زن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
 
(۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''زن'''، شخصیت انسانی، نقش، جایگاه و [[حقوق سیاسی اجتماعی زنان]].
'''زن'''، شخصیت انسانی، نقش، جایگاه و حقوق سیاسی اجتماعی زنان.
==معنی==
زن در برابر [[مرد]] در معنای عام خود شامل جنس مؤنث در هر سنی می‌گردد<ref>دهخدا، لغتنامه، ۸/۱۱۳۹۴.</ref> و مترادف «مرأة» در [[زبان عربی]] است و جمع آن «زنان» مترادف «نساء» می‌باشد<ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۳/۱۹۸۴۶.</ref>.
==پیشینه==
تاریخ جوامع بشری نشان می‌دهد زن در بسیاری از جامعه‌های نخستین جایگاه و منزلتی نداشت و دارای [[ارزش انسانی]] و [[استقلال وجودی]] نبود و ‌اندک ارزش او نیز به ‌دلیل تداوم نسل، خدمت به مردان و برطرف‌کردن [[نیازهای جنسی]] و [[نیازهای عاطفی|عاطفی]] آنان بوده است<ref>لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۰۷ ـ ۵۲۲؛ دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۴۸ ـ ۵۴.</ref>. در غرب باستان، زن دارای [[کرامت]] و شخصیت انسانی مستقلی نبود و نه تنها مالک چیزی نمی‌شد<ref>نوری، یحیی، حقوق زن دراسلام و جهان، ۱۱ ـ ۱۲.</ref> بلکه خود نیز ملک مرد به حساب می‌آمد. در [[یونان باستان]] نیز زنان را [[هبه]]، [[اجاره]] یا [[خرید و فروش]] می‌کردند و زندگی و [[مرگ]] آنان به خواست مرد وابسته بود<ref>دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۴۹ ـ ۵۲.</ref>. در [[دین یهود]] مردان بر زنان چیره بودند و زن انسانی معرفی می‌شد که برای خدمت به مرد آفریده شده است<ref>کتاب مقدس، تورات، سفر پیدایش، ب۳، ۱ ـ ۱۶.</ref>؛ از این‌رو نزد یهودیان خرید و فروش زن امر نکوهیده‌ای نبود<ref>کتاب مقدس، تورات، خروج، ب۱۵، ۲۲.</ref>. این روند در صدر [[مسیحیت]] تغییر اندکی کرد؛ اما دین مسیحیت محدودیت‌های دیگری برای زن ایجاد کرد<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ۳۶ ـ ۳۷.</ref>. مسیحیت، آفرینش زن را برای مرد و زن را تابع شوهر می‌داند<ref>کتاب مقدس، انجیل، نامه اول پولس، ۳، ۷، ۸ و ۹.</ref>؛ زن در همه جوانب پایین‌تر از مرد است و به مردان توصیه می‌شود از زنان اجتناب کنند<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ۵۵ ـ ۵۷.</ref>.
===در اروپای قرون وسطا===
در [[اروپای قرون وسطا]] زن بازیچه مرد بود و به اعتقاد کلیسای کاتولیک، به استثنای [[حضرت مریم(ع)]]، روح زنان حالت بین [[انسان]] و حیوان دارد<ref>علویقی، زن در آئینه تاریخ، ۳۷.</ref>. پس از قرن‌ها خفقان شدید درباره زنان، حامیان [[حقوق زن]] در [[اروپا]] تصمیم گرفتند فاصله بسیار زیاد میان زن و مرد را بردارند. در [[قرن هفدهم]] طرفداران [[آزادی زنان]]، شعار کسب حق تحصیل علم و آموزش سر دادند که این تلاش‌ها در نهایت پس از [[انقلاب فرانسه]] (۱۷۸۹م) به شکل‌گیری [[نهضت زنان]] انجامید<ref>حکیم‌پور، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، ۳۶۴ ـ ۳۶۵.</ref>. در پایان [[قرن نوزدهم]]، دولت‌های اروپایی نهضت احیای حقوق زنان را برپا کردند<ref>دورانت، لذات فلسفه، ۱۴۸ ـ ۱۵۴.</ref>؛ نهضتی که ادعای رهایی زن از [[محجوریت]] و اعطای حق مالکیت و تصرف در اموال و حقوق مساوی با مرد را داشت<ref>میشل، جنبش اجتماعی زنان، ۷۳ ـ ۷۶.</ref>.


فرایند پیشرفت و رشد اجتماعی زن معاصر غربی، زمینه‌ساز بروز نگرش جدیدی به توانایی و استعدادهای وجودی زن شد و این امر [[جنبش‌های فمینیستی]] را در راستای احقاق حقوقِ برابرِ اجتماعی برای زن شکل داد و عرصه‌ مشارکت‌جویی و آزادی آنان در دوران جدید را فراهم آورد<ref>وینسنت، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ۲۴۸ ـ ۲۵۱.</ref>؛ ولی در نگاهی دیگر، این [[نهضت]] به انگیزه بهره‌کشی از زن و به‌کارگیری نیروی ارزان‌تر در کارگاه‌های صنعتی ایجاد شده بود و به بهانه رهانیدن زن از بندگی و اسارت در خانه، او را گرفتار بندگی در مراکز تولیدی و خدماتی کرد و باعث گسترش ابعاد [[حضور اجتماعی زنان]] شد<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۹/۳۰ ـ ۳۱.</ref>. در واقع در [[نظام سرمایه‌داری|نظامِ سرمایه‌داری]] به دلیل گسترش تنوع‌طلبی، مصرف و گرایش به [[تحریکات جنسی]]، زن در خدمت سرمایه است<ref>رهبر، سیمای زن در پویه تاریخ ایران، ۴۷ ـ ۴۸.</ref> و شخصیت زن به نام توسعه و پیشرفت، در معرض سوء استفاده‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی قرار می‌گیرد<ref>وارث، مقام زن در اسلام، ۳۴۶ ـ ۳۴۸.</ref>.
بر اساس آیات [[قرآن]] کریم، زن و مرد از نظر گوهر هستی و حقیقت وجودی، یکسان‌اند و ملاک برتری آنان نه جنسشان، بلکه تقواست. [[پیامبر اکرم(ص)]] دختران را بهترین فرزندان انسان شمرد و امامان معصوم(ع) نیز همواره برای زنان احترام قائل بودند.
===در جزیرةالعرب===
در [[جزیرةالعرب]] پیش از [[اسلام]]، زنان از بسیاری [[حقوق اجتماعی]] و [[حقوق فردی|فردی]] ازجمله از حق [[ارث]] محروم بودند<ref>طباطبایی، المیزان، ۲/۲۶۷ ـ ۲۶۸؛ ۱۲/۲۷۶ ـ ۲۷۷ و ۲۰/۲۱۴.</ref>، فرزند دختر مایه ننگ و سرافکندگی [[خانواده]] محسوب می‌شد<ref>باهنر و هاشمی رفسنجانی، جهان در عصر بعثت، ۱۵.</ref> و به تعبیر [[قرآن کریم]] هنگامی که پدری از تولد دخترش با خبر می‌شد از شدت ناراحتی رخسارش سیاه می‌شد و به این می‌اندیشید که آیا با ذلت، دختر را نگه دارد یا اینکه او را زنده به گور کند<ref>نحل، ۵۸ ـ ۵۹.</ref> {{ببینید|حقوق زن}}.  


زن افزون بر نگاه کلی به او از ابعاد گوناگون ازجمله شخصیت و جایگاه، حقوق اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، وظایف و مسئولیت‌ها و ده‌ها مسئله دیگر قابل مطالعه و بررسی است و نگاه متفاوت به زن در هر یک از این حوزه‌ها، جایگاه و نقش وی درجامعه را نیز متمایز می‌سازد {{ببینید|حقوق زن|خانواده|مادر|ازدواج| حضانت| طلاق}}.
به اعتقاد [[امام‌خمینی]] با ظهور [[اسلام]]، زنان از ستم‌هایی که در دوره جاهلیت بر آنان می‌رفت، نجات یافتند و اسلام نه تنها با [[آزادی]] زن موافق است، بلکه خود پایه‌گذار آزادی زن در همه ابعاد وجودی اوست.
==جایگاه زن در ایران==
با وجود بهتربودن شرایط اجتماعی زن در [[ایران باستان]]، از دید متون [[پهلوی]]، نگاه [[دین زرتشت]] به زن به عنوان مظهر شیطانی و [[گناه]] و مهم‌ترین فلسفه وجودیِ وی زایش مرد است<ref>جعفری و دیگران، زن در هستی‌شناسی زرتشتی، ۱۰۵ ـ ۱۲۲.</ref>، زن در عمل در مقابل مرد در مقام ثانوی قرار داشت<ref>ویسهوفر، ایران باستان، ۲۲۴.</ref>. در [[ایران]] پس از اسلام نیز با همه تأکیدات [[قرآن کریم]] و [[پیامبر اکرم(ص)]] درباره جایگاه زن، با گذشت زمان بسیاری از ایرانیانِ تازه مسلمان‌شده، آموزه‌های دینی را به فراموشی سپردند و حقوقی که زنان در صدر اسلام داشتند، به مرور از آنان سلب شد و در دوره‌های گوناگون [[تاریخ ایران]] به ‌دلیل شرایط اجتماعی و جغرافیایی، زنان حضور اجتماعی کم‌رنگی داشتند<ref>معماریانی و دشتی، زن در دوره خوارزمشاهیان، ۱۲۶؛ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۰۰.</ref>. با این همه، در دوره [[آل بویه]] <ref>ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، ۹/۱۳۲ و ۲۰۷؛ فقیهی، تاریخ آل‌بویه، ۵۳ ـ ۵۴.</ref> و [[سلجوقیان]] <ref>دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.</ref>، بانوان در امور مهم کشوری مشارکت می‌کردند. در دوره [[خوارزمشاهیان]] زنان شاخصی مانند ترکان‌خاتون، نفوذ سیاسی‌شان تأثیر زیادی بر سرنوشت [[کشور]] گذاشته است<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۵/۱۳۰؛ مورگان، ایران در قرون وسطی، ۶۸.</ref>. در دوران [[مغول]] زنان از جایگاه بهتری برخوردار بودند؛ چنان‌که گاه اگر سلطان قادر به اداره کشور نبود، بانوی اول دربار امور حکومت را بر عهده می‌گرفت<ref>بیانی، زن در ایران عصر مغول، ۸۰ ـ ۸۳؛ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.</ref>. در دوران [[صفویه]] با وجود مراقبت بر جدابودن حریم زنان و مردان<ref>راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، ۳/۷۰۳؛ ‌تقوی و موسوی، بررسی حضور اجتماعی زنان، ۸۵.</ref>، نشانه‌های متعددی از حضور اجتماعی و سیاسی زنان در پشت پرده حریم خصوصی آنان در دست است<ref>فلسفی، زندگانی شاه‌عباس اول، ۳۰/۵۴؛ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.</ref>.


ورود مفاهیم و ‌اندیشه‌های غربی در دوره [[قاجار]] درباره [[حقوق زنان]]، موجب مطالبات جدیدی درباره جایگاه و حقوق زنان شد<ref>حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ۳۱۶ ـ ۳۱۷؛ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۱۷ ـ ۲۱۹.</ref>؛ بر این اساس برخی از [[روشنفکران غرب‌گرا]] ازجمله [[میرزافتحعلی آخوندزاده]] (۱۲۵۷ ـ ۱۱۹۱ش) و [[میرزاآقاخان کرمانی]] (۱۲۵۷ ـ ۱۲۳۲ش) خواستار برابری حقوق زن و مرد شدند<ref>آجودانی، مشروطه ایران، ۴۴ ـ ۴۵.</ref> که از نظر عالمان دینی بسیاری از اصول [[دموکراسی غربی]] درباره زنان با شریعت اسلام قابل تطبیق نبود<ref>حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ۳۱۷ ـ ۳۱۸.</ref>. [[مجلس شورای ملی|نمایندگان مجلس شورای ملی]] در [[مشروطه]] به ملاحظه پاره‌ای از شرایط اجتماعی<ref>ویژه و قهوه‌چیان، تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی، ۲۱۵.</ref> در [[قانون اساسی]]، حق انتخاب‌شدن و انتخاب‌کردن را مختص مردان شمردند<ref>سائلی کرده‌ده، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۱۳۸ ـ ۱۴۲.</ref>.
به اعتقاد امام‌خمینی، نگرش به زن در عصر پهلوی، نگرشی ابزاری و شیءگونه بود و رژیم می‌خواست زنان را به منزله کالایی درآورد و به اسم آزادی آنان را به تباهی و فحشا بکشاند اما زنان با یک تحول روحی و فکری درباره سرنوشت خود و [[خانواده]] خود و اسلام احساس [[مسئولیت]] کردند و توطئه‌های رژیم و غرب را نقش بر آب کردند و دوشادوش مردان به مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداختند.
==جایگاه زن در اسلام==
بر اساس [[آیات قرآن کریم]]، زن و مرد از نظر گوهر هستی و حقیقت وجودی، یکسان‌اند و ملاک برتری آنان نه جنسشان، بلکه تقواست<ref>نساء، ۱۲۴؛ نحل، ۹۷.</ref>. اسلام زن را در رسیدن به [[کمال معنوی]] برابر دانسته و آزار او را نکوهش کرده<ref>نور، ۳۳؛ احزاب ۳۵.</ref> و برای آنان حق [[بیعت]] قائل شده است<ref>ممتحنه، ۱۲.</ref>. قرآن کریم از [[ظلم]] و ستم به زنان و [[زنده به‌گورکردن دختران]] جلوگیری کرد و به آنان احترام گذاشت، آنان را صاحب ارث دانست<ref>نساء، ۱۱ ـ ۱۲.</ref> و [[حجاب]] را برای مصونیت آنان از نامحرمان [[واجب]] برشمرد<ref>نور، ۳۱.</ref>.


[[پیامبر اکرم(ص)]] دختران را بهترین فرزندان انسان شمرد<ref>نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۵/۱۱۴ ـ ۱۱۶.</ref> و زنان توانستند در صدر [[اسلام]] در صحنه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی ازجمله در [[بیعت عقبه|بیعت با پیامبر(ص) در عقبه]] و [[بیعت رضوان]] <ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ۴/۱۷۷۶ و ۱۹۴۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۸/۱ ـ ۲.</ref>، در [[هجرت به حبشه]] <ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۳/۶۶.</ref>، در [[هجرت به مدینه]] <ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۸۲ ـ ۱۸۳.</ref> و حتی در [[جهاد]] با [[دشمن]] <ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ۴/۱۹۴۷.</ref>، همراه با دیگر [[مسلمانان]] حاضر شوند. [[امامان معصوم(ع)]] نیز همواره برای زنان احترام قائل بودند. [[امام‌صادق(ع)]] بیشترین خیر و خوبی را در وجود بانوان دانسته است<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۲۰/۲۴.</ref>. در مجموع اسلام، مقام و موقعیت انسانی زن را تکریم کرد و زمینه رشد و تعالی او را فراهم کرد و زنان از شخصیت حقوقی، اجتماعی و سیاسی نسبتاً متمایز از گذشته برخوردار شدند<ref>لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۱۲ ـ ۵۱۷.</ref> و زنانی چون [[فاطمه زهرا(س)]] و [[زینب کبری(س)]] چنان‌که [[امام‌خمینی]] خاطرنشان کرده در مقام انسان‌هایی دارای شأن و منزلت کامل، می‌توانند مدارج کمال را طی و در بنای [[جامعه اسلامی]] نقش مهمی ایفا کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴ ـ ۲۷۵ و ۱۴/۶۰.</ref>.
با شکل‌گیری [[جمهوری اسلامی]] به رهبری امام‌خمینی، نقطه عطفی در بازیابی هویت اصیل زن مسلمان در ابعاد وجودی او و نیز حقوق و وظایف آنان حاصل شد که در اصول ۲۰ و ۲۱ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] بیان شده‌است. در دیدگاه امام‌خمینی، [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] باعث نجات زنان از نقشه‌های دوره [[طاغوت]]، آزادی آنان در چارچوب عفت عمومی و دخالت و فعالیت آنان در مسائل کشور و سرنوشت خود شد.  


به اعتقاد امام‌خمینی با ظهور اسلام، زنان از ستم‌هایی که در دوره [[جاهلیت]] بر آنان می‌رفت، نجات یافتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۳۸ ـ ۳۳۹.</ref> و اسلام نه تنها با [[آزادی زن]] موافق است، بلکه خود پایه‌گذار آزادی زن در همه ابعاد وجودی اوست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۷.</ref> و زنان چون مردان در ساختن جامعه اسلامی شرکت دارند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰؛ ۸/۳۸۴ و ۱۹/۱۸۴.</ref>. ایشان بر اساس مبانی اسلامی معتقد است آنچه موجب تفاوت در برخی حقوق زن و مرد شده، مربوط به اقتضائات طبیعی مرد و زن است و بانوان در مسائلی که با حیثیت و شرافت زن منافاتی ندارد، آزادند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۴.</ref>.
در سخن و [[اخلاق و سیره امام‌خمینی|سیره عملی امام‌خمینی]]، از موضوعات مهم و حیاتی در مورد زنان، الگوطلبی و الگوسازی و نقش مهم آن در شکل‌گیری شخصیت زنان است و ایشان بدین منظور روز ولادت [[حضرت فاطمه زهرا(س)|فاطمه زهرا(س)]] را روز زن خواند و [[زهد]] و [[تقوا]] و عفاف ایشان را، سرمشق زنان دانست.
==زنان در دوره پهلوی==
[[رضاشاه پهلوی]] با ادعای اصلاحات و تجدد، خواستار حضور زنان در نقش‌های اجتماعی بود<ref>نیکخواه، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، ۱۳۱.</ref>. [[کشف حجاب]] یکی از برنامه‌های ویژه این برنامه تجددگرایانه بود و حجاب به مثابه رفتاری نابهنجار و مهم‌ترین مانع سعادت و خوشبختی زنان معرفی ‌شد و از سال ۱۳۱۴، کنارگذاشتن آن اجباری گردید<ref>آشنا، کشف حجاب در آیینه اسناد، ۱۲ ـ ۱۵.</ref>. رژیم پهلوی با کشف حجاب، ایجاد برخی مراکز آموزشی برای زنان و دادن آزادی به سبک غربی، سعی می‌کرد به نظر خود بخشی از جمعیت زنان را به صحنه اجتماع بکشاند<ref>حیدریان، کشف حجاب، ۱۵، ۲۹، ۸۶ و ۱۰۷ ـ ۱۰۸.</ref>؛ اما به ‌دلیل شهرت پهلوی به بی‌دینی و پایبندی جامعه به اسلام و مخالفت [[مراجع دینی]]، نتوانست به همه اهداف خود برسد<ref>کار، مشارکت سیاسی زنان، ۲۴ و ۲۹.</ref>.


به اعتقاد امام‌خمینی، نگرش به زن در [[عصر پهلوی]]، نگرشی ابزاری و شیء‌گونه بود و رژیم می‌خواست زنان را به منزله کالایی درآورد و به اسم [[آزادی]] آنان را به تباهی و [[فحشا]] بکشاند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴ ـ ۲۷۵.</ref>. ایشان با مفهوم «زن شیءشده» که شرافت و حیثیت زن را از میان می‌برد، مخالف بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰.</ref> و اسلام را مخالف بزک‌کردن و شیءشدن و به‌فسادکشاندن زن و مدافع کرامت، شخصیت و حقوق زن می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۲۷ ـ ۴۲۸ و ۶/۲۹۹ ـ ۳۰۱.</ref>. ایشان که با اقدامات فریبنده [[رضاخان]] سخت مخالف بود، عمل او در کشف حجاب را «خانمان‌سوزترین اعمال ظالمانه دیکتاتور» شمرده است<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۳۹.</ref>.
== معنی ==
در سال ۱۳۴۱ [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] مطرح شد. بر اساس این لایحه، زنان اجازه شرکت در انتخابات و نامزدشدن برای [[انتخابات]] را پیدا می‌کردند<ref>حسینیان، سه سال ستیز مرجعیت شیعه ۱۳۴۱ ـ ۱۳۴۳، ۱۳۹.</ref>. امام‌خمینی این لایحه را مخالف [[قانون اساسی]] و [[شریعت اسلام|شریعت]] دانست و بر اساس مبانی فکری خود ‌کوشید از این اقدامات خودسرانه و خلاف قانون حاکم نامشروع جلوگیری کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۷۸، ۸۰ و ۱۱۱.</ref> {{ببینید|انجمن‌های ایالتی و ولایتی}}
زن در برابر [[مرد]] در معنای عام خود شامل جنس مؤنث در هر سنی می‌گردد<ref>دهخدا، لغتنامه، ۸/۱۱۳۹۴.</ref> و مترادف «مرأة» در [[زبان عربی]] است و جمع آن «زنان» مترادف «نساء» می‌باشد.<ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۳/۱۹۸۴۶.</ref>
ایشان در مقطعی در سال‌های ۱۳۴۱ ـ ۱۳۴۳ [[حق رأی]] و انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن زنان را مخالفت با [[اسلام]] اعلام کرد؛ زیرا آن را تعبیرات فریبنده‌ای از طرف حاکمان و بانیان وابسته به [[غرب]] می‌دانست که حاصل آن بدبختی و [[فساد]] و فحشاست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۸۲ و ۱۴۹.</ref>. ایشان با حضور اجتماعی‌ای که همراه با سوء استفاده‌های سیاسی و خدشه‌ به کرامت انسانی زن باشد، مخالفت می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۷ ـ ۱۴۹ و ۱۰/۵ ـ ۶، ۱۹.</ref>؛ اما پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] و با تغییر این شرایط، نه تنها این [[حقوق]] را به رسمیت شناخت، بلکه به آن، صورت [[تکلیف شرعی]] هم بخشید و حضور زنان در عرصه‌های [[انقلاب]] و دخالت در امور مختلف را به صورت یک وظیفه و حق مطرح کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۸۴ و ۱۹/۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref> {{ببینید|انتخابات}}
امام‌خمینی بر این باور بود که در زمان [[حکومت پهلوی]]، به زنان مانند مردان [[ظلم و ستم]] شد و زن بیش از مرد از حقوق انسانی و اجتماعی‌اش محروم بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰.</ref> و رژیم پهلوی با اقدامات ضد فرهنگی و شعار [[آزادی زنان]] و بیرون‌کشیدن آنان از محیط خانه می‌خواست زنان از تربیت فرزندانی با هویت و شخصیت اسلامی دور شوند و با سپردن آنان به [[مهد کودک]] و شیرخوارگاه‌ها، این کودکان در راستای سیاست‌های رژیم تربیت‌شوند و در مسیر اراده او عمل کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۵۵ و ۳۶۲ ـ ۳۶۴.</ref>. ایشان با اعتقاد به اینکه این طرح موضوعی فرعی و مقدمه‌ای برای تشدید برنامه‌های ضد اسلامی پهلوی است و اصل نظر، مخالفت و مقابله با [[اسلام]] است، ورود زنان به صحنه سیاسی‌اجتماعی را در آن شرایط، زمینه‌سازِ گسترش فساد و [[فحشا]] دانست و هدف [[دولت]] از این امر را نه گسترش مشارکت سیاسی زنان، بلکه گسترش بی‌بند و باری و فحشا در [[جامعه]] و شیطنت برشمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۷ ـ ۱۴۹ و ۲۰۹.</ref>. ایشان پس از انقلاب در برابر کسانی که خواهان سلب حق زنان در انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن بودند، تأکید کرد که سلب این حق خلاف [[شرع]] است و در رژیم گذشته همه کارهای مجلس [[حرام]] بود، نه اینکه اشکالی در شرکت زنان بود و امروز شرکت آنان مانند مردان، عقلی و انسانی است<ref>← هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۴۸۲.</ref>.


به مرور زمان و در سال‌های بعد مشخص شد رژیم پهلوی در عمل مجال کمتری به زنان جهت حضور در امور اجتماعی و سیاسی و مسائل روز داد<ref>طغرانگار، حقوق سیاسی ـ اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ۸۶ ـ ۹۰.</ref>. از دهه پنجاه اندک تحولی در رشد و توسعه آموزشی بانوان ایجاد شد و تعدادی از زنان به نمایندگی [[مجلس شورای ملی]] برگزیده شدند؛ ولی مدارج یادشده صرفاً به قشر خاصی از طبقه مرفه و مرتبط با دربار تعلق گرفت و توده مردم از این جریان‌ها بی‌خبر و به دور بودند<ref>ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۵۴.</ref>. زنانی به مقامات سیاسی دست می‌یافتند که مطیع بدون چون و چرای سیاست‌های [[محمدرضا پهلوی]] بودند<ref>نوروزی، مشارکت سیاسی زن در دوره پهلوی دوم سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۲۰، ۵۲.</ref>؛ اما امام‌خمینی باور داشت با وجود این سیاست‌ها و عملکردهای رژیم پهلوی، زنان با یک تحول روحی و فکری<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴۶ ـ ۱۴۹؛ ۱۴/۳۵۵ و ۱۷/۲۲۸.</ref> درباره سرنوشت خود و [[خانواده]] خود و [[اسلام]] احساس مسئولیت کردند و توطئه‌های رژیم و غرب را نقش بر آب کردند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳ ـ ۱۹۴.</ref> و دوشادوش مردان به مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداختند. ایشان نقش زنان در مبارزات علیه رژیم پهلوی و در روند [[پیروزی انقلاب اسلامی]] را بسیار تعیین‌کننده می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹، ۴۳۱ و ۷/۳۴۱ ـ ۳۴۲.</ref> و معتقد بود زنان در [[نهضت اسلامی]]، پیشگام و پیشرو بودند و پیشاپیش مردان در صف‌های [[تظاهرات]] علیه [[نظام طاغوت]] و [[استکبار]] حرکت می‌کردند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹ ـ ۳۰۰ و ۸/۲۰۷ ـ ۲۰۸.</ref> و سهم زیادی در کوتاه‌کردن دست [[بیگانگان]] داشتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۳۱ و ۵۲۱.</ref>.
== پیشینه ==
==زنان پس از انقلاب اسلامی==
تاریخ جوامع بشری نشان می‌دهد زن در بسیاری از جامعه‌های نخستین جایگاه و منزلتی نداشت و دارای [[ارزش انسانی]] و [[استقلال وجودی]] نبود و اندک ارزش او نیز به دلیل تداوم نسل، خدمت به مردان و برطرف‌کردن [[نیازهای جنسی]] و [[نیازهای عاطفی|عاطفی]] آنان بوده‌است.<ref>لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۰۷–۵۲۲؛ دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۴۸–۵۴.</ref> در غرب باستان، زن دارای [[کرامت]] و شخصیت انسانی مستقلی نبود و نه تنها مالک چیزی نمی‌شد<ref>نوری، یحیی، حقوق زن دراسلام و جهان، ۱۱–۱۲.</ref> بلکه خود نیز ملک مرد به حساب می‌آمد. در [[یونان باستان]] نیز زنان را [[هبه]]، [[اجاره]] یا [[خرید و فروش]] می‌کردند و زندگی و [[مرگ]] آنان به خواست مرد وابسته بود.<ref>دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۴۹–۵۲.</ref> در [[دین یهود]] مردان بر زنان چیره بودند و زن انسانی معرفی می‌شد که برای خدمت به مرد آفریده شده‌است<ref>کتاب مقدس، تورات، سفر پیدایش، ب۳، ۱–۱۶.</ref>؛ از این‌رو نزد یهودیان خرید و فروش زن امر نکوهیده‌ای نبود.<ref>کتاب مقدس، تورات، خروج، ب۱۵، ۲۲.</ref> این روند در صدر [[مسیحیت]] تغییر اندکی کرد؛ اما دین مسیحیت محدودیت‌های دیگری برای زن ایجاد کرد.<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ۳۶–۳۷.</ref> مسیحیت، آفرینش زن را برای مرد و زن را تابع شوهر می‌داند<ref>کتاب مقدس، انجیل، نامه اول پولس، ۳، ۷، ۸ و ۹.</ref>؛ زن در همه جوانب پایین‌تر از مرد است و به مردان توصیه می‌شود از زنان اجتناب کنند.<ref>کونگ، زن در مسیحیت، ۵۵–۵۷.</ref>
با شکل‌گیری [[دولت اسلامی]] به رهبری امام‌خمینی، نقطه عطفی در بازیابی هویت اصیل زن مسلمان در ابعاد وجودی او و نیز حقوق و وظایف آنان حاصل شد که در اصول ۲۰ و ۲۱ [[قانون اساسی]] جمهوری اسلامی ایران بیان شده است. در این دوره زمینه حضور فعال و سازنده زن در [[نظام اسلامی]] فراهم شد<ref>صفری، مدل اجتماعی پایگاه و نقش زن مسلمان در جامعه اسلامی، ۱۲۷.</ref>. در دیدگاه امام‌خمینی، [[انقلاب اسلامی]] باعث نجات زنان از نقشه‌های دوره طاغوت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۰ و ۳۶۹.</ref>، آزادی آنان در چارچوب عفت عمومی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۹۴، ۴۱۷ و ۶/۴۶۳.</ref> و دخالت و فعالیت آنان در مسائل کشور و سرنوشت خود شد؛ به‌گونه‌ای که آنان با حفظ [[عفت]] و شرف خود توانستند در تمام امور کشور مانند حضور در نمایندگی [[مجلس شورای اسلامی]] حضور یابند و حتی بر اعمال و رفتار دولت نظارت و اظهار نظر کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۲ ـ ۱۹۳ و ۱۷/۳۶۰ ـ ۳۶۱.</ref>. ایشان در ارزش‌گذاری شخصیت انسانی و اجتماعی زنان، علاوه بر شرایط اجتماعی و مقتضیات جامعه، معیارهایی را بر اساس آموزه‌های اسلام در نظر می‌گرفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳ ـ ۱۹۵ و ۱۹/۱۸۴.</ref> و معتقد بود شخصیتِ یک انسان را فضایل و ارزش‌هایی شکل می‌دهد که اکتسابی و بر اساس اراده خود فرد است؛ بنابراین زن و مرد از حیث انسانی با هم برابرند<ref>← صحیفه، ۵/۵۲۰ و ۶/۳۰۰ ـ ۳۰۱.</ref> و کسانی که به بهانه‌های مختلف از حضور زنان در اجتماع جلوگیری و کارشکنی می‌کنند، مرتکب [[گناه کبیره]] می‌شوند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱.</ref>.


به باور امام‌خمینی با پیروزی انقلاب، تک‌تک افراد [[جامعه]] به‌خصوص زنان به تحولی روحی رسیدند که این تحول باعث ورود آنان به عرصه‌های عمومی، حضور در [[مناطق جنگی]] و کمک به مردان، فداکردن جان خود و جان فرزندان خود برای اسلام و نهراسیدن از مسائل ناگوار و خطرها شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴۶؛ ۱۴/۱۹۷ ـ ۱۹۸، ۳۱۶ ـ ۳۱۷ و ۱۷/۲۲۸.</ref>. ایشان همچنین بر نقش و فعالیت زنان در [[جنگ ایران و عراق|جنگ تحمیلی]] تأکید می‌کرد و آنان را پشتیبان مردها می‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۹۲ و ۱۴/۳۱۷، ۳۵۵ ـ ۳۵۶.</ref> و زنان علاوه بر حضور در صحنه، نقش هدایتگری، پشتیبانی روحی و تشویق مردان را نیز بر عهده داشتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۵۸؛ ۸/۴۴ ـ ۴۵ و ۱۱/۵۱۰.</ref>.
=== در اروپای قرون وسطا ===
در [[اروپای قرون وسطا]] زن بازیچه مرد بود و به اعتقاد کلیسای کاتولیک، به استثنای [[حضرت مریم(ع)]]، روح زنان حالت بین [[انسان]] و حیوان دارد.<ref>علویقی، زن در آئینه تاریخ، ۳۷.</ref> پس از قرن‌ها خفقان شدید دربارهٔ زنان، حامیان [[حقوق زن]] در [[اروپا]] تصمیم گرفتند فاصله بسیار زیاد میان زن و مرد را بردارند. در [[قرن هفدهم]] طرفداران [[آزادی زنان]]، شعار کسب حق تحصیل علم و آموزش سر دادند که این تلاش‌ها در نهایت پس از [[انقلاب فرانسه]] (۱۷۸۹م) به شکل‌گیری [[نهضت زنان]] انجامید.<ref>حکیم‌پور، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، ۳۶۴–۳۶۵.</ref> در پایان [[قرن نوزدهم]]، دولت‌های اروپایی نهضت احیای حقوق زنان را برپا کردند<ref>دورانت، لذات فلسفه، ۱۴۸–۱۵۴.</ref>؛ نهضتی که ادعای رهایی زن از [[محجوریت]] و اعطای حق مالکیت و تصرف در اموال و حقوق مساوی با مرد را داشت.<ref>میشل، جنبش اجتماعی زنان، ۷۳–۷۶.</ref>


امام‌خمینی حضور زنان در فعالیت‌های فرهنگی، اقتصادی، [[کشاورزی]]، صنعت و [[هنر]] را از برکات [[انقلاب اسلامی]] می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۸۴.</ref> و معتقد بود پس از انقلاب، [[ایران]] تبدیل به محل [[تعلیم و تربیت]] سالم شد و زنان با حفظ [[عفت]] و شرف مشغول فعالیت [[دین|دینی]]، [[سیاسیت|سیاسی]] و اجتماعی شدند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۰.</ref>. ایشان انقلاب اسلامی را فرصتی می‌دانست که زنان باید از آن برای رشد فضائل اخلاقی خود و تربیت کودکان و [[جوانان]] استفاده کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۲۱؛ ۱۴/۳۱۷ و ۱۷/۳۶۹.</ref>.
فرایند پیشرفت و رشد اجتماعی زن معاصر غربی، زمینه‌ساز بروز نگرش جدیدی به توانایی و استعدادهای وجودی زن شد و این امر [[جنبش‌های فمینیستی]] را در راستای احقاق حقوقِ برابرِ اجتماعی برای زن شکل داد و عرصه مشارکت‌جویی و آزادی آنان در دوران جدید را فراهم آورد<ref>وینسنت، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ۲۴۸–۲۵۱.</ref>؛ ولی در نگاهی دیگر، این [[نهضت]] به انگیزه بهره‌کشی از زن و به‌کارگیری نیروی ارزان‌تر در کارگاه‌های صنعتی ایجاد شده بود و به بهانه رهانیدن زن از بندگی و اسارت در خانه، او را گرفتار بندگی در مراکز تولیدی و خدماتی کرد و باعث گسترش ابعاد [[حضور اجتماعی زنان]] شد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۹/۳۰–۳۱.</ref> در واقع در [[نظام سرمایه‌داری|نظامِ سرمایه‌داری]] به دلیل گسترش تنوع‌طلبی، مصرف و گرایش به [[تحریکات جنسی]]، زن در خدمت سرمایه است<ref>رهبر، سیمای زن در پویه تاریخ ایران، ۴۷–۴۸.</ref> و شخصیت زن به نام توسعه و پیشرفت، در معرض سوء استفاده‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی قرار می‌گیرد.<ref>وارث، مقام زن در اسلام، ۳۴۶–۳۴۸.</ref>
==نقش زنان در جامعه اسلامی==
 
زنان به‌ دلیل داشتن روح لطیف و عاطفه عمیق، مکمل مردان در ساختن زندگی به شمار می‌روند و اگر این ویژگی زنان در قالب صحیح خود ایفای نقش کند، هم در صحنه جامعه و هم در صحنه‌گردانی می‌تواند نقش‌آفرین باشد<ref>مرتضوی، امام‌خمینی و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، ۲۷.</ref>. در [[جامعه اسلامی]]، زن هم مدیر [[خانواده]] است و هم مربی فرزندان و هم همسری برای مرد است<ref>میرزابیگی، خانواده و امام‌خمینی، ۱۲۵.</ref>.
=== در جزیرةالعرب ===
در [[جزیرةالعرب]] پیش از [[اسلام]]، زنان از بسیاری [[حقوق اجتماعی]] و [[حقوق فردی|فردی]] ازجمله از حق [[ارث]] محروم بودند،<ref>طباطبایی، المیزان، ۲/۲۶۷–۲۶۸؛ ۱۲/۲۷۶–۲۷۷ و ۲۰/۲۱۴.</ref> فرزند دختر مایه ننگ و سرافکندگی [[خانواده]] محسوب می‌شد<ref>باهنر و هاشمی رفسنجانی، جهان در عصر بعثت، ۱۵.</ref> و به تعبیر [[قرآن کریم]] هنگامی که پدری از تولد دخترش با خبر می‌شد از شدت ناراحتی رخسارش سیاه می‌شد و به این می‌اندیشید که آیا با ذلت، دختر را نگه دارد یا اینکه او را زنده به گور کند<ref>نحل، ۵۸–۵۹.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حقوق زن}}.
زن افزون بر نگاه کلی به او از ابعاد گوناگون ازجمله شخصیت و جایگاه، حقوق اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، وظایف و مسئولیت‌ها و ده‌ها مسئله دیگر قابل مطالعه و بررسی است و نگاه متفاوت به زن در هر یک از این حوزه‌ها، جایگاه و نقش وی درجامعه را نیز متمایز می‌سازد.
:{{ببینید|حقوق زن|خانواده|مادر|ازدواج| حضانت| طلاق}}.
 
== جایگاه زن در ایران ==
با وجود بهتربودن شرایط اجتماعی زن در [[ایران باستان]]، از دید متون [[پهلوی]]، نگاه [[دین زرتشت]] به زن به عنوان مظهر شیطانی و [[گناه]] و مهم‌ترین فلسفه وجودیِ وی زایش مرد است،<ref>جعفری و دیگران، زن در هستی‌شناسی زرتشتی، ۱۰۵–۱۲۲.</ref> زن در عمل در مقابل مرد در مقام ثانوی قرار داشت.<ref>ویسهوفر، ایران باستان، ۲۲۴.</ref> در [[ایران]] پس از اسلام نیز با همه تأکیدات [[قرآن کریم]] و [[پیامبر اکرم(ص)]] دربارهٔ جایگاه زن، با گذشت زمان بسیاری از ایرانیانِ تازه مسلمان‌شده، آموزه‌های دینی را به فراموشی سپردند و حقوقی که زنان در صدر اسلام داشتند، به مرور از آنان سلب شد و در دوره‌های گوناگون [[تاریخ ایران]] به دلیل شرایط اجتماعی و جغرافیایی، زنان حضور اجتماعی کم‌رنگی داشتند.<ref>معماریانی و دشتی، زن در دوره خوارزمشاهیان، ۱۲۶؛ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۰۰.</ref> با این همه، در دوره [[آل بویه]]<ref>ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، ۹/۱۳۲ و ۲۰۷؛ فقیهی، تاریخ آل‌بویه، ۵۳–۵۴.</ref> و [[سلجوقیان]]،<ref>دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.</ref> بانوان در امور مهم کشوری مشارکت می‌کردند. در دوره [[خوارزمشاهیان]] زنان شاخصی مانند ترکان‌خاتون، نفوذ سیاسی‌شان تأثیر زیادی بر سرنوشت [[کشور]] گذاشته‌است.<ref>ابن‌خلدون، تاریخ، ۵/۱۳۰؛ مورگان، ایران در قرون وسطی، ۶۸.</ref> در دوران [[مغول]] زنان از جایگاه بهتری برخوردار بودند؛ چنان‌که گاه اگر سلطان قادر به اداره کشور نبود، بانوی اول دربار امور حکومت را بر عهده می‌گرفت.<ref>بیانی، زن در ایران عصر مغول، ۸۰–۸۳؛ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.</ref> در دوران [[صفویه]] با وجود مراقبت بر جدابودن حریم زنان و مردان،<ref>راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، ۳/۷۰۳؛ تقوی و موسوی، بررسی حضور اجتماعی زنان، ۸۵.</ref> نشانه‌های متعددی از حضور اجتماعی و سیاسی زنان در پشت پرده حریم خصوصی آنان در دست است.<ref>فلسفی، زندگانی شاه‌عباس اول، ۳۰/۵۴؛ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.</ref>
 
ورود مفاهیم و اندیشه‌های غربی در دوره [[قاجار]] دربارهٔ [[حقوق زنان]]، موجب مطالبات جدیدی دربارهٔ جایگاه و حقوق زنان شد<ref>حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ۳۱۶–۳۱۷؛ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۱۷–۲۱۹.</ref>؛ بر این اساس برخی از [[روشنفکران غرب‌گرا]] ازجمله [[میرزافتحعلی آخوندزاده]] (۱۲۵۷–۱۱۹۱ش) و [[میرزاآقاخان کرمانی]] (۱۲۵۷–۱۲۳۲ش) خواستار برابری حقوق زن و مرد شدند<ref>آجودانی، مشروطه ایران، ۴۴–۴۵.</ref> که از نظر عالمان دینی بسیاری از اصول [[دموکراسی غربی]] دربارهٔ زنان با شریعت اسلام قابل تطبیق نبود.<ref>حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ۳۱۷–۳۱۸.</ref> [[مجلس شورای ملی|نمایندگان مجلس شورای ملی]] در [[مشروطه]] به ملاحظه پاره‌ای از شرایط اجتماعی<ref>ویژه و قهوه‌چیان، تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی، ۲۱۵.</ref> در [[قانون اساسی]]، حق انتخاب‌شدن و انتخاب‌کردن را مختص مردان شمردند.<ref>سائلی کرده‌ده، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۱۳۸–۱۴۲.</ref>
 
== جایگاه زن در اسلام ==
بر اساس [[آیات قرآن کریم]]، زن و مرد از نظر گوهر هستی و حقیقت وجودی، یکسان‌اند و ملاک برتری آنان نه جنسشان، بلکه تقواست.<ref>نساء، ۱۲۴؛ نحل، ۹۷.</ref> اسلام زن را در رسیدن به [[کمال معنوی]] برابر دانسته و آزار او را نکوهش کرده<ref>نور، ۳۳؛ احزاب ۳۵.</ref> و برای آنان حق [[بیعت]] قائل شده‌است.<ref>ممتحنه، ۱۲.</ref> قرآن کریم از [[ظلم]] و ستم به زنان و [[زنده به‌گورکردن دختران]] جلوگیری کرد و به آنان احترام گذاشت، آنان را صاحب ارث دانست<ref>نساء، ۱۱–۱۲.</ref> و [[حجاب]] را برای مصونیت آنان از نامحرمان [[واجب]] برشمرد.<ref>نور، ۳۱.</ref>
 
[[پیامبر اکرم(ص)]] دختران را بهترین فرزندان انسان شمرد<ref>نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۵/۱۱۴–۱۱۶.</ref> و زنان توانستند در صدر [[اسلام]] در صحنه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی ازجمله در [[بیعت عقبه|بیعت با پیامبر (ص) در عقبه]] و [[بیعت رضوان]]،<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ۴/۱۷۷۶ و ۱۹۴۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۸/۱–۲.</ref> در [[هجرت به حبشه]]،<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۳/۶۶.</ref> در [[هجرت به مدینه]]<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۸۲–۱۸۳.</ref> و حتی در [[جهاد]] با [[دشمن]]،<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ۴/۱۹۴۷.</ref> همراه با دیگر [[مسلمانان]] حاضر شوند. [[امامان معصوم(ع)]] نیز همواره برای زنان احترام قائل بودند. [[امام‌صادق(ع)]] بیشترین خیر و خوبی را در وجود بانوان دانسته‌است.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۲۰/۲۴.</ref> در مجموع اسلام، مقام و موقعیت انسانی زن را تکریم کرد و زمینه رشد و تعالی او را فراهم کرد و زنان از شخصیت حقوقی، اجتماعی و سیاسی نسبتاً متمایز از گذشته برخوردار شدند<ref>لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۱۲–۵۱۷.</ref> و زنانی چون [[فاطمه زهرا(س)]] و [[زینب کبری(س)]] چنان‌که [[امام‌خمینی]] خاطرنشان کرده در مقام انسان‌هایی دارای شأن و منزلت کامل، می‌توانند مدارج کمال را طی و در بنای [[جامعه اسلامی]] نقش مهمی ایفا کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴–۲۷۵ و ۱۴/۶۰.</ref>
 
به اعتقاد امام‌خمینی با ظهور اسلام، زنان از ستم‌هایی که در دوره [[جاهلیت]] بر آنان می‌رفت، نجات یافتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۳۸–۳۳۹.</ref> و اسلام نه تنها با [[آزادی زن]] موافق است، بلکه خود پایه‌گذار آزادی زن در همه ابعاد وجودی اوست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۷.</ref> و زنان چون مردان در ساختن جامعه اسلامی شرکت دارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰؛ ۸/۳۸۴ و ۱۹/۱۸۴.</ref> ایشان بر اساس مبانی اسلامی معتقد است آنچه موجب تفاوت در برخی حقوق زن و مرد شده، مربوط به اقتضائات طبیعی مرد و زن است و بانوان در مسائلی که با حیثیت و شرافت زن منافاتی ندارد، آزادند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۴.</ref>
 
== زنان در دوره پهلوی ==
[[رضاشاه پهلوی]] با ادعای اصلاحات و تجدد، خواستار حضور زنان در نقش‌های اجتماعی بود.<ref>نیکخواه، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، ۱۳۱.</ref> [[کشف حجاب]] یکی از برنامه‌های ویژه این برنامه تجددگرایانه بود و حجاب به مثابه رفتاری نابهنجار و مهم‌ترین مانع سعادت و خوشبختی زنان معرفی شد و از سال ۱۳۱۴، کنارگذاشتن آن اجباری گردید.<ref>آشنا، کشف حجاب در آیینه اسناد، ۱۲–۱۵.</ref> رژیم پهلوی با کشف حجاب، ایجاد برخی مراکز آموزشی برای زنان و دادن آزادی به سبک غربی، سعی می‌کرد به نظر خود بخشی از جمعیت زنان را به صحنه اجتماع بکشاند<ref>حیدریان، کشف حجاب، ۱۵، ۲۹، ۸۶ و ۱۰۷–۱۰۸.</ref>؛ اما به دلیل شهرت پهلوی به بی‌دینی و پایبندی جامعه به اسلام و مخالفت [[مراجع دینی]]، نتوانست به همه اهداف خود برسد.<ref>کار، مشارکت سیاسی زنان، ۲۴ و ۲۹.</ref>
 
به اعتقاد امام‌خمینی، نگرش به زن در [[عصر پهلوی]]، نگرشی ابزاری و شیءگونه بود و رژیم می‌خواست زنان را به منزله کالایی درآورد و به اسم [[آزادی]] آنان را به تباهی و [[فحشا]] بکشاند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴–۲۷۵.</ref> ایشان با مفهوم «زن شیءشده» که شرافت و حیثیت زن را از میان می‌برد، مخالف بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰.</ref> و اسلام را مخالف بزک‌کردن و شیءشدن و به‌فسادکشاندن زن و مدافع کرامت، شخصیت و حقوق زن می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۲۷–۴۲۸ و ۶/۲۹۹–۳۰۱.</ref> ایشان که با اقدامات فریبنده [[رضاخان]] سخت مخالف بود، عمل او در کشف حجاب را «خانمان‌سوزترین اعمال ظالمانه دیکتاتور» شمرده‌است.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۳۹.</ref>
 
در سال ۱۳۴۱ [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] مطرح شد. بر اساس این لایحه، زنان اجازه شرکت در انتخابات و نامزدشدن برای [[انتخابات]] را پیدا می‌کردند.<ref>حسینیان، سه سال ستیز مرجعیت شیعه ۱۳۴۱–۱۳۴۳، ۱۳۹.</ref> امام‌خمینی این لایحه را مخالف [[قانون اساسی]] و [[شریعت اسلام|شریعت]] دانست و بر اساس مبانی فکری خود کوشید از این اقدامات خودسرانه و خلاف قانون حاکم نامشروع جلوگیری کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۷۸، ۸۰ و ۱۱۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|انجمن‌های ایالتی و ولایتی}}
ایشان در مقطعی در سال‌های ۱۳۴۱–۱۳۴۳ [[حق رأی]] و انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن زنان را مخالفت با [[اسلام]] اعلام کرد؛ زیرا آن را تعبیرات فریبنده‌ای از طرف حاکمان و بانیان وابسته به [[غرب]] می‌دانست که حاصل آن بدبختی و [[فساد]] و فحشاست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۸۲ و ۱۴۹.</ref> ایشان با حضور اجتماعی‌ای که همراه با سوء استفاده‌های سیاسی و خدشه به کرامت انسانی زن باشد، مخالفت می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۷–۱۴۹ و ۱۰/۵–۶، ۱۹.</ref>؛ اما پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] و با تغییر این شرایط، نه تنها این [[حقوق]] را به رسمیت شناخت، بلکه به آن، صورت [[تکلیف شرعی]] هم بخشید و حضور زنان در عرصه‌های [[انقلاب]] و دخالت در امور مختلف را به صورت یک وظیفه و حق مطرح کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۸۴ و ۱۹/۱۸۳–۱۸۴.</ref>
:{{ببینید|انتخابات}}
امام‌خمینی بر این باور بود که در زمان [[حکومت پهلوی]]، به زنان مانند مردان [[ظلم و ستم]] شد و زن بیش از مرد از حقوق انسانی و اجتماعی‌اش محروم بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰.</ref> و رژیم پهلوی با اقدامات ضد فرهنگی و شعار [[آزادی زنان]] و بیرون‌کشیدن آنان از محیط خانه می‌خواست زنان از تربیت فرزندانی با هویت و شخصیت اسلامی دور شوند و با سپردن آنان به [[مهد کودک]] و شیرخوارگاه‌ها، این کودکان در راستای سیاست‌های رژیم تربیت‌شوند و در مسیر اراده او عمل کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۵۵ و ۳۶۲–۳۶۴.</ref> ایشان با اعتقاد به اینکه این طرح موضوعی فرعی و مقدمه‌ای برای تشدید برنامه‌های ضداسلامی پهلوی است و اصل نظر، مخالفت و مقابله با [[اسلام]] است، ورود زنان به صحنه سیاسی‌اجتماعی را در آن شرایط، زمینه‌سازِ گسترش فساد و [[فحشا]] دانست و هدف [[دولت]] از این امر را نه گسترش مشارکت سیاسی زنان، بلکه گسترش بی‌بند و باری و فحشا در [[جامعه]] و شیطنت برشمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۷–۱۴۹ و ۲۰۹.</ref> ایشان پس از انقلاب در برابر کسانی که خواهان سلب حق زنان در انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن بودند، تأکید کرد که سلب این حق خلاف [[شرع]] است و در رژیم گذشته همه کارهای مجلس [[حرام]] بود، نه اینکه اشکالی در شرکت زنان بود و امروز شرکت آنان مانند مردان، عقلی و انسانی است.<ref>← هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۴۸۲.</ref>
 
به مرور زمان و در سال‌های بعد مشخص شد رژیم پهلوی در عمل مجال کمتری به زنان جهت حضور در امور اجتماعی و سیاسی و مسائل روز داد.<ref>طغرانگار، حقوق سیاسی ـ اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ۸۶–۹۰.</ref> از دهه پنجاه اندک تحولی در رشد و توسعه آموزشی بانوان ایجاد شد و تعدادی از زنان به نمایندگی [[مجلس شورای ملی]] برگزیده شدند؛ ولی مدارج یادشده صرفاً به قشر خاصی از طبقه مرفه و مرتبط با دربار تعلق گرفت و توده مردم از این جریان‌ها بی‌خبر و به دور بودند.<ref>ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۵۴.</ref> زنانی به مقامات سیاسی دست می‌یافتند که مطیع بدون چون و چرای سیاست‌های [[محمدرضا پهلوی]] بودند<ref>نوروزی، مشارکت سیاسی زن در دوره پهلوی دوم سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۲۰، ۵۲.</ref>؛ اما امام‌خمینی باور داشت با وجود این سیاست‌ها و عملکردهای رژیم پهلوی، زنان با یک تحول روحی و فکری<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴۶–۱۴۹؛ ۱۴/۳۵۵ و ۱۷/۲۲۸.</ref> دربارهٔ سرنوشت خود و [[خانواده]] خود و [[اسلام]] احساس مسئولیت کردند و توطئه‌های رژیم و غرب را نقش بر آب کردند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳–۱۹۴.</ref> و دوشادوش مردان به مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداختند. ایشان نقش زنان در مبارزات علیه رژیم پهلوی و در روند [[پیروزی انقلاب اسلامی]] را بسیار تعیین‌کننده می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹، ۴۳۱ و ۷/۳۴۱–۳۴۲.</ref> و معتقد بود زنان در [[نهضت اسلامی]]، پیشگام و پیشرو بودند و پیشاپیش مردان در صف‌های [[تظاهرات]] علیه [[نظام طاغوت]] و [[استکبار]] حرکت می‌کردند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹–۳۰۰ و ۸/۲۰۷–۲۰۸.</ref> و سهم زیادی در کوتاه‌کردن دست [[بیگانگان]] داشتند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۳۱ و ۵۲۱.</ref>
 
== زنان پس از انقلاب اسلامی ==
با شکل‌گیری [[دولت اسلامی]] به رهبری امام‌خمینی، نقطه عطفی در بازیابی هویت اصیل زن مسلمان در ابعاد وجودی او و نیز حقوق و وظایف آنان حاصل شد که در اصول ۲۰ و ۲۱ [[قانون اساسی]] جمهوری اسلامی ایران بیان شده‌است. در این دوره زمینه حضور فعال و سازنده زن در [[نظام اسلامی]] فراهم شد.<ref>صفری، مدل اجتماعی پایگاه و نقش زن مسلمان در جامعه اسلامی، ۱۲۷.</ref> در دیدگاه امام‌خمینی، [[انقلاب اسلامی]] باعث نجات زنان از نقشه‌های دوره طاغوت،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۰ و ۳۶۹.</ref> آزادی آنان در چارچوب عفت عمومی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۹۴، ۴۱۷ و ۶/۴۶۳.</ref> و دخالت و فعالیت آنان در مسائل کشور و سرنوشت خود شد؛ به‌گونه‌ای که آنان با حفظ [[عفت]] و شرف خود توانستند در تمام امور کشور مانند حضور در نمایندگی [[مجلس شورای اسلامی]] حضور یابند و حتی بر اعمال و رفتار دولت نظارت و اظهار نظر کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۲–۱۹۳ و ۱۷/۳۶۰–۳۶۱.</ref> ایشان در ارزش‌گذاری شخصیت انسانی و اجتماعی زنان، علاوه بر شرایط اجتماعی و مقتضیات جامعه، معیارهایی را بر اساس آموزه‌های اسلام در نظر می‌گرفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳–۱۹۵ و ۱۹/۱۸۴.</ref> و معتقد بود شخصیتِ یک انسان را فضایل و ارزش‌هایی شکل می‌دهد که اکتسابی و بر اساس اراده خود فرد است؛ بنابراین زن و مرد از حیث انسانی با هم برابرند<ref>← صحیفه، ۵/۵۲۰ و ۶/۳۰۰–۳۰۱.</ref> و کسانی که به بهانه‌های مختلف از حضور زنان در اجتماع جلوگیری و کارشکنی می‌کنند، مرتکب [[گناه کبیره]] می‌شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱.</ref>
 
به باور امام‌خمینی با پیروزی انقلاب، تک‌تک افراد [[جامعه]] به‌خصوص زنان به تحولی روحی رسیدند که این تحول باعث ورود آنان به عرصه‌های عمومی، حضور در [[مناطق جنگی]] و کمک به مردان، فداکردن جان خود و جان فرزندان خود برای اسلام و نهراسیدن از مسائل ناگوار و خطرها شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴۶؛ ۱۴/۱۹۷–۱۹۸، ۳۱۶–۳۱۷ و ۱۷/۲۲۸.</ref> ایشان همچنین بر نقش و فعالیت زنان در [[جنگ ایران و عراق|جنگ تحمیلی]] تأکید می‌کرد و آنان را پشتیبان مردها می‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۹۲ و ۱۴/۳۱۷، ۳۵۵–۳۵۶.</ref> و زنان علاوه بر حضور در صحنه، نقش هدایتگری، پشتیبانی روحی و تشویق مردان را نیز بر عهده داشتند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۵۸؛ ۸/۴۴–۴۵ و ۱۱/۵۱۰.</ref>
 
امام‌خمینی حضور زنان در فعالیت‌های فرهنگی، اقتصادی، [[کشاورزی]]، صنعت و [[هنر]] را از برکات [[انقلاب اسلامی]] می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۸۴.</ref> و معتقد بود پس از انقلاب، [[ایران]] تبدیل به محل [[تعلیم و تربیت]] سالم شد و زنان با حفظ [[عفت]] و شرف مشغول فعالیت [[دین|دینی]]، [[سیاسیت|سیاسی]] و اجتماعی شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۰.</ref> ایشان انقلاب اسلامی را فرصتی می‌دانست که زنان باید از آن برای رشد فضائل اخلاقی خود و تربیت کودکان و [[جوانان]] استفاده کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۲۱؛ ۱۴/۳۱۷ و ۱۷/۳۶۹.</ref>
 
== نقش زنان در جامعه اسلامی ==
زنان به دلیل داشتن روح لطیف و عاطفه عمیق، مکمل مردان در ساختن زندگی به‌شمار می‌روند و اگر این ویژگی زنان در قالب صحیح خود ایفای نقش کند، هم در صحنه جامعه و هم در صحنه‌گردانی می‌تواند نقش‌آفرین باشد.<ref>مرتضوی، امام‌خمینی و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، ۲۷.</ref> در [[جامعه اسلامی]]، زن هم مدیر [[خانواده]] است و هم مربی فرزندان و هم همسری برای مرد است.<ref>میرزابیگی، خانواده و امام‌خمینی، ۱۲۵.</ref>


با بررسی [[سخنان امام‌خمینی]] می‌توان برای زنان دو نقش [[انسان‌سازی]] و [[مسئولیت اجتماعی]] قائل شد:
با بررسی [[سخنان امام‌خمینی]] می‌توان برای زنان دو نقش [[انسان‌سازی]] و [[مسئولیت اجتماعی]] قائل شد:
# زن مظهر انسان‌سازی: امام‌خمینی ضمن ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس در زنان، آنان را همانند [[قرآن]] انسان‌ساز معرفی می‌کرد و معتقد بود اگر زنانِ انسان‌ساز از ملتی گرفته شوند، آن [[ملت]] رو به فروپاشی خواهند رفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۰۰ ـ ۳۰۱.</ref>. به اعتقاد ایشان زن مبدأ همه سعادت‌هاست و پرورش‌دهنده و مربی بزرگ‌زنان و بزرگ‌مردان است و به تعبیر ایشان از دامن زن است که مرد به معراج می‌رود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۱.</ref>. در نظام تربیتی امام‌خمینی نهاد خانواده جایگاه ویژه‌ای دارد و مبدأ بروز و ظهور [[عواطف انسانی]] و رکن اصلی جامعه است و زن عنصر اصلی تشکیل خانواده محسوب می‌شود و نقش اساسی و زیربنایی دارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۶۳ و ۱۵/۲۴۵.</ref> {{ببینید|خانواده}}.  
# زن مظهر انسان‌سازی: امام‌خمینی ضمن ایجاد [[خودباوری]] و اعتماد به نفس در زنان، آنان را همانند [[قرآن]] انسان‌ساز معرفی می‌کرد و معتقد بود اگر زنانِ انسان‌ساز از ملتی گرفته شوند، آن [[ملت]] رو به فروپاشی خواهند رفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۰۰–۳۰۱.</ref> به اعتقاد ایشان زن مبدأ همه سعادت‌هاست و پرورش‌دهنده و مربی بزرگ‌زنان و بزرگ‌مردان است و به تعبیر ایشان از دامن زن است که مرد به معراج می‌رود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۱.</ref> در نظام تربیتی امام‌خمینی نهاد خانواده جایگاه ویژه‌ای دارد و مبدأ بروز و ظهور [[عواطف انسانی]] و رکن اصلی جامعه است و زن عنصر اصلی تشکیل خانواده محسوب می‌شود و نقش اساسی و زیربنایی دارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۶۳ و ۱۵/۲۴۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|خانواده}}. ایشان به زن در جایگاه [[مادر]] توجه کرده و معتقد است زن باید در محیط [[خانه]]، مایه [[آرامش]] و [[آسایش]] فرزندانش باشد و در دامن پرمهر خود فرزندان سالم از لحاظ جسمی و روحی [[تربیت]] کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۴۵؛ ۸/۳۶۳ و ۱۵/۲۴۵.</ref> و [[صلاح]] و [[فساد]] یک جامعه از صلاح و فساد زنان سرچشمه می‌گیرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|مادر}}.
# مسئولیت‌های اجتماعی: امام‌خمینی معتقد است زنان در حفظ [[اسلام]] و [[نهضت اسلامی]] مسئول‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۴۸؛ ۸/۲۰۸ و ۱۰/۷۵.</ref> و باید بر آنچه در [[جامعه]] و [[نظام اسلامی]] می‌گذرد و تلاش برای حسن اجرای امور، نظارت فعال و متعهدانه داشته باشند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۲–۱۹۳.</ref> ایشان نقش زنان را در حفظ و پایداری اسلام و کشور مؤثر می‌دانست و حضور فعال آنان در اجتماع را ارزش برمی‌شمرد و ضمن تکریم و تحسین زنان، آنان را عضوی فعال در صحنه‌های مختلف معرفی می‌کرد و از آنان می‌خواست همانند مردان با حضور در جبهه علمی و فرهنگی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹.</ref> و با مشارکت فعال و سالم در [[اجتماع]] و صحنه‌های مختلف [[جامعه]] از قبیل [[فرهنگ]]، [[سیاست]] و [[اقتصاد]] از کشور و [[اسلام]] دفاع کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۵ و ۱۹/۱۸۴.</ref> و در کنار مردان در امر سازندگی و پیشرفت کشور تلاش کنند تا ملتی مستقل و آزاد بسازند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۵۲۰–۵۲۱ و ۱۰/۷۶.</ref>؛ البته با این تأکید که شخصیت اجتماعی و کرامت انسانی زن مسلمان و حضور سازنده او در جامعه، تنها با حفظ همه جهات شرعی ازجمله حفظ شرف و [[عفاف]] و [[حجاب]]، ممکن است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۱–۳۴۲ و ۲۰/۷.</ref> و از این‌رو همواره بر حجاب زنان تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۴۱؛ ۶/۳۲۹ و ۱۹/۱۸۴–۱۸۵.</ref>
:{{ببینید|حجاب و نگاه}}.


ایشان به زن در جایگاه[مادر توجه کرده و معتقد است زن باید در محیط [[خانه]]، مایه [[آرامش]] و [[آسایش]] فرزندانش باشد و در دامن پرمهر خود فرزندان سالم از لحاظ جسمی و روحی [[تربیت]] کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۴۵؛ ۸/۳۶۳ و ۱۵/۲۴۵.</ref> و [[صلاح]] و [[فساد]] یک جامعه از صلاح و فساد زنان سرچشمه می‌گیرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۲.</ref> {{ببینید|مادر}}.
== زنان الگو ==
در دوره [[حکومت پهلوی]]، زن غربی الگوی زن متمدن مطرح می‌شد؛ الگویی که اساس آن، آزادی‌های نامحدود و حذف الزامات اخلاقی در حضور و تعاملات اجتماعی بود.<ref>مکی، تاریخ بیست‌ساله ایران، ۶/۱۵۷؛ کار، مشارکت سیاسی زنان، ۲۴–۲۵.</ref> در سخن و [[سیره عملی امام‌خمینی]]، از موضوعات مهم و حیاتی در مورد زنان، الگوطلبی و الگوسازی و نقش مهم آن در شکل‌گیری شخصیت زنان است.<ref>مرتضوی، امام‌خمینی و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، ۲۹.</ref> امام‌خمینی، [[خدیجه کبری(س)]] را زنی شایسته و الگو می‌خواند که در آن شرایط دشوار نخستین زنی بود که به [[پیامبر اکرم(ص)]] ایمان آورد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۶؛ ۱۶/۳۰۰ و ۱۷/۴۷۳–۴۷۴.</ref>؛ چنان‌که با اشاره به دشواری‌های تحمیل‌شده بر مردم در جریان [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] و کمبود و گرانی کالاهای ضروری، به زنان توصیه کرد با اقتدا به خدیجه کبری (س) در استقامت در برابر دشمنان اسلام و [[محاصره اقتصادی]] مسلمانان به دست [[کفار قریش]] در [[شعب ابی‌طالب]]، سختی‌ها را بر خود هموار سازند و در ادامه افزود [[مسلمانان]] در آن شرایط دشوار برای ادامه زندگی مشک را در آب نهادند و برای استفاده از چربی، آن مشک را می‌مکیدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۳–۴۷۵.</ref> ایشان همچنین [[فاطمه زهرا(س)]] را نمونه زن عالم و الگوی برازنده و فراگیر می‌خواند و معتقد بود ایشان زنی است که دارای تمام هویت‌های کمالی انسان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۳۷ و ۱۶/۱۹۲.</ref> و دارای فضایل همتراز با فضایل [[پیامبر اکرم(ص)]] و خاندانش است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴.</ref>؛ بنابراین زن مسلمان با تمسک به این الگو به مرتبه والایی از تعالی اخلاقی، روحی و معنوی دست می‌یابد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۸۴.</ref>


# مسئولیت‌های اجتماعی: امام‌خمینی معتقد است زنان در حفظ [[اسلام]] و [[نهضت اسلامی]] مسئول‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۴۸؛ ۸/۲۰۸ و ۱۰/۷۵.</ref> و باید بر آنچه در [[جامعه]] و [[نظام اسلامی]] می‌گذرد و تلاش برای حسن اجرای امور، نظارت فعال و متعهدانه داشته باشند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۲ ـ ۱۹۳.</ref>. ایشان نقش زنان را در حفظ و پایداری اسلام و کشور مؤثر می‌دانست و حضور فعال آنان در اجتماع را ارزش بر می‌شمرد و ضمن تکریم و تحسین زنان، آنان را عضوی فعال در صحنه‌های مختلف معرفی می‌کرد و از آنان می‌خواست همانند مردان با حضور در جبهه علمی و فرهنگی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹.</ref> و با مشارکت فعال و سالم در [[اجتماع]] و صحنه‌های مختلف [[جامعه]] از قبیل [[فرهنگ]]، [[سیاست]] و [[اقتصاد]] از کشور و [[اسلام]] دفاع کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۵ و ۱۹/۱۸۴.</ref> و در کنار مردان در امر سازندگی و پیشرفت کشور تلاش کنند تا ملتی مستقل و آزاد بسازند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۵۲۰ ـ ۵۲۱ و ۱۰/۷۶.</ref>؛ البته با این تأکید که شخصیت اجتماعی و کرامت انسانی زن مسلمان و حضور سازنده او در جامعه، تنها با حفظ همه جهات شرعی ازجمله حفظ شرف و [[عفاف]] و [[حجاب]]، ممکن است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۱ ـ ۳۴۲ و ۲۰/۷.</ref> و از این‌رو همواره بر حجاب زنان تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۴۱؛ ۶/۳۲۹ و ۱۹/۱۸۴ ـ ۱۸۵.</ref> {{ببینید|حجاب و نگاه}}.
امام‌خمینی با توجه به اهمیتی که برای جایگاه زن قائل است، روز ولادت [[فاطمه زهرا(س)]] را [[روز زن]] خواند و زهد و [[تقوا]] و عفافی ایشان را، سرمشق زنان دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۶.</ref> ایشان معتقد بود از دامن چنین زنی، دختری [[تربیت]] می‌شود که در مقابل حکومت‌های ستمگر می‌ایستد و آنان را محکوم می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۰.</ref> {{ببینید|حضرت فاطمه زهرا(س)}}.
==زنان الگو==
در دوره [[حکومت پهلوی]]، زن غربی الگوی زن متمدن مطرح می‌شد؛ الگویی که اساس آن، آزادی‌های نامحدود و حذف الزامات اخلاقی در حضور و تعاملات اجتماعی بود<ref>مکی، تاریخ بیست‌ساله ایران، ۶/۱۵۷؛ کار، مشارکت سیاسی زنان، ۲۴ ـ ۲۵.</ref>. در سخن و [[سیره عملی امام‌خمینی]]، از موضوعات مهم و حیاتی در مورد زنان، الگوطلبی و الگوسازی و نقش مهم آن در شکل‌گیری شخصیت زنان است<ref>مرتضوی، امام‌خمینی و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، ۲۹.</ref>. امام‌خمینی، [[خدیجه کبری(س)]] را زنی شایسته و الگو می‌خواند که در آن شرایط دشوار نخستین زنی بود که به [[پیامبر اکرم(ص)]] ایمان آورد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۶؛ ۱۶/۳۰۰ و ۱۷/۴۷۳ ـ ۴۷۴.</ref>؛ چنان‌که با اشاره به دشواری‌های تحمیل‌شده بر مردم در جریان [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] و کمبود و گرانی کالاهای ضروری، به زنان توصیه ‌کرد با اقتدا به خدیجه کبری(س) در استقامت در برابر دشمنان اسلام و [[محاصره اقتصادی]] مسلمانان به دست [[کفار قریش]] در [[شعب ابی‌طالب]]، سختی‌ها را بر خود هموار سازند و در ادامه افزود [[مسلمانان]] در آن شرایط دشوار برای ادامه زندگی مشک را در آب نهادند و برای استفاده از چربی، آن مشک را می‌مکیدند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۳ ـ ۴۷۵.</ref>. ایشان همچنین [[فاطمه زهرا(س)]] را نمونه زن عالم و الگوی برازنده و فراگیر می‌خواند و معتقد بود ایشان زنی است که دارای تمام هویت‌های کمالی انسان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۳۷ و ۱۶/۱۹۲.</ref> و دارای فضایل همتراز با فضایل [[پیامبر اکرم(ص)]] و خاندانش است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴.</ref>؛ بنابراین زن مسلمان با تمسک به این الگو به مرتبه والایی از تعالی اخلاقی، روحی و معنوی دست می‌یابد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۸۴.</ref>.


امام‌خمینی با توجه به اهمیتی که برای جایگاه زن قائل است، روز ولادت [[فاطمه زهرا(س)]] را [[روز زن]] خواند و زهد و [[تقوا]] و عفافی ایشان را، سرمشق زنان دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۶.</ref>. ایشان معتقد بود از دامن چنین زنی، دختری [[تربیت]] می‌شود که در مقابل حکومت‌های ستمگر می‌ایستد و آنان را محکوم می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۰.</ref> {{ببینید|حضرت فاطمه زهرا(س)}}؛ ‌
چنان‌که به اعتقاد امام‌خمینی [[زینب کبری(س)]] در نقش پرچم‌دار بزرگ [[نهضت حسینی]] و چهره‌ای سیاسی و انقلابی از زن مسلمان، الگوی عملی و ملموس زنان خواهد بود و زن مسلمان باید با تمسک به این الگوها و با حضور خود در عرصه‌های مختلف جامعه ازجمله حضور در جبهه جنگ حق علیه باطل در حفظ اسلام بکوشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۴–۵۷.</ref> [[حضرت مریم(ع)]]، مادر [[حضرت عیسی(ع)]] از دیگر زنان شایسته و برتر در نظر امام‌خمینی است. ایشان از مریم (ع) به مریم عذرا و صدیقه حورا یاد کرده و صلوات و سلام خداوند را بر وی که با نفخه الهی چنین فرزند بزرگی را به تشنگان [[رحمت الهی]] تسلیم کرد، فرستاده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۷۲.</ref>؛ نیز یادآور شده [[قرآن کریم]]، مریم (ع) را منزه و پاک شمرده و از حریم مقدس وی در برابر مخالفان دفاع کرده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۵۵؛ ۱۱/۳۳ و ۲۰/۴۱۱.</ref> و به سخنان ناروای بدخواهان پاسخ داده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۱.</ref>؛ چنان‌که آن حضرت را همانند [[اولیا]] و [[انسان‌های کامل]]، شایسته تجسم [[فرشته]] خداوند بر وی شمرده‌است<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۴۲.</ref> و از این‌رو از [[مسیحیان]] جهان می‌خواهد که دَین خود را به مسلمانان ادا و از [[مظلومیت]] آنان [[دفاع]] کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۷۲.</ref>


چنان‌که به اعتقاد امام‌خمینی [[زینب کبری(س)]] در نقش پرچم‌دار بزرگ [[نهضت حسینی]] و چهره‌ای سیاسی و انقلابی از زن مسلمان، الگوی عملی و ملموس زنان خواهد بود و زن مسلمان باید با تمسک به این الگوها و با حضور خود در عرصه‌های مختلف جامعه ازجمله حضور در جبهه جنگ حق علیه باطل در حفظ اسلام بکوشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۴ ـ ۵۷.</ref> [[حضرت مریم(ع)]]، مادر [[حضرت عیسی(ع)]] از دیگر زنان شایسته و برتر در نظر امام‌خمینی است. ایشان از مریم(ع) به مریم عذرا و صدیقه حورا یاد کرده و صلوات و سلام خداوند را بر وی که با نفخه الهی چنین فرزند بزرگی را به تشنگان [[رحمت الهی]] تسلیم کرد، فرستاده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ‌۵/۲۷۲.</ref>؛ نیز یادآور شده [[قرآن کریم]]، مریم(ع) را منزه و پاک شمرده و از حریم مقدس وی در برابر مخالفان دفاع کرده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۵۵؛ ۱۱/۳۳ و ۲۰/۴۱۱.</ref> و به سخنان ناروای بدخواهان پاسخ داده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۱.</ref>؛ چنان‌که آن حضرت را همانند [[اولیا]] و [[انسان‌های کامل]]، شایسته تجسم [[فرشته]] خداوند بر وی شمرده است<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۴۲.</ref> و از این‌رو از [[مسیحیان]] جهان می‌خواهد که دَین خود را به مسلمانان ادا و از [[مظلومیت]] آنان [[دفاع]] کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۷۲.</ref>.
== پانویس ==
==پانویس==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
==منابع==
 
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* قرآن کریم.
* قرآن کریم.
خط ۶۳: خط ۸۵:
* ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
* ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
* ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
* ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
* ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی‌ محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
* ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
* ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
* ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ ‌شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کشف اسرار، تهران، محمد، بی‌تا.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کشف اسرار، تهران، محمد، بی‌تا.
* باهنر، محمدجواد و اکبر هاشمی رفسنجانی، جهان در عصر بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
* باهنر، محمدجواد و اکبر هاشمی رفسنجانی، جهان در عصر بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
خط ۷۳: خط ۹۵:
* جعفری، ابوالقاسم و دیگران، زن در هستی‌شناسی زرتشتی، محبوب یا منفور، مجله معرف ادیان، شماره ۲۱، ۱۳۹۳ش.
* جعفری، ابوالقاسم و دیگران، زن در هستی‌شناسی زرتشتی، محبوب یا منفور، مجله معرف ادیان، شماره ۲۱، ۱۳۹۳ش.
* حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
* حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
* حسینیان، روح‌الله، سه سال ستیز مرجعیت شیعه ۱۳۴۱ ـ ۱۳۴۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* حسینیان، روح‌الله، سه سال ستیز مرجعیت شیعه ۱۳۴۱–۱۳۴۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* حکیم‌پور، محمد، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تاملی در مبادی هرمنوتیک حقوق زن، تهران، نغمه نواندیش، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* حکیم‌پور، محمد، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تأملی در مبادی هرمنوتیک حقوق زن، تهران، نغمه نواندیش، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* حیدریان، فاطمه، کشف حجاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
* حیدریان، فاطمه، کشف حجاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
* دنیاری، سکینه، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی با تکیه بر دیدگاه سفرنامه‌نویسان، مجله جندی شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.
* دنیاری، سکینه، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی با تکیه بر دیدگاه سفرنامه‌نویسان، مجله جندی شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.
خط ۹۱: خط ۱۱۳:
* فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه‌عباس اول، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۵۳ش.
* فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه‌عباس اول، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۵۳ش.
* کار، مهرانگیز، مشارکت سیاسی زنان، موانع و امکانات، تهران، دفتر مطالعات زنان، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* کار، مهرانگیز، مشارکت سیاسی زنان، موانع و امکانات، تهران، دفتر مطالعات زنان، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* کتاب مقدس، بی‌جا، ‌دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.
* کتاب مقدس، بی‌جا، دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.
* کونگ، هانس، زن در مسیحیت، ترجمه طیبه مقدم و حمیده بخشنده، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* کونگ، هانس، زن در مسیحیت، ترجمه طیبه مقدم و حمیده بخشنده، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، علمی، چاپ چهارم، ۱۳۳۴ش.
* لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، علمی، چاپ چهارم، ۱۳۳۴ش.
خط ۱۰۲: خط ۱۲۴:
* مورگان، دیوید، ایران در قرون وسطی، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
* مورگان، دیوید، ایران در قرون وسطی، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
* میرزابیگی، حسنعلی، خانواده و امام‌خمینی، قم، فراگفت، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* میرزابیگی، حسنعلی، خانواده و امام‌خمینی، قم، فراگفت، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* میشل، ‌اندره، جنبش اجتماعی زنان، ترجمه‌ هما زنجانی‌زاده، مشهد، نیکا، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* میشل، اندره، جنبش اجتماعی زنان، ترجمه هما زنجانی‌زاده، مشهد، نیکا، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* ناجی‌راد، محمدعلی، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، اقتصادی ایران پس از انقلاب، تهران، کویر، اول، ۱۳۸۲ش.
* ناجی‌راد، محمدعلی، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، اقتصادی ایران پس از انقلاب، تهران، کویر، اول، ۱۳۸۲ش.
* نوروزی، بشرا، مشارکت سیاسی زن در دوره پهلوی دوم سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۲۰، مجله مطالعات علوم اجتماعی، شماره ۳، ‌۱۳۹۵ش.
* نوروزی، بشرا، مشارکت سیاسی زن در دوره پهلوی دوم سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۲۰، مجله مطالعات علوم اجتماعی، شماره ۳، ۱۳۹۵ش.
* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
* نوری، یحیی، حقوق زن دراسلام و جهان، تهران، فراهانی، ۱۳۴۷ش.
* نوری، یحیی، حقوق زن دراسلام و جهان، تهران، فراهانی، ۱۳۴۷ش.
* نیکخواه قمصری، نرگس، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
* نیکخواه قمصری، نرگس، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
خط ۱۱۲: خط ۱۳۴:
* ویژه، محمدرضا و حمید قهوه‌چیان، تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی، مجله علمی ـ پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵، ۱۳۹۱ش.
* ویژه، محمدرضا و حمید قهوه‌چیان، تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی، مجله علمی ـ پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵، ۱۳۹۱ش.
* ویسهوفر، یوزف، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقبی‌فر، تهران، ققنوس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
* ویسهوفر، یوزف، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقبی‌فر، تهران، ققنوس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
* وینسنت، ‌اندرو، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ترجمه مرتضی ثاقبی‌فر، تهران، ققنوس، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
* وینسنت، اندرو، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ترجمه مرتضی ثاقبی‌فر، تهران، ققنوس، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
==پیوند به بیرون==
 
فرشته مقوم، [https://books.khomeini.ir/10006/51/ زن]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۵۱-۶۰.
== پیوند به بیرون ==
فرشته مقوم، [https://books.khomeini.ir/books/10006/51/ زن]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۵۱–۶۰.
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]
[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های بی‌نیاز از جعبه اطلاعات]]
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]
[[رده:مفاهیم اجتماعی]]
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]
[[رده:مقاله‌های جدید]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ شهریور ۱۴۰۲، ساعت ۱۱:۲۰

زن، شخصیت انسانی، نقش، جایگاه و حقوق سیاسی اجتماعی زنان.

بر اساس آیات قرآن کریم، زن و مرد از نظر گوهر هستی و حقیقت وجودی، یکسان‌اند و ملاک برتری آنان نه جنسشان، بلکه تقواست. پیامبر اکرم(ص) دختران را بهترین فرزندان انسان شمرد و امامان معصوم(ع) نیز همواره برای زنان احترام قائل بودند.

به اعتقاد امام‌خمینی با ظهور اسلام، زنان از ستم‌هایی که در دوره جاهلیت بر آنان می‌رفت، نجات یافتند و اسلام نه تنها با آزادی زن موافق است، بلکه خود پایه‌گذار آزادی زن در همه ابعاد وجودی اوست.

به اعتقاد امام‌خمینی، نگرش به زن در عصر پهلوی، نگرشی ابزاری و شیءگونه بود و رژیم می‌خواست زنان را به منزله کالایی درآورد و به اسم آزادی آنان را به تباهی و فحشا بکشاند اما زنان با یک تحول روحی و فکری درباره سرنوشت خود و خانواده خود و اسلام احساس مسئولیت کردند و توطئه‌های رژیم و غرب را نقش بر آب کردند و دوشادوش مردان به مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداختند.

با شکل‌گیری جمهوری اسلامی به رهبری امام‌خمینی، نقطه عطفی در بازیابی هویت اصیل زن مسلمان در ابعاد وجودی او و نیز حقوق و وظایف آنان حاصل شد که در اصول ۲۰ و ۲۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان شده‌است. در دیدگاه امام‌خمینی، انقلاب اسلامی باعث نجات زنان از نقشه‌های دوره طاغوت، آزادی آنان در چارچوب عفت عمومی و دخالت و فعالیت آنان در مسائل کشور و سرنوشت خود شد.

در سخن و سیره عملی امام‌خمینی، از موضوعات مهم و حیاتی در مورد زنان، الگوطلبی و الگوسازی و نقش مهم آن در شکل‌گیری شخصیت زنان است و ایشان بدین منظور روز ولادت فاطمه زهرا(س) را روز زن خواند و زهد و تقوا و عفاف ایشان را، سرمشق زنان دانست.

معنی

زن در برابر مرد در معنای عام خود شامل جنس مؤنث در هر سنی می‌گردد[۱] و مترادف «مرأة» در زبان عربی است و جمع آن «زنان» مترادف «نساء» می‌باشد.[۲]

پیشینه

تاریخ جوامع بشری نشان می‌دهد زن در بسیاری از جامعه‌های نخستین جایگاه و منزلتی نداشت و دارای ارزش انسانی و استقلال وجودی نبود و اندک ارزش او نیز به دلیل تداوم نسل، خدمت به مردان و برطرف‌کردن نیازهای جنسی و عاطفی آنان بوده‌است.[۳] در غرب باستان، زن دارای کرامت و شخصیت انسانی مستقلی نبود و نه تنها مالک چیزی نمی‌شد[۴] بلکه خود نیز ملک مرد به حساب می‌آمد. در یونان باستان نیز زنان را هبه، اجاره یا خرید و فروش می‌کردند و زندگی و مرگ آنان به خواست مرد وابسته بود.[۵] در دین یهود مردان بر زنان چیره بودند و زن انسانی معرفی می‌شد که برای خدمت به مرد آفریده شده‌است[۶]؛ از این‌رو نزد یهودیان خرید و فروش زن امر نکوهیده‌ای نبود.[۷] این روند در صدر مسیحیت تغییر اندکی کرد؛ اما دین مسیحیت محدودیت‌های دیگری برای زن ایجاد کرد.[۸] مسیحیت، آفرینش زن را برای مرد و زن را تابع شوهر می‌داند[۹]؛ زن در همه جوانب پایین‌تر از مرد است و به مردان توصیه می‌شود از زنان اجتناب کنند.[۱۰]

در اروپای قرون وسطا

در اروپای قرون وسطا زن بازیچه مرد بود و به اعتقاد کلیسای کاتولیک، به استثنای حضرت مریم(ع)، روح زنان حالت بین انسان و حیوان دارد.[۱۱] پس از قرن‌ها خفقان شدید دربارهٔ زنان، حامیان حقوق زن در اروپا تصمیم گرفتند فاصله بسیار زیاد میان زن و مرد را بردارند. در قرن هفدهم طرفداران آزادی زنان، شعار کسب حق تحصیل علم و آموزش سر دادند که این تلاش‌ها در نهایت پس از انقلاب فرانسه (۱۷۸۹م) به شکل‌گیری نهضت زنان انجامید.[۱۲] در پایان قرن نوزدهم، دولت‌های اروپایی نهضت احیای حقوق زنان را برپا کردند[۱۳]؛ نهضتی که ادعای رهایی زن از محجوریت و اعطای حق مالکیت و تصرف در اموال و حقوق مساوی با مرد را داشت.[۱۴]

فرایند پیشرفت و رشد اجتماعی زن معاصر غربی، زمینه‌ساز بروز نگرش جدیدی به توانایی و استعدادهای وجودی زن شد و این امر جنبش‌های فمینیستی را در راستای احقاق حقوقِ برابرِ اجتماعی برای زن شکل داد و عرصه مشارکت‌جویی و آزادی آنان در دوران جدید را فراهم آورد[۱۵]؛ ولی در نگاهی دیگر، این نهضت به انگیزه بهره‌کشی از زن و به‌کارگیری نیروی ارزان‌تر در کارگاه‌های صنعتی ایجاد شده بود و به بهانه رهانیدن زن از بندگی و اسارت در خانه، او را گرفتار بندگی در مراکز تولیدی و خدماتی کرد و باعث گسترش ابعاد حضور اجتماعی زنان شد.[۱۶] در واقع در نظامِ سرمایه‌داری به دلیل گسترش تنوع‌طلبی، مصرف و گرایش به تحریکات جنسی، زن در خدمت سرمایه است[۱۷] و شخصیت زن به نام توسعه و پیشرفت، در معرض سوء استفاده‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی قرار می‌گیرد.[۱۸]

در جزیرةالعرب

در جزیرةالعرب پیش از اسلام، زنان از بسیاری حقوق اجتماعی و فردی ازجمله از حق ارث محروم بودند،[۱۹] فرزند دختر مایه ننگ و سرافکندگی خانواده محسوب می‌شد[۲۰] و به تعبیر قرآن کریم هنگامی که پدری از تولد دخترش با خبر می‌شد از شدت ناراحتی رخسارش سیاه می‌شد و به این می‌اندیشید که آیا با ذلت، دختر را نگه دارد یا اینکه او را زنده به گور کند[۲۱] (ببینید: حقوق زن). زن افزون بر نگاه کلی به او از ابعاد گوناگون ازجمله شخصیت و جایگاه، حقوق اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، وظایف و مسئولیت‌ها و ده‌ها مسئله دیگر قابل مطالعه و بررسی است و نگاه متفاوت به زن در هر یک از این حوزه‌ها، جایگاه و نقش وی درجامعه را نیز متمایز می‌سازد.

(ببینید: حقوق زن، خانواده، مادر، ازدواج، حضانت، و طلاق).

جایگاه زن در ایران

با وجود بهتربودن شرایط اجتماعی زن در ایران باستان، از دید متون پهلوی، نگاه دین زرتشت به زن به عنوان مظهر شیطانی و گناه و مهم‌ترین فلسفه وجودیِ وی زایش مرد است،[۲۲] زن در عمل در مقابل مرد در مقام ثانوی قرار داشت.[۲۳] در ایران پس از اسلام نیز با همه تأکیدات قرآن کریم و پیامبر اکرم(ص) دربارهٔ جایگاه زن، با گذشت زمان بسیاری از ایرانیانِ تازه مسلمان‌شده، آموزه‌های دینی را به فراموشی سپردند و حقوقی که زنان در صدر اسلام داشتند، به مرور از آنان سلب شد و در دوره‌های گوناگون تاریخ ایران به دلیل شرایط اجتماعی و جغرافیایی، زنان حضور اجتماعی کم‌رنگی داشتند.[۲۴] با این همه، در دوره آل بویه[۲۵] و سلجوقیان،[۲۶] بانوان در امور مهم کشوری مشارکت می‌کردند. در دوره خوارزمشاهیان زنان شاخصی مانند ترکان‌خاتون، نفوذ سیاسی‌شان تأثیر زیادی بر سرنوشت کشور گذاشته‌است.[۲۷] در دوران مغول زنان از جایگاه بهتری برخوردار بودند؛ چنان‌که گاه اگر سلطان قادر به اداره کشور نبود، بانوی اول دربار امور حکومت را بر عهده می‌گرفت.[۲۸] در دوران صفویه با وجود مراقبت بر جدابودن حریم زنان و مردان،[۲۹] نشانه‌های متعددی از حضور اجتماعی و سیاسی زنان در پشت پرده حریم خصوصی آنان در دست است.[۳۰]

ورود مفاهیم و اندیشه‌های غربی در دوره قاجار دربارهٔ حقوق زنان، موجب مطالبات جدیدی دربارهٔ جایگاه و حقوق زنان شد[۳۱]؛ بر این اساس برخی از روشنفکران غرب‌گرا ازجمله میرزافتحعلی آخوندزاده (۱۲۵۷–۱۱۹۱ش) و میرزاآقاخان کرمانی (۱۲۵۷–۱۲۳۲ش) خواستار برابری حقوق زن و مرد شدند[۳۲] که از نظر عالمان دینی بسیاری از اصول دموکراسی غربی دربارهٔ زنان با شریعت اسلام قابل تطبیق نبود.[۳۳] نمایندگان مجلس شورای ملی در مشروطه به ملاحظه پاره‌ای از شرایط اجتماعی[۳۴] در قانون اساسی، حق انتخاب‌شدن و انتخاب‌کردن را مختص مردان شمردند.[۳۵]

جایگاه زن در اسلام

بر اساس آیات قرآن کریم، زن و مرد از نظر گوهر هستی و حقیقت وجودی، یکسان‌اند و ملاک برتری آنان نه جنسشان، بلکه تقواست.[۳۶] اسلام زن را در رسیدن به کمال معنوی برابر دانسته و آزار او را نکوهش کرده[۳۷] و برای آنان حق بیعت قائل شده‌است.[۳۸] قرآن کریم از ظلم و ستم به زنان و زنده به‌گورکردن دختران جلوگیری کرد و به آنان احترام گذاشت، آنان را صاحب ارث دانست[۳۹] و حجاب را برای مصونیت آنان از نامحرمان واجب برشمرد.[۴۰]

پیامبر اکرم(ص) دختران را بهترین فرزندان انسان شمرد[۴۱] و زنان توانستند در صدر اسلام در صحنه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی ازجمله در بیعت با پیامبر (ص) در عقبه و بیعت رضوان،[۴۲] در هجرت به حبشه،[۴۳] در هجرت به مدینه[۴۴] و حتی در جهاد با دشمن،[۴۵] همراه با دیگر مسلمانان حاضر شوند. امامان معصوم(ع) نیز همواره برای زنان احترام قائل بودند. امام‌صادق(ع) بیشترین خیر و خوبی را در وجود بانوان دانسته‌است.[۴۶] در مجموع اسلام، مقام و موقعیت انسانی زن را تکریم کرد و زمینه رشد و تعالی او را فراهم کرد و زنان از شخصیت حقوقی، اجتماعی و سیاسی نسبتاً متمایز از گذشته برخوردار شدند[۴۷] و زنانی چون فاطمه زهرا(س) و زینب کبری(س) چنان‌که امام‌خمینی خاطرنشان کرده در مقام انسان‌هایی دارای شأن و منزلت کامل، می‌توانند مدارج کمال را طی و در بنای جامعه اسلامی نقش مهمی ایفا کنند.[۴۸]

به اعتقاد امام‌خمینی با ظهور اسلام، زنان از ستم‌هایی که در دوره جاهلیت بر آنان می‌رفت، نجات یافتند[۴۹] و اسلام نه تنها با آزادی زن موافق است، بلکه خود پایه‌گذار آزادی زن در همه ابعاد وجودی اوست[۵۰] و زنان چون مردان در ساختن جامعه اسلامی شرکت دارند.[۵۱] ایشان بر اساس مبانی اسلامی معتقد است آنچه موجب تفاوت در برخی حقوق زن و مرد شده، مربوط به اقتضائات طبیعی مرد و زن است و بانوان در مسائلی که با حیثیت و شرافت زن منافاتی ندارد، آزادند.[۵۲]

زنان در دوره پهلوی

رضاشاه پهلوی با ادعای اصلاحات و تجدد، خواستار حضور زنان در نقش‌های اجتماعی بود.[۵۳] کشف حجاب یکی از برنامه‌های ویژه این برنامه تجددگرایانه بود و حجاب به مثابه رفتاری نابهنجار و مهم‌ترین مانع سعادت و خوشبختی زنان معرفی شد و از سال ۱۳۱۴، کنارگذاشتن آن اجباری گردید.[۵۴] رژیم پهلوی با کشف حجاب، ایجاد برخی مراکز آموزشی برای زنان و دادن آزادی به سبک غربی، سعی می‌کرد به نظر خود بخشی از جمعیت زنان را به صحنه اجتماع بکشاند[۵۵]؛ اما به دلیل شهرت پهلوی به بی‌دینی و پایبندی جامعه به اسلام و مخالفت مراجع دینی، نتوانست به همه اهداف خود برسد.[۵۶]

به اعتقاد امام‌خمینی، نگرش به زن در عصر پهلوی، نگرشی ابزاری و شیءگونه بود و رژیم می‌خواست زنان را به منزله کالایی درآورد و به اسم آزادی آنان را به تباهی و فحشا بکشاند.[۵۷] ایشان با مفهوم «زن شیءشده» که شرافت و حیثیت زن را از میان می‌برد، مخالف بود[۵۸] و اسلام را مخالف بزک‌کردن و شیءشدن و به‌فسادکشاندن زن و مدافع کرامت، شخصیت و حقوق زن می‌شمرد.[۵۹] ایشان که با اقدامات فریبنده رضاخان سخت مخالف بود، عمل او در کشف حجاب را «خانمان‌سوزترین اعمال ظالمانه دیکتاتور» شمرده‌است.[۶۰]

در سال ۱۳۴۱ لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح شد. بر اساس این لایحه، زنان اجازه شرکت در انتخابات و نامزدشدن برای انتخابات را پیدا می‌کردند.[۶۱] امام‌خمینی این لایحه را مخالف قانون اساسی و شریعت دانست و بر اساس مبانی فکری خود کوشید از این اقدامات خودسرانه و خلاف قانون حاکم نامشروع جلوگیری کند.[۶۲] (ببینید: انجمن‌های ایالتی و ولایتی) ایشان در مقطعی در سال‌های ۱۳۴۱–۱۳۴۳ حق رأی و انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن زنان را مخالفت با اسلام اعلام کرد؛ زیرا آن را تعبیرات فریبنده‌ای از طرف حاکمان و بانیان وابسته به غرب می‌دانست که حاصل آن بدبختی و فساد و فحشاست.[۶۳] ایشان با حضور اجتماعی‌ای که همراه با سوء استفاده‌های سیاسی و خدشه به کرامت انسانی زن باشد، مخالفت می‌کرد[۶۴]؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تغییر این شرایط، نه تنها این حقوق را به رسمیت شناخت، بلکه به آن، صورت تکلیف شرعی هم بخشید و حضور زنان در عرصه‌های انقلاب و دخالت در امور مختلف را به صورت یک وظیفه و حق مطرح کرد.[۶۵]

(ببینید: انتخابات)

امام‌خمینی بر این باور بود که در زمان حکومت پهلوی، به زنان مانند مردان ظلم و ستم شد و زن بیش از مرد از حقوق انسانی و اجتماعی‌اش محروم بود[۶۶] و رژیم پهلوی با اقدامات ضد فرهنگی و شعار آزادی زنان و بیرون‌کشیدن آنان از محیط خانه می‌خواست زنان از تربیت فرزندانی با هویت و شخصیت اسلامی دور شوند و با سپردن آنان به مهد کودک و شیرخوارگاه‌ها، این کودکان در راستای سیاست‌های رژیم تربیت‌شوند و در مسیر اراده او عمل کنند.[۶۷] ایشان با اعتقاد به اینکه این طرح موضوعی فرعی و مقدمه‌ای برای تشدید برنامه‌های ضداسلامی پهلوی است و اصل نظر، مخالفت و مقابله با اسلام است، ورود زنان به صحنه سیاسی‌اجتماعی را در آن شرایط، زمینه‌سازِ گسترش فساد و فحشا دانست و هدف دولت از این امر را نه گسترش مشارکت سیاسی زنان، بلکه گسترش بی‌بند و باری و فحشا در جامعه و شیطنت برشمرد.[۶۸] ایشان پس از انقلاب در برابر کسانی که خواهان سلب حق زنان در انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن بودند، تأکید کرد که سلب این حق خلاف شرع است و در رژیم گذشته همه کارهای مجلس حرام بود، نه اینکه اشکالی در شرکت زنان بود و امروز شرکت آنان مانند مردان، عقلی و انسانی است.[۶۹]

به مرور زمان و در سال‌های بعد مشخص شد رژیم پهلوی در عمل مجال کمتری به زنان جهت حضور در امور اجتماعی و سیاسی و مسائل روز داد.[۷۰] از دهه پنجاه اندک تحولی در رشد و توسعه آموزشی بانوان ایجاد شد و تعدادی از زنان به نمایندگی مجلس شورای ملی برگزیده شدند؛ ولی مدارج یادشده صرفاً به قشر خاصی از طبقه مرفه و مرتبط با دربار تعلق گرفت و توده مردم از این جریان‌ها بی‌خبر و به دور بودند.[۷۱] زنانی به مقامات سیاسی دست می‌یافتند که مطیع بدون چون و چرای سیاست‌های محمدرضا پهلوی بودند[۷۲]؛ اما امام‌خمینی باور داشت با وجود این سیاست‌ها و عملکردهای رژیم پهلوی، زنان با یک تحول روحی و فکری[۷۳] دربارهٔ سرنوشت خود و خانواده خود و اسلام احساس مسئولیت کردند و توطئه‌های رژیم و غرب را نقش بر آب کردند[۷۴] و دوشادوش مردان به مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداختند. ایشان نقش زنان در مبارزات علیه رژیم پهلوی و در روند پیروزی انقلاب اسلامی را بسیار تعیین‌کننده می‌دانست[۷۵] و معتقد بود زنان در نهضت اسلامی، پیشگام و پیشرو بودند و پیشاپیش مردان در صف‌های تظاهرات علیه نظام طاغوت و استکبار حرکت می‌کردند[۷۶] و سهم زیادی در کوتاه‌کردن دست بیگانگان داشتند.[۷۷]

زنان پس از انقلاب اسلامی

با شکل‌گیری دولت اسلامی به رهبری امام‌خمینی، نقطه عطفی در بازیابی هویت اصیل زن مسلمان در ابعاد وجودی او و نیز حقوق و وظایف آنان حاصل شد که در اصول ۲۰ و ۲۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان شده‌است. در این دوره زمینه حضور فعال و سازنده زن در نظام اسلامی فراهم شد.[۷۸] در دیدگاه امام‌خمینی، انقلاب اسلامی باعث نجات زنان از نقشه‌های دوره طاغوت،[۷۹] آزادی آنان در چارچوب عفت عمومی[۸۰] و دخالت و فعالیت آنان در مسائل کشور و سرنوشت خود شد؛ به‌گونه‌ای که آنان با حفظ عفت و شرف خود توانستند در تمام امور کشور مانند حضور در نمایندگی مجلس شورای اسلامی حضور یابند و حتی بر اعمال و رفتار دولت نظارت و اظهار نظر کنند.[۸۱] ایشان در ارزش‌گذاری شخصیت انسانی و اجتماعی زنان، علاوه بر شرایط اجتماعی و مقتضیات جامعه، معیارهایی را بر اساس آموزه‌های اسلام در نظر می‌گرفت[۸۲] و معتقد بود شخصیتِ یک انسان را فضایل و ارزش‌هایی شکل می‌دهد که اکتسابی و بر اساس اراده خود فرد است؛ بنابراین زن و مرد از حیث انسانی با هم برابرند[۸۳] و کسانی که به بهانه‌های مختلف از حضور زنان در اجتماع جلوگیری و کارشکنی می‌کنند، مرتکب گناه کبیره می‌شوند.[۸۴]

به باور امام‌خمینی با پیروزی انقلاب، تک‌تک افراد جامعه به‌خصوص زنان به تحولی روحی رسیدند که این تحول باعث ورود آنان به عرصه‌های عمومی، حضور در مناطق جنگی و کمک به مردان، فداکردن جان خود و جان فرزندان خود برای اسلام و نهراسیدن از مسائل ناگوار و خطرها شد.[۸۵] ایشان همچنین بر نقش و فعالیت زنان در جنگ تحمیلی تأکید می‌کرد و آنان را پشتیبان مردها می‌خواند[۸۶] و زنان علاوه بر حضور در صحنه، نقش هدایتگری، پشتیبانی روحی و تشویق مردان را نیز بر عهده داشتند.[۸۷]

امام‌خمینی حضور زنان در فعالیت‌های فرهنگی، اقتصادی، کشاورزی، صنعت و هنر را از برکات انقلاب اسلامی می‌دانست[۸۸] و معتقد بود پس از انقلاب، ایران تبدیل به محل تعلیم و تربیت سالم شد و زنان با حفظ عفت و شرف مشغول فعالیت دینی، سیاسی و اجتماعی شدند.[۸۹] ایشان انقلاب اسلامی را فرصتی می‌دانست که زنان باید از آن برای رشد فضائل اخلاقی خود و تربیت کودکان و جوانان استفاده کنند.[۹۰]

نقش زنان در جامعه اسلامی

زنان به دلیل داشتن روح لطیف و عاطفه عمیق، مکمل مردان در ساختن زندگی به‌شمار می‌روند و اگر این ویژگی زنان در قالب صحیح خود ایفای نقش کند، هم در صحنه جامعه و هم در صحنه‌گردانی می‌تواند نقش‌آفرین باشد.[۹۱] در جامعه اسلامی، زن هم مدیر خانواده است و هم مربی فرزندان و هم همسری برای مرد است.[۹۲]

با بررسی سخنان امام‌خمینی می‌توان برای زنان دو نقش انسان‌سازی و مسئولیت اجتماعی قائل شد:

  1. زن مظهر انسان‌سازی: امام‌خمینی ضمن ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس در زنان، آنان را همانند قرآن انسان‌ساز معرفی می‌کرد و معتقد بود اگر زنانِ انسان‌ساز از ملتی گرفته شوند، آن ملت رو به فروپاشی خواهند رفت.[۹۳] به اعتقاد ایشان زن مبدأ همه سعادت‌هاست و پرورش‌دهنده و مربی بزرگ‌زنان و بزرگ‌مردان است و به تعبیر ایشان از دامن زن است که مرد به معراج می‌رود.[۹۴] در نظام تربیتی امام‌خمینی نهاد خانواده جایگاه ویژه‌ای دارد و مبدأ بروز و ظهور عواطف انسانی و رکن اصلی جامعه است و زن عنصر اصلی تشکیل خانواده محسوب می‌شود و نقش اساسی و زیربنایی دارد[۹۵] (ببینید: خانواده). ایشان به زن در جایگاه مادر توجه کرده و معتقد است زن باید در محیط خانه، مایه آرامش و آسایش فرزندانش باشد و در دامن پرمهر خود فرزندان سالم از لحاظ جسمی و روحی تربیت کند[۹۶] و صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان سرچشمه می‌گیرد[۹۷] (ببینید: مادر).
  2. مسئولیت‌های اجتماعی: امام‌خمینی معتقد است زنان در حفظ اسلام و نهضت اسلامی مسئول‌اند[۹۸] و باید بر آنچه در جامعه و نظام اسلامی می‌گذرد و تلاش برای حسن اجرای امور، نظارت فعال و متعهدانه داشته باشند.[۹۹] ایشان نقش زنان را در حفظ و پایداری اسلام و کشور مؤثر می‌دانست و حضور فعال آنان در اجتماع را ارزش برمی‌شمرد و ضمن تکریم و تحسین زنان، آنان را عضوی فعال در صحنه‌های مختلف معرفی می‌کرد و از آنان می‌خواست همانند مردان با حضور در جبهه علمی و فرهنگی[۱۰۰] و با مشارکت فعال و سالم در اجتماع و صحنه‌های مختلف جامعه از قبیل فرهنگ، سیاست و اقتصاد از کشور و اسلام دفاع کنند[۱۰۱] و در کنار مردان در امر سازندگی و پیشرفت کشور تلاش کنند تا ملتی مستقل و آزاد بسازند[۱۰۲]؛ البته با این تأکید که شخصیت اجتماعی و کرامت انسانی زن مسلمان و حضور سازنده او در جامعه، تنها با حفظ همه جهات شرعی ازجمله حفظ شرف و عفاف و حجاب، ممکن است[۱۰۳] و از این‌رو همواره بر حجاب زنان تأکید می‌کرد[۱۰۴]
(ببینید: حجاب و نگاه).

زنان الگو

در دوره حکومت پهلوی، زن غربی الگوی زن متمدن مطرح می‌شد؛ الگویی که اساس آن، آزادی‌های نامحدود و حذف الزامات اخلاقی در حضور و تعاملات اجتماعی بود.[۱۰۵] در سخن و سیره عملی امام‌خمینی، از موضوعات مهم و حیاتی در مورد زنان، الگوطلبی و الگوسازی و نقش مهم آن در شکل‌گیری شخصیت زنان است.[۱۰۶] امام‌خمینی، خدیجه کبری(س) را زنی شایسته و الگو می‌خواند که در آن شرایط دشوار نخستین زنی بود که به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورد[۱۰۷]؛ چنان‌که با اشاره به دشواری‌های تحمیل‌شده بر مردم در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و کمبود و گرانی کالاهای ضروری، به زنان توصیه کرد با اقتدا به خدیجه کبری (س) در استقامت در برابر دشمنان اسلام و محاصره اقتصادی مسلمانان به دست کفار قریش در شعب ابی‌طالب، سختی‌ها را بر خود هموار سازند و در ادامه افزود مسلمانان در آن شرایط دشوار برای ادامه زندگی مشک را در آب نهادند و برای استفاده از چربی، آن مشک را می‌مکیدند.[۱۰۸] ایشان همچنین فاطمه زهرا(س) را نمونه زن عالم و الگوی برازنده و فراگیر می‌خواند و معتقد بود ایشان زنی است که دارای تمام هویت‌های کمالی انسان[۱۰۹] و دارای فضایل همتراز با فضایل پیامبر اکرم(ص) و خاندانش است[۱۱۰]؛ بنابراین زن مسلمان با تمسک به این الگو به مرتبه والایی از تعالی اخلاقی، روحی و معنوی دست می‌یابد.[۱۱۱]

امام‌خمینی با توجه به اهمیتی که برای جایگاه زن قائل است، روز ولادت فاطمه زهرا(س) را روز زن خواند و زهد و تقوا و عفافی ایشان را، سرمشق زنان دانست.[۱۱۲] ایشان معتقد بود از دامن چنین زنی، دختری تربیت می‌شود که در مقابل حکومت‌های ستمگر می‌ایستد و آنان را محکوم می‌کند[۱۱۳] (ببینید: حضرت فاطمه زهرا(س)).

چنان‌که به اعتقاد امام‌خمینی زینب کبری(س) در نقش پرچم‌دار بزرگ نهضت حسینی و چهره‌ای سیاسی و انقلابی از زن مسلمان، الگوی عملی و ملموس زنان خواهد بود و زن مسلمان باید با تمسک به این الگوها و با حضور خود در عرصه‌های مختلف جامعه ازجمله حضور در جبهه جنگ حق علیه باطل در حفظ اسلام بکوشد[۱۱۴] حضرت مریم(ع)، مادر حضرت عیسی(ع) از دیگر زنان شایسته و برتر در نظر امام‌خمینی است. ایشان از مریم (ع) به مریم عذرا و صدیقه حورا یاد کرده و صلوات و سلام خداوند را بر وی که با نفخه الهی چنین فرزند بزرگی را به تشنگان رحمت الهی تسلیم کرد، فرستاده‌است[۱۱۵]؛ نیز یادآور شده قرآن کریم، مریم (ع) را منزه و پاک شمرده و از حریم مقدس وی در برابر مخالفان دفاع کرده[۱۱۶] و به سخنان ناروای بدخواهان پاسخ داده‌است[۱۱۷]؛ چنان‌که آن حضرت را همانند اولیا و انسان‌های کامل، شایسته تجسم فرشته خداوند بر وی شمرده‌است[۱۱۸] و از این‌رو از مسیحیان جهان می‌خواهد که دَین خود را به مسلمانان ادا و از مظلومیت آنان دفاع کنند.[۱۱۹]

پانویس

  1. ↑ دهخدا، لغتنامه، ۸/۱۱۳۹۴.
  2. ↑ دهخدا، لغتنامه، ۱۳/۱۹۸۴۶.
  3. ↑ لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۰۷–۵۲۲؛ دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۴۸–۵۴.
  4. ↑ نوری، یحیی، حقوق زن دراسلام و جهان، ۱۱–۱۲.
  5. ↑ دورانت، تاریخ تمدن، ۱/۴۹–۵۲.
  6. ↑ کتاب مقدس، تورات، سفر پیدایش، ب۳، ۱–۱۶.
  7. ↑ کتاب مقدس، تورات، خروج، ب۱۵، ۲۲.
  8. ↑ کونگ، زن در مسیحیت، ۳۶–۳۷.
  9. ↑ کتاب مقدس، انجیل، نامه اول پولس، ۳، ۷، ۸ و ۹.
  10. ↑ کونگ، زن در مسیحیت، ۵۵–۵۷.
  11. ↑ علویقی، زن در آئینه تاریخ، ۳۷.
  12. ↑ حکیم‌پور، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، ۳۶۴–۳۶۵.
  13. ↑ دورانت، لذات فلسفه، ۱۴۸–۱۵۴.
  14. ↑ میشل، جنبش اجتماعی زنان، ۷۳–۷۶.
  15. ↑ وینسنت، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ۲۴۸–۲۵۱.
  16. ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۹/۳۰–۳۱.
  17. ↑ رهبر، سیمای زن در پویه تاریخ ایران، ۴۷–۴۸.
  18. ↑ وارث، مقام زن در اسلام، ۳۴۶–۳۴۸.
  19. ↑ طباطبایی، المیزان، ۲/۲۶۷–۲۶۸؛ ۱۲/۲۷۶–۲۷۷ و ۲۰/۲۱۴.
  20. ↑ باهنر و هاشمی رفسنجانی، جهان در عصر بعثت، ۱۵.
  21. ↑ نحل، ۵۸–۵۹.
  22. ↑ جعفری و دیگران، زن در هستی‌شناسی زرتشتی، ۱۰۵–۱۲۲.
  23. ↑ ویسهوفر، ایران باستان، ۲۲۴.
  24. ↑ معماریانی و دشتی، زن در دوره خوارزمشاهیان، ۱۲۶؛ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۰۰.
  25. ↑ ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، ۹/۱۳۲ و ۲۰۷؛ فقیهی، تاریخ آل‌بویه، ۵۳–۵۴.
  26. ↑ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.
  27. ↑ ابن‌خلدون، تاریخ، ۵/۱۳۰؛ مورگان، ایران در قرون وسطی، ۶۸.
  28. ↑ بیانی، زن در ایران عصر مغول، ۸۰–۸۳؛ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.
  29. ↑ راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، ۳/۷۰۳؛ تقوی و موسوی، بررسی حضور اجتماعی زنان، ۸۵.
  30. ↑ فلسفی، زندگانی شاه‌عباس اول، ۳۰/۵۴؛ دنیاری، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی، ۲۵.
  31. ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ۳۱۶–۳۱۷؛ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۱۷–۲۱۹.
  32. ↑ آجودانی، مشروطه ایران، ۴۴–۴۵.
  33. ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ۳۱۷–۳۱۸.
  34. ↑ ویژه و قهوه‌چیان، تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی، ۲۱۵.
  35. ↑ سائلی کرده‌ده، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۱۳۸–۱۴۲.
  36. ↑ نساء، ۱۲۴؛ نحل، ۹۷.
  37. ↑ نور، ۳۳؛ احزاب ۳۵.
  38. ↑ ممتحنه، ۱۲.
  39. ↑ نساء، ۱۱–۱۲.
  40. ↑ نور، ۳۱.
  41. ↑ نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۵/۱۱۴–۱۱۶.
  42. ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ۴/۱۷۷۶ و ۱۹۴۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۸/۱–۲.
  43. ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۳/۶۶.
  44. ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۸۲–۱۸۳.
  45. ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ۴/۱۹۴۷.
  46. ↑ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۲۰/۲۴.
  47. ↑ لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۱۲–۵۱۷.
  48. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴–۲۷۵ و ۱۴/۶۰.
  49. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۳۸–۳۳۹.
  50. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۷.
  51. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰؛ ۸/۳۸۴ و ۱۹/۱۸۴.
  52. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۴.
  53. ↑ نیکخواه، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، ۱۳۱.
  54. ↑ آشنا، کشف حجاب در آیینه اسناد، ۱۲–۱۵.
  55. ↑ حیدریان، کشف حجاب، ۱۵، ۲۹، ۸۶ و ۱۰۷–۱۰۸.
  56. ↑ کار، مشارکت سیاسی زنان، ۲۴ و ۲۹.
  57. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴–۲۷۵.
  58. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰.
  59. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۲۷–۴۲۸ و ۶/۲۹۹–۳۰۱.
  60. ↑ امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۳۹.
  61. ↑ حسینیان، سه سال ستیز مرجعیت شیعه ۱۳۴۱–۱۳۴۳، ۱۳۹.
  62. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۷۸، ۸۰ و ۱۱۱.
  63. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۸۲ و ۱۴۹.
  64. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۷–۱۴۹ و ۱۰/۵–۶، ۱۹.
  65. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۸۴ و ۱۹/۱۸۳–۱۸۴.
  66. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰.
  67. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۵۵ و ۳۶۲–۳۶۴.
  68. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۴۷–۱۴۹ و ۲۰۹.
  69. ↑ ← هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۴۸۲.
  70. ↑ طغرانگار، حقوق سیاسی ـ اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ۸۶–۹۰.
  71. ↑ ناجی‌راد، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، ۲۵۴.
  72. ↑ نوروزی، مشارکت سیاسی زن در دوره پهلوی دوم سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۲۰، ۵۲.
  73. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴۶–۱۴۹؛ ۱۴/۳۵۵ و ۱۷/۲۲۸.
  74. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳–۱۹۴.
  75. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹، ۴۳۱ و ۷/۳۴۱–۳۴۲.
  76. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹–۳۰۰ و ۸/۲۰۷–۲۰۸.
  77. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۳۱ و ۵۲۱.
  78. ↑ صفری، مدل اجتماعی پایگاه و نقش زن مسلمان در جامعه اسلامی، ۱۲۷.
  79. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۰ و ۳۶۹.
  80. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۹۴، ۴۱۷ و ۶/۴۶۳.
  81. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۲–۱۹۳ و ۱۷/۳۶۰–۳۶۱.
  82. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳–۱۹۵ و ۱۹/۱۸۴.
  83. ↑ ← صحیفه، ۵/۵۲۰ و ۶/۳۰۰–۳۰۱.
  84. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱.
  85. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۴۶؛ ۱۴/۱۹۷–۱۹۸، ۳۱۶–۳۱۷ و ۱۷/۲۲۸.
  86. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۹۲ و ۱۴/۳۱۷، ۳۵۵–۳۵۶.
  87. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۵۸؛ ۸/۴۴–۴۵ و ۱۱/۵۱۰.
  88. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۸۴.
  89. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۰.
  90. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۲۱؛ ۱۴/۳۱۷ و ۱۷/۳۶۹.
  91. ↑ مرتضوی، امام‌خمینی و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، ۲۷.
  92. ↑ میرزابیگی، خانواده و امام‌خمینی، ۱۲۵.
  93. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۰۰–۳۰۱.
  94. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۱.
  95. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۶۳ و ۱۵/۲۴۵.
  96. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۴۵؛ ۸/۳۶۳ و ۱۵/۲۴۵.
  97. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۲.
  98. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۴۸؛ ۸/۲۰۸ و ۱۰/۷۵.
  99. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۹۲–۱۹۳.
  100. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹.
  101. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۵ و ۱۹/۱۸۴.
  102. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۵۲۰–۵۲۱ و ۱۰/۷۶.
  103. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۱–۳۴۲ و ۲۰/۷.
  104. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۴۱؛ ۶/۳۲۹ و ۱۹/۱۸۴–۱۸۵.
  105. ↑ مکی، تاریخ بیست‌ساله ایران، ۶/۱۵۷؛ کار، مشارکت سیاسی زنان، ۲۴–۲۵.
  106. ↑ مرتضوی، امام‌خمینی و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، ۲۹.
  107. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۶؛ ۱۶/۳۰۰ و ۱۷/۴۷۳–۴۷۴.
  108. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۳–۴۷۵.
  109. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۳۷ و ۱۶/۱۹۲.
  110. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۷۴.
  111. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۸۴.
  112. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۶.
  113. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۴۰.
  114. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۴–۵۷.
  115. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۷۲.
  116. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۵۵؛ ۱۱/۳۳ و ۲۰/۴۱۱.
  117. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۱.
  118. ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۴۲.
  119. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۷۲.

منابع

  • قرآن کریم.
  • آجودانی، ماشاءالله، مشروطه ایران، تهران، اختران، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش.
  • آشنا، حسام‌الدین، کشف حجاب در آیینه اسناد، تهران، مجله گنجینه اسناد ملی ایران، شماره ۱، ۱۳۷۰ش.
  • آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
  • ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
  • ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کشف اسرار، تهران، محمد، بی‌تا.
  • باهنر، محمدجواد و اکبر هاشمی رفسنجانی، جهان در عصر بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
  • بیانی، شیرین، زن در ایران عصر مغول، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
  • تقوی، عابد و سیده‌مونا موسوی، بررسی حضور اجتماعی زنان و سیر تحول پوشش در نگاره‌های عصر صفوی، مجله زن و فرهنگ، شماره ۱۸، ۱۳۹۲ش.
  • جعفری، ابوالقاسم و دیگران، زن در هستی‌شناسی زرتشتی، محبوب یا منفور، مجله معرف ادیان، شماره ۲۱، ۱۳۹۳ش.
  • حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
  • حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • حسینیان، روح‌الله، سه سال ستیز مرجعیت شیعه ۱۳۴۱–۱۳۴۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
  • حکیم‌پور، محمد، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تأملی در مبادی هرمنوتیک حقوق زن، تهران، نغمه نواندیش، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
  • حیدریان، فاطمه، کشف حجاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
  • دنیاری، سکینه، وضعیت اجتماعی زنان در دوره صفوی با تکیه بر دیدگاه سفرنامه‌نویسان، مجله جندی شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.
  • دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ج۱، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ش.
  • دورانت، ویلیام جیمز، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ هشتم، ۱۳۷۳ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
  • راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۵۷ش.
  • رهبر، علی، سیمای زن در پویه تاریخ ایران، مجله فرهنگ، شماره ۴۸، ۱۳۸۲ش.
  • سائلی کرده‌ده، مجید، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
  • صفری، فاطمه، مدل اجتماعی پایگاه و نقش زن مسلمان در جامعه اسلامی، پایان‌نامه دانشگاه تهران، ۱۳۹۲ش.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
  • طغرانگار، حسن، حقوق سیاسی ـ اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • علویقی، علی‌اکبر، زن در آئینه تاریخ، تهران، شرکت چاپ، چاپ اول، ۱۳۵۷ش.
  • فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ آل‌بویه، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
  • فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه‌عباس اول، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۵۳ش.
  • کار، مهرانگیز، مشارکت سیاسی زنان، موانع و امکانات، تهران، دفتر مطالعات زنان، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • کتاب مقدس، بی‌جا، دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.
  • کونگ، هانس، زن در مسیحیت، ترجمه طیبه مقدم و حمیده بخشنده، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
  • لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، علمی، چاپ چهارم، ۱۳۳۴ش.
  • مرتضوی، سیدضیاء، امام‌خمینی.
  • و الگوهای دین‌شناختی در مسایل زنان، مجله پیام زن، شماره ۹۱، ۱۳۷۸ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۹، تهران، صدرا، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۲۴، تهران، صدرا، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
  • معماریانی، زهره و محمد دشتی، زن در دوره خوارزمشاهیان، مجله تاریخ اسلام درآئینه پژوهش، شماره ۳۵، ۱۳۹۲ش.
  • مکی، حسین، تاریخ بیست‌ساله ایران، تهران، علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
  • مورگان، دیوید، ایران در قرون وسطی، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
  • میرزابیگی، حسنعلی، خانواده و امام‌خمینی، قم، فراگفت، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • میشل، اندره، جنبش اجتماعی زنان، ترجمه هما زنجانی‌زاده، مشهد، نیکا، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • ناجی‌راد، محمدعلی، موانع مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، اقتصادی ایران پس از انقلاب، تهران، کویر، اول، ۱۳۸۲ش.
  • نوروزی، بشرا، مشارکت سیاسی زن در دوره پهلوی دوم سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۲۰، مجله مطالعات علوم اجتماعی، شماره ۳، ۱۳۹۵ش.
  • نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
  • نوری، یحیی، حقوق زن دراسلام و جهان، تهران، فراهانی، ۱۳۴۷ش.
  • نیکخواه قمصری، نرگس، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۲، آرامش و چالش، به کوشش مهدی هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
  • وارث، فرخ، س، مقام زن در اسلام، ترجمه احمد لاجوردی، تهران، مجله حضور، شماره ۳۰، ۱۳۷۸ش.
  • ویژه، محمدرضا و حمید قهوه‌چیان، تحلیلی بر نظام‌نامه انتخابات سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی، مجله علمی ـ پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵، ۱۳۹۱ش.
  • ویسهوفر، یوزف، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقبی‌فر، تهران، ققنوس، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
  • وینسنت، اندرو، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ترجمه مرتضی ثاقبی‌فر، تهران، ققنوس، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

پیوند به بیرون

فرشته مقوم، زن، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۵۱–۶۰.

برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=زن&oldid=30420»