مشیت مطلقه
مشیت مطلقه، مبدأ و منشأ تمام موجودات است و هیچ چیز از دایره آن خارج نیست.
اهمیت و جایگاه مشیت مطلقه
مشیت در اصطلاح عرفانی به معنای اراده و خواست نامحدود و بی قید و شرط خداوند است که شامل تمام مخلوقات و پدیدهها میشود.[۱] مشیت مطلقه یکی از مباحث مهم فلسفی و عرفانی است، عرفا مشیت را به عنوان عنایت و علم ازلی خداوند در آثار خویش مطرح ساختهاند و به جایگاه، حقیقت و چگونگی صدور کثرت از حقتعالی پرداختهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث مشیت مطلقه، جایگاه، حقیقت و اسامی آن پرداخته است.[۳]
حقیقت مشیت مطلقه
مشیت مطلقه به سبب فنای در ذات احدی و اندکاک تام در حضرت الوهیت و استهلاکش در پرتو نور ربوبی حقتعالی، موجودی جدای از حضرت حق نیست بلکه هیچ نفسیت و ذاتیتی از خود ندارد و عین ظهور و تجلی و شأن واحد خداوند سبحان است. به اعتقاد امامخمینی مشت مطلقه به دلیل هویت ربطی و اشراقی خود در ذات حقتعالی فانی و مندک است و حقیقتی جز عین الربطی واضافه اشراقی ندارد. ازاینرو رابطه آن با تعینات خود نیز همان رابطه حقتعالی با آنهاست که نسبت به آنها تقدم بالحق دارد؛ یعنی مشیت مطلقه نسبت به تعینات آن، رابطه شأن و ذی الشأن و مقید و مطلق با یکدیگر دارند، در واقع تعینات، تجلیات مشیت مطلقه میباشند. امامخمینی مشیت مطلقه را ظلَ حضرت حق در عالم میداند که با امتداد و بسط خود، کثرات و تعینات را پدید میآورد. این واحد ساری الهی در همه اشیا ظهور یافته و به تناسب هر شیء و تعین و تکثر یافته است و در هر چیزی به حسب آن چیز ظهور مییابد، البته ظهور مشیت مطلقه در هر چیزی را باید به حسب آن چیز دانست نه به حسب نفس الامر؛ زیرا نفس الامرآن، امر واحدی است که هیچ تکثری پیدا نکرده و همچنان بر وحدت صرف خود باقی است. پس نور وجود و مشیت مطلقه اگر چه در مشبکهای ماهیات به رنگ و اندازههای گوناگون ظاهر میشود، امّا چون این تکثرها تنها به حسب آن مشبکهاست پس درباره مشیت مطلقه بحسب نفس الامر همچنان حکم وحدت برقرار است.
به اعتقاد امامخمینی این میشیت مطلقه دارای وحدت ذاتی حقیقی است که ظل وحدت حقه حقیقیه حقتعالی میباشد و به حسب ذات خود تکثیری نداشته و در حدّ ذات خود از جهات و حیثیات متعدد برخوردار نیست، بلکه حقیقتی واحدی از عرش تا فرش است و تکثر آن تنها به حسب تنزل آن در منازل تعینات است نه به حسب ذات..[۴]
اسامی دیگر مشیت مطلقه
امامخمینی با بیان اسامی مختلف مشیت مطلقه در حقیقت به اوصاف و ویژگیهای آن از جهات گوناگون اشاره کرده است، از جمله این اسامی:
حبل متین: مشیت مطلقه رشتهای استوار میان آسمان الهی و زمین خلقی است.
- عروة الوثقی: مشیت مطلقه دستاویزی محکم است که از آسمان واحدیت آویخته شده است.
- سبب متصل: مشیت مطلقه راه و وسیله اتصال آسمان و زمین است، مشیتی که خلقت با او شروع شده و به آن ختم میشود. از جمله استشهادی امامخمینی در این زمینه استناد به برخی فقرات زیارت جامعه کبیره است که در این فقرات به سریان مشیت مطلقه و سبب متصل بین اهل آسمان و زمین، اشاره دارد.[۵]
- حقیقت محمدی و علوی: مشیت مطلقه همان حقیقت محمدی و علوی است که خلیفه خداوند بر اعیان ماهیات و مقام ولایت مطلقه و اضافه اشراقی حق است که منوّرکننده سرزمین ظلمت و تاریکی است.[۶]
- فیض مقدس: یکی دیگر از نامهای مشیت مطلقه، فیض مقدس است. به اعتقاد امامخمینی فیض مقدس، وجود مستقلی در برابر حقتعالی ندارد، بلکه عین ربط و اضافه به ذات احدی و مستهلک و مندک در آن میباشد. البته مراد امامخمینی از مشیت مطلقه که بر فیض مقدس تطبیق کرده است، مشیت مطلقه فعلیه است نه مثبت مطلقه ذاتیه.[۷]
- آب حیات ساری: مشیت مطلقه آب حیات ساری در همه هستی است. این آب بسیار پاک است که هیچ یک از آلودگیها و تعینات و حجیب ظلمانی و زشتیهای امکانی آن را آلوده نمیکند. شاید مراد از آب در مانند آیه شریفه «وجعلنا من الماء کل شیءٍ حی»[۸] وجود منبسط که در اصطلاح عرفا از آن به نفس رحمانی تعبیر شده است، باشد.[۹]
- نور: مشیت مطلقه نور آسمانها و زمین است. مشیت مطلقه به نفس ظهورش، نور این آسمانها و زمین روشنیبخش عوالم خارجی میباشد. مشیت مطلقه به دلیل هویت ربطی و اشراقی خود در ذات حقتعالی فانی است. در نتیجه هویت او همان ظهور حق خواهد بود، پس خداوند است که در عوالم خلقی ظهور کرده است و اوست که نور این عوالم میباشد.[۱۰]
پانویس
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی الکلمات القرآن، ص۱۸۹؛ مسجد جامعی، پژوهشی در معارف امامیه، ج۱، ص۲۵۴.
- ↑ اخوان الصفاء، رسائل، ج۳، ص۵۱۸؛ ابنسینا، التعلیقات، ص۲۰؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۳۲۶؛ جندی، شرح فصوص الحکم، ص۲۳۵؛ ابنعربی، فصوص الحکم، ص۴۸، ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۷، ص۲۰۱.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۷-۱۸ و ۱۰۰؛ مصباح الهدایه، ص۴۵؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۰۸ و ۱۲۸؛ آداب الصلاة، ص۲۴۱؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۲۹-۱۳۰؛ سرّ الصلاة، ص۸۵.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۴۶-۴۹؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۹۸؛ شرح دعای سحر، ص۹۹-۱۰۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۴۲-۱۴۴.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۳۵؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۴۹-۵۰؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰؛ صاحبی اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۴۵-۱۴۶.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۰۸؛ مصباح الهدایه، ص۲۷؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۴۵؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۹۸-۱۹۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۸۳-۱۸۴.
- ↑ انبیا: ۳۰
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۵۳۸؛ سرّالصلاة، ص۴۱؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۴۷-۱۴۸.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۴۶-۴۷؛ شرح چهل حدیث، ص۵۹۸؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۴۸.
منابع
- ابنسینا، حسینبنعبدالله، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت، مکتب اعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- ابنعربی، محییالدین، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- اخوان الصفاء، رسائل اخوان الصفاء، تهران، نشر اسماعیل، ۱۳۹۶ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- جندی، مؤیدالدّین، شرح فصوص الحکم، تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۳ق.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- قیصری، داوودبنمحمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلالالّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- مسجد جامعی، علی، پژوهشی در معارف امامیه، تهران، نشر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۶ق.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
نویسنده: باقر صاحبی