نماز حقیقی
نماز حقیقی نمازی که خالصانه برای خداوند باشد؛ یعنی انسان با تمام حقیقت قلبی خود به خداوند توجه کند و قلبش را از همه کثرات و تعینات نفسانی خالی و درک محضر حقتعالی کند.
اهمیت و جایگاه نماز حقیقی
نماز حقیقی در اصطلاح دینی و معرفتی، نمازی است که از روی آگاهی، خلوص و با درک صحیح از اسرار آن اقامه شود.[۱] اهل معرفت و علمای اخلاق در آثار خویش به اسرار و آداب نماز حقیقی پرداخته و نماز حقیقی را بهترین برنامه سلوکی و نابترین دستور سیر و سلوک به سوی خداوند میدانند و برای آن افزون بر جهات سلوکی، آثار فردی و اجتماعی فراوانی نیز بر شمردهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به نماز حقیقی، نقش آن و مؤلفههای نماز حقیقی پرداخته است.[۳]
مؤلفههای نماز حقیقی
اهل معرفت و علمای اخلاق برای رسیدن به نماز حقیقی و کشف اسرار و حقایق آن به برخی مؤلفههای نماز حقیقی در آثار خویش اشاره کردهاند.[۴] امامخمینی نیز در آثار خویش برای نماز حقیقی مؤلفههایی را برشمرده است از جمله:
- توجه به حقتعالی: یعنی انسان با تمام حقیقت قلبی و وجودیاش به خداوند توجه کند و قلب خود را از همه کثرات و تعلقات نفسانی خالی گرداند. به اعتقاد امامخمینی مراتب بالاتری نیز برای این توجه وجود دارد که مخصوص اولیای الهی است، نظیر توجه روحی و توجه سرّی در نماز.[۵]
- رسیدن به محضر حق: یکی دیگر از مؤلفههای نماز حقیقی، رسیدن نمازگزار به حضرت حق و درک محضر اوست. در نگاه امامخمینی همه عالم محضر حقتعالی است. ازاینرو در نظر ایشان رسیدن محضر حق در نماز، دارای دو قسم حضور است، عام و خاص، عام همان شرف حضور همگانی است در محضر ربوبی حق است؛ اما حضور خاص در نماز حقیقی میباشد.
- مناجات با خداوند: از جمله مؤلفههای نماز حقیقی تکلم و مناجات با خداوند است. به اعتقاد امامخمینی نمازگزار بر اثر معرفت توحیدی، خدای سبحان را در عمق دل خویش حاضر مییابد و با این حضور به احساس خاشعانه دست مییابد، خشوعی که حقیقت آن عبارت است از خضوع تام ممزوج با حبّ یا خوف که در این حالت خداوند را عظیم مییابد و خود را در برابر او عبد حقیر و ناچیز میشمارد. این حالت حبّی یا خوف هنگامی ظهور میکند که نمازگزار در تعامل قلبی با حقتعالی در مناجات قرار میگیرد و با او اُنس مییابد.[۶]
- عبودیت: از جمله مؤلفههای نماز حقیقی عبودیت و اظهار بندگی در برابر حقتعالی است. به اعتقاد امامخمینی همانگونه که انسان در ظاهر بندگی میکند و مدعی عبودیت است در سرّ نیز باید عبودیت کند تا عبودیت سری قلبی به اعمال جوارحی نیز سرایت کند و حقیقت عبودیت به جمیع اجزاء وجود ظاهری و باطنی، ساری شود.[۷]
- حضور قلب: روح نماز و حقیقت نماز منوط به حضور قلب میباشد و بدون آن هیچ ارزشی برای نماز نیست.[۸]
نقش نماز حقیقی
امامخمینی از جمله برکات نماز حقیقی را ذکر و یاد خدا و نقش بازدارندگی فرد و جامعه از فحشا و منکر میداند؛ البته نقش بازدارندگی نماز از فحشا و منکر مشروط به حضور قلب است و اینکه در باطن باید نوری روشن باشد که انسان را هدایت به عالم غیب کند و جلوه الهی پیدا کند تا از عصیان و نافرمانی رهایی یابد، به اعتقاد امامخمینی نقش نماز حقیقی انسانسازی است. کسی که نماز میخواند و اوامر الهی و سنن نبی را ادا میکند و با خشوع قلبی عبادت میکند از تصرفات شیطانی در ایمن است؛ زیرا ادای اوامر الهی با خشوع قلبی موجب قطع تصرفات شیطانی میشود. امامخمینی نقش نماز را در این میداند که اراده نفس قوی و نفس بر طبیعت و قوای آن چیره میشود و اراده نفس در مملکت بدن نافذ میگردد به گونهای که این قوا از اراده نفس تخلف نمیکنند، بلکه ممکن است به برکت نماز، شخص از این مرتبه بالاتر رفته ظاهر و باطنش تحت اراده خداوند قرار گیرد و قوای ملکوتی و ملکی نفس، جنود الهی شوند و این یکی از مراتب پایین فنای قوا و اراده عبد در اراده حقتعالی است. همچنین نقش دیگر نماز آن است که سبب طهارت و سلامت جامعه از فساد میگردد.[۹]
پانویس
- ↑ اوزجندی، مرتع الصالحین و زاد السالکین، ص۱۷۰؛ یزدانپناه آئین بندگی و دلدادگی، ص۱۳۵-۱۳۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۰۸؛ صدوق، علل الشرایع ج۲، ص۳۱۷؛ مطهری مجموعه آثار، ج۲۳؛ ص۵۳۰؛ جوادی آملی، رازهای نماز، ص۱۸-۲۴؛ یزدانپناه، آئین بندگی و دلدادگی، ص۲۱-۲۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۶۸؛ صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۹۲؛ سرّ الصلاة، ۱۵- ۱۸.
- ↑ طوسی، مصباح المجتهد و سلاح المتعبد، ج۱، ص۳۰-۳۵؛ ابن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص۱۰۱؛ کفعمی، البلد الأمین، ص۲۰۵؛ آملی، تفسیر المحیط الاعظم والبحر الخضم، ج۳، ص۴۷۷؛ یزدانپناه، آیین بندگی و دلدادگی، ص۱۳۶-۱۵۸.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۱۵-۱۱۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۳-۱۴.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۵۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۱ و ۴۱؛ سرّ الصلاة، ص۱۵-۱۸.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۲ و ۳۶۸؛ صحیفه امام، ج۱۲، ص۳۹۲؛ ج۱۳، ص۴۳۲.
منابع
- ابن طاووس، علیبنموسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، دفتر تبلیغات ۱۴۰۶ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- اوزجندی، ابومنصور، مرتع الصالحین و زاد السالکین، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳ش.
- آملی، حیدر، تفسیر المحیط الاعظم والبحر الخضم، قم، نشر نور علی نور، ۱۳۸۵ش.
- جوادی آملی، عبدالله، رازهای نماز، قم، نشر اسراء، ۱۳۹۲ش.
- حر عاملی، محمدبنحسن، وسایل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمدبنعلی، علل الشرایع، قم، کتاب فروشی داوری، بیتا.
- طوسی، محمدبنحسن، مصباح المجتهد و سلاح المتعبد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، ۱۳۸۹ش.
- یزدانپناه، یدالله، آئین بندگی و دلدادگی، قم، نشر، فردا، ۱۳۹۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی