نزول قرآن
نزول قرآن، به معنای تنزل از مقامی عالی، بسیط و شریف به مقام دانی به نحو ظهور و نزول معنوی بر قلب پیامبر(ص) میباشد.
اهمیت و جایگاه نزول قرآن
نزول قرآن در اصطلاح قرآنی به معنای تنزل از مقامی عالی، بسیط به مقام دانی و ظهور آن بر قلب پیامبر(ص) میباشد.[۱] مفسران اسلامی با توجه به آیات الهی نظیر «الذی أنزل فیه القرآن هدی للناس»،[۲] «الله نزل احسن الحدیث کتاباً»،[۳] «نزل به الروح الامین علی قلبک لتکون من المنذرین»[۴] به بحث از نزول قرآن، چگونگی نزول، مدت نزول، تدریجی و دفعی بودن نزول و دیگر مباحث مربوط به نزول قرآن، پرداختهاند.[۵]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث حقیقت نزول، چگونگی آن، تدریجی و دفعی، فاعل و قابل نزول پرداخته است.[۶]
حقیقت نزول قرآن
مفسران اسلامی درباره حقیقت نزول قرآن از واژههایی چون نزول روحانی، نزول حقیقی و نزول مقامی بهره بردهاند و معتقدند نزول و تنزیل قرآن از مبدأ ربوبی به معنای نزول معنوی است؛ یعنی از مقام بالا و مقام ربّ به مقام پایین تنزل یافته است.[۷] برخی نیز معتقدند نزول قرآن ناظر به ظاهر آن است و باطن قرآن قابل نزول و تنزل نیست بلکه پیامبر(ص) با ترقی به مقامی میرسد که میتواند باطن قرآن را درک کند.[۸]
امامخمینی، نیز در بیان حقیقت نزول قرآن معتقد است. قرآن دو مرتبه دارد یکی مرتبه باطن و پیش از تنزل و دیگری مرتبه نزول قرآن. مرتبه پیش از تنزل کتابی تکوینی و از شئون ذاتی در حضرت واحدیت است و آن کلامی نفسی و ذاتی است و برای کسی جز ذات مبارک پیامبر(ص) حاصل نمیشود؛ امّا مرتبه نزول قرآن، همان قرآن تدوینی است که این مرتبه رقیقه و تنزل یافته از عوالم بالاتر میباشد که با هزاران حجاب تنزل یافته است.
به باور امامخمینی، اگر حقیقت قرآن با آن مرتبه باطنی خود بر آسمان دنیا نازل شود، همه چیز هلاک میشود. پس حقیقت قرآن قبل از نزول چیزی نیست که انسانها از آن سخن بگویند و بتوانند به آن دسترسی پیدا کنند بلکه معرفت انسانها به این قرآن نازل توسط پیامبر(ص) در قالب حروف میباشد.[۹]
امامخمینی، در بیان مراتب نزول قرآن معتقد است قرآن در هر مرتبهای نزولی و ظهوری دارد و این تنزل قرآن نوعی میل وجودی و رتبی است و هر مرتبه از عوالم وجود تناسبی دارد تا برسد به آخرین تنزل یعنی عالم ظلمانی؛ لذا قرآن از مقام اصلی خود، سرّ و سرّ مستر به سرّ است که تنزل کرده است.[۱۰]
نزول دفعی و تدریجی قرآن
در مورد نزول دفعی و تدریجی قرآن میان مفسران اسلامی اختلاف اقوال وجود دارد. برخی معتقدند ابتدا از لوح محفوظ و از آنجا به صورت دفعی بر آسمان دنیا و سپس به صورت تدریجی به مدت ۲۳ سال بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. در مقابل گروهی معتقدند در شب قدر بر جبرئیل و آنگاه به صورت تدریجی بر قلب پیامبر نازل شده است.[۱۱]
امامخمینی، درباره چگونی نزول قرآن با استناد به حدیث نزول دفعی قرآن بر رسول خدا(ص) در بیتالمعمور معتقد است قرآنی که به صورت دفعی نازل شده، همان قرآن در سرّ مکنون در نشئه علمیه است اما نزول تدریجی قرآن در مدت ۲۳ سال نتیجه ریاضت و سیر و سلوک پیامبر(ص) میباشد.[۱۲] در اندیشه امامخمینی، آنچه در نزولی دفعی بر قلب پیامبر نازل شده، قرآن ظاهری بین دو جلد نیست بلکه حقیقت قرآن است. ولی نزول تدریجی همان تفصیل حقیقت باطنی قرآن در طول ۲۳ سال میباشد.[۱۳]
فاعل و حامل نزول قرآن
اهل معرفت حامل و قابل نزول قرآن را پیامبر(ص) معرفی میکنند و معتقدند این پیامبر است که در پی سفر از عالم شهادت به عالم غیب هم فاعل نزول قرآن است و هم قابل و حامل آن میباشد.[۱۴]
امامخمینی، نیز فاعل و حامل نزول قرآن را شخص پیامبر میداند که در نزول قرآن نقش دارد؛ یعنی قلب نبوی مبدأ قرآن و نازلکننده جبرئیل است. ازاینرو فرشته وحی فقط نقش واسطه دارد.[۱۵] امامخمینی، معتقد است غیر از پیامبر(ص) و اهلبیت او، هیچ کس توان حمل ظاهر و باطن قرآن را ندارد؛ زیرا قلب پاکیزه نبی ختمی(ص) حامل قرآن است که جامع حقایق است.[۱۶]
پانویس
- ↑ حکیم، علوم القرآن، ص۲۵؛ طباطبائی، المیزان، ج۳ ص۸؛ مصطفوی، التحقیق فی الکلمات القرآن، ج۱۲، ص۸۸؛ امینی، وحی در ادیان آسمانی، ص۵۶۷.
- ↑ بقره: ۱۸۵.
- ↑ زمر: ۲۳.
- ↑ شعراء: ۱۹۳-۱۹۴.
- ↑ معرفت، علوم قرآنی، ص۴ و ۹؛ میرمحمدی، تاریخ و علوم قرآن، ص۵؛ سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۱۶۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ج۱، ص۳۶۵، ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۳-۳۴؛ ناصحیان، کاوشی نو در چگونگی نزول قرآن، ص۵۹-۶۰؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۴، ص۴۰۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة؛ ص۳۴۳، ۳۲۳-۳۲۱ و ۱۸۱؛ صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۹۱ و ۴۳۳؛ ج۱۸، ص۴۰۸؛ ج۱۹، ص۲۸۵؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الانس، ص۱۸۰ و ۳۷-۳۸؛ شرح دعای سحر، ص۵۷-۵۸؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۵۳-۳۵۴.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۲، ص۸۲-۸۳؛ طبا طبائی، المیزان، ج۲، ص۱۲، ج۸، ص۸۲؛ امینی، وحی در ادیان آسمانی، ص۵۶۷؛ جلالالدین، سیوطی الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۱۵؛ مصباح، قرآنشناسی ج۱، ص۳۲). ب
- ↑ جوادی آملی، قرآن در قرآن، ص۴۴.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۱-۱۸۳ و ۳۲۱؛ شرح دعای سحر، ص۵۷-۵۸؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سور حمد، ص۱۶۲؛ آداب الصلاة، ص۱۸۴ و ۳۲۲.
- ↑ سیوطی، الاتقان ج۱، ص۱۵۶-۱۵۷؛ الدر المنثور، ج۱، ص۱۸۹؛ زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ج۱۷، ص۴۹۰-۴۹۱؛ ج۱۹، ص۲۸۵؛ آداب الصلاة، ص۳۲۳ و ۳۴۳.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۱۶۲؛ آداب الصلاة، ص۳۴۳؛ میرعرب، علوم قرآن در اندیشه امامخمینی، ص۴۶- ۴۷.
- ↑ ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ص۳۵۵-۳۵۶، تفسیر القرآن الکریم، ج۶، ص۲۷۶؛ ج۷، ص۱۵۳؛ مفاتیح الغیب، ص۳۵-۳۶؛ الحکمة المتعالیه، ج۷، ص۲۵-۲۶؛ نظریه فلسفی وحی، ص۱۷۹ و ۳۰۱.
- ↑ امامخمینی، صحیفه، ج۱۹، ص۲۸۵، ج۲۰، ص۲۴۸؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۶۴؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۳۶-۳۷؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۳؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۲۸۰.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امینی، ابراهیم، وحی در ادیان آسمانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۷ش.
- جعفری، محمد، نظریه فلسفی وحی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۳۹۳ش.
- حکیم، محمدباقر، علوم القرآن، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۵ق.
- حلبی، علیبنابراهیم، السیرة الحلبیه، بیروت، دار الکتب العلمیة ۱۴۲۷ق.
- زرکشی، محمد، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۰ق.
- سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
- سیوطی، جلالالدین، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۲۱ق.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- مصباح، محمدتقی، قرآنشناسی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۴۰۰ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی الکلمات القرآن، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۸ش.
- معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، نشر التمهید، ۱۳۸۱ش.
- ملاصدرا محمدبنابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
- میرعرب، فرجالله، علوم قرآن در اندیشه امامخمینی، تهران، نشر، عروج، ۱۳۹۵ش.
- میرمحمدی زرندی، ابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۷ش.
- ناصحیان، علی اصغر، کاوشی نو در چگونگی نزول قرآن، مجله علوم و معارف قرآن، ۱۳۷۷ش.
نویسنده: باقر صاحبی