادی بود که پس از رحلت آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم، درصدد چاپ رساله عملیه امام‌خمینی برآمد و بخشی از هزینه انتشار آن رساله را بر عهده گرفت. امام‌خمینی در دی‌ماه ۱۳۵۳ در نامه‌ای به آیت‌الله شهاب‌الدین اشراقی، نمایندگان خود را معرفی کرد که در میان آنان، نام مرتضی تهرانی هم دیده می‌شود. در همان سال، ساواک در گزارشی از تهرانی به‌عنوان یکی از مروجان مرجعیت امام‌خمینی نام برد.[۷] طبق اسناد ساواک، فعالیت‌های نمایندگان امام‌خمینی تحت کنترل قرار گرفته بود و آقا مرتضی تهرانی ازجمله آنان بود؛ در یکی از اسناد ساواک دراین‌باره آمده است: «... ازجمله عناصری که نمایندگی مذکور به فعالیت‌های آنان اشاره کرده است سیدمحمدرضا غروی و مرتضی تهرانی فرزند شیخ عبدالکریم [عبدالعلی] می‌باشند. خواهشمند است دستور فرمایید سریعاً ضمن شناسایی کامل نامبردگان بالا و روشن نمودن فعالیت و اقدام آنان در زمینه جمع‌آوری وجوه شرعی و ارسال آن برای [امام] خمینی، کلیه عناصری را که در منطقه استحفاظی آن ساواک سمت نمایندگی [امام] خمینی را برای جمع‌آوری وجوه شرعی دارند شناسایی نموده و فعالیت‌های آنها را در زمینه‌های مختلف خصوصاً جمع‌آوری وجوه شرعی به‌دقت روشن و بر حسب درجه فعالیت و میزان وجوهی که جمع‌آوری می‌کنند، به ترتیب طبقه‌بندی نموده و نتیجه را به این اداره کل اعلام نمایند».[۸] به سبب این فعالیت‌ها، در سال ۱۳۵۵ش توسط ساواک ممنوع‌الخروج گردید.[۹] وی در همان سال و در مجلس ختمی که به مناسبت رحلت نورالدین هندی برادر امام‌خمینی در مسجد ارگ برگزار شده بود شرکت کرد.[۱۰]
در سال‌های پایانی رژیم پهلوی، از روحانیان فعال در نهضت اسلامی بود و امضایش در ذیل اغلب بیانیه‌های روحانیت مبارز دیده می‌شود. وی همچنین در دعوت از روحانیان و سخنوران انقلابی برای ایراد سخن در مسجد بزازها نقش محوری داشت و ازجمله افرادی که برای سخنرانی در آن مسجد دعوت شد، سیدحسن طاهری خرم‌آبادی بود.
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های دینی در تهران ادامه داد. او یکی از برجسته‌ترین عالمان تهران و مورد قبول همه جناح‌های سیاسی بود. یکی از مهم‌ترین اقدامات او، مقابله با برخی شعارهای تفرقه‌افکنانه بود و در مقابل، بر شعارهای ایجابی و وحدت‌آفرین تأکید می‌کرد. از آثار علمی او می‌توان به خداشناسی در دو جلد، مباحث توحیدی، توسل در دنیا بذر شفاعت در آخرت و معرفت در زیارت امام رضا(ع) اشاره کرد. وی در ۳۰ تیر ۱۳۹۷ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از انتقال به تهران به کربلا منتقل شد و در قبرستان عمومی در آن شهر به خاک سپرده شد.[۱۱]
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، ج۴، ص۴۱۲.
- ↑ روحانی، ص۲۷.
- ↑ انصاری، ص۱۶۰.
- ↑ انصاری، ۱۶۰.
- ↑ پایگاه‌های انقلاب اسلامی: مسجد جامع بازار تهران، ج ۲، ص۳۸۲.
- ↑ صحیفه امام، ج۱، ص۴۷۱.
- ↑ پایگاه‌های انقلاب اسلامی: مسجد جامع بازار تهران، ج۲، ص۳۸۲.
- ↑ یاران امام به...، کتب ۲۰: آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده، ص۲۱۴-۲۱۵.
- ↑ سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج۷، ص۳۹۰.
- ↑ پایگاه‌های انقلاب اسلامی، کتاب سوم: مسجد ارگ به روایت اسناد ساواک، ص۵۵۴.
- ↑ انصاری، ص۱۶۰-۱۶۱.
منابع
- انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۷)، «درگذشتگان: آیت‌الله تهرانی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال بیست و نهم، شماره ۱۷۱، مرداد و شهریور.
- خاطرات آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی (۱۳۷۸)، ج۱، به کوشش محمدرضا احمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی (۱۳۸۱)، تدوین: جواد امامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- روحانی، سیدحمید (۱۳۹۱)، «حاج‌آقا مجتبی تهرانی، شاگرد دلباخته مکتب امام»، فصلنامه پانزده خرداد، دوره سوم، سال دهم، شماره ۳۴، زمستان.
- سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۲ و ۳، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- مسجد ارگ به روایت اسناد ساواک: پایگاه‌های انقلاب اسلامی (۱۳۹۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.