مفقود الاثر

مفقود الاثر به کسی گفته می‌شود که مدتی طولانی غایب بوده باشد و خبری از زنده یا مرده بودنش وجود نداشته باشد. در فقه امامیه آمده است که تا زمان معلوم شدن حیات یا ممات مفقود الاثر، اموال او بین وراث تقسیم نمی‌شود. همچنین مشهور فقیهان گفته‌اند اگر زوجه شخص مفقود الاثر نفقه‌ای نداشته باشد و کسی را نداشته باشد که خرج او را دهد، وی می‌تواند به حاکم شرع رجوع کند و درخواست طلاق دهد. حاکم شرع نیز پس تعیین چهار سال برای پیدا شدن زوج، با اتمام این مدت، زن را از طرف زوج مفقود الاثر طلاق می‌دهد.

امام‌خمینی در باب حق زوجه برای طلاق از مفقود الاثر، با مشهور فقیهان هم‌نظر است. امام معتقد است در صورت غیبت شوهر، زن می‌تواند به محکمه شرعیّه شکایت کند و در این صورت حاکم شرع بعد از فحص (تا چهار سال با مراعات شرایط) زن را طلاق دهد.

تعریف و احکام

به فردی که از زمان غیبت او مدتی طولانی گذشته باشد و به هیچ وجه خبری از او نباشد، و زنده یا مرده بودنش معلوم نباشد غایب مفقودالاثر گفته می‌شود. در خصوص غایب مفقودالاثر، تا زمانی که حکم موت فرضی صادر نشده‌ است، زنده بودن او را استصحاب می‌کنند؛ یعنی زنده فرض می‌شود و احکام شخص زنده را بر وی مترتب می‌سازند؛ مگر اینکه خلاف آن ثابت یا اینکه حکم موت فرضی صادر شود. در فقه امامیه اموال غایب مفقود الاثر را تا زمان معلوم شدن حیات یا ممات نگهداری می‌کنند و بین وارث تقسیم نمی‌کنند تا درصورت برگشتن غایب مفقودالاثر اموالش به او تحویل داده شود. برخی نیز گفته‌اند پس از گذشت چهار سال از جستجو حکم به تقسیم اموال داده می‌شود.

همچنین عبارت مفقود الاثر برای شهیدان دفاع مقدس که اطلاعی از پیکرشان نیست بکار رفته می‌شود که با اصطلاح فقهی متفاوت است و احکام فقهی مفقود الاثر بر آن مترتب نمی‌شود.

حقوق زوجه مفقود الاثر

در فقه امامیه و قانون مدنی ایران زوجه شخص غایب مفقود الاثر دارای حقوقی از جمله: نفقه، مهریه، ارث و حق مراجعه به حاکم برای طلاق است. مشهور فقهای امامیه گفته‌اند اگر از غایب مفقود الاثر خبری باشد یا اینکه ولی‌ای داشته باشد که نفقه زوجه را بپردازد، زوجه اختیار طلاق ندارد. اما اگر خبری از غایب به دست نیاید، یا این که غایب ولی‌ای نداشته باشد، زن می‌تواند به حاکم رجوع کند و چهار سال صبر نماید تا اینکه همسرش پیدا شود. در صورت پیدا نشدن شوهر و انقضای مدت چهار سال حاکم زن را طلاق می‌دهد؛ سپس زن عده وفات نگه می‌دارد و بعد از آن می‌تواند ازدواج کند. همانگونه که فقها گفته‌اند این عده، عده طلاق اما به اندازه عده وفات می‌باشد. همچنین در صورتی که فردی به زوجه انفاق کند، وی حق درخواست انحلال نکاح را ندارد، بلکه باید وضعیت موجود را تحمل کند تا وضعیت همسرش روشن شود.

بنابراین اگر زوج مفقود الاثر باشد؛ به گونه‌ای که هیچ نشانه‌ای از مرگ و زندگی وی در میان نباشد و مالی نیز نداشته باشد که زن از آن ارتزاق کند و کسی نیز مخارج او را نپردازد، به قول مشهور، زن می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و درخواست طلاق کند. حاکم شرع از زمان درخواست زوجه ـ به منظور فحص و جست و جوی لازم از وضع زوج مفقود الاثر ـ چهار سال ضرب الاجل تعیین می‌کند و در این مدت هزینه زندگی زن را از بیت‌المال می‌پردازد. در صورت عدم دستیابی به زوج، ولیّ شوهر به دستور حاکم و در صورت نبودن ولیّ، خود حاکم او را طلاق می‌دهد و زن به مقدار عده وفات، عده نگه می‌دارد و پس از آن می‌تواند ازدواج کند. اما اگر خبر زنده بودن وِی درِیافت شود، همسرش باِید صبر کند؛ هرچند غیبت زوج به درازا بکشد. در این صورت، حاکم شرع نفقه زن را از مال شوهرش تأمین می‌کند و چنانچه وی مالِی نداشته باشد، کسی را نزد زوج می‌فرستد تا نفقه همسرش را از او مطالبه یا وی را بر آن مجبور کند و در صورت عدم امکان، نفقه زوجه را از بیت‌المال می‌پردازد.

فتوای امام‌خمینی درباره احکام مفقود الاثر

امام‌خمینی درباره حق طلاق زوجه‌ای که همسرش مفقود الاثر است و خبری از او نیست، مانند مشهور فقهای شیعه نظر داده‌اند. امام‌خمینی در کتاب تحریرالوسیله خود آورده که مردی که مفقود شود و فوت و حياتش معلوم نباشد، اگر مالى از او باقى مانده باشد كه براى زوجه‌اش خرج شود، يا اگر ولی‌ای داشته باشد كه امور او را سرپرستى نمايد و متصدى انفاق او شود، يا فردی باشد كه براى زوجه او خرج نمايد، واجب است كه زن صبر كند و انتظار بكشد تا اينكه فوت شوهر يا طلاق او را بداند. و اگر چنين نباشد، زن می‌تواند برای طلاق نزد حاكم شرع برود. و حاكم شرع به زن چهار سال مهلت مى‌دهد، سپس در اين مدت از مفقود الاثر تفحص مى‌شود پس اگر فوت و حيات او معلوم نشد چنانچه شخص غائب ولىّ داشته باشد، حاكم به او امر مى‌كند كه طلاق زن را بدهد و اگر ولى نداشته باشد، خود حاكم او را طلاق مى‌دهد، سپس چهار ماه و ده روز عده وفات مى‌گيرد.

بنابر بر فتوای امام‌خمینی، اگر زوجه و هر یک از کسانی که فقیر هستند و نفقه ایشان بر شخص مفقود الأثر واجب است، با مراجعه به حاکم شرع می‌توانند به مقدار نفقه از مال شخص مفقود الاثر استفاده نمایند، و غیر فقیر چنین حقی ندارد.