فیض مقدس الهی
فیض مقدس الهی، به معنای تجلی الهی به حسب صفت ظاهریت و آخریت است که منزه از لواحق امکانی و موجب ظهور اشیاء خارجی است. امامخمینی در آثار خویش به فیض مقدس و نازل الهی پرداخته و برای آن ادله نقلی و عقلی اقامه نموده و فروعاتی بر آن مترتب ساخته است.
اهمیت و جایگاه فیض مقدس الهی
فیض مقدس در اصطلاح عرفانی به معنای تجلی الهی به حسب صفت ظاهریت و آخریت است که منزه از حالت امکانی و لواحق آن و موجب ظهور اشیاء و استعداد آنها در خارج میشود.[۱]
أهل معرفت با توجه به متون دینی و روایات درباره فیض مقدس الهی و فیض نازل رحمانی پرداخته و مباحثی چون تعینات خلقی، چگونگی تجلی حق در مراتب هستی و جریان آفرینش را مرتبط با فیض مقدس الهی دانستهاند.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به فیض مقدس و نازل الهی پرداخته و برای آن ادله عقلی و نقلی اقامه نموده و فروعاتی برآن مترتب ساخته است.[۳]
ادله بر فیض مقدس الهی
امامخمینی برای اثبات فیض نازل الهی از حضرت جمع احدی دو دلیل نقلی و عقلی اقامه کرده است:
دلیل نقلی
امامخمینی در آثار خویش کوشیده است فیض مقدس الهی را با برخی آیات الهی تطبیق و تفسیر کند، از جمله آیه «أنزل من السماء ماءً فسالت أودیة بقدرها فاحتمل السبیل زبداً رابیا».[۴] به اعتقاد امامخمینی این آیه در میان سریان و تطورات فیض مقدس نازل از رحمت الهی میباشد؛ زیرا این فیض مقدس الهی از ناحیه حق و مقام حضرت جمع به موجودات افاضه میشود، این فیض نازل در اصل از هر صورت و محدودیت و اندازه خالی است لکن در تنزل خود، محدود به حدود و متعین تعینات متکثر و قوابل ماهیات میگردد. این حقیقت رحمانی در هر موطنی به تمامه حضور دارد، یعنی فیض مقدس الهی در عالم عقل قابلیت آن را دارد که به تمامه حضور یابد. پس از عبور از عالم عقل و منازل عالم مثال و رسیدن به عالم ناسوت و طبیعت، به اندازهای که عالم ماده قابلیت آن را دارد، حضور دارد.
بنابراین، در این آیه مذکور، از حضرت جمع و هویت غیبی به سبب بلندی و علوّ مرتبه، و منزه بودن از تمامی نقایص و مبرّا بودنش از کثرات، به «آسمان» تعبیر فرموده و از تجلی حقتعالی در اجسام ممکنات و ظهورش در مظاهر موجودات از بلندترین نقاط عالم جبروت تا پایینترین مکانها عالم ناسوت، به «نزول» تعبیر فرموده و از فیض مقدس نازل از آسمان احدیت به زمینههای خلقی، به «آبی» که حیات اشیاء به آن است تعبیر شده و از پیکره ماهیات و شیئیت امور متعین به «رودها» و از اختلاف مراتب استعدادها و اختلاف جایگاههای قبول این آب به «قدر» تعبیر فرموده است. به اعتقاد امامخمینی، موجودات عالم هر کدام به مقدار ظرفیت و قابلیت استعداد خود از این فیض الهی و آب آسمانی بهره میگیرند. بنابراین، فیض واحد و مقدس الهی که در این منازل متعدد، نازل شده و در این اقامتگاههای مختلف اقامت گزیده، با تکثر آنها متکثر میشود و با تغییر آنها متغیر ومتطور و با تعین آنها متعین میشود. پس حقتعالی وحدت ذاتی آن فیض نازل و تکثر عرضی آن را در بستر ماهیات به بهترین و زیباترین بیان افاده فرموده است.[۵]
دلیل عقلی
امامخمینی بر اساس تشکیک خاصی معتقد است وجود، یک حقیقت بسیط سریانی و یکپارچه و به هم پیوسته است که مرتبه به مرتبه از اوج شدت در مرتبه اعلی به حضیض ضعف به هیولای اولی میرسد. در نظام عرفانی امامخمینی فقط یک ظهور و تجلی وجود دارد و کثرت مشهود در نظام هستی را ناشی از دو امر میداند، یکی تشکیک در همین ظهور واحد و دیگری اعیان و ماهیاتی که این ظهور واحد را میپذیرند؛ زیرا به حسب ماهیتهای مختلف نیز نوعی کثرت و تعدد در نظام هستی شکل میگیرد. از آنجا که در عرفان، وجود حقیقی منحصر در خداوند است؛ ازاینرو، فیض مقدس الهی و رحمانی، ظهور و تجلی و اضافه اشراقی است که بر اساس قاعده الواحد، وحدانی در همه تعینات سریان دارد و نسبت مظاهر با فیض الهی، نسبت تعینات با متعین است؛ زیرا نفس رحمانی و فیض مقدس، ماده اصلی صور است که در تعینات متکثره عالم، از آن شکل میگیرد و متعین و متصور میشوند. بنابراین، نحوه وجودی فیض اطلاقی همان اطلاق و ارسال و سریان در مراتب خواهد بود، حقیقتی وحدانی که در عین حال ساری در مراتب هستی است که از این فیض به واحد ساری تعبیر میشود.[۶]
ولایت و نبوت فیض مقدس الهی
به اعتقاد امامخمینی اقتضائات حقایق اسمایی و اعیانی موجود در تعین ثانی، توسط فیض مقدس در نشآت خارجی اظهار شده و به عرصه ظهور و تحقق عینی میرسد و مراتب عالم خارجی از عالم عقل تا عالم مثال و ماده، توسط فیض مقدس الهی از کمون عالم غیب بیرون آمده و تحقق عینی مییابند، ازاینرو، فیض مقدس با تحقق بخشیدن و کامل نمودن استعدادها و رساندن آنها به کمالات شایسته و مورد انتظار هریک، تحقق مییابد، البته اعطای اصل تحقق یک شیء، همان مقام رحمانیت که مقام بسط وجود و نیز مقام رحیمیت که مقام بسط کمال است، میباشد و این دو امر، توسط فیض مقدس رحمانی صورت میگیرد و موجودات عالم عینی به واسطه آن از اصل تحقق برخوردار شده و به کمالات متناسب با استعدادهای خود میرسند و از همین رو، به فیض مقدس، مقام رحمانیت و رحیمیت نیز گفته میشود. امامخمینی در توضیح نبوت فیض مقدس الهی از دو تعبیر «رسول غیبی» و «ولی غیبی» بهره میگیرد و بر این اعتقاد است که تعبیر رسول غیبی از آن جهت است که مشیت مطلقه فیض الهی، همان باطن کثرات خلقی است و در آن مقام است که سخنی از رسول ظاهری و نشأه مادی در میان نمیباشد. به باور امامخمینی، نخستین ایمان آورندگان به این رسول غیبی و ولیّ حقیقی در نشئه عینی و خارجی، اهل جبروت و عقول و مفارقات هستند؛ زیرا عالم عقل نزدیکترین عالم به فیض مقدس الهی میباشد، سپس از عقل اول اشیای دیگر به ترتیب نزولی از عالی به دانی و از بالا به پایین، به این رسول باطنی ایمان میآورند. امامخمینی یکی از معانی حدیث «آدم و من دونه تحت لوائی»[۷] را پیدایش همه اشیاء از فیض مقدس و پذیرش ولایت و نبوت فیض مقدس میداند.[۸]
پانویس
- ↑ قیصری، ص۶۵ و ۳۳۷؛ آملی، نقد النقود، ص۶۸۲؛ ابنترکه، شرح فصوص الحکم، ج۲، ص۷۳۴؛ فصوص الحکم، ج۲، ص۷۳۴.
- ↑ قونوی، رساله النصوص، ص۳۷؛ ابنترکه اصفهانی، تمهید القواعد، ص۱۴۱؛ شرح فصوص الحکم، ج۲، ص۷۳۴؛ فناری، مصباح الانس، ص۹۲؛ جامی، نقد النصوص، ص۴۲؛ فرغانی، مشارق الدراری، ص۱۴۶.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۵۳-۵۵، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۷۰؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الانس، ص۸۲ و۲۹۲؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۸۶-۸۹؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ رعد: ۱۷.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۸۶-۸۷؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۳۳۴-۳۳۵؛ اوج معرفت، ص۲۰۵.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۸۷-۸۸؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۳۳۵-۳۳۷؛ اوج معرفت، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ عوالی اللئالی، ج۴، ص۱۲۱)
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۶؛ مصباح الهدایه، ۵۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۳۲۴-۳۲۶.
منابع
- ابنابیجمهور، محمد، عوالی اللئالی، قم، مؤسسه سیدالشهداء، ۱۴۰۳ق.
- ابنترکه اصفهانی، صائنالدین، شرح فصوص الحکم، قم، بیدار، ۱۳۷۸ش.
- ابنترکه اصفهانی، صائنالدین، تمهید القواعد، تصحیح آشتیانی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ۱۳۵۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- آملی، حیدر، نقد النقود فی معرفة الوجود، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۴ش.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر،عروج، ۱۴۰۱ش.
- فرغانی، سعیدالدّین، مشارق الدراری، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۹ش.
- فناری، محمدبنحمزه، مصباح الانس، تهران ، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
- قونوی، صدرالدین، رسالة النصوص، مصر، منشاة المعارف، ۲۰۰۳م.
- قیصری، داوودبنمحمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلالالّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی