سیدمحمد خاتمی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''سیدمحمد خاتمی'''، روحانی مبارز، نماینده مجلس شورای اسلامی، نماینده امام‌خمینی در مؤسسه کیهان، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و پنجمین رئیس‌جمهور ایران.
'''سیدمحمد خاتمی'''، روحانی مبارز، نماینده [[مجلس شورای اسلامی]]، نماینده [[امام‌خمینی]] در [[مؤسسه کیهان]]، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و پنجمین رئیس‌جمهور ایران.
== معرفی==
== معرفی==
سیدمحمد خاتمی مهر ۱۳۲۲ در شهر اردکان یزد متولد شد<ref>جهرمی، ۱۱۰.</ref> پدر او سیدروح‌الله خاتمی، از روحانیان اردکان، امام‌جمعه این شهر و پس از شهادت محمد صدوقی، نماینده امام‌خمینی و امام‌جمعه یزد و مورد احترام ویژه امام‌خمینی و عموم مردم بود (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). مادر او سکینه ضیایی (احسانی‌نیا) خاطرات کودکی و شخصیت خاتمی را گزارش کرده است<ref>دلاویز، ۱۳ ـ ۱۴.</ref> خاتمی، دوره دبستان و دبیرستان را در زادگاه خود سپری کرد <ref>جهرمی، ۱۱۰.</ref> در سال ۱۳۴۰ وارد حوزه علمیه قم شد و هم‌زمان در رشته علوم تجربی دیپلم گرفت<ref>دلاویز، ۱۶.</ref> سال ۱۳۴۴ به اصفهان رفت و همراه تحصیلات حوزوی، مقطع کارشناسی فلسفه غرب را در دانشگاه اصفهان تا سال ۱۳۴۸ به پایان رساند<ref>جهرمی، ۱۱۰؛ واحد تحقیقات، ۱۰.</ref>؛ سپس مقطع کارشناسی ارشد علوم تربیتی را در دانشگاه تهران، هم‌زمان با سپری‌کردن دوره سربازی، آغاز کرد<ref>جهرمی، ۱۱۰؛ دلاویز، ۱۷.</ref> سال ۱۳۵۰ با وجود امکان استفاده از بورس تحصیلی دوره دکتری در خارج از کشور، به قم بازگشت و به مدت هفت سال، درس‌های حوزه را در مقطع خارج فقه و اصول و نیز فلسفه<ref>واحد تحقیقات، ۱۲.</ref> نزد استادانی چون مرتضی حائری یزدی در فقه، حسین وحید خراسانی در اصول فقه، سیدموسی شبیری زنجانی در رجال و درایه و عبدالله جوادی آملی در فلسفه، بهره برد و در درس خصوصی مرتضی مطهری با موضوع فلسفه هگل و مارکسیسم نیز شرکت و درس‌های او را تقریر کرد<ref>جهرمی، ۱۱۰ ـ ۱۱۱؛ دلاویز، ۱۷.</ref>
سیدمحمد خاتمی مهر ۱۳۲۲ در شهر اردکان یزد متولد شد<ref>جهرمی، ۱۱۰.</ref> پدر او [[سیدروح‌الله خاتمی]]، از روحانیان اردکان، امام‌جمعه این شهر و پس از شهادت [[محمد صدوقی]]، نماینده امام‌خمینی و امام‌جمعه یزد و مورد احترام ویژه امام‌خمینی و عموم مردم بود. (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). مادر او سکینه ضیایی (احسانی‌نیا) خاطرات کودکی و شخصیت خاتمی را گزارش کرده است<ref>دلاویز، ۱۳ ـ ۱۴.</ref> خاتمی، دوره دبستان و دبیرستان را در زادگاه خود سپری کرد <ref>جهرمی، ۱۱۰.</ref> در سال ۱۳۴۰ وارد [[حوزه علمیه قم]] شد و هم‌زمان در رشته علوم تجربی دیپلم گرفت<ref>دلاویز، ۱۶.</ref> سال ۱۳۴۴ به [[اصفهان]] رفت و همراه تحصیلات حوزوی، مقطع کارشناسی فلسفه غرب را در دانشگاه اصفهان تا سال ۱۳۴۸ به پایان رساند<ref>جهرمی، ۱۱۰؛ واحد تحقیقات، ۱۰.</ref>؛ سپس مقطع کارشناسی ارشد علوم تربیتی را در دانشگاه تهران، هم‌زمان با سپری‌کردن دوره سربازی، آغاز کرد<ref>جهرمی، ۱۱۰؛ دلاویز، ۱۷.</ref> سال ۱۳۵۰ با وجود امکان استفاده از بورس تحصیلی دوره دکتری در خارج از کشور، به [[قم]] بازگشت و به مدت هفت سال، درس‌های حوزه را در مقطع خارج فقه و اصول و نیز فلسفه<ref>واحد تحقیقات، ۱۲.</ref> نزد استادانی چون [[مرتضی حائری یزدی]] در [[فقه]]، [[حسین وحید خراسانی]] در [[اصول فقه]]، [[سیدموسی شبیری زنجانی]] در [[علم رجال|رجال]] و [[درایه]] و [[عبدالله جوادی آملی]] در [[فلسفه]]، بهره برد و در درس خصوصی [[مرتضی مطهری]] با موضوع فلسفه هگل و [[مارکسیسم]] نیز شرکت و درس‌های او را تقریر کرد.<ref>جهرمی، ۱۱۰ ـ ۱۱۱؛ دلاویز، ۱۷.</ref>


خاتمی در ایام حضور خود در قم و اصفهان، رابط مبارزان شهر قم و زادگاه خود و در انتقال و توزیع اعلامیه‌های سیاسی فعال بود. او در اصفهان از عناصر فعال انجمن اسلامی دانشجویان به شمار می‌آمد<ref>جهرمی، ۱۱۱.</ref> بیشتر اعلامیه‌ها، بیانیه‌ها و جزوه‌هایی که طی سال‌های ۱۳۵۳ تا پیروزی انقلاب اسلامی در قم، با امضای روحانیون مبارز ایران، حوزه علمیه قم، جمعی از طلاب و... منتشر می‌شد، به قلم خاتمی تدوین می‌گردید و در مرکزی که با مساعدت سیداحمد خمینی تدارک دیده شده بود، تکثیر و توزیع می‌شد<ref>جهرمی، ۱۱۲ ـ ۱۱۳.</ref>
== فعالیت‌های سیاسی قبل از پیروزی انقلاب ==
خاتمی در ایام حضور خود در قم و اصفهان، رابط مبارزان شهر قم و زادگاه خود و در انتقال و توزیع اعلامیه‌های سیاسی فعال بود. او در اصفهان از عناصر فعال انجمن اسلامی دانشجویان به شمار می‌آمد<ref>جهرمی، ۱۱۱.</ref> بیشتر اعلامیه‌ها، بیانیه‌ها و جزوه‌هایی که طی سال‌های ۱۳۵۳ تا پیروزی انقلاب اسلامی در قم، با امضای روحانیون مبارز ایران، حوزه علمیه قم، جمعی از طلاب و... منتشر می‌شد، به قلم خاتمی تدوین می‌گردید و در مرکزی که با مساعدت [[سیداحمد خمینی]] تدارک دیده شده بود، تکثیر و توزیع می‌شد.<ref>جهرمی، ۱۱۲ ـ ۱۱۳.</ref>


خاتمی در سال ۱۳۵۷ با معرفی سیدمحمد حسینی بهشتی، مسئولیت و امامت جماعت مرکز اسلامی هامبورگ آلمان را بر عهده گرفت و به سبب هم‌زمانی با دوره اقامت امام‌خمینی در فرانسه و ارتباط ایشان با اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، این مرکز به یکی از کانون‌های مبارزات اسلامی خارج از کشور در آمد<ref>واحد تحقیقات، ۱۶.</ref> این مرکز با هماهنگی اتحادیه دانشجویان در اروپا و امریکا، با امام‌خمینی ارتباط داشت. به سبب حصر امام‌خمینی از سوی رژیم عراق، در شهر بن آلمان تظاهرات شد<ref>طباطبایی، ۳/۷ و ۲۹.</ref> و روز پس از ورود امام‌خمینی به پاریس، نمایندگان اتحادیه، با امام‌خمینی دیدار صمیمانه داشتند<ref>طباطبایی، ۳/۵۵، ۱۰۹ و ۱۵۲.</ref> مسئولیت خاتمی در هامبورگ تا اواخر سال ۱۳۵۸ ادامه یافت<ref>واحد تحقیقات، ۱۶.</ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وی با سفارش امام‌خمینی و توسط سیداحمد خمینی برای شرکت در انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی دعوت شد (احسانی‌نیا) و در اسفند ۱۳۵۸ با شرکت در انتخابات، به عنوان نماینده مردم اردکان و میبد، به مجلس راه یافت<ref>روابط عمومی، ۱۳۹.</ref> وی در سال ۱۳۵۹ به خاطر شایستگی که داشت، از سوی امام‌خمینی به سرپرستی روزنامه کیهان منصوب شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶.</ref>.
خاتمی در سال ۱۳۵۷ با معرفی [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، مسئولیت و امامت جماعت [[مرکز اسلامی هامبورگ|مرکز اسلامی هامبورگ آلمان]] را بر عهده گرفت و به سبب هم‌زمانی با دوره اقامت [[امام‌خمینی]] در فرانسه و ارتباط ایشان با [[اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا]]، این مرکز به یکی از کانون‌های مبارزات اسلامی خارج از کشور در آمد<ref>واحد تحقیقات، ۱۶.</ref> این مرکز با هماهنگی اتحادیه دانشجویان در اروپا و [[امریکا]]، با امام‌خمینی ارتباط داشت. به سبب حصر امام‌خمینی از سوی رژیم عراق، در شهر بن آلمان [[تظاهرات]] شد<ref>طباطبایی، ۳/۷ و ۲۹.</ref> و روز پس از [[هجرت امام‌خمینی به پاریس|ورود امام‌خمینی به پاریس]]، نمایندگان اتحادیه، با امام‌خمینی دیدار صمیمانه داشتند<ref>طباطبایی، ۳/۵۵، ۱۰۹ و ۱۵۲.</ref> مسئولیت خاتمی در هامبورگ تا اواخر سال ۱۳۵۸ ادامه یافت<ref>واحد تحقیقات، ۱۶.</ref>  


خاتمی از سال ۱۳۶۱ در دولت میرحسین موسوی، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد و همین سمت را در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی تا سال ۱۳۷۱ که استعفا داد، برعهده داشت<ref>جهرمی، ۱۱۴.</ref> در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا و ریاست تبلیغات جنگ تحمیلی را بر عهده داشت <ref>واحد تحقیقات، ۱۷.</ref>. امام‌خمینی وی را در مهر ۱۳۶۲ در شمار اعضای جدید ستاد انقلاب فرهنگی نصب کرد <ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۶۶.</ref>. از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، به عنوان مشاور رئیس‌جمهور، انتخاب شد<ref>جهرمی، ۱۱۴.</ref> خاتمی در دوره هفتم و هشتم انتخابات ریاست جمهوری در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۸۰ شرکت کرد و به عنوان پنجمین رئیس‌جمهور ایران هشت سال عهده‌دار این مسئولیت بود<ref>انصاری لاری، ۴۸۷ ـ ۴۸۸؛ دلاویز، ۶۹.</ref>
== مسئولیت‌ها در نظام جمهوری اسلامی ==
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وی با سفارش امام‌خمینی و توسط سیداحمد خمینی برای شرکت در انتخابات دوره اول [[مجلس شورای اسلامی]] دعوت شد (احسانی‌نیا) و در اسفند ۱۳۵۸ با شرکت در [[انتخابات]]، به عنوان نماینده مردم اردکان و میبد، به مجلس راه یافت<ref>روابط عمومی، ۱۳۹.</ref> وی در سال ۱۳۵۹ به خاطر شایستگی که داشت، از سوی امام‌خمینی به سرپرستی [[روزنامه کیهان]] منصوب شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶.</ref>


خاتمی از امام‌خمینی با عنوان «احیاگر دینی»، ستایش بسیاری کرده است<ref>خاتمی، بیم موج، ۲۳ ـ ۲۴.</ref> مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات وی درباره امام‌خمینی در کتابی با عنوان احیاگر حقیقت دین منتشر شده است. وی، امام‌خمینی را فقیهی در قله بلند اجتهاد پویای اسلام، مدرس توانای فلسفه و محقق ژرف‌نگر عرفان نظری و معلم بزرگ اخلاق اسلامی، زاهدی ازدنیارسته و سالک در اعماق وادی پر راز و رمز سلوک عملی و ستیزنده با زهد ریایی، عالمی عامل و متعبد اهل راز و منادی ارتباط وثیق میان دین و سیاست وصف کرده است. او امام‌خمینی را معاداندیشی شمرده است که لحظه‌ای از غم معاش مردم نیاسود و خواستار تحقق عدالت در زندگی مردم و دردآشنای همه محرومان و مستضعفان بود<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۸ و ۸۷.</ref>؛ چنان‌که ایشان را مرجع دین‌شناس و دردآشنا، با همه بار فلسفی، دینی، تاریخی و اجتماعی آن وصف کرده و ایشان را احیاگر دین خدا دانسته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۹.</ref>
خاتمی از سال ۱۳۶۱ در دولت میرحسین موسوی، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد و همین سمت را در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی تا سال ۱۳۷۱ که استعفا داد، برعهده داشت<ref>جهرمی، ۱۱۴.</ref> در دوران [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]]، معاونت فرهنگی ستاد [[فرماندهی کل قوا]] و ریاست [[ستاد تبلیغات جنگ|تبلیغات جنگ تحمیلی]] را بر عهده داشت <ref>واحد تحقیقات، ۱۷.</ref>. امام‌خمینی وی را در مهر ۱۳۶۲ در شمار اعضای جدید [[شورای عالی انقلاب فرهنگی|ستاد انقلاب فرهنگی]] نصب کرد <ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۶۶.</ref>. از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، به عنوان مشاور رئیس‌جمهور، انتخاب شد<ref>جهرمی، ۱۱۴.</ref> خاتمی در دوره هفتم و هشتم انتخابات ریاست جمهوری در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۸۰ شرکت کرد و به عنوان پنجمین رئیس‌جمهور ایران هشت سال عهده‌دار این مسئولیت بود<ref>انصاری لاری، ۴۸۷ ـ ۴۸۸؛ دلاویز، ۶۹.</ref>
از سوی دیگر، خاتمی جامعیت علمی و شاگردپروری امام‌خمینی را که به نظر وی، هر کدام از شاگردان ایشان در عصر کنونی از سرآمدان علوم و معارف اسلامی هستند، ستوده است؛ امری که حاکی از عمق و غنای شخصیت چندوجهی امام‌خمینی است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۵.</ref> وی درباره سلوک و عرفان عملی، باور استوار و تزلزل‌ناپذیری، شجاعت و روشن‌بینی امام‌خمینی، به‌تفصیل سخن گفته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۶ ـ ۲۸.</ref> خاتمی تأسیس حکومت را مایه برجستگی امام‌خمینی نسبت به دیگر احیاگران می‌داند؛ زیرا به عقیده او تأسیس حکومت، متولیان دین را به جستجوی راه حل منطقی مشکلات و مسائل جامعه وادار می‌سازد<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۶۷؛ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۴۹.</ref> وی در تفسیر اندیشه سیاسی امام‌خمینی، کم‌رنگ‌کردن هر کدام از «جمهوریت» یا «اسلامیت» نظام را بر خلاف سیره ایشان دانسته<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۰؛ خاتمی، گفتگوی تمدن‌ها، ۸۲ ـ ۸۳.</ref>، از مظلومیت امام‌خمینی، مبنی بر عدم تبیین درست محتوا و حقیقت اندیشه ایشان انتقاد کرده است<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۴؛ خاتمی، جماران.</ref>
خاتمی، امام‌خمینی را مظهر اراده و آرمان مستضعفان صالح زمان دانسته، نحوه حضور میلیونی مردم در تشییع پیکر ایشان را تجلی عشق و شور مردم به ایشان شمرده است که به عقیده او، امام‌خمینی در این مرحله نیز نماد وحدت و همبستگی اقشار و طیف‌های مختلف فکری و مردمی گردید <ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۸۶.</ref>. وی راز و رمز این جایگاه مردمی و محبوبیت را در ندای اسلام عزت‌بخش، از سوی ایشان برشمرده، امام‌خمینی را مظهر عزت مردم دانسته است<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۷.</ref> او بر اهتمام امام‌خمینی به رأی مردم و توجه به حضور زنان در اجتماع تأکید کرده پاسداری از اندیشه ایشان را وظیفه همه مردم و خود دانسته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۲۴ ـ ۱۲۷.</ref> و از وحدت‌طلبی ایشان در هر شرایطی، ستایش کرده است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref> وی راهنمایی‌های امام‌خمینی به‌ویژه بیانات آخر عمر ایشان را مهم دانسته، وظیفه فوری جامعه فکری و حوزه‌های علمیه را پرداختن عمیق به تبیین اسلام مورد نظر ایشان دانسته است<ref>خاتمی، بیم موج، ۲۸ ـ ۲۹.</ref>


امام‌خمینی نیز از سیدمحمد خاتمی به نیکویی یاد کرده است. ایشان در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۸ از تلگرام تسلیت او که از مرکز هامبورگ آلمان درباره شهادت مرتضی مطهری فرستاده بود، تشکر کرده، از وی خواسته است در پاسخ به تلگرام‌های دیگری که به همین مناسبت، از طرف انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا و ایرانیان مقیم آلمان و انگلیس و فرانسه و سایر کشورهای اروپایی رسیده بود، مراتب تشکر ایشان را به عموم آنان ابلاغ کند<ref>‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۹۴.</ref> همچنین در حکم انتصاب خاتمی به سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی کیهان، از او خواسته است با توجه به شایستگی و لیاقت خود، در اداره این‌گونه امور با کمک همکاران، روزنامه را در راه تحقق‌بخشیدن به آرمان‌های انقلاب اسلامی اداره کرده و بی‌طرفی خود را حفظ کند<ref>‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶‏.</ref>
خاتمی از امام‌خمینی با عنوان «احیاگر دینی»، ستایش بسیاری کرده است<ref>خاتمی، بیم موج، ۲۳ ـ ۲۴.</ref> مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات وی درباره [[امام‌خمینی]] در کتابی با عنوان احیاگر حقیقت دین منتشر شده است. وی، امام‌خمینی را فقیهی در قله بلند اجتهاد پویای اسلام، مدرس توانای فلسفه و محقق ژرف‌نگر عرفان نظری و معلم بزرگ اخلاق اسلامی، زاهدی ازدنیارسته و سالک در اعماق وادی پر راز و رمز سلوک عملی و ستیزنده با زهد ریایی، عالمی عامل و متعبد اهل راز و منادی ارتباط وثیق میان [[دین و سیاست]] وصف کرده است. او امام‌خمینی را معاداندیشی شمرده است که لحظه‌ای از غم معاش مردم نیاسود و خواستار تحقق عدالت در زندگی مردم و دردآشنای همه محرومان و [[مستضعفان]] بود<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۸ و ۸۷.</ref>؛ چنان‌که ایشان را مرجع دین‌شناس و دردآشنا، با همه بار فلسفی، دینی، تاریخی و اجتماعی آن وصف کرده و ایشان را احیاگر دین خدا دانسته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۹.</ref>
از سوی دیگر، خاتمی جامعیت علمی و شاگردپروری امام‌خمینی را که به نظر وی، هر کدام از شاگردان ایشان در عصر کنونی از سرآمدان علوم و معارف اسلامی هستند، ستوده است؛ امری که حاکی از عمق و غنای شخصیت چندوجهی امام‌خمینی است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۵.</ref> وی درباره [[سیر و سلوک|سلوک]] و عرفان عملی، باور استوار و تزلزل‌ناپذیری، شجاعت و روشن‌بینی امام‌خمینی، به‌تفصیل سخن گفته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۶ ـ ۲۸.</ref> خاتمی تأسیس حکومت را مایه برجستگی امام‌خمینی نسبت به دیگر احیاگران می‌داند؛ زیرا به عقیده او تأسیس حکومت، متولیان دین را به جستجوی راه حل منطقی مشکلات و مسائل [[جامعه]] وادار می‌سازد<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۶۷؛ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۴۹.</ref> وی در تفسیر اندیشه سیاسی امام‌خمینی، کم‌رنگ‌کردن هر کدام از «جمهوریت» یا «اسلامیت» نظام را بر خلاف سیره ایشان دانسته<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۰؛ خاتمی، گفتگوی تمدن‌ها، ۸۲ ـ ۸۳.</ref>، از مظلومیت امام‌خمینی، مبنی بر عدم تبیین درست محتوا و حقیقت اندیشه ایشان [[انتقاد]] کرده است<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۴؛ خاتمی، جماران.</ref>
خاتمی، امام‌خمینی را مظهر اراده و آرمان مستضعفان صالح زمان دانسته، نحوه حضور میلیونی مردم در تشییع پیکر ایشان را تجلی عشق و شور مردم به ایشان شمرده است که به عقیده او، امام‌خمینی در این مرحله نیز نماد [[وحدت]] و همبستگی اقشار و طیف‌های مختلف فکری و مردمی گردید <ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۸۶.</ref>. وی راز و رمز این جایگاه مردمی و محبوبیت را در ندای اسلام عزت‌بخش، از سوی ایشان برشمرده، امام‌خمینی را مظهر عزت مردم دانسته است<ref>خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۷.</ref> او بر اهتمام امام‌خمینی به رأی مردم و توجه به حضور زنان در اجتماع تأکید کرده پاسداری از اندیشه ایشان را وظیفه همه مردم و خود دانسته است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۲۴ ـ ۱۲۷.</ref> و از وحدت‌طلبی ایشان در هر شرایطی، ستایش کرده است<ref>خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref> وی راهنمایی‌های امام‌خمینی به‌ویژه بیانات آخر عمر ایشان را مهم دانسته، وظیفه فوری جامعه فکری و [[حوزه‌های علمیه]] را پرداختن عمیق به تبیین اسلام مورد نظر ایشان دانسته است<ref>خاتمی، بیم موج، ۲۸ ـ ۲۹.</ref>


امام‌خمینی در ۱۷ آبان ۱۳۶۲ و ۲۰ اسفند ۱۳۶۲ در دیدار با سیدمحمد خاتمی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان بخش‌های مختلف وزارتخانه، ضمن تأیید فعالیت‌های این وزارتخانه، بر ضرورت فعالیت‌های بنیادین در عرصه فرهنگ و هنر تأکید کرده، سابقه تمدنی اسلام را یادآور شده است که مورد غفلت قرار گرفته و باید احیا شود و ابراز امیدواری کرد خاتمی و همکارانش، بتوانند چهره اسلام را آن‌گونه که هست، به جهانیان نشان دهند <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ‏۱۸/۲۱۵ و ۳۸۹.</ref> همچنین در ۶ آبان ۱۳۶۷ به مناسبت درگذشت سیدروح‌الله خاتمی، وی را از پرفروغ‌ترین شخصیت‌های متقی، خالص و باایمان و روشنفکری متدین و مجتهدی بزرگوار و از خوبان امینی دانست که بی‌نظیر یا مسلماً کم‌نظیر و یار و پناه محرومان بود؛ کسی که یک عمر با تحجر و واپسگرایی جنگید و یکی از طرفداران بی‌بدیل اسلام ناب محمدی در عصر فریب و خودپرستی بود (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). ایشان در این پیام، ضمن تسلیت به فرزندش سیدمحمد خاتمی از او با اوصافی چون فرزند فاضل، با تقوا و متعهد خود، یاد کرده است<ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۷۰.</ref>
امام‌خمینی نیز از سیدمحمد خاتمی به نیکویی یاد کرده است. ایشان در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۸ از تلگرام تسلیت او که از مرکز هامبورگ آلمان درباره شهادت [[مرتضی مطهری]] فرستاده بود، تشکر کرده، از وی خواسته است در پاسخ به تلگرام‌های دیگری که به همین مناسبت، از طرف انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا و ایرانیان مقیم آلمان و انگلیس و فرانسه و سایر کشورهای اروپایی رسیده بود، مراتب تشکر ایشان را به عموم آنان ابلاغ کند<ref>‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۹۴.</ref> همچنین در حکم انتصاب خاتمی به سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی کیهان، از او خواسته است با توجه به شایستگی و لیاقت خود، در اداره این‌گونه امور با کمک همکاران، روزنامه را در راه تحقق‌بخشیدن به آرمان‌های انقلاب اسلامی اداره کرده و بی‌طرفی خود را حفظ کند.<ref>‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶‏.</ref>


خاتمی تألیفاتی دارد و مجموعه مقالات و سخنرانی‌های او نیز منتشر شده است. بیم موج، از دنیای شهر تا شهر دنیا، و آیین و اندیشه در دام خودکامگی، ازجمله کتاب‌های اوست. مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات و مصاحبه‌های او با عناوین: «بررسی امر سیاست و اندیشه سیاسی»، «احیاگر حقیقت دین: در وصف امام‌خمینی»، «اسلام، روحانیت و انقلاب اسلامی» که بخشی از آن در وصف امام‌خمینی است، «در ستایش دانشگاه»، «در مسیر گفت‌وگو»، «باران در کویر»، «گفت‌وگوی مهر»، «مفاخر ایران»، «محمل گفت‌وگو»، «نیاز و نماز»، «احزاب و شوراها»، «نامه‌ای برای فردا»، «گفتگوی تمدن‌ها»، «مردم‌سالاری»، «توسعه سیاسی»، «توسعه اقتصادی و امنیت»، «زنان و جوانان» و «امید و چالش» منتشر شده است. برخی از آثار او، مانند بیم موج، و امید و چالش، به زبان‌های عربی و انگلیسی نیز ترجمه شده است<ref>جهرمی، ۱۱۶.</ref>
امام‌خمینی در ۱۷ آبان ۱۳۶۲ و ۲۰ اسفند ۱۳۶۲ در دیدار با سیدمحمد خاتمی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان بخش‌های مختلف وزارتخانه، ضمن تأیید فعالیت‌های این وزارتخانه، بر ضرورت فعالیت‌های بنیادین در عرصه فرهنگ و هنر تأکید کرده، سابقه تمدنی اسلام را یادآور شده است که مورد [[غفلت]] قرار گرفته و باید احیا شود و ابراز امیدواری کرد خاتمی و همکارانش، بتوانند چهره اسلام را آن‌گونه که هست، به جهانیان نشان دهند <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ‏۱۸/۲۱۵ و ۳۸۹.</ref> همچنین در ۶ آبان ۱۳۶۷ به مناسبت درگذشت [[سیدروح‌الله خاتمی]]، وی را از پرفروغ‌ترین شخصیت‌های متقی، خالص و باایمان و روشنفکری متدین و مجتهدی بزرگوار و از خوبان امینی دانست که بی‌نظیر یا مسلماً کم‌نظیر و یار و پناه [[مستضعفان|محرومان]] بود؛ کسی که یک عمر با [[تحجر]] و واپسگرایی جنگید و یکی از طرفداران بی‌بدیل [[اسلام ناب محمدی]] در عصر فریب و خودپرستی بود (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). ایشان در این پیام، ضمن تسلیت به فرزندش سیدمحمد خاتمی از او با اوصافی چون فرزند فاضل، با [[تقوا]] و متعهد خود، یاد کرده است<ref>‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۷۰.</ref>
 
== آثار ==
خاتمی تألیفاتی دارد و مجموعه مقالات و سخنرانی‌های او نیز منتشر شده است. بیم موج، از دنیای شهر تا شهر دنیا، و آیین و اندیشه در دام خودکامگی، ازجمله کتاب‌های اوست. مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات و مصاحبه‌های او با عناوین: «بررسی امر سیاست و اندیشه سیاسی»، «احیاگر حقیقت دین: در وصف امام‌خمینی»، «اسلام، روحانیت و انقلاب اسلامی» که بخشی از آن در وصف [[امام‌خمینی]] است، «در ستایش دانشگاه»، «در مسیر گفت‌وگو»، «باران در کویر»، «گفت‌وگوی مهر»، «مفاخر ایران»، «محمل گفت‌وگو»، «نیاز و نماز»، «احزاب و شوراها»، «نامه‌ای برای فردا»، «گفتگوی تمدن‌ها»، «مردم‌سالاری»، «توسعه سیاسی»، «توسعه اقتصادی و امنیت»، «زنان و جوانان» و «امید و چالش» منتشر شده است. برخی از آثار او، مانند بیم موج، و امید و چالش، به زبان‌های عربی و انگلیسی نیز ترجمه شده است<ref>جهرمی، ۱۱۶.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس|2}}
{{پانویس|2}}

نسخهٔ ‏۱ دی ۱۴۰۱، ساعت ۱۱:۲۰

سیدمحمد خاتمی، روحانی مبارز، نماینده مجلس شورای اسلامی، نماینده امام‌خمینی در مؤسسه کیهان، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و پنجمین رئیس‌جمهور ایران.

معرفی

سیدمحمد خاتمی مهر ۱۳۲۲ در شهر اردکان یزد متولد شد[۱] پدر او سیدروح‌الله خاتمی، از روحانیان اردکان، امام‌جمعه این شهر و پس از شهادت محمد صدوقی، نماینده امام‌خمینی و امام‌جمعه یزد و مورد احترام ویژه امام‌خمینی و عموم مردم بود. (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). مادر او سکینه ضیایی (احسانی‌نیا) خاطرات کودکی و شخصیت خاتمی را گزارش کرده است[۲] خاتمی، دوره دبستان و دبیرستان را در زادگاه خود سپری کرد [۳] در سال ۱۳۴۰ وارد حوزه علمیه قم شد و هم‌زمان در رشته علوم تجربی دیپلم گرفت[۴] سال ۱۳۴۴ به اصفهان رفت و همراه تحصیلات حوزوی، مقطع کارشناسی فلسفه غرب را در دانشگاه اصفهان تا سال ۱۳۴۸ به پایان رساند[۵]؛ سپس مقطع کارشناسی ارشد علوم تربیتی را در دانشگاه تهران، هم‌زمان با سپری‌کردن دوره سربازی، آغاز کرد[۶] سال ۱۳۵۰ با وجود امکان استفاده از بورس تحصیلی دوره دکتری در خارج از کشور، به قم بازگشت و به مدت هفت سال، درس‌های حوزه را در مقطع خارج فقه و اصول و نیز فلسفه[۷] نزد استادانی چون مرتضی حائری یزدی در فقه، حسین وحید خراسانی در اصول فقه، سیدموسی شبیری زنجانی در رجال و درایه و عبدالله جوادی آملی در فلسفه، بهره برد و در درس خصوصی مرتضی مطهری با موضوع فلسفه هگل و مارکسیسم نیز شرکت و درس‌های او را تقریر کرد.[۸]

فعالیت‌های سیاسی قبل از پیروزی انقلاب

خاتمی در ایام حضور خود در قم و اصفهان، رابط مبارزان شهر قم و زادگاه خود و در انتقال و توزیع اعلامیه‌های سیاسی فعال بود. او در اصفهان از عناصر فعال انجمن اسلامی دانشجویان به شمار می‌آمد[۹] بیشتر اعلامیه‌ها، بیانیه‌ها و جزوه‌هایی که طی سال‌های ۱۳۵۳ تا پیروزی انقلاب اسلامی در قم، با امضای روحانیون مبارز ایران، حوزه علمیه قم، جمعی از طلاب و... منتشر می‌شد، به قلم خاتمی تدوین می‌گردید و در مرکزی که با مساعدت سیداحمد خمینی تدارک دیده شده بود، تکثیر و توزیع می‌شد.[۱۰]

خاتمی در سال ۱۳۵۷ با معرفی سیدمحمد حسینی بهشتی، مسئولیت و امامت جماعت مرکز اسلامی هامبورگ آلمان را بر عهده گرفت و به سبب هم‌زمانی با دوره اقامت امام‌خمینی در فرانسه و ارتباط ایشان با اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، این مرکز به یکی از کانون‌های مبارزات اسلامی خارج از کشور در آمد[۱۱] این مرکز با هماهنگی اتحادیه دانشجویان در اروپا و امریکا، با امام‌خمینی ارتباط داشت. به سبب حصر امام‌خمینی از سوی رژیم عراق، در شهر بن آلمان تظاهرات شد[۱۲] و روز پس از ورود امام‌خمینی به پاریس، نمایندگان اتحادیه، با امام‌خمینی دیدار صمیمانه داشتند[۱۳] مسئولیت خاتمی در هامبورگ تا اواخر سال ۱۳۵۸ ادامه یافت[۱۴]

مسئولیت‌ها در نظام جمهوری اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وی با سفارش امام‌خمینی و توسط سیداحمد خمینی برای شرکت در انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی دعوت شد (احسانی‌نیا) و در اسفند ۱۳۵۸ با شرکت در انتخابات، به عنوان نماینده مردم اردکان و میبد، به مجلس راه یافت[۱۵] وی در سال ۱۳۵۹ به خاطر شایستگی که داشت، از سوی امام‌خمینی به سرپرستی روزنامه کیهان منصوب شد.[۱۶]

خاتمی از سال ۱۳۶۱ در دولت میرحسین موسوی، به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد و همین سمت را در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی تا سال ۱۳۷۱ که استعفا داد، برعهده داشت[۱۷] در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا و ریاست تبلیغات جنگ تحمیلی را بر عهده داشت [۱۸]. امام‌خمینی وی را در مهر ۱۳۶۲ در شمار اعضای جدید ستاد انقلاب فرهنگی نصب کرد [۱۹]. از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، به عنوان مشاور رئیس‌جمهور، انتخاب شد[۲۰] خاتمی در دوره هفتم و هشتم انتخابات ریاست جمهوری در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۸۰ شرکت کرد و به عنوان پنجمین رئیس‌جمهور ایران هشت سال عهده‌دار این مسئولیت بود[۲۱]

خاتمی از امام‌خمینی با عنوان «احیاگر دینی»، ستایش بسیاری کرده است[۲۲] مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات وی درباره امام‌خمینی در کتابی با عنوان احیاگر حقیقت دین منتشر شده است. وی، امام‌خمینی را فقیهی در قله بلند اجتهاد پویای اسلام، مدرس توانای فلسفه و محقق ژرف‌نگر عرفان نظری و معلم بزرگ اخلاق اسلامی، زاهدی ازدنیارسته و سالک در اعماق وادی پر راز و رمز سلوک عملی و ستیزنده با زهد ریایی، عالمی عامل و متعبد اهل راز و منادی ارتباط وثیق میان دین و سیاست وصف کرده است. او امام‌خمینی را معاداندیشی شمرده است که لحظه‌ای از غم معاش مردم نیاسود و خواستار تحقق عدالت در زندگی مردم و دردآشنای همه محرومان و مستضعفان بود[۲۳]؛ چنان‌که ایشان را مرجع دین‌شناس و دردآشنا، با همه بار فلسفی، دینی، تاریخی و اجتماعی آن وصف کرده و ایشان را احیاگر دین خدا دانسته است[۲۴] از سوی دیگر، خاتمی جامعیت علمی و شاگردپروری امام‌خمینی را که به نظر وی، هر کدام از شاگردان ایشان در عصر کنونی از سرآمدان علوم و معارف اسلامی هستند، ستوده است؛ امری که حاکی از عمق و غنای شخصیت چندوجهی امام‌خمینی است[۲۵] وی درباره سلوک و عرفان عملی، باور استوار و تزلزل‌ناپذیری، شجاعت و روشن‌بینی امام‌خمینی، به‌تفصیل سخن گفته است[۲۶] خاتمی تأسیس حکومت را مایه برجستگی امام‌خمینی نسبت به دیگر احیاگران می‌داند؛ زیرا به عقیده او تأسیس حکومت، متولیان دین را به جستجوی راه حل منطقی مشکلات و مسائل جامعه وادار می‌سازد[۲۷] وی در تفسیر اندیشه سیاسی امام‌خمینی، کم‌رنگ‌کردن هر کدام از «جمهوریت» یا «اسلامیت» نظام را بر خلاف سیره ایشان دانسته[۲۸]، از مظلومیت امام‌خمینی، مبنی بر عدم تبیین درست محتوا و حقیقت اندیشه ایشان انتقاد کرده است[۲۹] خاتمی، امام‌خمینی را مظهر اراده و آرمان مستضعفان صالح زمان دانسته، نحوه حضور میلیونی مردم در تشییع پیکر ایشان را تجلی عشق و شور مردم به ایشان شمرده است که به عقیده او، امام‌خمینی در این مرحله نیز نماد وحدت و همبستگی اقشار و طیف‌های مختلف فکری و مردمی گردید [۳۰]. وی راز و رمز این جایگاه مردمی و محبوبیت را در ندای اسلام عزت‌بخش، از سوی ایشان برشمرده، امام‌خمینی را مظهر عزت مردم دانسته است[۳۱] او بر اهتمام امام‌خمینی به رأی مردم و توجه به حضور زنان در اجتماع تأکید کرده پاسداری از اندیشه ایشان را وظیفه همه مردم و خود دانسته است[۳۲] و از وحدت‌طلبی ایشان در هر شرایطی، ستایش کرده است[۳۳] وی راهنمایی‌های امام‌خمینی به‌ویژه بیانات آخر عمر ایشان را مهم دانسته، وظیفه فوری جامعه فکری و حوزه‌های علمیه را پرداختن عمیق به تبیین اسلام مورد نظر ایشان دانسته است[۳۴]

امام‌خمینی نیز از سیدمحمد خاتمی به نیکویی یاد کرده است. ایشان در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۸ از تلگرام تسلیت او که از مرکز هامبورگ آلمان درباره شهادت مرتضی مطهری فرستاده بود، تشکر کرده، از وی خواسته است در پاسخ به تلگرام‌های دیگری که به همین مناسبت، از طرف انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا و ایرانیان مقیم آلمان و انگلیس و فرانسه و سایر کشورهای اروپایی رسیده بود، مراتب تشکر ایشان را به عموم آنان ابلاغ کند[۳۵] همچنین در حکم انتصاب خاتمی به سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی کیهان، از او خواسته است با توجه به شایستگی و لیاقت خود، در اداره این‌گونه امور با کمک همکاران، روزنامه را در راه تحقق‌بخشیدن به آرمان‌های انقلاب اسلامی اداره کرده و بی‌طرفی خود را حفظ کند.[۳۶]

امام‌خمینی در ۱۷ آبان ۱۳۶۲ و ۲۰ اسفند ۱۳۶۲ در دیدار با سیدمحمد خاتمی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان بخش‌های مختلف وزارتخانه، ضمن تأیید فعالیت‌های این وزارتخانه، بر ضرورت فعالیت‌های بنیادین در عرصه فرهنگ و هنر تأکید کرده، سابقه تمدنی اسلام را یادآور شده است که مورد غفلت قرار گرفته و باید احیا شود و ابراز امیدواری کرد خاتمی و همکارانش، بتوانند چهره اسلام را آن‌گونه که هست، به جهانیان نشان دهند [۳۷] همچنین در ۶ آبان ۱۳۶۷ به مناسبت درگذشت سیدروح‌الله خاتمی، وی را از پرفروغ‌ترین شخصیت‌های متقی، خالص و باایمان و روشنفکری متدین و مجتهدی بزرگوار و از خوبان امینی دانست که بی‌نظیر یا مسلماً کم‌نظیر و یار و پناه محرومان بود؛ کسی که یک عمر با تحجر و واپسگرایی جنگید و یکی از طرفداران بی‌بدیل اسلام ناب محمدی در عصر فریب و خودپرستی بود (← مقاله خاتمی، سیدروح‌الله). ایشان در این پیام، ضمن تسلیت به فرزندش سیدمحمد خاتمی از او با اوصافی چون فرزند فاضل، با تقوا و متعهد خود، یاد کرده است[۳۸]

آثار

خاتمی تألیفاتی دارد و مجموعه مقالات و سخنرانی‌های او نیز منتشر شده است. بیم موج، از دنیای شهر تا شهر دنیا، و آیین و اندیشه در دام خودکامگی، ازجمله کتاب‌های اوست. مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات و مصاحبه‌های او با عناوین: «بررسی امر سیاست و اندیشه سیاسی»، «احیاگر حقیقت دین: در وصف امام‌خمینی»، «اسلام، روحانیت و انقلاب اسلامی» که بخشی از آن در وصف امام‌خمینی است، «در ستایش دانشگاه»، «در مسیر گفت‌وگو»، «باران در کویر»، «گفت‌وگوی مهر»، «مفاخر ایران»، «محمل گفت‌وگو»، «نیاز و نماز»، «احزاب و شوراها»، «نامه‌ای برای فردا»، «گفتگوی تمدن‌ها»، «مردم‌سالاری»، «توسعه سیاسی»، «توسعه اقتصادی و امنیت»، «زنان و جوانان» و «امید و چالش» منتشر شده است. برخی از آثار او، مانند بیم موج، و امید و چالش، به زبان‌های عربی و انگلیسی نیز ترجمه شده است[۳۹]

پانویس

  1. ↑ جهرمی، ۱۱۰.
  2. ↑ دلاویز، ۱۳ ـ ۱۴.
  3. ↑ جهرمی، ۱۱۰.
  4. ↑ دلاویز، ۱۶.
  5. ↑ جهرمی، ۱۱۰؛ واحد تحقیقات، ۱۰.
  6. ↑ جهرمی، ۱۱۰؛ دلاویز، ۱۷.
  7. ↑ واحد تحقیقات، ۱۲.
  8. ↑ جهرمی، ۱۱۰ ـ ۱۱۱؛ دلاویز، ۱۷.
  9. ↑ جهرمی، ۱۱۱.
  10. ↑ جهرمی، ۱۱۲ ـ ۱۱۳.
  11. ↑ واحد تحقیقات، ۱۶.
  12. ↑ طباطبایی، ۳/۷ و ۲۹.
  13. ↑ طباطبایی، ۳/۵۵، ۱۰۹ و ۱۵۲.
  14. ↑ واحد تحقیقات، ۱۶.
  15. ↑ روابط عمومی، ۱۳۹.
  16. ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶.
  17. ↑ جهرمی، ۱۱۴.
  18. ↑ واحد تحقیقات، ۱۷.
  19. ↑ ‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۶۶.
  20. ↑ جهرمی، ۱۱۴.
  21. ↑ انصاری لاری، ۴۸۷ ـ ۴۸۸؛ دلاویز، ۶۹.
  22. ↑ خاتمی، بیم موج، ۲۳ ـ ۲۴.
  23. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۸ و ۸۷.
  24. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۱۹.
  25. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۵.
  26. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۲۶ ـ ۲۸.
  27. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت دین، ۶۷؛ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۴۹.
  28. ↑ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۰؛ خاتمی، گفتگوی تمدن‌ها، ۸۲ ـ ۸۳.
  29. ↑ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۴؛ خاتمی، جماران.
  30. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت، ۸۶.
  31. ↑ خاتمی، اسلام، روحانیت، ۱۵۷.
  32. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۲۴ ـ ۱۲۷.
  33. ↑ خاتمی، احیاگر حقیقت، ۱۶۰ ـ ۱۶۱.
  34. ↑ خاتمی، بیم موج، ۲۸ ـ ۲۹.
  35. ↑ ‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۹۴.
  36. ↑ ‏ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۵۶‏.
  37. ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ‏۱۸/۲۱۵ و ۳۸۹.
  38. ↑ ‏امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۷۰.
  39. ↑ جهرمی، ۱۱۶.

منابع

  • احسانی‌نیا، علیرضا، کوثر ولایت، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۲/۸/۱۳۹۰ش
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش
  • انصاری لاری، ابراهیم، انتخاب هفتم (خرداد ۱۳۷۵ ـ خرداد ۱۳۷۶)، تهران، همشهری، چاپ اول، ۱۳۷۶ش
  • جهرمی، محمدرسول و امیررضا پرحلم، خاتمی‌ها، تهران، پژوهش دادار، چاپ اول، ۱۳۸۰ش
  • خاتمی، سیدمحمد، احیاگر حقیقت دین، گردآورنده امیررضا ستوده، تهران، ذکر، چاپ اول، ۱۳۸۰ش
  • خاتمی، سیدمحمد، اسلام، روحانیت و انقلاب اسلامی، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۹ش
  • خاتمی، سیدمحمد، بیم موج (مجموعه مقالات)، تهران، سیمای جوان، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش
  • خاتمی، سیدمحمد، جماران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۳/۱۱/۱۳۹۱ش
  • خاتمی، سیدمحمد، گفت‌وگوی تمدن‌ها، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۸۰ش
  • دلاویز، محسن، قدی بلندتر از دیوارهای شهر: زندگینامه سیدمحمد خاتمی، تهران، متن‌گستران آریا، چاپ اول، ۱۳۸۵ش
  • روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، آشنایی با مجلس شورای اسلامی، به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۱ش
  • طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر صادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش
  • واحد تحقیقات جوانان، داستان‌ها، خاطرات و مطالب جالبی از سیدمحمد خاتمی، قم، گل‌یاس، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.

حسین صالحی

برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=سیدمحمد_خاتمی&oldid=7980»