برزخیت کبری
برزخیت کبری در عرفان برزخ میان «احد» و «واحد» است که ویژگی جمعالجمعی و مجمعالبحرین میان تعین اول و تعین ثانی دارد. امامخمینی نیز در مباحث عرفانی خویش به بحث از برزخیت کبری، جامعیت و ویژگیهای آن پرداخته است.
اهمیت و جایگاه برزخیت کبری
برزخیت کبری در اصطلاح عرفانی به معنای مقامی که بین وجوب و امکان و میان احدیت صرف و کثرت امکانی میباشد.[۱] یکی از مطالب مهم در مباحث عرفانی که در نگاه اهل معرفت جایگاه واهمیت ویژهای دارد، بحث از برزخیت کبری یا برزخ اکبر انسان کامل میباشد، این اصطلاح در متون عرفانی کاربرد بسیاری دارد..[۲] امامخمینی نیز در مباحث عرفانی خویش به بحث از برزخیت کبری، جامعیت و ویژگیهای آن پرداخته است.[۳]
مقام برزخیت کبری
به اعتقاد اهل معرفت، چیزی که در میان دو امر قرار میگیرد و جلوهای از هر دو طرف را در خود جمع میکند برزخ خوانده میشود و از آنجا که تعین اول برزخ میان «احد» و «واحد» است؛ یعنی شامل اثبات اعتبارات و از سوی دیگر، اسقاط اعتبارات است و از این جهت است که ویژگی وحدت حقیقی، جمع میان احدیت و واحدیت است، تعیین اول را برزخ کبری گویند. عرفا برای مقام برزخ کبری نامهای دیگری بر شمردهاند از جمله برزخ اولی، برزخالبرازخ، برزخ اكبر، مجمعالبحرین، قاب قوسین، محیطالاعیان و عماء میباشد.[۴]
امامخمینی نیز در بیان مقام برزخیت کبری معتقد است از آنجا که انسان کامل مظهر همه اسما و صفات و مربوب حقتعالی به اسم جامع است و هیچ یک از اسما در آن غلبه تصرف ندارند، دارای مقام وسطیت و برزخیت کبری است. امامخمینی این مقام را از جهت اینکه مظهر مرتبه تعین اول است جامع میان احدیت و واحدیت میداند و معتقد است انسان کامل به اعتبار برزخیت کبری، مقام جمع و تفصیل است که تمام تعینات در آن مستهلکاند و این برزخیت كبری اعتدال میان افراط و تفریط است. به باور امامخمینی برای ظهور و بروز اسمای الهی و کشف اسرار خزائن حقتعالی در قوس نزول عالم ، خلیفهای غیبی لازم است تا در ظهور اسما و اعیان جانشین او شود، این خلیفه دارای برزخیت کبری و واسطه میان حق و خلق است و دارای دو جهت است، جهتی به سوی مطلق که حقتعالی است و جهتی به سمت ما سوا، ازاینرو برزخ میان بطون و ظهور و مظهر اسم اعظم الله و محیط بر اسمای الهی است. به اعتقاد امامخمینی طبق ذوق عرفانی رابط فیض مقدس و وجود منبسط، مقام برزخیت کبری است که همان مقام روحانیت ولایت رسول ختمی و ولایت مطلقه علوی است.[۵] امامخمینی از این برزخیت کبری به مشیت مطلقه، حقیقت محمدیه، خلافت عظمی، وسطیت عظمی و مقام عماء یاد میکنند.[۶]
جامع وحدت و کثرت
به اعتقاد امامخمینی هنگامی که سالک به فنا و تجلی ذاتی رسید، حکم وحدت بر احوال او چیره شده و وحدت قهاریت حق بر جبل اینت و تعینات او تجلی میکند و او را متلاشی و محو میسازد. در واقع چنین عارف و سالکی به فنا و قیامت کبرای انفسی رسیده است، ولی به مقام بقای پس از فنا نرسیده است. اما عارف کامل که از فنا و تجلی ذاتی عبور نموده در «بقای پس از فنا» تکمیل یافته است، کثرت را بدون احتجاب از وحدت مشاهده میکند و وحدت را نیز بدون غفلت از کثرت مینگرد. و حق هر صاحب حقی را به او عطا میکند، چنین فردی «حاکم عادل» یعنی اسم جامع است؛ زیرا عارف کامل کثرت را متحقق میداند و آن را مظهر حق و ظهور وحدت میبیند، چنان که صاحب مقام برزخیت کبری، صاحب این مقام است. به باور امامخمینی انسان کامل در عین آن که همه اسما را در خود جمع کرده است در مقام غلبه و ظهور صفت، از صفت الوهیت برخوردار است و این صفت به قدری عام است که هیچ صفت خاصی در برابر صفت دیگر از صفات متقابل بر او حکومت ندارد و این مقام برزخیت انسان کامل است؛ زیرا در مقامی قرار دارد که برزخ بین طرف افراط و تفریط است؛ ازاینرو برزخیت کبری هویتی اعتدالی دارد و هیچ یک از اسمای ظهور و بطون و جلال و جمال بر او غلبه ندارد.[۷]
امامخمینی با استناد به روایتی در این زمینه معتقد است این مقام برزخیت کبری که برای رسول خدا(ص) میباشد همان اعتدال میان افراط و تفریط و ایستادن در جایگاه و مقام کثرت و وحدت است؛ چنانچه که خود آن حضرت فرموده، چشم راست برادرم موسی نابینا بود و چشم چپ برادرم عیسی نابینا بود و من دارای دو چشم هستم و این یعنی برزخ میان وحدت و کثرت.[۸]
پانویس
- ↑ فرغانی، مشارق الدراری، ص۱۳۵، قیصری، رسائل، ص۱۲۳ و ۱۸۷؛ حسنزاده آملی، ممد الهمم، ص۲۶-۲۷.
- ↑ فرغانی، مشارق الدراری، ص۱۳۰ و ۱۵۶؛ قیصری، شرح فصوص الحكم، ص۷۲۶؛ مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، ص۵۲؛ جامی، نقد نصوص، ص۳۶؛ اشعة اللمعات، ص۳۳-۳۵ و ۱۸۶؛ فناری، مصباح الانس، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ امامخمینی، سرّ الصلاة، ص۴، ۸۸ و ۹۲؛ آداب الصلاة، ص۸۶ و ۱۸۳؛ تعلیقات على شرح فصوص الحكم و مصباح الأنس، ص۱۸ و ۱۱۲؛ تفسیر سوره حمد، ص۶، ۱۱ و۱۴؛ مصباح الهدایه، ص۲۰؛ شرح چهل حدیث، ص۵۳۱؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۷۱؛ شرح دعای سحر، ص۱۰، و ۱۰۳.
- ↑ جامی، نقد نصوص، ص۳۶، لاهیجی، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، ص۵۲؛ فناری، مصباح الأنس، ص۳۲۰-۳۲۱؛ یزدانپناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ص۴۰۴.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۳۵، ۳۰۵؛ مصباح الهدایه، ص۱۶-۱۸، ۲۶؛ ۷۵؛ التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۷۱؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰؛ سرّ الصلاة، ص۹۲؛ شرح چهل حدیث، ص۵۳۱.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۱۷-۱۸ و ۱۲۸-۱۲۹؛ آداب الصلاة، ص۱۳۵، ۱۸۳ و ۲۸۷.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایة، ص۲۰ و ۶۶-۶۷؛ شرح چهل حدیث، ص۵۳۱؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۲۹۷.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۰ و ۱۰۳؛ التعلیقة على الفوائد الرضویه، ص۷۱؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۱؛ سر الصلاة، ص۹۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۴؛ انوار حکمت، ص۲۹۸.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- جامی، عبدالرحمان، أشعة اللمعات، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۹ش.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- حسنزاده آملی، حسن، ممدّ الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- فرغانی، سعیدالدّین، مشارق الدراری، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۹ش.
- فناری، محمدبنحمزه، مصباح الانس، تهران ، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
- قیصری، داوودبنمحمود، رسائل، تصحیح سیدجلال آشتیانی، تهران، نشر حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۸۱ش.
- قیصری، داوودبنمحمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلالالّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- لاهیجی، محمدبنیحیی، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، نشر علم، تهران، ۱۴۰۰ش.
- یزدانپناه، یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
نویسنده: باقر صاحبی