حسن حبیبی
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | حسن ابراهیم حبیبی |
| زادروز | سال ۱۳۱۵ |
| شهر تولد | تهران |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | دوازدهم بهمن ۱۳۹۱ |
| شهر درگذشت | تهران |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم امام‌خمینی |
| نام همسر | شفیقه رهیده |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | عضو شورای انقلاب، کفیل وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، عضو شورای انقلاب اسلامی، نماینده مجلس شورای اسلامی، عضو ستاد انقلاب فرهنگی، وزیر دادگستری و عضو شورای بازنگری قانون اساسی |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| تالیفات | درآمدی بر جامعه‌شناسی حقوقی اثر ژرژ گورویچ، ترجمه تقسیم کار اجتماعی اثر معروف امیل دورکیم، ترجمه دو سرچشمه اخلاق و دین اثر هانری برکسون، جبر اجتماعی و آزادی انسان، اخلاق نظری و علم آداب، دیالکتیک یا سیر جدالی و جامعه‌شناسی |
حسن حبیبی، حقوقدان، عضو شورای انقلاب، نگارنده پیش‌نویس قانون اساسی و عضو هیئت بازنگری آن و از کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران.
حسن حبیبی در سال ۱۳۱۵ در تهران به دنیا آمد و پس از فراگیری قرآن و توان خواندن و نوشتن، تحصیلات خود را در مدارس جدید آغاز کرد و در سال ۱۳۳۴ دیپلم متوسطه خود را گرفت. وی در ادامه به طور همزمان در دو رشته حقوق و ادبیات دانشگاه تحصیل کرد و همزمان با تحصیلات دانشگاهی، تحصیلات حوزوی را تا پایان سطح فراگرفت. او همچنین با بورسیه، دانشجوی رشته حقوق و جامعه‌شناسی در دانشگاه سروبن پاریس شد.
حبیبی چند کتاب را از فرانسه به فارسی ترجمه کرد و در دوره تحصیل با عضویت در جبهه ملی، به مبارزات سیاسی هم اهتمام داشت. او با اعضای نهضت آزادی نیز ارتباط داشت.
با هجرت امام‌خمینی به پاریس حبیبی همکاری با یاران امام و حتی ارتباط خانوادگی با ایشان را آغاز کرد و علاوه بر وظیفه محاسبه امور مالی دفتر امام در پاریس، از سوی ایشان مسئول تهیه پیش‌نویس قانون اساسی شد. وی همراه امام به ایران بازگشت و در نظام جمهوری اسلامی مسئولیت‌ها و خدمات زیادی داشت.
عضویت در شورای انقلاب، کفالت وزارت فرهنگ و آموزش عالی در دولت موقت و وزیر فرهنگ و آموزش عالی به حکم امام، نامزد اولین دوره ریاست‌جمهوری، وزیر دادگستری و عضویت در شورای انقلاب فرهنگی، کارنامه سیاسی او تا سال ۱۳۶۸ میباشد.
او پس از رحلت امام‌خمینی تا سال ۱۳۹۱۴ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۸۰ معاون اول رئیس‌جمهوری را برعهده داشت.
جبیبی در سال ۱۳۹۱ از دنیا رفت و در حرم امام‌خمینی، به خاک سپرده شد.
معرفی اجمالی
حسن ابراهیم حبیبی در سال ۱۳۱۵ در تهران به دنیا آمد. پدرش باقر و مادرش فاطمه نام داشت و شغل جوراب‌بافی داشتند.[۱] حبیبی پیش از ورود به مدرسه، آموزش خواندن و نوشتن و قرآن را آغاز کرده بود[۲] و آغاز دوره متوسطه تحصیلش همزمان بود با حوادث مهمی نظیر ملی‌شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹ و فعالیت‌های جدی فرهنگی و سیاسی او نیز از همان زمان آغاز شد.[۳] وی در سال ۱۳۳۴، دیپلم متوسطه گرفت و سال بعد وارد دانشگاه تهران شد و به‌طور همزمان در دو رشته حقوق و ادبیات مشغول به تحصیل شد.[۴] وی هم‌گام با تحصیلات جدید، دروس حوزوی را نیز تا پایان سطح خواند.[۵]
فعالیت‌های فرهنگی
حبیبی همزمان با تحصیل در دانشگاه تهران، به پژوهش دربارهٔ ادبیات کودکان پرداخت و رساله آداب المتعلمین، منسوب به خواجه‌نصیرالدین طوسی و منیة المرید فی آداب المفید و المستفید، تألیف شهید ثانی را به فارسی ترجمه کرد. در سال ۱۳۳۹ با نشستن علی امینی بر مسند نخست‌وزیری و درپیش‌گرفتن سیاست مُدارا با جوامع دانشگاهی، حبیبی که عضو جبهه ملی بود، با جمعی از دانشجویان همفکر خود در جبهه ملی، به دیدار امینی رفت. حاصل این دیدار، دستور امینی برای تشکیل سازمان رهبری جوانان بود.[۶] همچنین وی مدتی کوتاه در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی زیر نظر احسان نراقی، به کار پژوهش پرداخت[۷] و همین مرکز او را بورسیه تحصیل در خارج از کشور کرد[۸] و او به همراه سیدابوالحسن بنی‌صدر در سال ۱۳۴۳ برای تحصیل در مقطع دکتری در رشته‌های حقوق و جامعه‌شناسی، به دانشگاه سوربن پاریس رفت. وی در فرانسه با شفیقه رهیده آشنا شد و با او ازدواج کرد و حاصل آن یک دختر است.[۹] وی در روزهای حضور در فرانسه که تا پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ادامه داشت، چند کتاب از اندیشمندان فرانسوی را در موضوع جامعه‌شناسی، به فارسی ترجمه کرد.[۱۰]
مبارزات سیاسی
همچنین در کنار تحصیل، ترجمه و نگارش مقالات، به فعالیت و مبارزه سیاسی نیز مشغول بود.[۱۱] وی با اعضای نهضت آزادی ازجمله ابراهیم یزدی ارتباط داشت.[۱۲] آشنایی حبیبی با اندیشه و مبارزات امام‌خمینی از طریق ارتباط او با یاران مبارز ایشان مانند سیدمحمد حسینی بهشتی در آلمان و فعالیت در انجمن اسلامی دانشجویان خارج از کشور شکل گرفت که با امام‌خمینی مرتبط بودند[۱۳] و پس از هجرت امام‌خمینی به فرانسه در مهرماه ۱۳۵۷ به همکاری جدی و ارتباط خانوادگی تبدیل شد.[۱۴]
در مهر ۱۳۵۷ و به دنبال فشارهای رژیم عراق بر امام‌خمینی و نیز جلوگیری دولت کویت از ورود ایشان به این کشور، سیداحمد خمینی از طریق تلفن، حسن حبیبی را از تصمیم امام‌خمینی برای هجرت به پاریس آگاه کرد.[۱۵] وی همچنین تذکر داد برای اینکه مأموران دولت فرانسه مانع ورود امام‌خمینی نشوند، به همراه شماری از مبارزان و یک وکیل در فرودگاه اورلی حاضر باشند.[۱۶] حبیبی به همراه چند نفر از مبارزان به فرودگاه اورلی پاریس برای استقبال از ایشان رفتند. امام‌خمینی ساعت ۱۴:۳۰ دقیقه روز پانزدهم مهر ۱۳۵۷ وارد خاک فرانسه شد. پس از آن حبیبی از طرف ایشان، مسئول پاسخگویی به پرسش‌های خبرنگاران شد و علاوه بر آن با محافل دانشجویی پاریس ارتباط برقرار کرد و در آن محافل، شرکت فعال داشت[۱۷]؛ همچنین وی مأموریت محاسبه امور مالی دفتر امام‌خمینی در نوفل لوشاتو را بر عهده گرفت و دقت ایشان را در این امور قابل تحسین شمرده است.[۱۸]
پس از استقرار امام‌خمینی در نوفل لوشاتو حبیبی از جانب ایشان، مأموریت یافت پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی را تهیه و تنظیم کند. او با استفاده از قوانین اساسی فرانسه و بلژیک و اضافه‌کردن برخی از اصول و مفاهیم اسلامی با کمک سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، این کار را انجام داد و امام‌خمینی این پیش‌نویس را همراه خود به ایران آورد[۱۹] (ببینید: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران). در روزهای اقامت امام‌خمینی در نوفل لوشاتو، رهیده، همسر حبیبی، از فلورانس به پاریس آمد و همراه و همدم خدیجه ثقفی همسر امام‌خمینی شد.[۲۰] پس از تصمیم امام‌خمینی برای بازگشت به ایران در بهمن ۱۳۵۷ حبیبی نیز درخواست همراهی با ایشان را کرد و به‌رغم اینکه امام‌خمینی با توجه به احتمال خطر، موافق همراهی دیگران نبود،[۲۱] اما در دوازدهم بهمن ۱۳۵۷ همراه ایشان به تهران آمد.[۲۲]
خدمات و مسئولیت‌های بعد از انقلاب
حبیبی در نظام جمهوری اسلامی خدمات و مسئولیت‌های بسیاری داشته است؛ ازجمله در بهمن ۱۳۵۷ سیدمحمود طالقانی وی را مشاور خود کرد.[۲۳] حبیبی از اعضای شورای انقلاب بود[۲۴] و مهدی بازرگان پس از ترمیم دولت موقت (۷/۷/۱۳۵۸) او را کفیل وزارت فرهنگ و آموزش عالی کرد[۲۵] و در ۱۶/۸/۱۳۵۸ پس از استعفای دولت موقت به پیشنهاد شورای انقلاب، به حکم امام‌خمینی به سمت وزارت فرهنگ و آموزش عالی منصوب شد.[۲۶] در نخستین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۵۸ پس از کناره‌گیری جلال‌الدین فارسی از انتخابات (ببینید: جلال‌الدین فارسی)، حبیبی نامزد حزب جمهوری اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم معرفی شد که با توجه به مشکل یادشده و فرصت کم نتوانست آرای فراوانی کسب کند[۲۷]؛ همچنین وی عضو شورای انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ بود و همزمان در انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی، نماینده مردم تهران شد.[۲۸] امام‌خمینی در ۲۳/۳/۱۳۵۹ او را به همراه افرادی دیگر به عضویت ستاد انقلاب فرهنگی منصوب کرد.[۲۹] (ببینید: شورای عالی انقلاب فرهنگی). حبیبی در دولت میرحسین موسوی از ۲۴/۵/۱۳۶۳ تا ۲۹/۵/۱۳۶۸ مسئولیت وزارت دادگستری را بر عهده داشت.[۳۰] وی در سال ۱۳۶۸ در شمار بیست نفر برگزیده امام‌خمینی برای عضویت در هیئت بازنگری قانون اساسی قرار گرفت.[۳۱]
حبیبی امام‌خمینی را انسانی کاملاً پایبند به وظیفه دینی شمرده که مبارزه با رژیم پهلوی را نوعی تکلیف الهی می‌دانست و در عمل به این تکلیف، بدون توجه به اینکه کسی از مردم ایران با او همراه می‌شود یا نه، قاطع و استوار بود.[۳۲] وی زندگی ساده و بی‌آلایش امام‌خمینی در نوفل لوشاتو را ستوده و از توصیه ایشان بر ساده‌زیستی همراهان حکایت کرده است[۳۳]؛ همچنین آرامش امام‌خمینی در هنگام بازگشت به ایران در آن وضع مبهم و خطرناک را ناشی از طمأنینه روحی و غرق‌بودن ایشان در عظمت الهی برشمرده است.[۳۴] امام‌خمینی نیز از حبیبی به نیکی یاد و از خدمات و محبت وی هنگام ورود ایشان به پاریس ستایش کرده است.[۳۵]
حسن حبیبی پس از رحلت امام‌خمینی از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۰ عضو حقوقدان شورای نگهبان،[۳۶] از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۹۱ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بود و از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۰ در دولت‌های اکبر هاشمی رفسنجانی و سیدمحمد خاتمی، پست‌های معاونت اول رئیس‌جمهوری را بر عهده داشت.
درگذشت
وی در سال ۱۳۹۱ به دلیل نارسایی قلبی و جراحی معده در بیمارستان فرهنگیان تهران بستری شد و در بامداد دوازدهم بهمن ۱۳۹۱ در پی یک دوره کسالت طولانی در ۷۶سالگی درگذشت.[۳۷] پیکر وی پس از تشییع به حرم امام‌خمینی منتقل شد و پس از اقامه نماز به امامت سیدحسن خمینی، در صحن شهید سیدمصطفی خمینی به خاک سپرده شد.[۳۸]
آثار
از حبیبی آثاری در قالب ترجمه و تألیف بر جای مانده است، ازجمله ترجمه کتاب‌های جامعه‌شناسی همچون درآمدی بر جامعه‌شناسی حقوقی اثر ژرژ گورویچ؛ ترجمه تقسیم کار اجتماعی اثر معروف امیل دورکیم، ترجمه دو سرچشمه اخلاق و دین اثر هانری برکسون[۳۹]؛ همچنین آثاری مانند جبر اجتماعی و آزادی انسان، اخلاق نظری و علم آداب، دیالکتیک یا سیر جدالی و جامعه‌شناسی[۴۰] و مقاله‌ای با عنوان «قدرت از نظر ابن‌خلدون».[۴۱]
پانویس
- ↑ لاریجانی و تیرگر، اخلاق‌مندی اهل علم و فرهنگ، ۲.
- ↑ لاریجانی و تیرگر، اخلاق‌مندی اهل علم و فرهنگ، ۲.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۴۱.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۴۱.
- ↑ لاریجانی و تیرگر، اخلاق‌مندی اهل علم و فرهنگ، ۲؛ رهیده، حریم امام، ۱۰.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۴۱–۱۴۲.
- ↑ داوری اردکانی، ضایعه‌ای برای اهل فرهنگ، ۱.
- ↑ توسلی، غلامعباس، مصاحبه، ۸۳.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۴۳؛ رهیده، حریم امام، ۷.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۴۴.
- ↑ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی، ۱/۷۷ و ۹۷؛ حداد عادل، حبیبی و فرهنگستان، ۲.
- ↑ یزدی، شصت سال، ۳/۶۹ و ۴۴۲.
- ↑ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی، ۱/۹۷ و ۱۲۷.
- ↑ یزدی، شصت سال، ۳/۶۱ و ۶۷.
- ↑ دعایی، ناگفته‌های سیدمحمود دعایی ۳۶.
- ↑ یزدی، آخرین تلاش‌ها، ۷۹؛ یزدی، شصت سال، ۳/۶۹ و ۴۴۲.
- ↑ یزدی، شصت سال، ۶۸–۶۹.
- ↑ حبیبی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۹.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۵۱۳؛ خوش‌زاده، مجلس شورای اسلامی، ۳۱.
- ↑ رهیده، بانوی انقلاب، ۳۲۱–۳۲۲.
- ↑ حبیبی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۶–۱۷.
- ↑ حداد عادل، حبیبی و فرهنگستان، ۲.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۵۰.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۱۵۳؛ خوش‌زاده، مجلس شورای اسلامی، ۲۹.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۳۵۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۰۵
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۵۰؛ حاج‌سیدجوادی، روایت انتخابات، ۵۳.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۵۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۳۱.
- ↑ اداره کل، ۴۸۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳–۳۶۴.
- ↑ حبیبی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۸؛ برداشت‌هایی از، ۴/۱۶.
- ↑ حبیبی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۹.
- ↑ حبیبی، پابه‌پای آفتاب، ۴/۱۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۹۷.
- ↑ آدمی ابرقویی و عطوف، شورای نگهبان تاریخچه و جایگاه، ۲۰۵.
- ↑ ایران، ۲.
- ↑ ایران، ۲.
- ↑ توسلی، محمدعباس، ایراندوست و مسلمان، ۱؛ امانی، فهرست تعدادی از آثار مرحوم دکتر حسن حبیبی، ۲۸۱–۲۹۰.
- ↑ توسلی، محمدعباس، ایراندوست و مسلمان، ۱.
- ↑ ساجدی، مرد دین و دانش، ۱۴۵.
منابع
- آدمی ابرقویی، علی و حسین عطوف، شورای نگهبان تاریخچه و جایگاه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- اداره کل آرشیو اسناد و موزه دفتر رئیس‌جمهور، دولت‌های ایران از میرزانصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- امانی، عبدالباقر، فهرست تعدادی از آثار مرحوم دکتر حسن حبیبی، چاپ‌شده در زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم دکتر حسن حبیبی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- ایران، روزنامه، ۱۴/۱۱/۱۳۹۱ش.
- توسلی، غلامعباس، مصاحبه، حسن حبیبی عاقبت‌به‌خیر شد، چاپ‌شده در مجله مهرنامه، شماره ۲۹، ۱۳۹۲ش.
- توسلی، محمدعباس، ایراندوست و مسلمان، روزنامه شرق، ۱۴/۱۱/۱۳۹۱ش.
- حاج‌سیدجوادی، فرید، روایت انتخابات، قم، تسنیم اندیشه، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- حبیبی، حسن، خاطرات، چاپ‌شده دربرداشت‌هایی از سیره سیاسی امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- حبیبی، حسن، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- حداد عادل، غلامعلی، حبیبی و فرهنگستان، مجله نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شماره ۴۹، ۱۳۹۲ش.
- خوش‌زاده، اکبر، مجلس شورای اسلامی، دوره اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- داوری اردکانی، رضا، ضایعه‌ای برای اهل فرهنگ، روزنامه اعتماد، ۱۴/۱۱/۱۳۹۱ش.
- دعایی، سیدمحمود، ناگفته‌های سیدمحمود دعایی از رابطه حسن حبیبی و امام‌خمینی، رازدار هجرت امام به پاریس، مجله آسمان، شماره ۴۷، ۲۱/۱۱/۱۳۹۱ش.
- رهیده، شفیقه، مصاحبه، خانم خدیجه ثقفی همسر گرامی امام‌خمینی در آینه خاطرات، چاپ‌شده در بانوی انقلاب، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- رهیده، شفیقه، مصاحبه، مجله حریم امام، تهران، شماره ۲۰۴، ۸/۱۱/۱۳۹۴ش.
- ساجدی، طهمورث، حسن حبیبی، مرد دین و دانش، مجله نامه فرهنگستان، شماره ۵۱، ۱۳۹۳ش.
- طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- لاریجانی، باقر و سمانه تیرگر، اخلاق‌مندی اهل علم و فرهنگ، شمه‌ای از فضایل اخلاقی و عقاید دکتر حسن حبیبی، مجله اخلاق ایرانی و تاریخ پزشکی، دوره هفتم، شماره ۲، ۱۳۹۳ش.
- مجمع تشخیص مصلحت نظام، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۱/۴/۱۳۹۸ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، به اهتمام عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- یزدی، ابراهیم، آخرین تلاش‌ها در آخرین روزها، تهران، قلم، ویرایش دوم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- یزدی، ابراهیم، شصت سال صبوری و شکوری، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
پیوند به بیرون
- سمیه تام، «حسن حبیبی»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۴، ص۲۶۳.