وحدت اطلاقی
وحدت اطلاقی، وحدتی است که عین متن وجودی مقام ذات حق بوده و هیچ گونه زیادتی بر ذات نداشته و هیچ کثرت و قیدی بنحو مطلق ندارد. امامخمینی نیز در آثار عرفانی خویش با توجه به معانی وحدت شخصی وجود و با ارتقاء وحدت سریانی، به وحدت اطلاقی حقتعالی قائل شده است.
اهمیت و جایگاه وحدت اطلاقی
وحدت اطلاقی در اصطلاح فلسفی و عرفانی به معنای وحدتی است که در مقابل آن کثرتی فرض نمیشود.[۱] در آیات الهی و روایات، به بحث از وحدت اطلاقی حقتعالی اشاره شده است. بررسی آیات الهی نشان میدهد که وحدت ذات الهی از سنخ وحدت عددی نیست و در برخی آیات قرآن کریم «و هو الواحد القهار»،[۲] «و ما من اله الا الله الواحد القهار»،[۳] وحدت حق را با وصف قهاریت قرین کرده که بیانگر مفاد وحدتی است که اطلاق دارد و هیچ وجودی مقابل آن قرار ندارد. حکمای الهی و اهل معرفت با توجه به متون دینی و با نفی وحدت عددی و سنخی در آثار خویش، به اثبات، جایگاه، ویژگی و آثار وحدت اطلاقی پرداختهاند.[۴]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بررسی وحدت و اقسام آن پرداخته و با نفی وحدت عددی و با توجه به مبانی حکمت متعالیه نظر اصالت وجود و تشکیک در وجود و در نهایت با رویکرد عرفانی و مبانی وحدت شخصی وجود و با ارتقاء از وحدت سریانی، به وحدت اطلاقی حق قائل شده به جایگاه و آثار آن پرداخته است.[۵]
تقریر وحدت اطلاقی
اهل معرفت طبق وحدت شخصی وجود قائل به وحدت اطلاقی یا وحدت حقه حقیقیه حقتعالی هستند که نه تنها سریان در کثرات را شامل است، بلکه فوق سریان بوده و هویتش محدود به سریان نمیباشد، ازاینرو، این وحدت اطلاقی شئون و تجلیاتی دارد که ورای وحدت اطلاقی او نیست. و از این جهت به آن وحدت اطلاقی گویند که متناظر با اطلاق مقسمی ذات حقتعالی میباشد؛ وحدت اطلاقی، نه وحدت عددی است و نه وحدت عقلانی و حتی برخلاف وحدت سریانی، محدود و مقید به سریان نیز نمیباشد.[۶]
امامخمینی نیز در بیان حقیقت وحدت اطلاقی، آن را منطبق بر وحدت شخصه وجود میداند و معتقد است وحدت اطلاقی و حقه حقیقیه، وحدت در مقام غیبالغیوبی ذات است و عین متن و جودی در مقام ذات بوده و هیچ گونه زیادتی بر آن ندارد و حاکی از یکپارچگی و یکتایی است و هیچ کثرتی را به همراه ندارد و همه کثرات به نحو اطلاقی و اندماجی مستهلک و مندک در آن مقاماند و هنوز نوبت به مرتبه کثرات شئونی نرسیده است، تا آن وحدت حقه حقیقیه و اطلاقی در مقام ذات خدشهدار شود؛ زیرا مقام ذات و وحدت اطلاقی، فقط موطن بساطت و وحدت صرف است نه کثرت شئونی و تعینات واقعی. به باور امامخمینی وحدت حقه حقیقیه عین ذات واحد است و جدایی از آن محال است. این وحدت دارای همه کمالات وجود است؛ زیرا اگر بعضی از کمالات وجود را دارا نباشد، محدود بوده و فرض ثانی برای آن امکانپذیر است و در این صورت وحدت آن وحدت اطلاقی نخواهد بود.[۷]
امامخمینی با توجه به وحدت وجود و کثرت ظهور و تجلیات، معتقد است وحدتی که مطلق از قید سریان است همین وحدت اطلاقی و حقه حقیقیه میباشد. این وحدت جایی برای واقعیت داشتن غیر نمیگذارد و همه کثرات از شئونات وجود اطلاقی میباشند؛ زیرا وجود و وحدت اطلاقی و بینهایت حقتعالی مصداق بالذات موجود است و کثرات مصادیق بالعرض بوده و به حیث تقییدی شأنی همین وجود اطلاقی و وحدت اطلاقی، موجود و متحققاند.[۸]
فرق وحدت اطلاقی با دیگر وحدتها
حکمای الهی و اهل معرفت میان وحدت اطلاقی با دیگر وحدتهای عددی، جنسی و سنخی فرق گذاشتهاند.[۹] امامخمینی نیز در بیان تفاوت وحدت اطلاقی با وحدتهای دیگر معتقد است وحدت حقه حقیقی عین ذات واحد است و جدایی ندارد اما وحدت عددی، عین ذات حق نیست، بلکه وصفی است که ذات واحد بدان متصف میگردد، وحدت حقه اطلاقی، نه تنها ثانی خارجی ندارد، بلکه فرض ثانی نیز برای آن محال است برخلاف واحد عددی که نه تنها فرض ثانی برایش ممکن است بلکه میتواند ثانی خارجی نیز داشته باشد. وحدت اطلاقی محدودیت وجودی و ماهیتی ندارد و معیت و احاطه قیومی بر ماسوی دارد و دارای همه کمالات موجودات است و هیچ گونه کثرتی را به همراه ندارد. ازاینرو، صرفالوجودی که دارای وحدت حقیقیه حقه است با وجود بساطت و وحدت از جمیع جهات، مجمع عناوین و مفاهیم متعدد است، بدون اینکه در وحدت و بساطت آن خللی وارد شود.[۱۰]
پانویس
- ↑ فناری، مصباح الانس، ص۱۶۵-۱۷۸؛ طباطبائی، بدایة الحکمه، ص۱۹۵؛ حسینی طهرانی، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی وعرفانی، ص۲۰۵.
- ↑ رعد: ۱۶.
- ↑ ص:۶۵.
- ↑ فناری، مصباح الأنس، ص۱۶۵-۱۷۸؛ طباطبائی، المیزان، ج۶، ص۹۱؛ مطهری، مجموعه آثار، ج۱۶، ص۳۹۹-۴۰۰؛ ملاصدرا، العرشیه، ص۱۲؛ الحکمة المتعالیه، ج۱، ص۱۳۴، الشواهد الربوبیه، ص۷.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۴۹۰؛ آداب الصلاة، ص۳۱۲؛ شرح چهل حدیث، ص۶۰۷؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۲۷۷.
- ↑ قونوی، مفاتیح الغیب، ص۱۹؛ فرغانی، مشارق الدراری، ص۱۲۲؛ ابنترکه، تمهید القواعد، ص۱۱۸-۲۷۰.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۹۸-۹۹؛ مصباح الهدایه، ص۲۲؛ صحیفه امام، ج۲، ص۱۳۱ و ۲۷۸؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۷۷؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۱۶-۱۲۰.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۹۸، ۱۱۳ و ۱۱۶؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۶۶-۷۰.
- ↑ سبزواری، شرح المنظومه، ج۲، ص۳۸۷؛ طباطبائی، نهایة الحکمه، ص۱۴۱، ابنترکه، تمهید القواعد، ص۲۳۶؛ قمشهای، مجموعه آثار حکیم صهبا، ص۳۹ .
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۹۱۸؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۹۹ و ۲۷۶؛ ج۳، ص۴۹۱؛ صحیفه، ج۱، ص۲۷۶-۲۷۸؛ ج۲، ص۱۳۱ و ۲۱۱؛ ج۳، ص۴۹۱؛ شرح چهل حدیث، ص۶۱ و ۴۱۶؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۱۹-۱۲۰.
منابع
- ابنترکه اصفهانی، صائنالدین، تمهید القواعد، تصحیح آشتیانی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ۱۳۵۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- حسینی طهرانی، محمدحسین، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، مشهد، انتشارات علامه طباطبائی،، ۱۴۱۷ق.
- سبزواری، ملاهادی، شرح منظومه، تصحیح طالبی، نشر ناب، ۱۴۲۲ق.
- صاحبی، باقر، انوار حکمت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۴ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- طباطبائی، محمدحسین، بدایة الحکمه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طباطبائی، محمدحسین، نهایة الحکمه، قم، نشر اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- فرغانی، سعیدالدّین، مشارق الدراری، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۹ش.
- فناری، محمدبنحمزه، مصباح الانس، تهران ، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
- قمشهای، محمدرضا، مجموعه آثار حکیم صهبا، تهران، کانون پژوهشی، ۱۳۷۸ش.
- قونوی، صدرالدین، مفاتیح الغیب، تهران، انتشارات مولی، ۱۳۸۳ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، ۱۳۸۹ش.
- ملاصدرا محمدبنابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، العرشیه، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، ۱۴۲۰ق.
نویسنده: باقر صاحبی