محمدحسین نائینی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمدحسین غروی نائینی |
| لقب | میرزای نائینی، محقق نائینی، شیخالاسلام |
| تاریخ تولد | ۲۶ خرداد ۱۲۳۹ش (۲۷ ذیقعده ۱۲۷۶ق) |
| زادگاه | نائین، ایران |
| تاریخ وفات | ۱۳۵۵ق/۱۳۱۵ش |
| محل دفن | نجف |
| شهر وفات | نجف، عراق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدباقر آقانجفی اصفهانی، ابوالمعالی کلباسی، محمدحسن هزارجریبی، جهانگیرخان قشقایی، میرزای شیرازی، آخوند خراسانی |
| شاگردان | محمدرضا مظفر، سیدحسن موسوی بجنوردی، سیدابوالقاسم خویی، سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدمحسن حکیم، میرزا هاشم آملی، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدمحمدحسین طباطبایی، سیدمحمدهادی میلانی |
| محل تحصیل | اصفهان، سامرا، کربلا، نجف |
| تألیفات | تنبیه الامه و تنزیه المله، فوائد الاصول، مناسک حج |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | همراهی با نهضت تنباکو، از رهبران فکری جنبش مشروطه، مبارزه با استعمار انگلیس |
| اجتماعی | از پیشگامان اندیشه سیاسی شیعه |
محمدحسین غروی نایینی (۱۲۷۶ـ ۱۳۵۵ق/۱۲۳۹ـ ۱۳۱۵ش)، از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم قمری (سدۀ سیزدهم خورشیدی).
وی شاگرد محمدکاظم (آخوند) خراسانی بود و پس از محمدتقی شیرازی، به همراه سیدابوالحسن اصفهانی عهدهدار مرجعیت شیعه شدند.
همراهی با محمدحسن شیرازی در نهضت تنباکو، همکاری با آخوند خراسانی در انقلاب مشروطه، و اعلام جهاد علیه انگلیس در عراق از فعالیتهای سیاسی میرزای نایینی است. او کتاب معروف تنبیه الامه و تنزیه المله را در دفاع از مشروطه و نفی استبداد نوشت. امامخمینی از او و آراء و اندیشهها و برخی آثارش به نیکی یاد کرده است.
زندگی
محمدحسین غروی نائینی که به میرزای نائینی، محقق نائینی و شیخالاسلام پرآوازه بود؛ در ۲۶ خرداد ۱۲۳۹ش (۲۷ ذیقعده ۱۲۷۶ق) در نائین زاده شد.[۱] البته زمان زایش او را ۱۲۷۳ق (۱۲۳۶ش) و ۱۲۷۷ق (۱۲۴۰ش) نیز گفتهاند.[۲]
محمدحسین، خواندن و نوشتن را از کودکی در زادگاهش آغاز کرد. پس از فراگیری مقدمات دانش حوزوی، در هفده سالگی راهی اصفهان شد. پدرش با هدف تعلیم و تربیت وی، او را به محمدباقر آقانجفی اصفهانی سپرد. بهگونهای که هم در حوزه درس اصفهانی حاضر میشد و هم در خانه او و تحت سرپرستیاش زندگی میکرد. افزون بر آن، نائینی نزد ابوالمعالی کلباسی، محمدحسن هزارجریبی و جهانگیرخان قشقایی، در رشتههای گوناگون علمی مانند فقه، اصول، کلام و حکمت، درسهایش را پیگیری کرد.[۳]
میرازی نائینی سال ۱۳۰۳ق (۱۲۶۴ش) راهی عراق شد و به حوزه علمیه سامرا رفت.[۴] در آنجا از درس میرزای شیرازی، رهبر نهضت تنباکو بهره برد. تا آنجاکه سالهای پایانیِ زندگیِ میرزای شیرازی، کاتب و مُحَرِّر، و در امور سیاسی نیز مشاور او شد.[۵]
با درگذشت میرزای شیرازی (۱۳۱۲ق)، مدتی نزد سیدمحمد فشارکی شاگردی کرد؛ اما با سستی و پراکندگی حوزه سامرا، به کربلا رفت.[۶] تا اینکه سال ۱۳۱۴ق. راهی نجف شد و در درس آخوند خراسانی حاضر و از خواص و اصحاب مجلس استفتای او گشت.[۷]
پرآوازگی نائینی به اندازهای رسید که با درگذشت میرزا محمدتقی شیرازی، همزمان با سیدابوالحسن اصفهانی مرجعیت شیعه را بر عهده گرفت.[۸]
نائینی با جایگیری در نجف، همزمان با دانشاندوزی، آموزش را هم آغاز کرد و بیش از سیصد تن از شاگردان آخوند خراسانی، در درس او شرکت میکردند.[۹] در این دوره، با اینکه در دانشهای گوناگون کارشناس و دارای دیدگاه بود، ولی درس اصول نائینی زبانزد شد. به گونهای که به «مجدد علم اصول» پرآوازه گشت.[۱۰]
نائینی شاگردان بسیاری در رشتههای گوناگون تربیت کرد که بعدها به درجه مرجعیت رسیدند. ازجمله: محمدرضا مظفر، سیدحسن موسوی بجنوردی، سیدابوالقاسم خویی، سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدمحسن حکیم، میرزا هاشم آملی، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدمحمدحسین طباطبائی، سیدمحمدهادی میلانی.[۱۱]
او آثار و تألیفات پرشماری نیز از خود به جا نهاده است. تنبیه الامه و تنزیه المله یکی از پرآوازهترین آنهاست که در دفاع از جنبش مشروطه نگاشت. آخوند خراسانی و عبدالله مازندرانی بر این کتاب تقریظ نوشتند.[۱۲]
اندیشه سیاسی نائینی
کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» دربردارنده نگرشهای سیاسی نائینی است. وی با بهرهگیری از آیات و روایات در صدد آن است که در مخالفت با نظام و آموزه استبدادی، به پایهگذاری نظام مشروطه دست یابد. «تنبیه الامه» به معنای آگاه کردن امت اسلام به ضروریات شریعت و «تنزیه الملة» به معنای منزه دانستن دین اسلام از بدعت استبداد است.
وی در این کتاب حکومتها را به عادل و غیرعادل تقسیم میکند و حکومت مشروطه را حکومتی غیرعادل میداند؛ ولی به نظر او حکومتی که در غیرعادل بودن از مشروطه بدتر است، حکومت استبدادی و مطلقه است. از این رو در زمانی که امر ما دایر مدار بین حکومت مشروطه و حکومت مستبده باشد، چون ضرر و فساد حکومت مشروطه کمتر است، باید بدان امید بست و حکومت استبدادی را طرد و نفی کرد.[۱۳]
کنشهای اجتماعی ـ سیاسی نائینی
شخصیت اجتماعی ـ سیاسی نائینی، برآیندِ پیوند با میرزای شیرازی در جنبش تنباکو، همچنین نزدیکی و دوستی او با سیدجمالالدین اسدآبادی بوده است.[۱۴] چنانکه همکاری و همیاری وی با آخوند خراسانی در جنبش مشروطیت نیز، در شخصیت سیاسی وی مؤثر بود.[۱۵] جهاد بر ضد انگلیس و تجاوز روسیه، و فعالیتش در نهضت اسلامی ملت عراق، که به تبعیدش انجامید، نشانههایی از شخصیت اجتماعی ـ سیاسی او است.[۱۶]
در نهضت اسلامی ملت عراق، همگام با سیدابوالحسن اصفهانی همراه با مردم بودند که سرانجام به ایران تبعید شدند.[۱۷] با ورود به قم، شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، از آنها استقبال گرمی کرد. سپس درس خود را تعطیل کرده و از شاگردان خود خواست تا در درس نائینی حاضر شوند. اقامت تبعیدیان در ایران، یک سال به طول انجامید. سرانجام، هیئتی از عراق به ایران آمده و خواستار بازگشت ایشان به عراق شد.[۱۸]
امامخمینی و کنشگریهای نائینی
امامخمینی بدون اینکه شاگردی میرزای نائینی را کرده باشد، یا همنشینی پیاپی با این ایشان داشته باشد، با اندیشه و کارهای او آشنا بود.[۱۹] بهویژه با کنشگریهای سیاسی وی آشنا و نزدیک بود. تا آنجا که از مجاهدتها و فعالیتهای ایشان در دفاع از مردم و استقلال عراق در برابر استعمارگران به نیکی یاد کرده است.[۲۰]
تنها دیدار نزدیک امامخمینی با نائینی زمانی بود که نائینی به همراه شماری از علمای عراق بهدلیل مخالفت با دولت انگلیس، به ایران تبعید شد و مدتی در قم اقامت کردند.[۲۱] امامخمینی بعدها در دفاع از این حرکتهای علما، بهویژه نائینی که منجر به تبعیدشان شده بود، دفاع کرده و استعمارگران را نقد کرده و اعتراض میکند.[۲۲]
از نگاه امامخمینی «نائینی تمام مناصب و شئون اعتباری امام را برای فقیه ثابت میدانند».[۲۳]
پانویس
- ↑ حائری، روزشمار قمری، ص۳۱۵.
- ↑ ورعی، پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، ص۱۷؛ میری، «سیری در زندگانی علمی و سیاسی و اخلاقی نائینی»مجله حوزه، ش۷۶-۷۷، ص۴۰۶.
- ↑ امین، اعیانالشیعه،ج۶، ص۵۴.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ج۶، ص۵۴ـ۵۵.
- ↑ شیرازی، «آیتالله سیدرضی شیرازی، حماسه فتوا»، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ج۶، ص۵۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، نقباءالبشر، ج۲، ص۵۹۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۵۴؛ ورعی، پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، ص۱۹.
- ↑ ورعی، پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، ص۱۸.
- ↑ ورعی، پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، ص۱۸.
- ↑ شُبَّر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، ج۱۰، ص۱۷۱؛ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۲۷.
- ↑ امین، اعیانالشیعه، ج۶، ص۵۴؛ ورعی، پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، ص ۲۳ـ۲۵؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۲۲، ص۱۸۳ و ج۱۸، ص۲۵۹.
- ↑ نائینی، تنبیه الامه و تنزیه المله، ص۴۰-۴۶.
- ↑ «مصاحبه با آیتالله نجفی همدانی»، مجله حوزه؛ شیرازی، «آیتالله سیدرضی شیرازی، حماسه فتوا»، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی.
- ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۱۵۷ ـ ۱۵۶.
- ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۱۶۷ـ۱۶۰؛ فراتی، روحانیت و تجدد، ص۷۶؛ شبّر، تاریخ العراق السیاسی المعاصر، ج۲، ص۱۲۵؛ حائری، تشیع و مشروطیت، ص۱۵۶.
- ↑ حائری، تشیع و مشروطیت، ص۱۷۵ـ ۱۷۸؛ بلاغی، تاریخ نائین، ص۱۸۸.
- ↑ مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ج۲، ص۳۴۷؛ بلاغی، تاریخ نائین، ص۱۸۸.
- ↑ امامخمینی، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، ص۸۰، ۱۲۵ و ۱۴۱؛ امامخمینی، تقریرات فلسفه امامخمینی، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ فراتی، روحانیت و تجدد، ص۷۶.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، ص۷۶؛ منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، ج۲، ص۳۲۵ـ ۳۲۷.
منابع
- «مصاحبه با آیتالله نجفی همدانی»، مجله حوزه، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، قم، ش۳۰، اسفند ۱۳۶۷ش.
- امامخمینی، تقریرات فلسفه امامخمینی، مقرر عبدالغنی اردبیلی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۳۸۱ش.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۴۰۹ق.
- امین، سیدمحسن، اعیانالشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ق.
- آقابزرگ تهرانی، نقباءالبشر، مشهد، دارالمرتضی، بیتا.
- بلاغی، سیدعبدالحجت، تاریخ نائین، تهران، مظاهری، ۱۳۶۹ش.
- حائری، سیدعبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۴ش.
- حائری، علی، روزشمار قمری، مرکز پژوهشهای صدا و سیما، قم، اول، ۱۳۸۱ش.
- خوانساری نجفی، موسی، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، قم، کتابخانهی آیتالله مرعشی نجفی، بیتا.
- ۱۲. شبّر سیدحسن، تاریخ العراق السیاسی المعاصر، بیجا، دارالمنتدی، ۱۳۶۹ش.
- شُبَّر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق.
- شریفرازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- شیرازی، سیدرضی، «آیتالله سیدرضی شیرازی، حماسه فتوا»، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی، به مناسبت سده وفات میرزای شیرازی، سال ۱۳۷۰ش.
- راتی، عبدالوهاب، روحانیت و تجدد؛ با تأکید بر جریانهای فکری ـ سیاسی حوزه علمیه قم، پژوهشکده علوم و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴ش.
- میری، سیدعباس، «سیری در زندگانی علمی و سیاسی و اخلاقی نائینی»، مجله حوزه، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، قم، ش۷۶ـ۷۷، ۱۳۷۵ش.
- نائینی، محمد حسین؛ تنبیه الامه و تنزیه المله، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- ورعی، سیدجواد، پژوهشی در اندیشه سیاسی نایینی، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان، ۱۳۸۲ش.