علامه طباطبایی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سیدمحمدحسین طباطبایی |
| لقب | علامه طباطبایی، صاحب المیزان |
| نسب | سید حسینی |
| تاریخ تولد | ۲۹ ذیالحجه ۱۳۲۱ق/۲۶اسفند ۱۲۸۲ش |
| زادگاه | تبریز، ایران |
| تاریخ وفات | ۱۸ محرم ۱۴۰۲ق/۲۵آبان ۱۳۶۰ش |
| محل دفن | حرم حضرت معصومه(س)، قم |
| شهر وفات | قم، ایران |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدعلی قاضی طباطبایی، میرزای نایینی، محمدحسین غروی اصفهانی، سیدابوالحسن اصفهانی، سیدحسین بادکوبهای، سیدابوالقاسم خوانساری، سیدمحمد حجت کوهکمری |
| شاگردان | مرتضی مطهری، سیدعلی خامنهای، سیدمحمد حسینی بهشتی، حسینعلی منتظری، عبدالله جوادی آملی، ناصر مکارم شیرازی، محمدجواد باهنر، محمد مفتح، جعفر سبحانی |
| محل تحصیل | تبریز، نجف، قم |
| تألیفات | تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، شیعه در اسلام، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، حاشیه بر کفایة الاصول |
سیدمحمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش) پرآوازه به علامه طباطبایی، اسلامشناس، مفسر قرآن، حکیم و فیلسوف، فقیهِ اصولی و از عارفان شیعی سدۀ پایانی بود. وی بیشتر به نویسنده تفسیر المیزان زبانزد است. بااینحال هم کتابهای باارزش دیگری از خود برجای گذاشته و هم شاگردان برجستهای پرورانده است.
ایشان و امامخمینی آشنایی دیرینهای داشتهاند، ولی پیوند نزدیکی بین آنان برقرار نبود. طباطبایی، سیاسی، مبارز و انقلابی نبود؛ بااینحال به بازداشت امامخمینی و گاهی به رفتارهای ضد اسلامی رژیم پهلوی اعتراض میکرد. تاآنجا که فشارهای رژیم پهلوی برای همکاری با وزارت علوم را هم نپذیرفت.
زندگی
سیدمحمدحسین طباطبایی، پرآوازه به علامه طباطبایی در تبریز زاده شد؛ اما زمان زایش او گوناگون نوشته شده است. برپایۀ زندگینامه خودنوشت، سال ۱۲۸۱ش زاده شده است.[۱] در کتاب «الطباطبائی و منهجه فی تفسیره المیزان» دستخطی به او نسبتداده شده که در آن ۲۹ ذیالحجه سال ۱۳۲۱ق (برابر با ۲۶ اسفند ۱۲۸۲ش) نوشته شده است.[۲] در حالیکه سیدمحمدحسین حسینی طهرانی، از شاگردان علامه طباطبائی، زمان آن را ۲۹ ذیالقعده سال ۱۳۲۱ق میداند.[۳]
علامه در ۵ سالگی، مادر و در ۹ سالگی پدرش را از دست داد.[۴] از کودکی به مکتبخانه رفت و قرآنخوانی را یاد گرفت. سپس متون کهن، همچون گلستان و بوستان سعدی را فراگرفت.[۵]، تااینکه درسهای حوزوی را در مدرسه طالبیه تبریز آغاز کرد. نخست ادبیات عرب، علوم نقلی، فقه و اصول آموخت. از سال ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۴ش نیز دیگر دانشهای دینی آن روزگار را یاد گرفت.[۶] تاآنجاکه در فن خوشنویسی، خود از استادان بنام تبریز گردید.[۷]
علامه برای دانشافزایی به نجف رفت و از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۴ش بر دانش دینی خویش افزود.[۸] در آنجا فقه و اصول را نزد میرزای نایینی، محمدحسین غروی اصفهانی و سیدابوالحسن اصفهانی؛ علم رجال را نزد سیدمحمد حجت کوهکمری؛ فلسفه را نزد سیدحسین بادکوبهای؛ ریاضیات و هندسه را نزد سیدابوالقاسم خوانساری و اخلاق و عرفان را از سیدعلی قاضی طباطبایی آموخت.[۹] تااینکه ازبرای تنگدستی و نرسیدن کمک هزینه که از زمین کشاورزیاش در تبریز بدست میآمد، سال ۱۳۱۴ش، بهناچار به زادگاهش بازگشت و بیش از ۱۰ سال در روستای شادآباد تبریز کشاورزی کرد[۱۰] بااینکه شماری از کتابها و کارهای علمیاش نتیجۀ همین دوره است؛[۱۱] ولی این دوره از زندگی خود را از برای بازماندن از دانش و اندیشه، دوره خسارت روحی دانسته است.[۱۲]
علامه سال ۱۳۲۵ش به قم رفت و تا پایان زندگی آنجا ماند و آموزش، پژوهش و نگارش را پیشۀ خود ساخت.[۱۳]
او تدریس تفسیر و فلسفه را در قم آغاز کرد.[۱۴] و کمکم درسهای حکمت (کتاب شفاء و اسفار) را با همۀ سختی و مخالفانی که داشت، گسترش داد و شاگردان بسیاری پرورش داد.[۱۵] تاآنجاکه وی را زندهکنندۀ دانش عقلی و تفسیر قرآن در حوزه علمیه قم دانستهاند.[۱۶]
از دیگر کنشگریهای علامه برگزاری نشستهای علمی و فلسفی در تهران بود.[۱۷] او با افرادی همچون هانری کربن، سیدحسین نصر، سیدجلالالدین آشتیانی، مرتضی مطهری و غلامحسین ابراهیمی دینانی درباره مسائل فلسفی و عرفانیِ شیعه، گفتگو داشت.[۱۸]
گفتگوهای علمی علامه با هانری کربن، در سال ۱۳۳۹ش به کوشش محمدجواد باهنر و اکبر هاشمی رفسنجانی با عنوان «مکتب تشیع» به چهار زبان فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی گردآوری و چاپ و پخش میشد.[۱۹]
علامه طباطبایی آثار بسیار ارزشمندی از خود بر جای گذاشت. بیش از ۳۰ عنوان کتاب و چندین مقاله که همگی در چارچوب نرم افزار آثار علامه طباطبایی گردآوری شده که مهمترین آنها تفسیر المیزان است.[۲۰] در برخی از آثار علامه به آسانی میتوان به اندیشۀ اجتماعی ـ سیاسی او پی برد. وی حکومت پیشنهادی اسلام بر جامعه را حکومت انسانی و فطری میداند که حقوق فرد و جامعه، ضعیفان و ناتوانها، قوی و ضعیف، مرد و زن، تمام اصناف و طبقات در آن پاس داشته شود؛ نه حکومت استبدادی فردی. او براین باور است که حکومت اسلامی بهدرستی همان حکومت انسانی است که میزانش احترام به حقوق همه افراد است، نهتنها احترام به یک فرد و یا اکثریت.[۲۱]
به باور علامه فقه بدون اخلاق مانند پیکری بدون روح است. پایبندی به پوستۀ احکام فقهی بدون در نظر گرفتن اصول اخلاقی بهدرستی مرگ دین را در پی دارد.[۲۲] علامه، دارای توانایی شعری بوده و شعرهایی سرود که بعدها خودش آنها را از بین برد. پارهای از شعرهای بازماندهاش در کتابی با نام «ز مهر افروخته» چاپ شده است.[۲۳] طباطبائی در ۱۸ محرم سال ۱۴۰۲ق. برابر با ۲۵ آبان سال ۱۳۶۰ش از دنیا رفت.[۲۴] پس از تشییع و نماز سیدمحمدرضا گلپایگانی، در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.[۲۵]
امامخمینی و علامه طاطبایی
امامخمینی و علامه طباطبایی ازجمله عالمان شیعی بودند که همزمان با آموزش فقه به طلاب، به فلسفه و عرفان نیز گرایش و کوشش داشتند. هر دو شاگردان مشترک بسیاری داشتند. بهگونهای شاگردان پایهای و پرآوازۀ امامخمینی که بعدها از مبارزان و انقلابیان شدند و در پیروزی انقلاب اسلامی و پایهگذاری نظام جمهوری اسلامی دست داشتند، از شاگردان پویا و برجستۀ علامه نیز بودند. کسانی چون: حسینعلی منتظری، مرتضی مطهری، سیدمحمد حسینی بهشتی، سیدعلی حسینی خامنهای، محمد مفتح، محمدجواد باهنر، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، عبدالله جوادی آملی، محمد فاضل لنکرانی، سیدعزالدین حسینی زنجانی، جعفر سبحانی، ابراهیم امینی، ناصر مکارم شیرازی، سیدحسن طاهری خرمآبادی، علی قدوسی، محمد محمدی گیلانی، حسین نوری همدانی، محمد صادقی تهرانی و....[۲۶]
علامه یک فرد مبارز و انقلابی نبود؛ اما با امامخمینی و انقلابیون همراهی میکرد و خود را از آنان سوا نمیکرد. از دیرزمان دوستدار امامخمینی بود و احترام دوسویهای بین آن دو وجود داشت.[۲۷] علامه به انقلاب نیز نگاه خوبی داشت و از رویدادهای سیاسی آگاه و از وضع جامعه در دورۀ پهلوی ناخرسند و به شاه و رژیم او بدبین بود.[۲۸] چنانچه وقتی به ایشان گفته شد از برای تلاش علمی، شاه میخواهد دکترای فلسفه به شما بدهد؛ ایشان بسیار ناراحت شد و گفت به هیچروی نمیپذیرم. با فشار رئیس دانشکده الهیات آن زمان نیز گفت: «من از شاه هیچ ترسی ندارم و حاضر به قبول دکتری نیستم».[۲۹] همچنین گفته شده، پس از درگذشت سیدحسین بروجردی (فروردین ۱۳۴۰ش) درس حکومت اسلامی را آغاز نمود و در این زمینه مقالاتی هم نوشت و در آنها توانایی حکومت اسلامی در اداره جامعه و قدرت ولایت فقیه را اثبات کرد.[۳۰] در برابر، برخی نویسندگان بر این باورند که طباطبایی بر اساس آنچه در آثار خود نگاشته است، در حوزه سیاسی نظریه ولایت عمومی شهروندان را قبول داشت.[۳۱]
بااینحال، به اعتقاد برخی، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی میان علامه طباطبایی و امامخمینی پیوند و دوستی گرمی نبوده است. برای همین هنگامی که طباطبایی کرایهنشین خانهای که از برای وجوهات شرعی در تصرف امامخمینی بوده، و کرایهاش چند ماه داده نمیشود؛ سیدمرتضی پسندیده، برادر و نماینده امامخمینی، برای سال دیگر آن را تمدید نکرد و طباطبایی مجبور شد خانه را تخلیه کند.[۳۲]
شماری نیز با پذیرش این پیشآمد، گفتهاند امامخمینی علامه را از خانه بیرون نکردند، بلکه خود علامه نپذیرفتن که در آن منزل باشند. ازجمله نجمهسادات طباطبایی، دختر طباطبایی و همسر علی قدوسی گفته است: «درباره رابطه امامخمینی و علامه طباطبایی خیلی سمپاشی کردهاند... امام پیغام دادند اگر شما میخواهید بنشینید من از سهم امام اجاره بدهم، اما پدرم چون از سهم امام استفاده نمیکردند، گفتند ما در خانهای که سهم امام باشد نمینشینیم و بنابراین از آنجا رفتند».[۳۳]
کسانی هم، علامه را مخالف انقلاب اسلامی دانسته و میگویند علامه گفته است: «اولین شهید انقلاب، اسلام بود»؛[۳۴] اما برخی نزدیکان و بستگان علامه این گفته از سوی علامه را نپذیرفتهاند.[۳۵] هنگامی که علامه طباطبایی درگذشت، امامخمینی با ابراز همدردی، تسلیت گفت و برای او مجلس ختم برگزار کرد.[۳۶]
پانویس
- ↑ طباطبایی، «زندگی من»، ص۳۹.
- ↑ الاوسی، الطباطبائی و منهجه فی تفسیره المیزان، ص۳۹.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۲۵.
- ↑ طباطبایی، «زندگی من»، ص۳۹؛ طباطبائی، بررسیهای اسلامی، ج۱، ص۱۹.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، مجموعه گلشن ابرار، ج۲، ص۶۱۲.
- ↑ غیاثی کرمانی، «اقیانوس حکمت: زندگی نامه علامه سیدمحمدحسین طباطبائی»، ص۸۰و۸۱.
- ↑ تاجدینی، یادها و یادگارها، ص۱۰و۱۱.
- ↑ غیاثی کرمانی، «اقیانوس حکمت: زندگی نامه علامه سید محمدحسین طباطبائی»، ص۸۱ و۸۲.
- ↑ طباطبایی، «زندگی من»، ص۴۰؛ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۲۱؛ شمس، سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی از نگاه فرزانگان، ص۳۴، ۵۱، ۶۵ و ۶۶؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، پیشگفتار، ص۱۳.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۳۹؛ شمس، سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی از نگاه فرزانگان، ص۳۴ و۳۵.
- ↑ شمس، سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی از نگاه فرزانگان، ۱۳۸۷ش، ص۸۰؛ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۶۳.
- ↑ طباطبایی، «زندگی من»، ص۴۰؛ شمس، سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی از نگاه فرزانگان، ص۳۴ و۳۵.
- ↑ تاجدینی، یادها و یادگارها، ص۱۱.
- ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، پیشگفتار، ص۱۳.
- ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، پیشگفتار، ص۱۴.
- ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، پیشگفتار، ص ۱۴.
- ↑ طباطبائی، شیعه در اسلام، پیشگفتار، ص۱۳.
- ↑ «انقلابیونی که خوش نداشتند علامه طباطبایی با هانری کربن دیدار کند»، سایت خبرگزاری مهر.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۷۸؛ شمس، سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی از نگاه فرزانگان، ص۲۱۴ و ۲۱۵.
- ↑ نرمافزر مجموعه آثار علامه طباطبایی. مرکز نور؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، پیشگفتار، ص۱۵ـ۱۷؛ حسنزاده آملی، «آثار قلمی جناب علامه طباطبایی از نظم و نثر»، ص۱۸و۱۹؛ حسینی طهرانی، مهرتابان، ص۵۵ـ۵۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۱۱۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۳۵.
- ↑ «علامه طباطبایی و دو تصنیف»، سایت خبرگزاری ایرنا».
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۱۳۱.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۱۳۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، مجموعه گلشن ابرار، ج۲، ص۶۲۰.
- ↑ تاجدینی، یادها ویادگارها، ص۸۹.
- ↑ تاجدینی، یادها ویادگارها، ص۸۹.
- ↑ تاجدینی، یادها و یادگارها، ص۵۲ـ۵۳.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، روزنامه جمهوری اسلامی، ص۲؛ تاجدینی، یادها و یادگارها، ص۷۳.
- ↑ عبدالله، «حکومت سعادتگرا در اندیشه سیاسی علامه طباطبایی»، ص۷۴؛ سروش محلاتی، محمد، «تقریر نظریه علامه طباطبایی در باب ولایت عمومی شهروندان»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «درباره رابطه علامه طباطبایی و امامخمینی خیلی سمپاشی میکنند»، سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ «روحانیون ارشدی که به جمهوری اسلامی نه گفتند»، رادیو فردا.
- ↑ «درباره رابطه علامه طباطبایی و امام خمینی خیلی سمپاشی میکنند»، سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ «دختر ارشد علامه طباطبائی: درباره رابطه امام و علامه طباطبایی خیلی سمپاشی کردهاند»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ مقدمی، علامه طباطبایی و انقلاب اسلامی، فصلنامه ۱۵ خرداد، ص ۲۷۲، ۲۷۵.
- ↑ مقدمی، علامه طباطبایی و انقلاب اسلامی، فصلنامه ۱۵ خرداد، ص ۲۷۲، ۲۷۵.
- ↑ جمعی از فضلاء و دانشمندان از شاگردان علامه، یادنامه علامه طباطبایی، ص۱ـ۷؛ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۶۳.
منابع
- «انقلابیونی که خوش نداشتند علامه طباطبایی با هانری کربن دیدار کند»، خبرگزاری مهر،
- «دختر ارشد علامه طباطبائی: درباره رابطه امام و علامه طباطبایی خیلی سمپاشی کردهاند»، خبرگزاری تسنیم،
- «درباره رابطه علامه طباطبایی و امامخمینی خیلی سمپاشی میکنند»، سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- «روحانیون ارشدی که به جمهوری اسلامی نه گفتند»، رادیو فردا. بایگانیشده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹)
- «علامه طباطبایی و دو تصنیف»، خبرگزاری ایرنا.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- الاوسی، علی، الطباطبائی و منهجه فی تفسیره المیزان، تهران، منظمة الإعلام الإسلامی فی معاونیة الرئاسة للعلاقات الدولیة، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- تاجدینی، علی، یادها و یاگارها، کانون انتشارات پیام نور، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، مجموعه گلشن ابرار، قم، پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، ۱۳۸۷ش.
- جمعی از فضلاء و دانشمندان از شاگردان علامه، یادنامه علامه طباطبایی (نخستین کنگره علامه طباطبایی)، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
- حسنزاده آملی، حسن، «آثار قلمی جناب علامه طباطبایی از نظم و نثر»، کتاب ماه فلسفه، شماره ۸، اسفند ۱۳۸۷ش.
- حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، مهر تابان؛ یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه، تهران، انتشارات علامه طباطبایی، ۱۳۹۹ش.
- سروش محلاتی، محمد، «تقریر نظریه علامه طباطبایی در باب ولایت عمومی شهروندان»، خبرگزاری ایکنا،
- شمس، مرادعلی، سیری در سیره علمی و عملی علامه طباطبایی از نگاه فرزانگان، قم، اسوه، دوم، ۱۳۸۷ش،
- طباطبایی، سیدمحمدحسین(علامه)، شیعه در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، سیزدهم، ۱۳۷۸ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۳ش.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، بررسیهای اسلامی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، زندگی من؛ در مرزبان وحی و خرد، قم، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، ۱۳۸۱ش.
- عبدالله، عبدالمطلب، «حکومت سعادتگرا در اندیشه سیاسی علامه طباطبایی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۹، بهار ۱۳۹۵ش.
- غیاثی کرمانی، سید محمدرضا، «اقیانوس حکمت: زندگی نامه علامه سید محمدحسین طباطبائی»، در مرزبان وحی و خرد: یادنامه علامه طباطبائی ره، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- مقدمی، سهراب، «علامه طباطبایی و انقلاب اسلامی»، فصلنامه ۱۵ خرداد،، دورۀ سوم، سال ۲۱، شمارۀ ۷۷ و ۷۸، پاییز و زمستان ۱۴۰۲ش.
- نرمافزر مجموعه آثار علامه طباطبایی. شامل ۸۶ عنوان از آثار علامه طباطبای، قم مرکز نور.
- هاشمی رفسنجانی، روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۶/۲/۱۳۶۹ش.
محمد رجائی نژاد