فخرالدین حجازی
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | فخرالدین حجازی |
| زادروز | بهمن ۱۳۰۸ |
| شهر تولد | سبزوار |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | ۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۶ |
| شهر درگذشت | تهران |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | بهشت زهرا |
| خویشاوند سرشناس | محمد حجازی (پدر) |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | نویسنده، سخنران، نماینده مجلس، آموزگار |
| اطلاعات سیاسی | |
| پستها | نماینده دورههای اول، دوم و سوم مجلس شورای اسلامی از تهران، مشاور وزیر علوم، مشاور فرهنگی دانشگاه شاهد |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | ادیب سبزواری، محمدتقی شریعتی |
فخرالدین حجازی (۱۳۰۸ـ۱۳۸۶ش)، مبارز، سخنران مذهبی و انقلابی، نویسنده و برگزیدۀ نخستِ نخستین انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران از تهران و نیز نماینده تهران در دورههای دوم و سوم مجلس بود. او عاشق، دوستدار و از پیروان سرسخت امامخمینی بود.
زندگی
فخرالدین حجازی بهمن سال ۱۳۰۸ش در شهر سبزوار زاده شد.[۱] پدر او شیخ محمد حجازی از روحانیان سرشناس و مبارز شهر بود که بارها از برای ناسازگاری با برنامههای رضاشاه دستگیر و زندانی شده بود.[۲]
او دانشاندوزی را از دبستان حاج ملاهادی سبزواری آغاز کرد. سال ۱۳۲۰ش وارد دبیرستان اَسرار گردید؛ اما پس از یکونیم سال از برای سختی زندگی و نیاز به درآمد، درس را رها کرد و وارد بازار کار شد. بااینحال از دانشاندوزی دست نکشید و پراکنده و شبانه درس خواند و دیپلم گرفت.[۳]
فخرالدین همزمان با فراگیری درسهای دولتی، علوم دینی را از سبزوار آغاز کرد و پس از ورود به مشهد، به تکمیل آن پرداخت.[۴] او در دوران دبستان مقدمات حوزه را نزد شیخحسن داورزنی فرا گرفت.[۵] و برخی دانشهای کهن، بهویژه ادبیات عرب را در سبزوار از ادیب سبزواری بهره برد.[۶] سپس در دانشگاه فردوسی مشهد رشته ادبیات خواند و مدرک کارشناسی گرفت و در مدرسههای سبزوار و مشهد به آموزگاری پرداخت.[۷]
حجازی که هنگام دانشجویی در درسهای اسلامی و تفسیر قرآن از محمدتقی شریعتی بهره میبرد، با پسرش علی شریعتی نیز آشنا،[۸] سپس در دانشکده ادبیات مشهد همکلاس شدند و با هم پیوند خوردند و دوستان بسیار نزدیکی شدند.[۹]
حجازی پس از ورود به دانشگاه نیز دانش حوزوی و دینی را رها نکرد؛ نزد عالمان پرآوازۀ مشهد دانشاندوزی کرد و در این زمینه نیز خوش درخشید؛[۱۰] اما هیچوقت لباس روحانیت نپوشید.[۱۱]
او از جوانی (سال ۱۳۲۶ش) با عضویت در انجمن تبلیغات اسلامی سبزوار کنشگریهای اجتماعی، سیاسی خود را آغاز کرد.[۱۲] کنشگریهای او در سه بخش بود؛ نویسندگی در نشریات، نگارش کتاب و سخنرانیها که از هر سه ابزار در راستای هدفهای دینی، اجتماعی و سیاسی بهره میبرد. در بخش نشریات فخرالدین حجازی از دورۀ جوانی در گردآوری، نگارش و پخش روزنامه در سبزوار کار میکرد. گاهی با برخی روزنامهها و مجلههای مشهد و تهران نیز همکاری میکرد. مقالههای تحلیلی و انتقادی وی در اسرار شرق، جلوه حقیقت و خراسان ازجمله آنهاست.[۱۳]
در بخش نگارش و چاپ و پخش کتاب، حجازی بر این باور بود که با کتاب و کتابفروشیهای روزآمد میتوان با گرایشهای افراطی چپ و ترجمههای نامناسب مبارزه کرد.[۱۴] آثار گوناگون حجازی در زمینه نگارش، ترجمه و متن سخنرانیهایش، همگی بر پایۀ نیازهای تاریخی، سیاسی و اجتماعی پدید آمدهاند.[۱۵] در همین راستا حجازی هنگامی که از برای فشارهای سیاسی و ممنوعیت سخنرانی بهناچار به تهران جابجا شد، با همکاری برخی دوستانش انتشارات بعثت را راهاندازی کرد.[۱۶]
از دیگر کنشگریهای حجازی، سخنرانیهای گیرا و آتشین او بوده است.[۱۷] او با پوشش کتوشلوار و کروات و گاهی تراشیدن ریش، شنوندگان بیشتری را جذب میکرد.[۱۸] و برخی مراجع و عالمان وقت نیز از او پشتیبانی میکردند.[۱۹] تاآنجاکه یک بار، هنگام ملاقات با امامخمینی در نجف، امام سفارش میکند که با همین لباس به تبلیغ و فعالیت بپردازد؛[۲۰] اما بودند روحانیان و منبریهایی که مخالف او بودند و منبر رفتن حجازی بدون لباس روحانیت را بر نمیتافتند.[۲۱] تاآنجاکه تلاش مرتضی مطهری، سیدصدرالدین جزایری و سیدمحمود طالقانی مشکل را حل نکرد.[۲۲] در این میان ساواک نیز میکوشید تا از این جرقههای اختلاف بهرهبرداری نماید.[۲۳]
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، فروشگاههای مذهبی، نوارهای سخنرانی حجازی را پخش میکردند و در گزارش ساواک، از نوارهای سخنرانی وی با عنوان «مضره» یاد شده است.[۲۴]
حجازی در درازنای مبارزههای سیاسی خود چندین بار ممنوعالمنبر، تبعید و دستگیر و زندانی شد. در دهۀ سی به گنبدکاوس تبعید شد.[۲۵] سال ۱۳۴۱ش به رشت، سپس با میانجیگری محمدهادی میلانی به تهران جابجا گردید.[۲۶] سال ۱۳۵۰ش دستگیر و زندانی شد.[۲۷] پس از آزادی، دوباره سال ۱۳۵۳ش دستگیر و زندانی گردید.[۲۸] و برای بار چندم نیز 15 مهر ۱۳۵۶ به همراه همسرش دستگیر و زندانی شدند.[۲۹]
با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، کنشگریهای تازۀ حجازی آغاز شد. سخنرانی در راستای استواری نظام نوپای جمهوری اسلامی، پیادهسازی آرمانهای انقلاب، امید دادن به مردم،[۳۰] سرکشی و بودن پیاپی در جبهههای جنگ،[۳۱] سفر به دیگر کشورها برای سخنرانی و شناساندن انقلاب[۳۲] ازجمله کنشگریهای وی بود.
حجازی دورهای هم در وزارت علوم مشاور وزیر بود. سپس مشاور فرهنگی دانشگاه شاهد شد و در گروه الهیات آن به تدریس پرداخت. وی برای یک عمر جهاد فرهنگی در سال ۱۳۸۲ نشان دولتی (درجه دو تعلیم و تربیت) دریافت کرد.[۳۳]
حجازی سرانجام ۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۶ در تهران درگذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.[۳۴]
امامخمینی و حجازی
با آغاز نهضت امامخمینی در سال ۱۳۴۱ش، حجازی که از نوجوانی در مشهد کنشگر اجتماعی و سیاسی بود.[۳۵] به صف مبارزه علیه حکومت پهلوی پیوست و با انقلابیان مشهد هماهنگ شد و همکاری کرد. پس از تبعید امامخمینی، سال ۱۳۴۷ش در نجف به دیدار ایشان شتافت.[۳۶] و رهنمود گرفت. فروردین ۱۳۵۷ برای درمان بیماری قلبی خود از کشور خارج شد؛ ولی در همان کشورهای اروپایی و آمریکا نیز سخنرانیهایش را برای دانشجویان ایرانی پی گرفت. این سفر چند ماهی به درازا انجامید و با رفتن امامخمینی به پاریس، وی نیز به دیدار ایشان رفت.[۳۷]
حجازی از دوستداران راستین امامخمینی بود. بهگونهای که گاهی برای بزرگی و شِکوه وی، واژگانی بهکار میبرد که نه دشمنانش تاب شنیدن آن را داشتند و نه خود امامخمینی. یکی از خاطرات حجازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دیدار خصوصیاش با امامخمینی بود. در این دیدار، حجازی شعری را که در ستایش بسیجیان سروده بود، خواند. امامخمینی از او پرسید در ازای این شعر چه هدیهای انتظار دارد. وی در پاسخ به هدیهای که دِعبل، شاعر عرب از امام رضا(ع) درخواست کرده بود، اشاره نمود. امامخمینی نیز فردای آن روز پیراهن خود را برای وی برای تحفه فرستاد. حجازی نیز وصیت کرد که از این پیراهن به عنوان کفنش استفاده کنند.[۳۸]
حجازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در دورههای نخست، دوم و سوم مجلس شورای اسلامی، نماینده تهران بود.[۳۹] در نخستین انتخابات رای نخست مردم تهران را آورد.[۴۰] برای همین به همراه همه نمایندگان به دیدار امامخمینی میروند. در این دیدار حجازی بهعنوان رأی نخست از تهران، سخنرانی کرد و سخنان خود را با عبارت «بأبی اَنت و امُی» آغاز کرد و به تجلیل از امامخمینی پرداخت که ایشان ناراحت شده و گفت:
«من خوف این را دارم که مطالبی که آقای حجازی فرمودند دربارۀ من، باورم بیاید. من خوف این را دارم که با این فرمایشات ایشان و امثال ایشان، برای من یک غرور و انحطاطی پیش بیاید.... من در عین حال که از آقای حجازی تقدیر میکنم که ناطق برومندی است و متعهد، لکن گله میکنم که در حضور من مسائلی که ممکن است من باورم بیاید، فرمودند».[۴۱]
برخی بر این گونه رفتار حجازی خرده گرفتند؛ اما ایشان با نگارش مقاله «دربار واتیکان» پس از سفر به واتیکان و دیدار با پاپ و دیدن قصر پرآوازۀ او، با اشاره به سادهزیستی امامخمینی، شخصیت وی را ستود و رفتار خود را درست انگاشت.[۴۲] دلدادگی حجازی به امامخمینی نه تنها در گفتار و سخنرانیهای، بلکه در استفتائات ایشان از امامخمینی نیز نمایان بود. چنانچه استفتائی را چنین آغاز میکند: «محضر مقدس حضرت امامخمینی، دامت برکاته، بنفسی أنت».[۴۳]
پانویس
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۳.
- ↑ جعفریان، «فخرالدین حجازی و فعالیتهای سیاسی ـ مذهبی او به روایت ساواک»، ص۲۲۸؛ بیهقی، دائرةالمعارف بزرگ سبزوار(آـ ژ)، ص۲۹۱.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۵ و۶.
- ↑ حزب جمهوری اسلامی، زندگینامه و اسامی کاندیداهای مورد تأیید حزب جمهوری اسلامی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی، ص۱۱۸.
- ↑ میقانی، یادنامه فخرِ دین، ص۹؛ پروینزاد، «کتابشناسی استاد فخرالدین حجازی»، ص۶.
- ↑ حجازی، فخرالدین حجازی نویسنده و زبان گویای ملت، ص۱.
- ↑ حجازی، فریاد بعثت، ص۶ و۷.
- ↑ حجازی، «آن نطق آتشین»، روزنامه شرق، ص۱ـ۲.
- ↑ پروینزاد، «کتابشناسی استاد فخرالدین حجازی»، ص۱۳.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت: فخرالدین حجازی به روایت اسناد ساواک، ص۱۴۱.
- ↑ تربتزاده، «مرد نطقهای آتشین»، روزنامه قدس، ص۱۲.
- ↑ حجازی، «توجه کنید»، روزنامه جلوه حقیقت، ش۲، ص۱؛ جعفریان، «فخرالدین حجازی و فعالیتهای سیاسی ـ مذهبی او به روایت ساواک»، ۲۲۸.
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۹۰۲؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۱۱.
- ↑ حجازی، استعمار آمریکا و حکومتها، ص۱۱.
- ↑ پروینزاد، «کتابشناسی استاد فخرالدین حجازی»، ص۱۸؛ میقانی، یادنامه فخرِ دین، ص۱۵ـ۲۲.
- ↑ حزب جمهوری اسلامی، زندگینامه و اسامی کاندیداهای مورد تأیید حزب جمهوری اسلامی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی، ص۱۱۸؛ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۴۵۲ـ۴۶۰.
- ↑ معلی، «طلیعه منبر»، کیهان فرهنگی، ص۴.
- ↑ امین و دیگران، «گفتگو: فرهنگ و انقلاب اسلامی»، فصلنامه اندیشه انقلاب اسلامی، ص۳۰۶.
- ↑ لنکرانی، «پنجرهای به گذشته بخشی از اسناد شیخ حسین لنکرانی»، ص۱۲۱؛ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۱۴۱.
- ↑ حجازی، امت و امامت، ص۶ـ۷.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۸۰ـ۸۵ و ۱۸۳ـ۱۸۴.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۵۵ و ۹۲.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۵۵ـ۹۲.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، شهید آیتالله حاج سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ص۵۸۳.
- ↑ تبریزی، «سیری در زندگی، مبارزات و خدمات استاد فخرالدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی.
- ↑ جعفریان، جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۹۰۳.
- ↑ قربی، سیدمحمدجواد، فخرالدین حجازی، تهران، سورۀ مهر، اول، ۱۴۰۳ش، ص۶.
- ↑ قربی، فخرالدین حجازی، ص۷.
- ↑ قربی، فخرالدین حجازی، ص۷.
- ↑ پروینزاد، «کتابشناسی استاد فخرالدین حجازی»، ص۱۸.
- ↑ عبدالعلیزاده، «مراسم تقدیر از استاد فخرالدین حجازی»، ص۲۲.
- ↑ قربی، فخرالدین حجازی، ص۸.
- ↑ زمانیان، زندگینامه سیاسی و فرهنگی فخرالدین حجازی، ص۱۰۰ـ۱۰۲.
- ↑ تبریزی، «سیری در زندگی، مبارزات و خدمات استاد فخرالدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت، ص۵۲.
- ↑ قربی، فخرالدین حجازی، ص۶.
- ↑ «مروری بر فعالیتها و آثار فخرالدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ «مروری بر فعالیتها و آثار فخرالدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ قربی، «حیات سیاسی و اجتماعی فخرالدین حجازی در روند انقلاب اسلامی»، ص۵ـ۲۶.
- ↑ بارسقیان، خطیبی که مقنن شد: فخرالدین حجازی منتخب اول تهران در ۵ مجلس اول»، ص۱۰.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۴۳.
- ↑ خسروشاهی، مبارزات سیاسی فخرالدین حجازی»، ص۶.
- ↑ امامخمینی، استفتائات امامخمینی، ج۴، ص۵۵۶.
منابع
- امامخمینی، استفتائات امامخمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امین، سیدحسین، قدیری ابیانه محمدحسن، یثربی سیدحسن، کرمانی طوبی، «گفتگو: فرهنگ و انقلاب اسلامی»، فصلنامه اندیشه انقلاب اسلامی، ش ۷ و ۸، پاییز و زمستان، ۱۳۸۲ش.
- بارسقیان، سرگه، خطیبی که مقنن شد: فخرالدین حجازی منتخب اول تهران در ۵ مجلس اول»، روزنامه اعتماد ملی، ش ۴۷۳، هفتم مهر ۱۳۸۶ش.
- بیهقی، محمود، دائرةالمعارف بزرگ سبزوار(آـ ژ)، سبزوار، انتشارات آژند، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- پروینزاد، شهلا، «کتابشناسی استاد فخرالدین حجازی»، کیهان فرهنگی، ش۲۲۴، خرداد ۱۳۸۴ش.
- تربتزاده، مجید، «مرد نطقهای آتشین»، روزنامه قدس، سال سیودوم، بیست و نهم، ض۸، اردیبهشت، ۱۳۹۸ش.
- جعفریان، رسول، «فخرالدین حجازی و فعالیتهای سیاسی ـ مذهبی او به روایت ساواک»، در مجموعه مقالات تاریخ اسلام و ایران (۱۳۸۳-۱۳۹۳)، به کوشش امیر قربانی، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، ۱۳۹۳ش.
- جعفریان، رسول، جریانها و سازمانهای مذهبی ـ سیاسی ایران از رویکار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی (سالهای ۱۳۵۷ ـ ۱۳۲۰)، تهران، نشر علم، سیزدهم، ۱۳۸۹ش.
- حجازی، فخرالدین، «آن نطق آتشین»، روزنامه شرق، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ش.
- حجازی، فخرالدین، «توجه کنید»، روزنامه جلوه حقیقت، ش۲، نهم مرداد ۱۳۳۱ش.
- حجازی، فخرالدین، استعمار آمریکا و حکومتها، تهران، بعثت، ۱۳۹۴ش.
- حجازی، فخرالدین، امت و امامت، قم، دارالفکر، ۱۳۵۹ش.
- حجازی، فخرالدین، فخرالدین حجازی نویسنده و زبان گویای ملت، تهران، ستاد تبلیغاتی فخرالدین حجازی، بیتا.
- حزب جمهوری اسلامی، زندگینامه و اسامی کاندیداهای مورد تأیید حزب جمهوری اسلامی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی، تهران، انتشارات حزب جمهوری اسلامی، ۱۳۵۸ش.
- خسروشاهی، سیدهادی، «مبارزات سیاسی فخرالدین حجازی»، روزنامه اطلاعات، ۱۲ تیر ۱۳۸۶ش.
- عبدالعلیزاده، علی، «مراسم تقدیر از استاد فخرالدین حجازی»، کیهان فرهنگی، ش ۲۲۴، خرداد ۱۳۸۴ش.
- قربی، سیدمحمدجواد، «حیات سیاسی و اجتماعی فخرالدین حجازی در روند انقلاب اسلامی»، فصلنامه مطالعات تاریخی، سال ۲۰، ش۷۷، تابستان ۱۴۰۱ش.
- لنکرانی، حسین، «پنجرهای به گذشته بخشی از اسناد شیخ حسین لنکرانی» فصلنامه یاد، شماره ۱۰۳ و ۱۰۴، بهار و تابستان، ۱۳۹۱ش.
- مرکز بررسی اسناد تاریخی، شهید آیتالله حاج سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، تهران، انتشارات مرکز بررسی اسناد تاریخی، چ اول، ۱۳۸۸ش.
- مرکز بررسی اسناد تاریخی، فریاد بعثت: فخرالدین حجازی به روایت اسناد ساواک، تهران، وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۳ش.
- معلی، محمدعلی، «طلیعه منبر»، کیهان فرهنگی، ش ۲۲۷، خرداد ۱۳۸۴ش.
- میقانی، عباس، یادنامه فخرِ دین: به مناسبت اولین سالگرد درگذشت استاد فخرالدین حجازی، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت، ۱۳۸۷ش.
- «مروری بر فعالیتها و آثار فخرالدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- تبریزی، قاسم، «سیری در زندگی، مبارزات و خدمات استاد فخرالدین حجازی»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
محمد رجائی نژاد