حوض کوثر
حوض کوثر یکی از مواقف در قیامت است. مطابق حدیث ثقلین، قرآن و اهلبیت(ع) در کنار این حوض بر پیامبر(ص) وارد میشوند. حوض کوثر در قرآن نیامده است اما در روایات و فرهنگ اسلامی سخنان زیادی درباره آن گفته شده است. در پارهای از روایات، حوض کوثر از نعمتهای ممتاز بهشت شمرده شده است. همچنین در روایات نقل شده که کوثر نام نهر و حوضی است که خدا در بهشت یا در محشر به پیامبر(ص) عطا فرموده است.
امامخمینی در تفسیر کلمه حوض کوثر در حدیث ثقلین گفته است آیا این حوض کوثر مقام اتصال کثرت به وحدت است و اضمحلال قطرات در دریا است، یا چیز دیگر که به عقل و عرفان بشر راهی ندارد. در معنای «مقام اتصال کثرت به وحدت»، گفتهاند بازگشت جمیع موجودات و مراتب هستی به اصل ربوبی خویش در قیامت و آخرت است. به عبارت دیگر رجوع کثرات در عالم وجود به وحدتی که از آن نشأت گرفته، همان مقام اتصال کثرت به وحدت است.
معرفی و جایگاه
حوض کوثر یکی از مواقف بسیار مهم قیامت است که پیامبر(ص) در آنجا حضور دارد و با مؤمنان امت خویش در کنار آن دیدار میکند.[۱] طبق حدیث ثقلین قرآن و اهلبیت(ع) در کنار این حوض بر پیامبر(ص) وارد میشوند.[۲] همچنین بهشتیان قبل از ورود به بهشت به این موقف وارد میشوند و از حوض کوثر به آنها نوشانده میشود.[۳] در قرآن از حوض کوثر به عنوان نعمتی بهشتی یاد نشده است، اما یکی از مشهورترین مفاهیم آخرتشناختی در فرهنگ اسلامی است.[۴] در روایات سخنانی پراکنده دربارۀ این حوض، یا بر طبق برخی از روایات نهر، دیده میشود. بر اساس برخی از آنها گویی کوثر جایگاهی برای حسابرسیِ اعمال است و به قولی در آنجا تنها حسابرسی از مسلمانان در موضوعاتی خاص صورت میگیرد. در پارهای دیگر از روایات، حوض کوثر از نعمتهای ممتاز بهشت شمرده شده است که تنها بندگانی خاص میتوانند از آن بنوشند و ارتکابِ بعضی گناهان محرومیت از آن را در پی دارد.[۵] همچنین در روایات نقل شده که کوثر نام نهر و حوضی است که خدا در بهشت یا در محشر به پیامبر(ص) عطا فرموده است.[۶]
گستره این حوض و شمار جامهای کنارِ آن در بسیاری از منابع کهن اسلامی به تفصیل آمدهاست.[۷] در روایاتی از پیامبر اکرم(ص) وسعت این حوض بیش از فاصله عَدَن تا عَمان یا کعبه تا بیتالمقدس یا صنعا تا بُصری و تعداد جامهای آن بیش از شمار ستارگان دانسته شده است.[۸]
در تفسیر حوض کوثر گفته شده پیوستگی دنیا و آخرت از سنخ ظهور و تجلی است و در آخرت باورها و اعمال انسان، تجسم پیدا میکند. حوض کوثر ظهور حقیقت هدایتی است که انسان در دنیا از طریق تعالیم قرآن و عترت دریافت نموده است؛ لذا دریافت هدایت در دنیا از اولیای دین، در آخرت به شکل دریافت شراب طهور از ساقی کوثر ظهور میکند.[۹] سرچشمه حوض کوثر دو نهر بهشتی به نام «تسنیم» و «ماء معین» است. «تسنیم» برترین شراب بهشتی است که مقربان آن را به صورت خالص مینوشند. «ماء معین» نیز یکی از شرابهای ویژه بهشتی است. ترکیب «تسنیم» و «ماء معین» در حوض کوثر را میتوان ترکیبی از علوم توحیدی و محبت ولایت الهی دانست.[۱۰]
تفسیر حوض کوثر از نگاه امامخمینی
امامخمینی، وصیتنامه خود را با حدیث ثقلین شروع میکند. در این حدیث آمده است که من در میان شما دو شیء گرانقدر به جا میگذارم: کتاب خدا و خاندانم (مقصود ائمه طاهرین است که در روایات دیگر تصریح شده است) و این دو از یکدیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.[۱۱] امام در شرح کلمه حوض کوثر در این حدیث گفته است آیا این حوض کوثر مقام اتصال کثرت به وحدت است و اضمحلال قطرات در دریا است، یا چیز دیگر که به عقل و عرفان بشر راهی ندارد.[۱۲] مراد از «مقام اتصال کثرت به وحدت»، بازگشت جمیع موجودات و مراتب هستی به اصل ربوبی خویش در قیامت و آخرت است. به عبارت دیگر رجوع کثرات در عالم وجود به وحدتی که از آن نشأت گرفته، همان مقام اتصال کثرت به وحدت است.[۱۳]
در مباحث فلسفی و عرفانی این موضوع وجود دارد که چگونه از حق تعالی که وحدت حقیقی دارد، عالم با این همه کثرات به وجود آمده است؟ آنها میگویند نخستین صادر یا اولین تجلی فعلی حق است و از آن به عقل اول، صادر نخستین، تعبیر میکنند و در روایات نیز از آن به نور و نور پیغمبر(ص) تعبیر شده است.[۱۴] از این وجود نخستین و مخلوق اول، به ترتیب و سپس طولی و عرضی موجودات دیگر به وجود آمدهاند، تا به پایینترین رتبه موجودات در عالم طبیعت و… رسیده است. این سیر نزولی عالم است و این سیر نزولی، سیر صعودی را به دنبال دارد و برگشت این موجودات به مرتبهای است که از آن صادر شدهاند. در سیر نزولی هر چه پایین میآید از وحدت دور و به کثرت میرسد، و در سیر صعودی هر چه بالا میرود از کثرت دور و به وحدت میرسد و معاد که رجوع موجودات به حق است، به معنایی برگشت کثرات به وحدت است؛[۱۵] از این جهت امامخمینی میگوید این حوض کوثر که در حدیث ثقلین آمده آیا همان نقطه اتصال کثرت به وحدت است و همان رجوع کثرات به وحدت است که مانند قطرات آب، که به دریا میریزد، در آب دریا غرق میشود. بنابر این سخن، اگر اولین صادر، همان نور پیغمبر(ص) باشد، که مقام باطنی رسولالله(ص) است، همه هستی از آن سرچشمه میگیرد و قرآن و عترت از آن مرتبه گرفته شدهاند. اکنون این دو که در سیر نزول در عالم ملک ظاهر گشتهاند، در مراتب صعود به همان سر منشأ خود برمیگردند، که حوض کوثر یعنی مقام رسولالله به مرتبه باطن است، و این کثرات به آن وحدت میرسند، و به آن متصل میشوند.[۱۶]
پانویس
- ↑ مهدوی دامغانی، «حوض»، ج۱۴، ذیل مدخل.
- ↑ ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۵، ص۱۸۲؛ هیثمی، مجمعالزوائد و منبع الفوائد، ج۱، ص۱۷۰، ج۹، ص۱۶۳ تا ۱۶۵؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علیالصحیحین، ج۳، ص۱۰۹.
- ↑ نوروزی، و دیگران، «تبیین و تحلیل حقیقت حوض کوثر و سرچشمههای آن»، ص۱۸۲.
- ↑ پاکتچی، و دیگران، «بهشت»، ذیل مدخل.
- ↑ پاکتچی، و دیگران، «بهشت»، ذیل مدخل.
- ↑ قرشی، تفسیر احسنالحدیث، ج۱۲، ص۳۷۹.
- ↑ ابنبابویه، الاعتقادات، ص۶۵؛ ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۱۶۲ و ص۱۶۳.
- ↑ بقیبن مخلد، ما روی فی الحوض و الکوثر، در مرویّات الصحابة رضیاللّه عنهم فیالحوض و الکوثر، ص۸۰، ص۸۱ و ص۸۸.
- ↑ نوروزی، و دیگران، «تبیین و تحلیل حقیقت حوض کوثر و سرچشمههای آن»، ص۱۶۷.
- ↑ نوروزی، و دیگران، «تبیین و تحلیل حقیقت حوض کوثر و سرچشمههای آن»، ص۱۶۷.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۳.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۴. «توضیحات پاورقی.»
- ↑ «آیا این حوض: مقام اتصال کثرت به وحدت است و اضمحلال قطرات در دریاست. منظور حضرت امام از این عبارت چیست؟»، پرتال امامخمینی.
- ↑ «آیا این حوض: مقام اتصال کثرت به وحدت است و اضمحلال قطرات در دریاست. منظور حضرت امام از این عبارت چیست؟»، پرتال امامخمینی.
- ↑ «آیا این حوض: مقام اتصال کثرت به وحدت است و اضمحلال قطرات در دریاست. منظور حضرت امام از این عبارت چیست؟»، پرتال امامخمینی.
منابع
- «آیا این حوض: مقام اتصال کثرت به وحدت است و اضمحلال قطرات در دریاست. منظور حضرت امام از این عبارت چیست؟»، پرتال امامخمینی، انتشار: ۴ شهریور ۱۳۹۷ش، بازدید: ۲۰ آبان ۱۴۰۴ش.
- ابنبابویه، محمد بن علی، الاعتقادات، قم، چاپ عصام عبدالسید، ۱۳۷۱ش.
- ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت، دارصادر، بیتا.
- امامخمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- بقیبن مخلد، ما روی فی الحوض و الکوثر، در مرویّات الصحابة رضیاللّه عنهم فیالحوض و الکوثر، مدینه، چاپ عبدالقادر صوفی، مکتبةالعلوم و الحکم، ۱۴۱۳ق.
- پاکتچی، احمد، و دیگران، «بهشت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبداللّه، المستدرک علیالصحیحین، بیروت، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، ۱۴۰۶ق.
- قرشی، سید علی اکبر، تفسیراحسنالحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱ش.
- مهدوی دامغانی، محمود، «حوض»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- نوروزی، رضا، و دیگران، «تبیین و تحلیل حقیقت حوض کوثر و سرچشمههای آن»، معرفت کلامی، شماره۲۷، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش.
- هیثمی، علیبن ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، بینا، ۱۹۸۸م.