صفح
صفح به معنای گذشت، اغماض و نایده گرفتن خطای دیگران میباشد. امامخمینی در آثار خویش به بحث از صفح، جایگاه، حقیقت و آثار مترتب بر آن پرداخته است.
اهمیت و جایگاه صَفح
صفح در اصطلاح دینی و اخلاقی به معنای گذشتن، اغماض و نادیده گرفتن خطای خطاکار میباشد.[۱] صفح از آموزههای معاشرتی اسلامی است که قرآن کریم، مؤمنان را به «صَفح» در معاشرت با یکدیگر فرا خوانده است. در روایات نیز در کنار مردم به عفو و پرهیز از انتقام، آنان را به صَفح توصیه کرده است. علمای اخلاق صفح را از مکارم اخلاق و صفات حمیده دانسته و در آثار خویش به بحث از صفح، حقیقت، جایگاه و آثار آن پرداختهاند.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث صفح، حقیقت، جایگاه و آثار مترتب بر آن پرداخته است.[۳]
تبیین معنای صفح
به باور علمای اخلاق صَفح در معاشرت با دیگران، همان گذشت کریمانه برای اعراض از گذشته است بگونهای که وقتی صفحات خاطرات خود را ورق میزند، هرگز به یاد نیاورد که فلان شخص به او بدی کرده است؛ ازاینرو، حتی از سرزنش تبهکار نیز خود داری میکند.[۴]
امامخمینی نیز در تبیین معنای صفح معتقد است، از بزرگترین کمالات انسانی تجاوز و گذشت از اشخاصی است که به او بدی کردهاند. صفت صفح از صفات جمالی حقتعالی است که اتصاف به آن، تشبه به مبادی عالیه را به دنبال دارد؛ زیرا کسی که در تحت تربیت ربّ العالمین واقع شده، آیینه و مراتب جمال جمیل الهی شده، مانند او رحمت بر عباد و گذشت از سیئات و عفو از خطاها خواهد داشت. امامخمینی ریشه صفح و گذشت را ترک حب دنیا و حب نفس میداند و معتقد است صفح از جنود عقل و رحمان و از لوازم فطرات مخموره است، چنانکه ضد صفح، انتقام است که از جنود جهل و ابلیس و از لوازم فطرت محجوبه میباشد.[۵]
آثار و پیامدهای صفح
علمای اخلاق برای صفح و گذشت بزرگوارانه آثار و ثمراتی بر شمردهاند که از جمله آن پاک شدن گناهان، تبدیل سیئات به حسنات و شمول رحمت الهی میباشد.[۶] امامخمینی نیز با استناد به روایتی نظیر «علیکم بالعفو، فان العفو لا یزید العبد الا عزاً، له فتعافوا یعزکم الله»،[۷] و «اولی الناس بالعفو اقدرهم علی العقوبة»[۸] معتقد است لبریز شدن قلب عفوکننده از اَمن و ایمان در روز قیامت و فزونی عزت برای او از آثار معنوی صَفح، گذشت و عفومی باشد و معتقد است اگر این صفت صفح در انسان وجود داشته باشد، وقت سئوال در قبر که وقت ظهور باطن و سرایر است، انسان میتوانند پاسخگو باشد. اما اگر در انسان حظی از صفح و گذشت وجود نداشته باشد، در جواب «مَن ربّک» پاسخی نخواهد داشت، زیرا محتجب به حجاب طبیعت و آمال نفسانی بوده و صفت انتقام در وجود او پرورش یافته است.[۹]
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ص۴۸۶؛ طبرسی، مجمع البیان ج۱، ص۳۴۶؛ فیروز آبادی، القاموس المحیط، ج۴، ص۴۱۰.
- ↑ صبحی، شرح نهج البلاغه، ص۴۲۸؛ حرانی، ابنشعبه، تحف العقول، ص۱۲۶-۱۲۷؛ برقی، المحاسن،، ج۱، ص۱۹۷؛ صدوق، الأمالی، ص۱۹۱؛ جوادی آملی، تسنیم، ج۱۶، ص۷۰۴؛ مدبر، گذشت بزرگوارانه تحلیل چیستی صفح، ص۵-۱۰؛ صدوق، الخصال، ج۲، ص۵۹۰.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۲۵-۴۲۸؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۲۶۷-۲۷۱.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ج۷، ص۳۲۰؛ ابوالسعود العمادی، تفسیر ابی السعود (ارشاد العقل السلیم)، ج۱، ص۱۴۶؛ قرشی، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۳۱-۱۳۲؛ جوادی تسنیم، ج۶، ص۱۶۶؛ مدبر، گذشت بزرگوارانه، تحلیل چیستی صفح، ص۱۱-۱۸.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جعل، ص۴۲۵-۴۲۸.
- ↑ قشیری، شرح الاسماء الحسنی، ص۳۶۳؛ فخر رازی، لوامع البینات، ص۳۳۸؛ حقی، تفسیر روح البیان، ج۶، ص۲۴۷؛ هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد؛ ج۸، ص۸۲؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۰۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۸۸.
- ↑ نهج البلاغه، ص۴۷۸.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۲۵-۴۲۸.
منابع
- ابوالسعود، محمدبنمحمد، تفسیر ابی السعود (ارشاد العقل السلیم)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- آلوسی، محمودبنعبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- برقی، احمدبنمحمد، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۰۰ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تنسیم، قم، نشر اسراء، ۱۳۷۹ش.
- حرانی ابنشبعه، حسن، تحف العقول، قم، نشر آل علی، ۱۳۸۷ش.
- حقی، بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دار الفکر، بیتا.
- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، ۱۳۷۹ش.
- صبحی، صالح، شرح نهج البلاغه، قم، انتشارات اسوه، ۱۴۲۹ق.
- صدوق، محمدعلی، الأمالی، تهران، نشر کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمدعلی، الخصال، قم، نسیم کوٹر، ۱۳۸۲ش.
- طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالعلوم، ۱۳۷۹ق.
- فخر رازی، محمدبنعمر، لوامع البینات، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریه، ۱۴۰۶ق.
- فیروزآبادی، محمدبنیعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمی، ۱۴۱۵ق.
- قرشی، علیاکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- قشیری، عبدالکریم، شرح الاسماء الحسنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۷ق.
- کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مدبر، علی، گذشت بزرگوارانه، تحلیل چیستی صفح در قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه جوادی آملی، فصل نامه اخلاق وحیانی، ۱۴۰۰ش.
- هیثمی، علیبنابوبکر، مجمع الزوائد و منع الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق.
نویسنده: باقر صاحبی