کتاب البیع (صدر)
.jpg) | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان | البیع |
| نامهای دیگر | بحث المکاسب الاستدلالی |
| نویسنده | سیدمحمد صدر |
| تاریخ نگارش | ۱۳۸۵ق-۱۳۹۲ق (۱۳۴۴-۱۳۵۶ش) |
| موضوع | فقه استدلالی، بیع و خیارات |
| سبک | تقریرات درس خارج فقه |
| زبان | عربی |
| به کوشش | مؤسسة المنتظر لإحياء تراث آل الصدر |
| تعداد جلد | ۱۱ |
| تعداد صفحات | جلد اول: ۴۱۶، جلد دوم: ۳۸۵، جلد سوم: ۳۸۱، جلد چهارم: ۳۸۴، جلد پنجم: ۳۵۶، جلد ششم: ۳۵۸ |
| اطلاعات نشر | |
| قطع | وزیری |
| ناشر | مؤسسة المنتظر لإحياء تراث آل الصدر، قم |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۴۳۲ق/۱۳۹۰ش تا ۱۴۳۵ق/۱۳۹۴ش |
| شمارگان | ۲۰۰۰ نسخه |
| نوع رسانه | چاپی |
| مشخصات نشر | جلد گالینگور |
كتاب البيع: بحث المکاسب الاستدلالی، تقریرات درس خارج فقه امامخمینی در نجف اشرف در باب بیع و اندکی از خیارات است که سیدمحمد صدر در یازده مجلد تقریر کرده است.
اهمیت کتاب
البیع، در یازده جلد، به قلم سیدمحمد صدر، تقریر درس خارج فقه امامخمینی در نجف اشرف است. صدر که از شاگردان عربزبان و عراقی آن درس بود، مباحث استاد را –که به زبان فارسی بیان میشد- به زبان عربی تقریر کرده است. او در موارد متعددی نظرات و حواشی خود بر دیدگاههای استاد را در پاورقی نوشته است. این اثر در بردارنده بخش بیع (به جز کمی از ابتدای آن) است و در مبحث خیارات نیز جز اندکی از مباحث خیار مجلس را در بر ندارد.[۱]
نویسنده (مقرر)
سیدمحمد صدر (۱۳۶۲–۱۴۱۹ق) در نجف اشرف زاده شد و از یازدهسالگی وارد حوزه علمیه نجف شد.[۲] او در سال ۱۳۷۹ق وارد دانشکده فقه نجف شد و در آنجا فلسفه، اصول و فقه مقارن و فقه استدلالی را فراگرفت.[۳] وی یکی از شاگردان مبرز پسرعمویش، سیدمحمدباقر صدر و یکی از چهار نفری بود که درسهای ایشان را تقریر میکرد. با تشکیل درس خارج فقه امامخمینی در مسجد شیخ انصاری از سال ۱۳۴۴ شمسی، در آن شرکت کرد و تا پایان حضور ایشان در نجف ادامه داد.[۴] وی درسهای امامخمینی را که به زبان فارسی ایراد میشد، به زبان عربی تقریر میکرد.[۵] صدر از سال ۱۳۹۶ق به درخواست طلاب حوزه علمیه نجف، تدریس خارج فقه و اصول، به خصوص فقه استدلالی را آغاز کرد.[۶] سیدمحمد صدر به دلیل فعالیت سیاسی و مخالفت با صدام، در سال ۱۴۱۹ق ترور شد.[۷]
ساختار و گزارش محتوای کتاب
این اثر با عنوان بحث المکاسب الاستدلالی در مجموع در یازده جلد به زبان عربی تدوین شده است. محتوای آن بهطور کامل به مباحث بیع اختصاص دارد و در جلد یازدهم، افزون بر تکمیل مباحث بیع، بخشی از خیارات را نیز در بر میگیرد.[۸]
تقریر این مباحث از سال ۱۳۸۵ق-۱۳۹۲ق (۱۳۴۴-۱۳۵۶ش) به طول انجامیده است.[۹] گزارش حاضر بر اساس فهرستهای موجود، تنها شش جلد نخست را پوشش داده است و پنج جلد بعدی در صورت دستیاب شدن کتاب تکمیل خواهد شد.
جلد اول
جلد اول البیع با دو مقدمه کوتاه آغاز میشود: یکی از ناشر درباره هدف انتشار تقریرات درس خارج امامخمینی، و دیگری درباره جایگاه علمی امامخمینی و سیدمحمد صدر و اهمیت این دوره در تاریخ فقه.
پس از این دو مقدمه، بحث اصلی کتاب با معاطات شروع میشود: تعریف آن، نسبتش با بیع، و اینکه آیا حقیقتی مستقل است یا گونهای از بیع. سپس ادلۀ صحت معاطات بررسی میشود؛ از جمله سیره عقلاء و آیات و روایات مرتبط. در ادامه، مسئلۀ لزوم یا جواز معاطات طرح میگردد و ادلۀ طرفین تحلیل میشود. کتاب در پایان با چند تنبیه به برخی فروعات مهم معاطات میپردازد؛ مانند فرق میان قصد اباحه و قصد تملیک و حدود تحقق معاطات.[۱۰]
جلد دوم
جلد دوم البیع ادامۀ طبیعی بحث معاطات است. ابتدا صور مختلف معامله معاطاتی و نقش قصد طرفین توضیح داده میشود و تفاوتهای میان تملیکِ لفظی و تملیکِ فعلی بررسی میگردد. در ادامه، امکان جریان معاطات در عقود دیگر مانند نکاح، قرض و رهن طرح میشود و دیدگاههای فقهی دربارۀ حدود اعتبار آن سنجیده میشود. سپس ادلۀ لزوم یا جواز معاطات تحلیل میشود؛ از استصحاب گرفته تا عمومات ادله و تعارضهای احتمالی میان اصول. هدف این بخش تعیین نوع الزام در معاطات است. پس از جمعبندی این مباحث، کتاب به شرایط عقد بیع میرسد: حقیقت بیع از نگاه عرف، اعتبار صیغه در قالب اشاره یا نوشتن، ترتیب ایجاب و قبول، موالات و مسئلۀ تعلیق. جلد دوم با بررسی احکام عقد فاسد پایان مییابد؛ بهویژه بحث ضمان در صورت تلف مال، بر پایۀ روایات مشهور باب ضمان.[۱۱]
جلد سوم
جلد سوم بیش از هر چیز به قواعد ضمان اختصاص دارد. در آغاز، قاعدۀ «ما یُضمن بصحیحه یُضمن بفاسده» توضیح داده شده است؛ معنای ضمان، مدارک احتمالی آن و نقد دیدگاههای مشهور بررسی میگردد. سپس قاعدۀ ید و حدیث «عَلَى الیدِ ما اخَذَتْ حَتّى تُؤَدّى» محور بحث قرار میگیرد و فروعاتی مانند تعاقب ایدی و حدود ضمان در حالات علم و جهل مطرح میشود. در بخش بعد، ضمان در اجاره و بیع فاسد بحث میشود: وجوب ردّ مال، اختلاف اقوال و نقش اذن مالک. سپس ضمان منافع و قاعدۀ الخراج بالضمان تحلیل میشود و نقدی بر دیدگاه نائینی ارائه میگردد. بخش پایانی کتاب به تفصیل به ضمان مثلی و قیمی میپردازد: مبانی آن در آیات و بنای عقلاء، تعیین متعلق ضمان، روایات اشتغال ذمه، و فروعاتی مانند مطالبه مثل، ضمان اوصاف، معیار زمان قیمت، تبدیل مثل به قیمت در صورت تعذر، و حکم پول بیاعتبار شده.[۱۲]
جلد چهارم
جلد چهارم ادامه بحث ضمان قیمی است. ابتدا ذیل روایات این باب، فروعاتی مانند عیب و نقص، سرایت حکم غصب به مقبوضِ عقد فاسد، و مسئلۀ «أعلى القيم» بررسی میشود. سپس نویسنده به نقش قواعد ید، سلطنت و نفي ضرر در فرض تعذّر عین میپردازد و مباحثی چون ضمان منافع، حبس عین، خروج از ملکیت و حقّ اختصاص را توضیح میدهد. بخش دوم کتاب به شرایط متعاقدین مربوط است: شرط بلوغ بر پایۀ آیات و روایات، شرط قصد و لزوم تعیین طرفین عقد، و شرط اختیار. بحث اختیار با بررسی گسترده اکراه همراه است؛ از دلالت حدیث رفع تا مراتب اکراه و نقدهای فقهی مطرح در این زمینه.[۱۳]
جلد پنجم
جلد پنجم بر دو بحث متمرکز است: بیع مکره و بیع فضولی: در بخش نخست، نویسنده صورتهای مختلف اکراه و رابطۀ آن با قصد و رضایت را توضیح میدهد. دلالت حدیث رفع، رابطۀ رضایت بعدی با صحت عقد، و استناد به آیۀ «تجارة عن تراض» در ارزیابی اعتبار بیعِ مکره بررسی میشود. بخش دوم به بیع فضولی میپردازد. پس از بیان نقش مالکیت در عقد، صور اصلی بیع فضولی ــ انجام عقد برای مالک، برای مالک با نهی قبلی، و برای نفسِ فضولی ــ طرح و تحلیل میشود. روایات مشهور این باب برای تبیین حدود اعتبار یا بطلان عقد فضولی بررسی میگردد و نویسنده دربارۀ جمع یا ترجیح آنها بحث میکند. در پایان، ادلۀ بطلان یا صحت بیع فضولی نقد میشود و مسئلۀ جریان فضولی در بیع کلی و معاطات بهاختصار طرح میگردد.[۱۴]
جلد ششم
جلد ششم یکسره به بحث اجازه و ردّ در عقد فضولی میپردازد. در آغاز، اختلاف مشهور درباره ماهیت اجازه ــ کشف یا نقل ــ توضیح داده میشود و تحلیلهای فقهیان بزرگ در اینباره مرور میگردد. سپس ادلۀ دو دیدگاه، از دلایل عقلی تا آیات و روایات معتبر، بررسی میشود. پس از آن، آثار عملی این اختلاف مطرح میشود؛ مانند حکم نماء، فسخ پیش از اجازه، تصرفات اصیل و تلف عوض. بخش دوم به تنبیهات اجازه اختصاص دارد: شرایط و حدود اعتبار اجازه، نقش قصد و رضایت، شرط نبودِ ردّ قبلی، فورية یا عدم فورية اجازه، و لزوم مطابقت آن با عقد. مسائل فرعی مرتبط مانند امکان اجازه در قبض و اقباض و مواردی که مالکیت پس از عقد حاصل میشود نیز بررسی میشود. جلد با جمعبندی پایانی بسته میشود.[۱۵]
این گزارش بر اساس فهرستهای موجود، تنها شش جلد نخست را پوشش داد؛ پنج جلد دیگر نیز منتشر شده و مجموعه را تا پایان مباحث بیع و بخشی از خیارات در جلد یازدهم کامل میسازد.
وضعیت نشر
کتاب «البیع» تقریر سیدمحمد صدر از درس خارج فقه امامخمینی در نجف اشرف، که به صورت دستنوشته در یازده مجلد بود، در سال ۱۴۳۲ق/ ۱۳۹۰ش به همت و تحقیق مؤسسة المنتظر لإحياء تراث آل الصدر (محبین) در قم منتشر شد. جلدهای اول و دوم کتاب، در این سال و جلدهای سوم تا ششم در سال ۱۴۳۳ق/ ۱۳۹۲ش و بقیه تا جلد یازدهم تا سال ۱۴۳۵ق/ ۱۳۹۴ش، در شمارگان ۲۰۰۰ نسخه منتشر شد.[۱۶] انتشار این کتاب در قطع وزیری و جلد گالینگور است: جلد اول، ۴۱۶ صفحه، جلد دوم، ۳۸۵ صفحه، جلد سوم، ۳۸۱ صفحه، جلد چهارم، ۳۸۴ صفحه، جلد پنجم، ۳۵۶ صفحه، جلد ششم، ۳۵۸ صفحه.[۱۷]
پانویس
- ↑ معرفی کتاب البیع، پایگاه اینترنتی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی.
- ↑ الوندی، سرو قامتان، ص۳-۴ و ۱۳.
- ↑ الوندی، سرو قامتان، ص۱۳-۱۴.
- ↑ موجز عن حیاۀ آیتاللهالعظمی السیدالشهید محمد الصدر، ص۴-۷؛ الوندی، سرو قامتان، ص۱۷
- ↑ موجز عن حیاۀ آیتاللهالعظمی السیدالشهید محمد الصدر، ص۲۳-۲۴؛ الوندی، سرو قامتان، ص۱۷.
- ↑ الوندی، سرو قامتان، ص۸۷.
- ↑ موجز عن حیاۀ آیتاللهالعظمی السیدالشهید محمد الصدر، ص۲۵-۲۶.
- ↑ معرفی کتاب البیع، پایگاه اینترنتی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی
- ↑ صدر، البیع، ج۱، ص۸-۹)
- ↑ صدر، البیع، فهرست جلد اول.
- ↑ صدر، البیع، فهرست جلد دوم.
- ↑ صدر، البیع، فهرست جلد سوم.
- ↑ صدر، البیع، فهرست جلد چهارم.
- ↑ صدر، البیع، فهرست جلد پنجم.
- ↑ صدر، البیع، فهرست جلد ششم.
- ↑ کتاب البیع، جستوجو در پایگاه اینترنتی خانه کتاب و ادبیات ایران؛ کتاب البیع، پایگاه اینترنتی شبکه جامع کتاب، گیسوم.
- ↑ کتاب البیع، پایگاه اینترنتی کتابخانه دیجیتال نور.
منابع
- صدر، سیدمحمد، الییع، قم، مؤسسة المنتظر لإحياء تراث آل الصدر (محبین)، جلدهای ۱-۲: ۱۴۳۲ق و جلدهای ۳-۶: ۱۴۳۳ق.
- کتاب البیع، پایگاه اینترنتی شبکه جامع کتاب، گیسوم؛ تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴.
- کتاب البیع، پایگاه اینترنتی کتابخانه دیجیتال نور؛ تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴.
- کتاب البیع، جستوجو در پایگاه اینترنتی خانه کتاب و ادبیات ایران؛ تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴.
- معرفی کتاب البیع، پایگاه اینترنتی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تاریخ بازدید: ۲۸ آبان ۱۴۰۴.
- موجز عن حیاۀ آیتاللهالعظمی السیدالشهید محمد الصدر (بینا)، بیجا، مؤسسه المنتظر لاحیاء تراث آل الصدر.
- الوندی، هادی، سرو قامتان، قم، محبین، ۱۳۹۱.