حجاب قلب

حجاب قلب، هرآنچه بر قلب و روح نقش ببندد و انسان را از مراتب جمال و تجلیات حق محروم کند؛ و موجب افتراق و انفصال سالک از ترقی در مقامات سلوکی باشد.

اهمیت و جایگاه حجاب قلب

حجاب قلب در اصطلاح عرفانی به معنای نقش بستن و انطباع صُور کونی در قلب است که مانع از تجلیات حق می‌شود. حجاب‌های قلبی، تحت عناوین مختلف در مأثورات دینی مورد توجه بوده و از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردارند. در عرفان عملی موضوع حجاب قلبی و موانع سلوکی و گرفتاری‌های غلیظ و رقیق جان آدمی، جایگاه بالایی دارد، به‌گونه‌ای که بر سلوک سالکان ارتباط مستقیمی دارد.

امام‌خمینی نیز در آثار خویش به حجاب‌های قلب توجه داشته مباحثی چون امراض قلبی، قساوت قلبی، کوری قلب و ظلمت قلب را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.

ختم قلب

از جمله عوامل حجاب قلب، ختم و مُهر قلب است. ختم، مانعیتی است که خداوند به جهت عصیان و تحصیل اعتقادات باطل آدمی، بر قلب او می‌زند، کارکرد ختم بر قلب، از بین رفتن معرفت‌شناسی می‌باشد. مهمور شدن قلب انسان به معنای بسته شدن دریچه قلب و عدم ورود معارف الهی بر آن می‌باشد.

امام‌خمینی نیز از موانع و حجاب‌های قلب، ختم آن می‌داند مانعی که انسان به جهت تمایل به دنیا بر قلب او زده می‌شود و از معارف الهی محروم می‌گردد. ایشان با استناد به آیه «لهم قلوب لا یفقهون بها»، علت نفهمیدن معارف الهی را ختم قلب، زنگار و گرفتگی و آلودگی قلب می‌داند که سبب می‌شود انسان از تفکر در آیات الهی محروم گردد.

امراض قلبی

یکی دیگر از عوامل حجاب قلبی امراض قلبی است؛ انسانی که اسیر نفس اماره می‌شود، قلب خود را از مزاج اعتدالی محروم و آن را بیمار ساخته و استعداد و کمالات خود را به صورت امراض قلبی به رذایل مبدل کرده است.

امام‌خمینی نیز یکی از عوامل حجاب قلب را امراض قلبی می‌داند و معتقد است اگر در قلب سالک کدورتی حاصل شود و از مقام قرب الهی و معارف الهی دور شود و به عالم طبیعت و دنیا نزدیک شود، کم‌کم کدورت عالم طبیعت بر قلب او اثر کرده آن را ظلمانی می‌کند و این مرض قلبی روز به روز افزوده می‌شود تا آنجا که از معارف الهی بطور کلی محروم می‌شود.

کوری قلب

یکی دیگر از عوامل حجاب قلب، کوری قلب است، کوری قلب در متون دینی، نوعی فقدان بصیرت است. شخص کور، فردی است که از نعمت تعقل و تفکر محروم می‌باشد؛ زیرا قلب او گرفتار ظلمت عالم طبیعت گشته است. امام‌خمینی نیز با استناد به آیه «و من لم یجعل له نوراً فماله من نورٍ»، معتقد است کسی که ظلمت عالم طبیعت سراسر قلب او را فرا گرفته نمی‌تواند حقایق الهی را درک کند؛ ازاین‌رو کسی که نوری از معارف باطنی ندارد، همه هستی را به امور مادی و ظاهری تفسیر می‌کند، بنابراین نداشتن نور الهی مانع از سلوک و عروج ربانی شده بلکه سلوک چنین شخصی که قلبش کور شده است به سوی شیطان خواهد بود.

قساوت قلب

برخی از انسان‌ها صلابت و سختی قلبشان به حدی است که هیچ تأثیر و انفعالی از حق نمی‌پذیرند؛ این قساوت بخاطر آرزوهای طولانی و رسوخ عمیق عقاید فاسده و کثرت مباشرات دنیایی است. امام‌خمینی نیز معتقد است برخی انسان‌ها صلابت و قساوت قلبشان به حدی است که هیچ یک از موجودات از این حیث همانند او نخواهد بود.

منابع

نویسنده: باقر صاحبی