وهابیت

وهابیت، فرقه‌ای نوظهور در حجاز با گرایش‌های افراطی مذهبی و متمایز از همه مذاهب اسلامی.

وهابیت

اطلاعات کلی
مؤسس	محمدبن‌عبدالوهاب
سال تأسیس	سال ۱۱۵۷ق/ ۱۱۲۳ش
گرایش	فرقه‌ای نوظهور در حجاز با گرایش‌های افراطی مذهبی و متمایز از همه مذاهب اسلامی
فعالیت‌های مهم	تکفیر فرقه‌های اسلامی، ایجاد جدایی میان مسلمانان، خشن جلوه‌دادن آموزه‌های اسلام و محو آثار اسلامی
حوادث مهم	حمله به عراق، حمله به طائف و مکه، حمله به مدینه، از میان‌بردن آثار و میراث فرهنگی
علل پیدایش	افکار و آرای متکلمان و فقهای اهل حدیث و ظاهرگرایان
اطلاعات دینی
از فرقه‌های	اهل سنت
باورها	بدعت و شرک‌شمردن زیارت، توسل و شفاعت و با تکفیر مسلمانان، حرمت تبرک و طلب شفا از غیر خدا، شرک‌دانستن نذر برای اولیای الهی(ع)، حرمت بنای بر قبر

مقدمه

وهابیت فرقه‌ای افراطی و نوپیداست که بنیان آن را محمدبن‌عبدالوهاب (۱۱۱۵–۱۲۰۶ق) گذاشت و به همین مناسبت به وهابیت مشهور شده است. وهابیان از این جهت که خود را تابع سَلَف و پیشینیان یعنی صحابه پیامبر(ص) و تابعین می‌شمارند، خود را سَلَفیه می‌نامند.

ظهور وهابیت

ظهور فرقه وهابیت به آغاز قرن دوازدهم هجری قمری بر می‌گردد که در آن محمدبن‌عبدالوهاب با تأثیرپذیری از آرا و نظریات ابن‌تیمیه و ابن‌قیم به بیان و نشر عقیده آنان پرداخت. وی در سال ۱۱۱۵ق/ ۱۰۸۱ش در شهر عوینه (عیینه) از توابع نجد عربستان به دنیا آمد و در سال ۱۲۰۶ق/ ۱۱۷۱ش از دنیا رفت. او که حدود نود سال زندگی کرد، مراحل مقدماتی تحصیل را در زادگاه خود طی کرد و برای کسب معلومات به شهرهای متعددی چون دمشق، بغداد، بصره، مکه، مدینه و برخی از شهرهای ایران سفر کرد و سرانجام به نجد بازگشت.

محمدبن‌عبدالوهاب در سال ۱۱۵۷ق/ ۱۱۲۳ش وارد درعیه شد و دعوت خود را با محمدبن‌سعود حاکم درعیه مطرح کرد و با پذیرش دعوت از سوی ابن‌سعود، اتحاد وهابی ـ سعودی شکل گرفت. ابن‌سعود عقاید او را شعار خود قرار داد و او با همکاری آل سعود از سال ۱۱۵۷–۱۲۰۷ق به مدت پنجاه سال به بهانه دعوت به توحید و مبارزه با شرک و مظاهر آن، مبارزه مسلحانه و خونینی را علیه سرزمین‌های اسلامی آغاز کردند و آن را به نجف و کربلا نیز کشاندند و با کشتن هزاران مسلمان، زنان فراوانی را به اسارت گرفتند و اموال فراوانی را به غارت بردند. نخستین بار دولت عثمانی در سال ۱۲۲۶ق/ ۱۱۹۰ش با وهابیان وارد جنگ شد؛ اما شکست خورد و سال ۱۲۲۷ق/ ۱۱۹۱ش دوباره به وهابیان حمله کرد و تا سال ۱۲۳۳ق با محاصره پنج‌ماهه درعیه، مرکز حکومت وهابیان، آنجا را تصرف کرد و به حکومت آنان پایان داد؛ اما وهابیان پس از مدتی با همکاری ترکی، فرزند برادر عبدالعزیز پسر محمدبن‌سعود به فعالیت پرداختند و با گسترش نفوذ خود که منجر به سقوط ریاض شد، تشکیل حکومت دادند. وهابیان در سال ۱۳۰۹ق/ ۱۲۷۱ش در زمان عبدالرحمن فرزند فیصل، برای بار دوم حکومت را از دست دادند و سرانجام در سال ۱۳۱۹ق عبدالعزیز پسر عبدالرحمن برای بار سوم حکومت آل سعود را برقرار کرد.

رویکرد دینی وهابیت بر اساس تکفیر فرقه‌های اسلامی، ایجاد جدایی میان مسلمانان، خشن جلوه‌دادن آموزه‌های اسلام و محو آثار اسلامی شکل گرفت. این فرقه افراطی از آغاز پیدایش با جنایت، خشونت، آتش‌زدن مسجدها و خانه‌ها، غارت اموال مسلمانان و قتل و ترور آنان، اعم از شیعه و اهل سنت، افکار خود را گسترش داد. این‌گونه رفتارها در طول تاریخ در میان حنبلیان نیز سابقه داشته است. ابن‌عبدالوهاب همانند ابن‌تیمیه با مطرح‌کردن بدعت و شرک‌شمردن زیارت، توسل و شفاعت و با تکفیر مسلمانان، آرا و نظریات خود را با کمک حاکمان آل سعود بر مردم تحمیل کرد. اوضاع نابسامان جوامع اسلامی و تفرقه‌ای که در کشورهای مسلمان افتاده بود و همچنین حضور و نفوذ استعمارگران انگلیسی، فرانسوی، روسی تزاری و دیگر کشورهای اروپایی در بخش‌های مختلف جهان اسلام، سبب ترویج افکار وهابیت و متزلزل‌شدن حکومت‌های منطقه و پیشرفت این تفکر انحرافی گردید.

اندیشمندان فرقه‌های مختلف اسلامی با پدیدارشدن فرقه منحرف و افراطیِ وهابی به مخالفت با افکار انحرافی آنان پرداختند و آثار فراوانی به نگارش درآوردند، ازجمله سلیمان برادر محمدبن‌عبدالوهاب، کتاب الصواعق الالهیة فی الرد علی الوهابیه، فصل الخطاب من کتاب الله و کلام العلماء فی مذهب ابن‌عبدالوهاب را نوشت. همچنین زینی دحلان شافعی کتاب الدرر السنیة فی الرد علی الوهابیه و از عالمان شیعی کاشف‌الغطاء نقض الفتاوی الوهابیه و سیدمحسن امین کشف الارتیاب فی اتباع محمدبن‌عبدالوهاب را به نگارش درآوردند و این هر دو از عالمان شیعی می‌باشند.

امام‌خمینی نیز فرقه وهابیت را مذهبی بی‌اساس و منحرف از اسلام ناب و در خدمت استعمار خوانده که برای پیامبر اکرم(ص) ارزش قائل نیست و آنان را مروج اسلام اشرافی و اسلام آمریکایی نامیده و خاطرنشان کرده که وهابیت را سایر مذاهب اسلامی نیز قبول ندارند. ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۲۲ با تعطیل کردن درس خود به مدت چهل روز به نقد مبانی و افکار این فرقه که از طریق برخی از افراد داخلی به کشور نفوذ کرده بودند، پرداخت و در قسمتی از کتاب کشف اسرار (ببینید: کشف اسرار) شبهات و اتهامات مطرح‌شده آنان را بیان کرد و با استناد به آیات قرآن کریم، روایات معتبر، ادله عقلی و سیره مسلمانان پاسخ گفت و پس از پیروزی نیز بارها به روشنگری دربارهٔ دست‌نشاندگی و رفتار ارتجاعی وهابیت پرداخته است.

خاستگاه و مبانی اندیشه وهابیت

آرا و عقاید وهابیت ریشه در افکار و آرای متکلمان و فقهای اهل حدیث و ظاهرگرایانی دارد که به‌شدت با استدلال عقلی مخالفت می‌کردند و معتقد بودند برای دریافت عقاید و احکام دینی، تنها باید به ظاهر قرآن و احادیث، بدون هیچ تصرفی رجوع کرد؛ مانند مالک‌بن‌انس که چگونگی استوای خداوند بر عرش را در آیه «الرَّحمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی» غیرقابل فهم و ایمان به آن را واجب و سؤال از آن را بدعت می‌دانست؛ البته این افکار را می‌توان در افکار یهودیان و مسیحیان دربارهٔ تشبیه و تجسیم خداوند دید.

در قرن دوم هجری جریانی در دنیای اسلام پدیدار شد که عقل را مقیاسی برای درک اصول عقاید اسلامی معرفی می‌کرد که بعدها معتزله نامیده شد. در زمان متوکل عباسی اهل حدیث به پیشواییِ احمدبن‌حنبل (م ۲۴۱ق) در برابر عقل‌گرایی قرار گرفتند و برای عقل در مسائل اعتقادی ارزشی قائل نبودند و آن را کاشف و حجت نمی‌دانستند. اهل حدیث رجوع به حدیث و سیره گذشتگانِ صالح را مطرح کردند و روش خود را بر توجه به ظاهر آیات قرآن و احادیث نبوی(ص) بنیان نهادند و به پندار خویش، در صدد احیای سیره سَلَف صالح و مسلمانان صدر اسلام بودند. اگرچه تفکرات احمدبن‌حنبل تا قرن پنجم ادامه داشت، اما با ظهور مذهب اشعری در قرن چهارم، مذهب سلفیه و اهل حدیث از رونق افتاد؛ ولی به‌کلی منسوخ نشد. عقاید اهل حدیث و ظاهرگرایان حنبلی را پس از حدود پنج قرن، ابن‌تیمیه (م ۷۲۸ق) که موافقانش او را «شیخ‌الاسلام» لقب داده بودند، بازخوانی کرد. ابن‌تیمیه با دفاع از امویان و مروانیان و مخالفت با امیرالمؤمنین علی(ع)، ادامه‌دهنده راه و روش حنبلیان و امام و رهبر آنان شد. ابن‌تیمیه و شاگردانش مانند ابن‌قیّم جوزیه و ابن‌عبدالهادی، جریان سلفیه را زنده کردند و اموری نیز به آن افزودند. وی کتاب‌های چندی را برای نشر افکار خود نوشت. عقیده و روش وی با انتقاد دانشمندان و محققان عصر او روبه‌رو شد و بسیاری از بزرگان اهل سنت بر رد افکار و آرای او کتاب‌ها نوشتند (سبکی، شفاء السقام فی زیارة خیر الأنام؛ سلیمان‌بن‌عبدالوهاب، الصواعق الالهیه؛ مصری، الرد علی ابن‌تیمیه و الوهابیه). ابن‌عبدالوهاب با مطالعه کتاب‌های ابن‌تیمیه و ابن‌قیّم با بزرگنمایی برخی از عقایدی که ابن‌تیمیه به عقاید سلف افزوده بود، دعوت جدیدی را به سلفیه آغاز کرد.

مبانی اعتقادی وهابیت

مهم‌ترین مبانی اعتقادی وهابیان عبارت‌اند از:

• برداشت خاص از توحید و شرک: مهم‌ترین مسئله اختلافی وهابیت با دیگر فرقه‌های اسلامی، بحث توحید و شرک و برداشت آنان از این دو مفهوم اعتقادی است. وهابیان با تقسیم توحید به توحید ربوبیت، توحید الوهیت و توحید اسما و صفات و ارائه تحلیل نادرست از آنها و بیان ملاک‌های ناصحیح، دیگر مسلمانان را متهم به شرک و همسان مشرکان صدر اسلام می‌دانند. از نگاه آنان اقرار به شهادتین و حتی اقرار به توحید در خالقیت و ربوبیت موجب داخل‌شدن در اسلام نیست؛ زیرا مشرکان نیز قائل به توحید در خالقیت بودند. وهابیت مفهوم توحید و کلمه «لااله الاالله» را به گونه‌ای معنا می‌کنند که تنها خود را موحد می‌دانند. آنان توحید در الوهیت را در برخی آیات عبادت‌نکردن غیرِ خداوند، از غیر خداوند درخواست‌نکردن، امیدنداشتن و استغاثه‌نجستن به غیر خداوند تفسیر کرده‌اند.

امام‌خمینی مانند دیگر محققان اسلامی، دربارهٔ توحید عبادی قائل است عبادت در معنای اصطلاحی، از عبودیت به معنای اظهار بندگی و پرستش است؛ یعنی کسی را به خدایی عبادت کند و شرک در عبادت به معنای طلب رضای مردم در عبادت است؛ اما توحید در عبودیت به معنای تواضع‌نداشتن برای غیر خداوند نیست؛ زیرا خضوع و تواضع غیر از عبادت است و به مفهوم فروتنی است و هر خضوعی شرک نیست؛ از این جهت تواضع و احترامی که صاحبان مذاهب، برای بزرگان خود می‌کنند، با اعتقاد به اینکه آنان بندگانی‌اند که در همه چیز نیازمند حق‌تعالی هستند و به سبب عبودیت، مقرب درگاه الهی گردیده‌اند، شرک و کفر نیست (ببینید: ایمان و کفر و شرک) به اعتقاد ایشان در قرآن کریم آیاتی که دربارهٔ نفی شرک و کفر است، غالباً مربوط به مشرکانی است که بت‌پرست بوده‌اند؛ مانند آیاتی که به نفی ستاره‌پرستی می‌پردازند یا آیاتی که تعدد خدایان را نفی می‌کنند؛ زیرا بیشتر عرب‌ها، هندیان و ایرانیان در آن زمان بت می‌پرستیدند تا بت‌ها آنان را به خداوند بزرگ نزدیک کنند و این پرستش غیر از مطلق فروتنی است.

• ظاهرگرایی در متون دینی: وهابیان همانند ابن‌تیمیه صفات خبری همچون وجه، ید (دست) و اِستوا در خداوند را حمل بر ظاهر و از هر گونه تأویل خودداری می‌کنند. به باور آنان خداوند در آسمان بر عرش مستقر است، سخن می‌گوید، از آسمان در سایه ابر پایین می‌آید و دارای دست و صورت است. از این‌رو خداوند را محدود می‌دانند و برای او جهت قائل‌اند. امام‌خمینی مانند دیگر اندیشمندان مسلمان با استناد به ادله عقلی و نقلی حمل به ظاهر را مستلزم تشبیه و تجسیم می‌داند و پیروان این عقیده را مخالفان دستورهای دینی برمی‌شمرد (ببینید: تشبیه و تنزیه و تأویل)

آرا و عقاید وهابیت

وهابیت بر اساس مبانی فکری خود اعتقادات خاصی دارد؛ اعتقاداتی که بیشتر اندیشمندان اسلامی آنها را نمی‌پذیرند. مهم‌ترین عقاید این گروه عبارت‌اند از:

• مشاهده حق‌تعالی: این فرقه بر اساس ظاهرگرایی و جمود در متون دینی، دیدن خداوند متعال را با چشم سر در آخرت جایز می‌دانند و آن را به ظاهر برخی روایات مستند می‌کنند.

اندیشمندان اسلامی با استدلال به ادله عقلی و نقلی دیدن با چشم را از لوازم ماده، مکان و جهت‌داربودن مرئی و مادی‌بودن آن می‌دانند که برای خداوند محال است. امام‌خمینی نیز دیدنِ خداوند با چشم را امری محال می‌شمرد و حقیقت رؤیت را رؤیتی عقلانی و مجرد می‌داند که به کمک قوای عقلانی نفس صورت می‌گیرد؛ چنان‌که در قضیه معراج رسول خدا(ص) واقع شد.

• منع توسل و استغاثه به غیر خداوند: وهابیان حیات برزخی را انکار می‌کنند و کمک‌خواستن و طلب از ارواح اولیای الهی و استغاثه به ایشان را جایز نمی‌دانند و آن را از مظاهر روشن شرک می‌شمرند. اندیشمندان اسلامی با استناد به بعضی آیات و روایات ضمن نقد و رد ادله و باور نادرست وهابیان، به اثبات حیات برزخی و صحیح‌بودن استغاثه به اولیا و صداکردن و طلب‌کردن حاجت از آنان پرداخته‌اند.

امام‌خمینی مانند دیگر اندیشمندان معتقد است اگر کمک‌خواستن و توسل به شخصی، به این جهت باشد که آدمی او را خداوند یا شریک خداوند یا مستقل در تأثیر پندارد، این عین شرک است و عقل و قرآن نیز گواه این مطلب است؛ اما اگر آن را مستقل نداند و تنها طلب نیاز از شخصی باشد، شرک نیست؛ چنان‌که نظام جهان نیز بر پایه برآورده‌کردن حاجت یکدیگر استوار است و اگر مطلق حاجت خواستن شرک باشد باید همه جهانیان مشرک باشند؛ زیرا بنیان عالم بر تعاون و استمداد از یکدیگر است. همچنان‌که استمداد برای حاجت‌هایی که خارج از طاقت بشری است نیز شرک نبوده؛ زیرا شرک به این معنا است که شخص بدون استمداد از خداوند و به‌طور مستقل کاری را به انجام رساند؛ اما طلب اموری که با اراده و اذن خداوند انجام می‌شوند؛ مثل معجزات، شرک نیست و درخواست کمک از ارواح مقدس، مانند پیامبران(ع) و ائمه(ع)، به سبب احاطه و قدرتی است که خداوند متعال به آنان داده است شرک نیست و این با برهان فلسفی نیز سازگار است (ببینید: شرک).

• حرمت تبرک و طلب شفا از غیر خدا: به اعتقاد وهابیت تبرک به آثار به‌جامانده از پیامبر اکرم(ص) و اولیای الهی(ع) حرام و انجام‌دادن آن شرک و کفر است. عالمان مسلمان با تحلیل صحیح از مفهوم تبرک به اینکه تبرک در حقیقت طلب برکت و رحمت از خداوند است و اولیای الهی(ع) واسطه و وسیله به سوی خداوندند و با استناد به آیات الهی و روایات تبرک را امری جایز دانسته‌اند؛ چنان‌که محل دفن هاجر و اسماعیل(ع) که محل صبر آنان و محل تحمل غربت و بُعد از وطن است، محل متبرک و محل عبادت مسلمانان قرار گرفت.

امام‌خمینی شرک‌بودنِ شفاخواستن از تربت و آثار اولیا(ع) را رد می‌کند. ایشان خاطرنشان کرده است که پذیرش این قول، برابر این است که پذیرفته شود خداوند خود نیز دعوت به شرک کرده است؛ زیرا خود در قرآن، عسل را ماده‌ای شفابخش معرفی کرده است. همچنین بعضی آیات بر خاصیت زنده‌کردن تربت اشاره می‌کنند؛ مانند قبضه خاکی که سامری از زیر پای جبرئیل برداشت و بر گوساله پاشید و زنده شد. طلب شفا، چیزی جز متوسل‌شدن نیست؛ اما وهابیان در صدد خرافی جلوه‌دادن مسلمانان‌اند. ایشان بسیاری از دیدگاه‌های وهابیان را ناشی از دشمنی آنان با شیعه می‌داند؛ به همین دلیل به شیعه حمله می‌کنند تا آن را خرافی معرفی کنند؛ در حالی‌که این اعمال مربوط به تمام ملت‌های مسلمان و تمام فرقه‌های دیندار است.

• منع شفاعت‌خواستن از غیر خداوند: وهابیان بر این باورند که اگر از غیر خداوند درخواست شفاعت شود، شرک است. آنان این‌کار را مصداق آیاتی می‌دانند که مشرکان را به جهت شفیع قراردادنِ بت‌ها سرزنش می‌کنند. به عقیده این فرقه، شفاعت در قیامت اصلی پذیرفته‌شده است؛ اما در این دنیا، واسطه قراردادن میان خدا و خلق جایز نیست. آنان قائل‌اند شفاعت فعل خداوند است و بنده حق ندارد از غیر خداوند درخواست فعل خدایی بکند؛ زیرا عبادتِ غیر خداوند محسوب می‌شود.

اندیشمندان اسلامی این عقیده را مردود دانسته و قائل‌اند شفاعت نوعی دعاست و شفاعت‌خواستن از دیگری، همانند طلب دعا از اوست که نزد مسلمانان جایز است. این طلب به معنای عبادت کسی که از او طلب می‌شود، نیست؛ افزون بر اینکه هیچ نصی برنهی از طلب شفاعت در دنیا وجود ندارد. همچنین آیه شریفه‌ای که همه شفاعت را برای خداوند ثابت دانسته، منافاتی با دادن این حق به شخص دیگری ندارد؛ چنان‌که در آیاتی از قرآن به آن تصریح شده است.

از سوی دیگر، امام‌خمینی سخن وهابیان را که می‌گویند شفاعت، دخالت‌دادن دیگری در کارهای خداوند است، رد کرده و قائل است شفاعت در حقیقت از شفع به معنای جفت‌شدن است که نور شفیع با نور شفاعت‌شونده همراه می‌شود و شخص را از عذاب می‌رهاند و در حقیقت شخص شفاعت‌شونده، پیامبر(ص) و امام(ع) را واسطه قرار می‌دهد که خداوند گناه او را ببخشد. ایشان معتقد است بر فرض اینکه طلب از پیامبر(ص) و امام(ع) پس از مرگ ایشان، همانند طلب از چوب و سنگ و دیگر جمادات باشد، شفاعت از آنان را حداکثر می‌توان کار بیهوده‌ای دانست، نه اینکه شرک باشد (ببینید: شفاعت).

• شرک‌دانستن نذر برای اولیای الهی(ع): به اعتقاد وهابیان نذرکردن برای غیر خداوند، مانند اولیای الهی(ع)، نوعی شرک در عبودیت است؛ در حالی‌که اندیشمندان اسلامی نذر را عبادت‌کردن غیر خدا نمی‌دانند، بلکه آن را التزام به انجام کاری می‌دانند که اطاعت خداوند است، به شرط حصول امری که در شرع ممنوع نیست یا دفع امری مکروه که هدف اصلی آن تقرب به خداوند است، مانند نذر صدقه به نیت اولیای الهی در صورت شفای بیمار. این نذر برای خداوند است و شخص ثواب آن را برای انبیا(ع) و اولیا(ع) هدیه می‌کند. امام‌خمینی نیز معتقد است اگر نذر برای خود پیامبر(ص) یا امام(ع) باشد، جایز نیست؛ اما در صورتی که نذر برای خداوند باشد و ثواب آن به پیامبر(ص) یا امام(ع) برسد، جایز است؛ بنابراین نذر برای امام(ع) یا امامزادگان به این قصد که برای آنان خیرات انجام دهند، بدون اشکال است.
• حرمت بنای بر قبر: ازجمله عقاید وهابیان بدعت‌دانستن بنای بر قبرهاست. آنان بر این عقیده‌اند که این بناها، مسجدهای ساخته‌شده بر قبرها هستند و با استناد به روایاتی که به مسطح‌کردن قبرها امر می‌کنند، آن را داخل در شرک دانسته‌اند. بیشتر اندیشمندان اسلامی این کار را بدعت نمی‌دانند، بلکه از اصحاب و مسلمانان پیشین موارد متعددی نقل شده است که بر قبرها خیمه می‌زدند و بنا می‌ساختند.

امام‌خمینی با استناد به روایتی نبوی(ص)، زیارت و تعمیر قبر ائمه(ع) را از اموری می‌داند که بر آن تأکید و ثواب بسیاری برای آن بیان شده است. به اعتقاد ایشان اگر ساخت گنبد و بارگاه، عبادت آنها باشد، باید طواف به دور کعبه نیز نوعی پرستش سنگ باشد؛ در حالی‌که خود این افراد چنین اعتقادی ندارند؛ اما روایتی که در آن به مسطح‌کردن قبرها امر شده، مربوط به قبرهایی است که در آن زمان به صورت گُرده‌ماهی (برآمدگی پشت ماهی) می‌ساختند و روایت دستور به صاف‌کردن این نوع از قبرها می‌دهد، نه محو آنها؛ افزون بر اینکه به گواه تاریخ، در آن زمان برخی از بت‌پرستان، صورت‌ها و تمثال‌هایی بر روی قبرها می‌گذاشتند و آنها را می‌پرستیدند؛ بنابراین حتی اگر مسطح‌کردن به معنای خراب‌کردن باشد، مراد این‌گونه از قبرهاست.

از سوی دیگر، امام‌خمینی به‌رغم اطمینان به بی‌اثربودن درخواست برای بازسازی بقیع، در سال ۱۳۴۶ در پی اصرار سیدحسن شیرازی و اینکه مراجع دیگر نیز اقدام می‌کنند، نامه‌ای به پادشاه سعودی نوشت که با پاسخ به تعبیر امام‌خمینی «بی‌سر و ته» سفارتخانه روبه‌رو شد. ایشان که در نامه خود به محمد شریعت اصفهانی (ببینید: محمد شریعت اصفهانی) به این موضوع اشاره کرده، در برابر پیشنهاد و تصمیم برخی علمای نجف برای گفتگو و بحث دراین‌باره با علمای وهابی حجاز با اصل آن مخالفت کرده است و آن را بی‌فایده شمرده و در صورت برگزاری چنین نشستی نیز از آنان خواسته که به نام همه شیعیان برگزار نشود. ایشان برگزاری چنین بحثی را مضر شمرده است؛ ازجمله به این دلیل که علمای وهابی برای اثبات جواز قبه و بارگاه بر قبور بقیع حدیث صحیح از منابع خود می‌خواهند و کوتاه آمدن در حد سایه‌بان‌زدن نیز در واقع تأیید سخن آنان و نیز تخطئه سایر حرم‌های مطهر است؛ افزون بر اینکه اساس مذهب در این بلاد با خطر کفر روبه‌رو است و عوامل آن مورد تجلیل و تطهیر واقع می‌شوند.

• حرمت سفر برای زیارت قبور: به اعتقاد وهابیان سفر برای زیارت قبور حرام است؛ همچنین نماز و دعا نزد قبور، بدعت و حرام است. افزون بر این، آنان زیارت قبور را برای زنان حرام می‌دانند. امام‌خمینی مانند دیگر اندیشمندان اسلامی سفر برای زیارت قبور و دعا در کنار آنها را جایز می‌داند؛ چنان‌که در روایات بر سفر برای زیارت اولیای الهی(ع) مانند امام‌حسین(ع) تأکید فراوانی شده است.
• شرک‌دانستن سجده نزد قبور و بوسیدن آنها: از دیدگاه وهابیان، احترام به قبور و بوسیدن آن و سجده نزد قبور، شرک و کفر است؛ زیرا نوعی عبادت و سجده برای غیر خداوند است. امام‌خمینی مانند دیگر عالمان اسلامی معتقد است سجده برای غیر خدا جایز نیست؛ اما سجده در برابر غیر خداوند اگر با نیت عبادت و پرستش او همراه نباشد، شرک به حساب نمی‌آید، بلکه گاهی اطاعت از امر خداوند است؛ مانند سجده ملائکه بر آدم(ع) که طبق بعضی آیات به امر خداوند واقع شد و مانند سجده یعقوب(ع) و فرزندانش بر یوسف(ع) و اگر هر نوع سجده بر غیر خداوند شرک باشد، باید عمل ملائکه و یعقوب(ع) هم شرک بوده باشد؛ اما در حقیقت سجده آنان نوعی تواضع و احترام و امری متعارف بوده است؛ همچنان‌که سجده شیعه بر تربت سیدالشهدا(ع)، سجده برای خداوند و بر خاک است که به سبب ثواب بیشتر، آن را انتخاب می‌کنند.
• حرمت جشن و عزا برای اولیای الهی: به اعتقاد وهابیان برگزاری مجالس جشن و عزا برای اولیای الهی شرک و بدعت است. امام‌خمینی مانند دیگر عالمان مسلمان، برگزاری مجالس جشن و عزا برای اولیای الهی(ع) را جایز می‌داند و آن را بزرگداشت و احترام به ایشان برمی‌شمرد و معتقد است این امر اختصاص به شیعه ندارد و در همه کشورهای مسلمانان، به رسول خدا(ص) احترام می‌گذارند. افزون بر اینکه خداوند خود به پیامبرش(ص) احترام گذاشته است؛ تا آنجاکه نام او را در نمازها قرار داده و بدون آن در مواضعی، نماز باطل می‌شود و همه مسلمانان در نماز به رسول خدا(ص) سلام می‌دهند.

عملکرد وهابیت

فرقه وهابیت به جهت عقاید افراطی و انحرافی، در مرحله عمل نیز دچار افراط شده است و در طول حیات خود برای تبلیغ عقاید خود سعی کرده با خشونت و قتل و ترساندن مسلمانان، عقاید خود را تثبیت کند. در اینجا به مواردی از آن اشاره می‌شود:

• حمله به عراق: محمدبن‌سعود در پی کشورگشایی و به دست آوردن غنیمت‌ها و در ظاهر برای نشر توحید، با همکاری وهابیت و با لشکری پانزده هزار نفری از مردم نجد، در سال ۱۲۱۶ق/ ۱۱۸۰ش به کربلا حمله کرد. این فاجعه به قدری اسفناک بود که مورخان، از آن با عنوان دومین واقعه دردناک کربلا نام برده‌اند. در پی این یورش، بسیاری از مردم کربلا کشته شدند. متجاوزان ضریح مطهر امام‌حسین(ع) را شکستند و اشیا و هدایای گران‌قیمت آن را به غارت بردند. این عمل سبب شد از ایران و عراق لشکری برای مقابله با آنان آماده شود؛ ولی به سبب جنگ‌ها و فتنه‌های داخلی در این دو کشور، نبردی با وهابیان صورت نگرفت (ببینید: عربستان سعودی). سیدمحمدجواد عاملی از فقهای آن عصر که شاهد جریان حمله وهابیان به نجف و کربلا بوده است، بعضی از جنایات آنان را ذکر و به کرامات امیرالمؤمنین(ع) در ناکام‌ماندن حمله به نجف در سال ۱۲۲۱ق/ ۱۱۸۵ش اشاره کرده است.
• حمله به طائف و مکه: از وحشتناک‌ترین کارهای وهابی‌ها، حمله و تجاوز آنان به طائف و مکه در سال ۱۲۱۷ق/ ۱۱۸۱ش بود که به کودکان و سالمندان رحم نکردند و آنان را سر بریدند و حتی کسانی را که از ترس به مساجد پناه برده بودند، در حال رکوع و سجده با آخرین درجه سنگدلی و بی‌رحمی قتل‌عام کردند. وهابیان پس از تصرف مکه، ظرف مدت سه روز، مکان‌های مقدس، قبه‌ها، بارگاه‌ها و قبرها را ویران کردند. آنان در توجیه کار خود تأکید می‌کردند این مکان‌ها و بارگاه‌ها بت‌هایی‌اند که به دست مسلمانان ساخته شده و باید آنها را خراب کرد؛ در حالی‌که در دیگر کشورهای اسلامی قبرهای بزرگان اهل سنت گنبد و بارگاه داشت و محل زیارت مردم بود، مانند قبر ابوحنیفه در بغداد و قبر شافعی در مصر.
• حمله به مدینه: وهابیان در سال ۱۲۲۰ق/ ۱۱۸۴ش به مدینه حمله کردند و پس از یک‌سال‌ونیم محاصره، این شهر را به اشغال درآوردند و افزون بر منع مردم از زیارت مرقد مطهر پیامبر(ص)، دست به تخریب بارگاه ائمه(ع) مدفون در بقیع زدند. قبور ائمه(ع) در بقیع پس از پیروزی دولت عثمانی بر آل سعود و تصرف مدینه، حدود سال ۱۲۲۷ق بازسازی شد؛ اما در سال ۱۳۴۴ق/ ۱۳۰۴ش و پس از تسلط دوباره آل سعود بر مدینه، برای بار دوم تخریب شد. دربارهٔ قبه پیامبر(ص) نیز برخی از علمای وهابی با بدعت‌دانستن آن، دستور خراب‌کردن آن را صادر کردند؛ اما با اعتراض مسلمانان از تصمیم خود منصرف شدند.
• حمله به سوریه: وهابیان در سال ۱۲۲۵ق/ ۱۱۸۹ش به فرماندهی عبدالله‌بن‌سعود به سرزمین «حوران» در خاک سوریه حمله کردند و دارایی مردم را به غارت بردند، کشتزارها را سوزاندند، زنان را اسیر کردند و کودکان را به قتل رساندند، خانه‌ها را ویران و گروهی را آواره بیابان‌ها ساختند.
• تفرقه‌افکنی و خشونت میان مسلمانان: به باور محمدبن‌عبدالوهاب تمام مسلمانان کافرند و تنها کسانی که عقاید وهابی دارند مسلمان‌اند. او در موارد متعددی مسلمانانی را که به وحدانیت خدای متعال اقرار دارند، کافر، بت‌پرست، مرتد، منافق، منکر توحید و دشمنان خدا خوانده است. در حقیقت وهابیت با اتهام‌های ناروای بدعت، شرک و کفر به مسلمانان، به‌ویژه شیعیان، در خدمت استعمار غرب و دشمنان دیرینه اسلام بوده‌اند. آنان وحدت کلمه مسلمانان را که در سایه کلمه توحید و توحید کلمه توانسته بودند در برابر هجوم سنگین صلیبیان و حمله مغول ثابت و استوار بمانند، درهم شکستند. به اعتقاد برخی اندیشمندان، وهابیت ساخته دست استعمار و برای جدایی میان مسلمانان و از میان‌بردن اتحاد و همدلی آنان ایجاد شده است. وهابی‌ها معتقدند تنها آنان توحید خالص دارند و دیگر مسلمانان مشرک‌اند و جان و مال و فرزندان آنان احترام ندارند. به اعتقاد آنان تا زمانی که شخص اعتقاد به تبرک به مسجدالرسول(ص) دارد، به قصد زیارت پیامبر(ص) حرکت می‌کند و از او طلب شفاعت می‌کند، شهادت او به وحدانیت حق‌تعالی و رسالت پیامبر(ص) بی‌فایده است و شرک چنین شخصی، از شرک مشرکان دوران جاهلیت بیشتر است.

دولت وهابی سعودی در ۶ ذی‌الحجه ۱۴۰۷ق/ ۱۱ مرداد ۱۳۶۶ش، حاجیان ایرانی را که مشغول راهپیمایی برائت از مشرکان بودند، به خاک و خون کشید و این واقعه «جمعه خونین» نام گرفت. امام‌خمینی این حادثه را جنایتی فجیع و شکستن حرمت خانه خدا را هولناک شمرد که شهر خدا و خلق خدا را در بهت و حیرت فرو برد و عزادار کرد. ایشان آل سعود را وارثان ابولهب و ابوسفیان دانست که کاری جز تأمین منافع آمریکا و اسرائیل نمی‌کنند (ببینید: عربستان سعودی و کشتار حجاج ایرانی) ترویج افکار تکفیری وهابیت سبب شد بعدها گروه‌های تروریستی مانند طالبان و سپاه صحابه با تفکرات افراطی در جهان اسلام پدید آیند و چهره اسلام را که در حال پیشرفت در جهان بود، مخدوش کنند.

• از میان‌بردن آثار و میراث فرهنگی: وهابیت و آل سعود تا به امروز به تخریب آثار اسلامی و میراث فرهنگی اسلام پرداخته‌اند؛ برای مثال در یک مورد اقدام به آتش‌زدن کتابخانه بزرگ المکتبة العربیه کردند که در آن بیش از شصت هزار کتابِ کم‌نظیر و چهل هزار نسخه خطی منحصر به فرد و انواع سلاح‌های رسول اکرم(ص) قرار داشت. وهابیان در سال ۱۲۱۸ق پس از تسلط بر مکه، نخست قبه‌هایی که در قبرستان ابوطالب(س) قرار داشت را خراب کردند و پس از آن به تخریب زادگاه پیامبر(ص) و خدیجه(س) و آثار باستانی اطراف خانه خدا پرداختند. آنان خانه حضرت خدیجه(س) را خراب کردند و زادگاه پیامبر(ص) را به صورت محلی برای خرید و فروش حیوانات درآوردند که با تلاش افراد صالح، به کتابخانه تبدیل شد. همچنین قبه ابن‌عباس را در سال ۱۳۴۳ق و قبر عبدالمطلب(س) و ابوطالب(س) را در مکه و مسجد حمزه(ع) و مزارش را در منطقه احد خراب کردند و از آغاز ربیع‌الاول ۱۴۲۹ق محله‌های تاریخی شامیه، شبیکه، حارةالباب، قراده، راقویه، سوق‌المدعی و سوق‌الجودریه به دست وهابیان ویران شد. در مقابل، آل سعود در نگهداری میراث برجامانده از گذشتگان خود، همانند قلعه سعودیه، نهایت تلاش را کردند و حتی به محافظت از آثار یهودی به‌جامانده در مدینه مانند قلعه کعب‌بن‌اشرف پرداختند. در مجموع به باور امام‌خمینی اینک مراکز وهابیت در جهان به کانونی تبدیل شده‌اند که تفسیر نادرست از اسلام را ترویج می‌کنند. اسلامی که آنان ترویج می‌کنند، اسلام اشرافیت، اسلام ابوسفیان‌ها، اسلام علمای درباری، اسلام فریب، سازش و اسارت و همچنین اسلام پول و زور است و این اسلام، اسلام آمریکایی است که منافع کشورهای استعماری را حفظ می‌کند. چنین اسلامی با صهیونیست‌ها مخالفتی ندارد و با آنان صمیمیت دارد. این فرقه به کمک آل سعود با صرف ثروت‌های بی‌پایان به ترویج این نوع اسلام می‌پردازد؛ ازجمله این موارد چاپ قرآن کریم است که از اسلام و قرآن برای نابودی خود اسلام استفاده می‌کنند.

پیوند به بیرون

• سیده‌معصومه جوادی زاویه، مقاله «وهابیت»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۱۰، ص۳۳۰–۳۴۰.