سیدصدرالدین صدر
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سیدمحمدعلی بن اسماعیل صدر |
| لقب | صدرالدین |
| نسب | از نوادگان امام موسی کاظم |
| تاریخ تولد | رجب ۱۲۹۹ق/اردیبهشت ۱۲۶۱ش |
| زادگاه | کاظمین، عراق |
| تاریخ وفات | ۱۹ ربیعالثانی ۱۳۷۳ق/۵ دی ۱۳۳۲ش |
| محل دفن | مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س)، قم |
| شهر وفات | قم، ایران |
| خویشاوندان سرشناس | امامموسی صدر (فرزند)، سیدرضا صدر (فرزند) |
| اطلاعات علمی | |
| محل تحصیل | حوزههای علمیه سامرا، کربلا، نجف و قم |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مشاور مراجع تقلید، حامی فدائیان اسلام و آیتالله کاشانی |
سیدمحمدعلی بن اسماعیل صدر، مشهور به سیدصدرالدین صدر (۱۲۹۹ـ۱۳۷۳ق) از مراجع تقلید شیعه بود که شیخ عبدالکریم حائری یزدی بنیانگذار حوزه علمیه قم، او را وصی خود قرار داد. پس از وفات حائری، صدر بههمراه دو مرجع دیگر، سیدمحمد حجت و سیدمحمدتقی خوانساری، سرپرستی حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت. برای همین این دوره به دورۀ مراجع ثلاث نیز معروف است. امامخمینی با سیدصدرالدین صدر رابطه علمی و دوستی داشتند که بعدها منجربه پیوند سببی نیز شد. دو تن از فرزندان صدر نیز از شاگردان امامخمینی بودند.
زندگی
سیدصدرالدین صدر فرزند سیداسماعیل، اردیبهشت ۱۲۶۱ش/رجب ۱۲۹۹ق در شهر کاظمینِ عراق زاده شد.[۱] نامش محمدعلی، کنیهاش ابوالرضا و لقبش صدرالدین بود.[۲] که بعدها خودخواسته، به سیدصدرالدین صدر شهرت یافت.[۳]
او مقدمات، درسهای سطح فقه و اصول حوزه را در سامرا گذراند.[۴] با هجرت پدر به کربلا، او نیز در حوزه علمیه کربلا به یادگیری دیگر علوم حوزوی پرداخت.[۵] سپس برای تکمیل علوم حوزوی رهسپار حوزه علمیه نجف شد و به مدت ۶ سال نزد استادان بهنام آن روزگار کسب دانش کرد.[۶]
سیدصدرالدین پس از درگذشت پدرش، سال (۱۳۳۹ق/ ۱۲۹۹ش) به ایران مسافرت کرد. این سفر به سکونت پنجساله در مشهد و ازدواجش با دختر مرجع تقلید وقت، آقا حسین قمی انجامید.[۷] پس از نزدیک به پنج سال (۱۳۴۴ق/۱۳۰۴ش) به عراق برگشت. تااینکه برای بار دوم (۱۳۴۹ق/۱۳۰۹ش) به ایران آمد و از سال ۱۳۱۴ش به خواست شیخ عبدالکریم حائری در قم ماندگار شد.[۸]
حائری، مؤسس حوزه علمیه قم که بیمار شد (۱۳۱۵ش)، جای نماز خود را در حرم حضرت معصومه(س) به سیدصدرالدین سپرد و وی را وصی خویش قرار داد. آقا سیدصدرالدین اما استاد را متقاعد ساخت تا مسئولیت اول را به آیتالله حجت سپارد و در مسئولیت دوم نیز او را شریک گرداند. اینگونه بود که سیدصدرالدین پس از درگذشت حائری در سال ۱۳۱۵ش، همراه سیدمحمد حجت و سیدمحمدتقی خوانساری که از همان وقت به آیات ثلاث شهرت یافتند، مسئولیت ریاست و زعامت حوزه علمیه قم را عهدهدار شدند.[۹]
سیدصدرالدین در دوران اقامت در شهرهای مشهد و قم به تدریس و ارشاد مردم مشغول بود.[۱۰] و در این دو حوزه، شاگردان بسیاری تربیت کرد.[۱۱] همچنین در رشتههای گوناگون علوم و معارف دینی آثار علمی بسیاری برجای گذاشت.[۱۲]
سیدصدرالدین چه در عراق و چه در ایران به دور از مسائل سیاسی نبود و بهعنوان مشاورِ تراز اول برخی از مراجع ایفای نقش میکرد. حساسترین دورههای تاریخی، سیاسی و انقلابها و تحولات مهم و تأثیرگذار اجتماعی نظیر دوران مشروطه، جنگ جهانی اول و دوم، استبداد رضاخانی را درک کرده بود.[۱۳] صدر بااینکه در سیاستورزی راه «میانهروی و اعتدال» را اختیار کرده بود؛ ولی از حامیان اصلی سیدمجتبی نواب صفوی و فدائیان اسلام محسوب میشد. سیدابوالقاسم کاشانی را هم تأیید و حمایت میکرد؛ چنان که با محمد مصدق نیز در ارتباط بود.[۱۴]
درگذشت
سیدصدرالدین سالهای پایانی عمر به بیماری قلبی دچار شد. آنگونه که خود وی گفته است، ریشه بیماری به دوره رضاشاه و فشارهای امنیتی و ضد دینی وی علیه مردم مربوط بود.[۱۵] صدر سرانجام ۵ دیماه ۱۳۳۲ش (۱۹ ربیعالثانی ۱۳۷۳ق) در قم رحلت کرد. سیدحسین بروجردی بر او نماز گزارد و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۱۶]
امامخمینی و سیدصدرالدین صدر
بااینکه امامخمینی در دوران آغاز زعامتِ مراجع ثلاث، نزدیک به ۳۴ سال سن داشت؛ ولی از موقعیت علمی و جایگاه شخصیتی و اجتماعی بالایی برخوردار بود. برای همین ارتباط نزدیکی با آیات ثلاث داشت. البته با سیدصدرالدین به دلیل زمینههای سیاسی، ارتباط بیشتری داشت.[۱۷]
ارتباط، دوستی و علاقه امامخمینی به مراجع ثلاث فقط در دوران زعامت آنان نبود؛ بلکه در دورۀ کنارهگیری آنان و همهگیر شدن مرجعیت آیتالله بروجردی نیز، امامخمینی با آنان در ارتباط بود. از طرفی، هر سه مرجع به همراه آیتالله بروجردی برای امامخمینی احترام و جایگاه ویژهای قائل بودند. بهگونهای که در امور اداره و اصلاح حوزه و مسائل سیاسی، ایشان را صاحبنظر میدانستند و با او مشورت میکردند.[۱۸]
دو تن از فرزندان صدر، سیدرضا در درس فلسفه و عرفان، و سیدموسی (امامموسی صدر) در فقه و اصول مدتی از درسهای امامخمینی استفاده کردند. رابطه امامخمینی با خود سیدصدرالدین هم رابطه گرمی بود. بهگونهای که سیدصدرالدین جلسات مباحثه فقهی ویژهای با سیداحمد شبیری زنجانی و امامخمینی برقرار میکرد. این جلسات علمی برای حاشیه بر برخی کتب مهم فقهی؛ همچون مجمع المسائل حائری، وسیله النجاه و عروه الوثقی برگزار میشد.[۱۹] در دورهای هم با خواست و دستور سیدصدرالدین، امامخمینی بههمراه سیداحمد زنجانی و سیداحمد خوانساری برای افزایش شهریه طلاب مأمور امتحانگیری بودند.[۲۰] اعتماد صدر به امامخمینی به اندازهای بود که آذرماه ۱۳۲۳ش. ایشان و شیخ مرتضی حائری را بهعنوان پیک ویژه به تهران فرستاد تا ضمن عیادت از آیتالله بروجردی، ایشان را به قم دعوت نمایند.[۲۱]
پس از سالها دوستی بین سیدصدرالدین و امامخمینی، بهگونهای دیگر رقم خورد و دو خاندان با هم پیوند سببی پیدا کردند. یعنی نوه دختری صدر (دختر سلطانی طباطبایی) عروس امامخمینی (همسر سیداحمد) گردید.[۲۲] همچنین سرنوشت یکی از فرزندان سیدصدرالدین، سیدموسی (امام موسی صدر) نیز بهگونهای رقم خورد که امامخمینی بارها پیگیر سرنوشت او شدند. زمانی که سیدموسی رهبری شیعیان لبنان را برعهده گرفت؛ در لبنان و منطقه خاورمیانه دشمنان و مخالفانی داشت. تااینکه شهریور ۱۳۵۷ش. ربوده و مفقود شد و تاکنون اثری از او یافت نشده است.[۲۳] امامخمینی پس از آگاهی از ربوده شدن سیدموسی صدر به شدت ناراحت گشته و بیدرنگ پیگیر شد.[۲۴] بارها با نامهنگاری و در سخنرانیها و دیدار با سران برخی از کشورهای منطقه خواستار روشن شدن وضعیت سیدموسی شد.[۲۵]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۳، ص۹۴۳.
- ↑ شریفرازی، آثار الحجه، ج۱، ص۲۰۱.
- ↑ کمالیان، صدر دین: یادنامهای درباره آیتالله العظمی سیدصدرالدین صدر، ص۱۵.
- ↑ اشعری، «شرح حال مستند آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر» ص۳۳۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۳، ص۹۴۳.
- ↑ جعفریان، برگهایی از تاریخ حوزهی علمیهی قم، ص۴۷.
- ↑ اشعری، «شرح حال مستند آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر»، ص۳۳۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج۳، ص۹۴۴.
- ↑ کمالیان، صدر دین: یادنامهای درباره آیتالله العظمی سیدصدرالدین صدر، ص۲۰.
- ↑ اشعری، «شرح حال مستند آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر»، ص۳۳۷ـ۳۳۹.
- ↑ زهره کاشانی، تاریخ ۱۲۰۰ سالهی حوزهی علمیهی قم، ص۱۵۵؛ قلیزاده علیار، مراجع ثلاث، ص۱۰۷.
- ↑ قلیزاده علیار، مراجع ثلاث، ص۱۱۱.
- ↑ قلیزاده علیار، مراجع ثلاث، ص۸۹ـ۹۰.
- ↑ اشعری، «شرح حال مستند آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر»، ص۳۴۰.
- ↑ کمالیان، «شرححال آیتالله سید صدرالدین صدر»، ص۹۰ـ۹۹.
- ↑ کمالیان، صدر دین: یادنامهای درباره آیتالله العظمی سیدصدرالدین صدر، ص۳۲.
- ↑ رجائینژاد، امامخمینی و مراجع ثلاث، ص۳.
- ↑ امامخمینی، ولایت فقیه، ص۱۴۴.
- ↑ رجائینژاد، امامخمینی و مراجع ثلاث، ص۳ و۴.
- ↑ رجائینژاد، امامخمینی و مراجع ثلاث، ص۳.
- ↑ رجائینژاد، امامخمینی و مراجع ثلاث، ص۴.
- ↑ رجائینژاد، امامخمینی و مراجع ثلاث، ص۴.
- ↑ خسروشاهی، یادنامهی امام موسی صدر، ص۷۵؛ اباذری، امام موسی صدر امید محرومان جهان، ص۱۲۰.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۴۵۸ و ۴۷۹؛ ج۴، ص۴۶، ۳۳۸ و ۴۴۳.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۸۲، ۱۳۵ و ۱۸۵؛ ج۶، ص۲۵۷؛ ج۷، ص۱۱۹؛ ج۱۲، ص۳۱۹؛ ج۱۳، ص۱۶۶؛ ج۱۴، ص۱۳۶؛ ج۱۵، ص۵.
منابع
- اباذری، عبدالرحیم، امام موسی صدر امید محرومان جهان، تهران، جوانه رشد، ۱۳۸۱ش.
- اشعری، عبدالله، «شرح حال مستند آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر»، یادآور، شماره ۶ و ۷ و ۸، ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ش.
- آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، مشهد، ادارالمرتضی، ج۳، ۱۴۰۴ق.
- امامخمینی، صحیفه امام، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تهران، اول، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، ولایت فقیه، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تهران، اول، ۱۳۷۳ش.
- جعفریان، رسول، برگهایی از تاریخ حوزهی علمیهی قم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- خسروشاهی، سیدهادی، یادنامهی امام موسی صدر، تهران، مؤسسهی فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر، ۱۳۸۷ش.
- رجائینژاد، محمد، «امامخمینی و مراجع ثلاث»، هفتهنامه حریم امام، وابسته به آستان مرقد امامخمینی، ش۸۵، ۴ مهر ۱۳۹۲ش.
- زهره کاشانی، علیاکبر، تاریخ ۱۲۰۰ سالهی حوزهی علمیهی قم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۴ش.
- شریفرازی، محمد، آثار الحجه، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۳۲ش.
- قلیزاده علیار، مصطفی، مراجع ثلاث، تهران، مؤسسهی فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، دوم، ۱۳۹۱ش.
- کمالیان، محسن، «شرححال آیتالله سید صدرالدین صدر»، کتاب شیعه، ش۳، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش.
- کمالیان، محسن، صدر دین: یادنامهای درباره آیتالله العظمی سیدصدرالدین صدر، قم، مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر، ۱۳۹۱ش.
محمد رجائینژاد