سیدمحمود حسینی شاهرودی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سیدمحمود حسینی شاهرودی |
| لقب | آیتالله العظمی شاهرودی |
| نسب | سید |
| تاریخ تولد | ۱۲۶۲ش (۱۳۰۱ق) |
| زادگاه | روستایی نزدیک شاهرود |
| تاریخ وفات | ۱۴ شهریور ۱۳۵۳ (۱۳۹۴ق) |
| محل دفن | حرم امام علی(ع)، نجف |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | آخوند خراسانی، آقاضیاء عراقی، میرزای نائینی |
| شاگردان | محمدابراهیم جناتی، مسلم ملکوتی، جواد تبریزی، سیدکاظم حائری |
| محل تحصیل | مشهد، نجف |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت نهضت امامخمینی، مبارزه با رژیم بعث عراق |
| اجتماعی | ساخت مسجد، حسینیه، مدرسه علمیه و درمانگاه |
سیدمحمود حسینی شاهرودی، پرآوازه به سیدمحمود شاهرودی (۱۲۶۲ـ۱۳۵۳ش/۱۳۰۱ـ۱۳۹۴ق)، مرجع تقلید شیعۀ ساکن نجف که پس از سیدابوالحسن اصفهانی به مرجعیت رسید. وی از سالهای نخست دهۀ چهل پشتیبانِ نهضت روحانیون ایران بود و اعلامیههایی صادر کرد. هنگامی که امامخمینی به عراق تبعید شد، ارتباطی نزدیک بین آن دو برقرار گردید. امامخمینی هنگام درگذشت او بسیار اندوهگین شد.
زندگینامه
سیدمحمود حسینی شاهرودی فرزند سیدعلی، سال ۱۲۶۲ش (۱۳۰۱ق) در یکی روستاهای نزدیک شهر شاهرود زاده شد.[۱] پدرش کشاورز و جدّش سیدعبدالله، عالم و زاهد بود.[۲]
شاهرودی درسهای مقدماتی حوزه را در بسطام و شاهرود آموخت. سپس برای ادامه تحصیل به مشهد رفت و همزمان با یادگیری سطح حوزه، تدریس نیز داشت.[۳] سال ۱۲۸۸ش (۱۳۲۸ق) به حوزه علمیه نجف رفت. نخست به شاگردی آخوند خراسانی درآمد. سپس با درگذشت وی، از درسهای آقاضیاء عراقی و میرزای نائینی بهره گرفت.[۴] شاهرودی نزد نائینی بسیار گرامی بود. تاآنجاکه نائینی گواهی وی را گواهی دو عادل بهشمار میآورد.[۵]
سیدمحمود شاهرودی عالمان بسیاری پرورش داد،[۶] ازجمله: محمدابراهیم جناتی، مسلم ملکوتی، جواد تبریزی و سیدکاظم حائری از شاگردان او بودند.[۷] شاهرودی تا هنگامی که نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی زنده بودند، از چاپ رساله عملیه خودداری کرد. مرجعیت او پس از درگذشت آیتالله بروجردی و سیدمحسن حکیم بود که فراگیرتر شد.[۸]
خدمات اجتماعی و فرهنگی
شاهرودی در کنار کارهای علمی،[۹] در ساخت و بازسازی مسجد و حسینیه، مدرسههای علمیه، شهرک مسکونی طلاب، درمانگاه و مدرسههای ابتدایی تا پایان متوسطه در شهرهای گوناگون عراق، ایران و افغانستان تلاشهای فراوانی کرد.[۱۰] وی نخستین کسی بود که سال ۱۳۴۶ش بعثۀ حج بنا نهاد.[۱۱]
تلاشهای سیاسی سیدمحمود شاهرودی
سیدمحمود شاهرودی آگاه به مسائل سیاسی روز بود. در جنگ جهانی اول، پس از یورشِ ارتش بریتانیا به عراق، در کنار مردمِ نجف از شهر دفاع کرد و نجف آخرین شهری بود که سقوط کرد. پس از اشغال نیز بیشتر علمای شیعه، بهویژه شاهرودی با اشغالگران کنار نیامدند و مردم را از همکاری با آنان برحذر داشتند.[۱۲] شاهرودی هشدار میداد که «خارجیها، این اجانب هیچگاه مصالح ما [مسلمانان] را نمیخواهند. آنها به دنبال منافع خود هستند.».[۱۳]
شاهرودی نه تنها به مسائل ایران توجه داشت، بلکه نسبت به مشکلات دیگر کشورهای اسلامی نیز واکنش نشان میداد. در جریان جنگ شش روزه، رژیم صهیونیستی با فلسطین و دیگر کشورهای عربی، شاهرودی طی اعلامیهای اقدام رژیم اشغالگر قدس را محکوم و خواستار اقدامی مؤثر از طرف دول اسلامی شد.[۱۴] همچنین در برابر فعالیتهای سیاسی حزب کمونیست (شیوعی) عراق ساکت نشد و همکاری با آنها را تحریم کرد و علیه آنان فتوا داد.[۱۵] با استقرار رژیم بعث در عراق، شاهرودی همگام با موضعگیری انتقادی نسبت به رژیم پهلوی، به مبارزه با رژیم بعث حاکم بر عراق نیز پرداخت.[۱۶]
شاهرودی و انقلاب اسلامی ایران
سیدمحمود شاهرودی نسبت به وقایع سیاسی دهۀ چهل ایران بیاعتنا نبود. از همان نجف، علیه لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی وارد صحنه شد. آبان ۱۳۴۱ش. در نامهای به سیدمحمد بهبهانی، فتوایی در زمینه حرمت شرکت زنان در انتخابات صادر کرد که با واکنش ساواک در ایران مواجه شد.[۱۷] همچنین در پی یورش گسترده مأموران نظام پهلوی به مدرسه فیضیه در دوم فروردین ۱۳۴۲ و شهید و زخمیشدن شماری از طلبهها و مردم، امامخمینی طی تلگرافی به سیدمحمود شاهرودی، از ایشان خواست که واکنش نشان داده و محکوم نمایند. شاهرودی نیز بیدرنگ در تلگرافی به امامخمینی ناراحتی خود را نسبت به ناگواریهای وارده بر علما و روحانیان و مؤمنین اظهار داشت.[۱۸] ایشان در تلگرافی دیگر به امامخمینی ضمن سفارش بر ابراز این موضوع به دینداران، بر بازسازی مدرسه فیضیه نیز سفارش کرد و گفت:
«فاجعهی بزرگ و دردآوری که بر حوزهی مقدسهی قم و دانشمندان و طلاب آن حوزه (دامت برکاتهم) وارد شده است، قلبهای مؤمنان و بزرگان نجف را جریحهدار ساخت. شایسته است این امر به همهی متدینان ابلاغ شود و نیز سزاوار است که افکار مؤمنان توجیه شود تا به خانوادههای مفقودان و مجروحان کمک مادی و معنوی کرده، مدرسهی فیضیه را بازسازی کنند تا بدین وسیله خشنودی خاطر امام عصر(عج) را فراهم آورند.».[۱۹]
شاهرودی علاوه بر امامخمینی به دیگر مراجع و علمای قم و دیگر شهرهای ایران نیز تلگرافهایی فرستاد و ضمن تسلیتِ این رویداد، بر اختصاص سهم امام به بازسازی مدرسه فیضیه سفارش کرد. حتی نمایندهای برای این منظور تعیین نمود.[۲۰] سپس در نامهای به سیدعباس مهری، نمایندۀ خود در کویت، نگرانی خود را از رویدادهای ایران ابراز نمود.[۲۱]
در پی حادثۀ ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، شاهرودی در جلسهای با سیدابوالقاسم خوئی و سیدمحسن حکیم، قرار گذاشتند که نخست، حکیم در تلگرافی به محمدرضا شاه مرجعیت امامخمینی ـ که بیم اعدامشان میرفت ـ را به اطلاع شاه برساند و ضرورت رهایی ایشان را خواستار شود، و همزمان با کاخ ریاستجمهوری عراق تماس گرفته تا دولت عراق نیز خواسته مشترک آنان را به حکومت ایران ابلاغ کند.[۲۲] سپس هر سه مرجع جدا به صدور اعلامیه در این زمینه بپردازند. شاهرودی در تلگرافی به شاه ضمن ابراز انزجار از دستگیری امامخمینی و سرکوبی تظاهرات مردم، خواستار آزادی ایشان شد.[۲۳] شاهرودی سپس با ارسال تلگرافهایی به شیخ مجتبی قزوینی در مشهد و سیدحسن موسوی بحرالعلوم در رشت، از آنان خواست که خبر رویدادهای ایران را به نجف بفرستند.[۲۴]
موضعگیری علیه تبعید امامخمینی
در پی تبعید امامخمینی به ترکیه (۱۳ آبان ۱۳۴۳ش) سیدمحمود شاهرودی ساکت ننشست و همگام با علمای ایران واکنش نشان داد. همان شبِ اول تبعید جمعی از طلابِ علاقمند به امامخمینی در نجف برای چارهجویی به منزلِ شاهرودی رفتند. ایشان ضمن دعوت به آرامش، گفت: «من فردا از سلامتی آقای خمینی کسب اطلاع میکنم و به حوزهی نجف خبر میدهم.».[۲۵] گسترش شایعاتِ خطرِ جانی برای امامخمینی، باعث شد دوباره طلاب به منزل سیدمحمود شاهرودی رفته و خواستار پیگیری و چارهاندیشی شوند. برای همین سیدابوالقاسم خوئی، سیدمحسن حکیم و سیدمحمود شاهرودی به اتفاق سیدابراهیم علوی خوئی در جلسهای در نجف، به تبادل آرا پرداختند و تصمیم گرفتند پس از تبادل نظر با مراجع و علمای ایران، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدمحمدهادی میلانی، سیدکاظم شریعتمداری و سیدشهابالدین مرعشی نجفی، اعلامیهای از طرف همۀ مراجع صادر و طی آن از دولت ایران خواستار بازگشت امامخمینی از تبعید شوند.[۲۶] سیدمحمود شاهرودی به این هم بسنده نکرد و خود در تلگرافی به میرزامحمدباقر آشتیانی در تهران و تلگرافی دیگر به میرزا هاشم آملی خواستار واکنش آنان شد.[۲۷]
با جابجایی امامخمینی از تبعیدگاه ترکیه به نجف (مهر ۱۳۴۴ش) و دیدارها و گفتگوهای پیاپی شاهرودی با ایشان، ارتباطِ هر دو نزدیکتر شد و پس از آن معمولاً در رویدادهای سیاسی ایران و عراق و جهان اسلام با هم مشورت و هماهنگی انجام میدادند.[۲۸] بهگونهای که ساواک در گزارشی نوشته است: سیدمحمود شاهرودی به همراه چند تن از مراجع و علما به خمینی در نجف کمک مالی میکنند..[۲۹]
همگامی در سیاست
در اردیبهشت ۱۳۴۸ش که رژیم بعث عراق از همکاری مراجع و حوزۀ علمیه نجف علیه دولت ایران ناامید شده بود، به قصد گرفتن انتقام به حوزۀ علمیه یورش برد و شماری از روحانیان را دستگیر و زندانی کرد. این کار باعث واکنش امامخمینی، سیدمحمد شاهرودی و سیدمحسن حکیم شد. امامخمینی و شاهرودی تهدید به خروج اعتراضی از عراق کردند.[۳۰]
شدت یافتن درگیریهای عراق با ایران و نیز عدم توانایی رژیم عراق در گرفتن فتوا از مراجع علیه دولت ایران، باعث شد تا رژیم بعث تصمیم به اخراج ایرانیان از عراق بگیرد. مهر ۱۳۵۰ش. شاهرودی دوباره تهدید کرد از عراق خارج خواهد شد.[۳۱] رژیم بعث با فرستادن نماینده نزد شاهرودی، مانعِ حرکت ایشان شد و قول داد که اخراج ایرانیان متوقف خواهد شد، بهشرطی که حوزۀ علمیۀ نجف زیر نظر شاهرودی نظم و نظام بگیرد. شاهرودی مسئلۀ نظم و نظام حوزه را منوط به مشورت و نظرخواهی از امامخمینی دانست. برای همین دو فرزند بزرگ ایشان سیدمحمد و سیدعلی به همراه سیدعبدالهادی (نوهی بزرگ ایشان و فرزند بزرگ سیدمحمد شاهرودی) به منزل امامخمینی رفته و درخواست دولت بعث را با ایشان در میان گذاشتند. امامخمینی پیشنهاد دولت بعث را توطئهای برای از بین بردن حوزه دانست و موافقت با آن را به هیچ وجه صلاح ندانست؛ در نتیجه سیدمحمود شاهرودی نیز از پذیرش پیششرط آنان امتناع نمود و دولت بعث به این هدف خود نیز نرسید؛ ولی اخراج باقیماندهی طلاب ایرانی متوقف و آقای شاهرودی از عزیمت منصرف شد.[۳۲]
حزب بعث از هر پیشآمدی برای از میان برداشتن قدرت مرجعیت شیعه استفاده میکرد. چنانکه خبرپرانی میکرد که مراجع با اصالت ایرانی، همچون سیدمحمود شاهرودی از سفارت ایران کمک مالی میگیرند.[۳۳] برای همین نامهای به مراجع وقت در عراق فرستاده و خواستار روشن شدن منبع پولهای آنان شد. رژیم بعث در این باره به امامخمینی، سیدابوالقاسم خوئی و سیدمحمود شاهرودی نامه نوشت و خواستار توضیح در چند زمینه شد که علاوه بر اعلام منبع درآمد، چرایی دخالت در امور سیاسی نیز بود. با این وضعیت، امامخمینی و خوئی به بیت شاهرودی رفته و در این زمینه به مشورت پرداختند و به این نتیجه رسیدند که رژیم بعث در پی بهانهای است تا روحانیان و مرجعیت را تحت فشار بگذارد؛ لذا از دادن جواب به این درخواستها و نامهها خودداری کردند.[۳۴]
فشارهای پیاپی حزب بعث بر سیدمحمود شاهرودی باعث بیماری ایشان شد و سرانجام غروب روز پنجشنبه، ۱۴ شهریور ۱۳۵۳ش درگذشت و روز بعد تشییع و در حرم امام علی(ع) دفن شد.[۳۵]
صمیمیت میان دو مرجع
در ده سالی (۱۳۴۳ تا ۱۳۵۳ش) که امامخمینی و سیدمحمود شاهرودی همزمان در نجف بودند، دیدارهای رسمی و دوستانۀ بسیاری میانشان انجام گرفت. حتی شب پیش از درگذشت شاهرودی، امامخمینی به دیدن ایشان رفت و جویای حالشان شد.[۳۶] پس از اطلاع از درگذشت نیز به همراه فرزندش سیدمصطفی تا پایان تشییع حضور داشت و گریه میکرد.[۳۷]
پانویس
- ↑ حسینی، الامام الشاهرودی السیدمحمود الحسینی، ص۱۳.
- ↑ شریفرازی، گنجینه دانشمندان، ج۵، ص۳۶۵.
- ↑ حسینی، الامام الشاهرودی السیدمحمود الحسینی، ص۲۸ـ۲۹.
- ↑ حسینی، الامام الشاهرودی السیدمحمود الحسینی، ص۲۰ـ۳۰.
- ↑ «مصاحبه با سیدحسین شاهرودی»، حریم امام، ش۱۶۵، ص۸.
- ↑ «مصاحبه با سیدحسین شاهرودی»، حریم امام، ش۱۶۵، ص۹.
- ↑ نجوم امت ۲۰ «زندگانی مرحوم آیتالله شاهرودی، معرفی و نقد»، ص۷۶؛ «گفتگو با آیتالله سیدکاظم حائری، حوزه، ش۱۲، ص ۷ـ۱۵.
- ↑ نجوم امت ۲۰ «زندگانی مرحوم آیتالله شاهرودی، معرفی و نقد»، ص۷۰.
- ↑ حسینی، الامام الشاهرودی السیدمحمود الحسینی، ص۴۷ـ۴۸.
- ↑ حسینی، الامام الشاهرودی السیدمحمود الحسینی، ص۹۴ـ۹۷؛ نجوم امت ۲۰ «زندگانی مرحوم آیتالله شاهرودی، معرفی و نقد»، ص۷۱ـ۷۲.
- ↑ «مروری بر شکلگیری بعثه مراجع عظام تقلید»، مباحثات.
- ↑ قاسمپور، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی به روایت اسناد، ص۴۷.
- ↑ قاسمپور، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی به روایت اسناد، ص۴۷.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ قاسمپور، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی، ص۷۲.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۰۱۰۷۸۰۱۳؛ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۰۱۰۷۸۰۰۳؛ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ عبیری، «آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، ص ۶۸.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی؛ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شماره ۰۱۱۲۳۰۰۵.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ ملکی، خاطرات حجتالاسلام و المسلمین محمد سمامی، ص۹۳ـ۹۴.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ قاسمپور، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمودحسینی شاهرودی، ص۶۲.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ قاسمپور، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمودحسینی شاهرودی، ص۶۴.
- ↑ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۰۱۰۸۴۰۰۹؛ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ قاسمپور، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی، ص۸۶.
- ↑ عبیری، «آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، ص۷۶.
- ↑ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۰۱۰۸۴۰۰۹؛ «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ نجوم امت ۲۰ «زندگانی مرحوم آیتالله شاهرودی» معرفی و نقد»، ص۷۷؛ شریفرازی، گنجینه دانشمندان، ج۵، ص۳۶۷.
- ↑ قاسمپور، شاهرودی، خاطرات آیتالله سیدعبدالهادی حسینی شاهرودی، ص۱۸۰ـ۱۸۷.
- ↑ قاسمپور، شاهرودی، خاطرات آیتالله سیدعبدالهادی حسینی شاهرودی، ص۱۸۰.
منابع
- آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد مربوط به سیدمحمود حسینی شاهرودی.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۳۷۸ش.
- حسینی، سید احمد، الامام الشاهرودی السید محمود الحسینی، بغداد، مطبعة البیان، بیتا.
- «زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی»، سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی؛ تاریخ بازدید: ۳۱ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش
- شاهرودی، سیدعبدالهادی، خاطرات آیتالله سیدعبدالهادی حسینی شاهرودی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اول، ۱۳۹۲ش.
- شریفرازی، محمد، گنجینه دانشمندان (ج۵)، قم، پیروز، ۱۳۵۳ش.
- عبیری، عباس، «آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی» در گلشن ابرار(ج۲)، قم، نشر معروف، سوم، ۱۳۸۵ش.
- قاسمپور، داود و شاهین رضایی، زندگی و مبارزات آیتالله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- «گفتگو با آیتالله سیدکاظم حائری» مجله پیام حوزه، ش۱۲، ص ۷ـ۱۵، زمستان ۱۳۷۵ش.
- «مصاحبه با سیدحسین شاهرودی»، هفتهنامه حریم امام، تهران، آستان حرم امامخمینی، شماره ۱۶۵، اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
- «مروری بر شکلگیری بعثه مراجع عظام تقلید»، مباحثات، درج مطلب ۱ مهر ۱۳۹۴ش، بازدید ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- ملکی، علی، خاطرات حجتالاسلام و المسلمین محمد سمامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اول، ۱۳۹۴ش.
- «نجوم امت ۲۰؛ زندگانی مرحوم آیتالله شاهرودی، معرفی و نقد»، مجله نور علم، ش۲۳، ص۶۸ـ۷۷، آبان ۱۳۶۶ش.