وسوسه
وسوسه، القائات و خواطر شیطانی که انسان را به سمت کارهای زشت به نحو تدریج دعوت میکند. امامخمینی در مباحث اخلاقی خویش وسوسه را از امراض قلبی دانسته، به حقیقت، جایگاه، راههای نفوذ وسوسههای شیطانی و علاج آن پرداخته است.
اهمیت و جایگاه وسوسه
وسوسه در اصطلاح اخلاقی و دینی به معنای فکر و القائات درونی است که انسان را به سمت کارهای زشت و اندیشههای باطل دعوت میکند.[۱] قرآن کریم وسوسه شیطان و اطاعت آدم از وسوسه او را سبب رانده شدن حضرت آدم از بهشت میداند. علمای اخلاق با استناد به آیات الهی و روایات، به بحث از اهمیت و جایگاه، حقیقت، راههای نفوذ و درمان وسوسه مطالب فراوانی را بیان کردهاند.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث از حقیقت، جایگاه، راههای نفوذ شیطانی و درمان و علاج وسوسههای شیطان، پرداخته است..[۳]
راههای وسوسه شیطان
علمای اخلاق معتقدند آمادگی نفس و صفات شخصیتی کسب شده در درون انسان در پذیرش وساوس شیطان، اساسیترین عامل در ایجاد راههای نفوذ وسوسه شیطان و تقویت آن میباشد.[۴] امامخمینی نیز در آثار اخلاقی و عرفانی خویش به راههای وسوسه شیطان و نفوذ آن اشاره کرده است. امامخمینی در بیان راههای نفوذ وسوسههای شیطان، معتقد است قلب انسانی لطیفهای بین ملک و ملکوت است و مانند آینهای دو رویی است که یک روی آن صورغیبی منعکس و در رویی دیگر، صور دنیایی منعکس میشود. اگر توجه قلبی سوی عالم ماده و عالم دنیا باشد، موطن خیالهای فاسد و جایگاه القائات شیطانی خواهد بود و چون توجه به دنیا دارد، علاقه به آن تخیلات باطله پیدا کرده، افکار و تمایلات و رفتارهای شیطانی از قبیل وسوسه، شک، تردید، اوهام و خیالات باطله بر او غالب شده و آماده قبول وسواس شیطان و نفسانی میگردد.[۵]
امامخمینی معتقد است وسوسه از زیانبارترین امراض قلبی است، ازاینرو، ایشان با تأکید بر ضرورت شناخت و راههای نفوذ وسوسههای شیطانی، بر این باور است که انسان با عدم آگاهی از شیطان و نقشههای او در دام او میافتد و از سعادت ابدی محروم میماند. امامخمینی با دقیق و پیچیده دانستن راههای نفوذ وسوسههای شیطان، دوستی دنیا، ظواهر آن و حب نفس را از اموری میداند که موجب سلطه شیطان بر انسان و از بین رفتن ایمان میشود. این وسوسهها و القائات شیطانی و نفسانی منشاء تخیلات باطله و اوهام خبیثه شده و به نحوی، عزم و اراده انسان را تابع خود میکنند و در این صورت تمام اعمال قلبی و جوارحی انسان از سنخ اعمال شیطانی میشود. همچنین به اعتقاد امامخمینی غوطهور شدن در دنیا و هوسهای دنیوی و توجه به عالم طبیعت سبب نفوذ وسوسههای شیطانی بر قلب انسان میگردد..[۶] امامخمینی یأس و ناامیدی را از جنود شیطان و غرور را از دامهای شیطان و وسوسههای او میداند و معتقد است وسوسههای شیطان و نفوذ سلطه شیطان، دفعی و یکباره نیست بلکه وسوسههای شیطان به تدریج انسان را به گمراهی میکشاند و با آمیختن حق و باطل، انسان را به عنوان اطاعت الهی فریب میدهد؛ ازاینرو، از آنجا که گستره وسوسههای شیطان تا آخر عمر ادامه دارد، لازم است همیشه انسان مراقب وسوسهها و حیلههای شیطان باشد.[۷]
انواع وسوسه
امامخمینی برای وسوسه در نماز انواعی را برمی شمارد از جمله:
- وسوسه در نیت: به باور امامخمینی یکی از بدترین، فضیحترین و مضحکترین وسوسهها، وسوسه در نیّت است؛ زیرا اگر کسی بخواهد با تمام قوا قیام کند و در همه عمر به انجام یک امر اختیاری امتثال امر کند، بدون نیت ممکن نیست، حال اگر شخص مریض النفس و ضعیف العقل باشد، دیده میشود که در نماز مدتهای مدید خود را معطل میکند که نمازش را با نیت درست انجام دهد. در این حالت دچار وسوسههای متعدد از قبیل قطع نماز، ترک و فوت وقت آن میشود.[۸]
- وسواسی در رکعات نماز و قرائت نماز: که به واسطه تکرار و تغلیظ در ادای حروف، کشیدن مدّ «ولاالضالّین» بیش از اندازه و کج نمودن چشم و دهان و غیر آن است که آن در وقت ادای کلمات همه وسوسههای شیطانی و مصیبتی است که انسان را گرفتار میکند.[۹]
- وسوسه در طهارت و وضو: انسانی که میتواند با یک بار آب وضو بگیرد. در چندین مرحله و دفعات به شستن دست و صورت میپردازد، که در این حالت علاوه بر وسواسی، دچار بدعت و کار حرام شده و وضوی او باطل است و یا اینکه طهارت و غسل بدن به طور مکرر از تدلیسات و وسوسههای شیطان و تسویلات نفس انسان میباشد.[۱۰]
درمان و علاج وسوسه
علمای اخلاق برای رهایی از وسوسه شیطانی و درمان آن با توجه به متون دینی، راهکارهایی را ارائه دادهاند؛ نظیر ذکر خدا، استعاذه، انجام عمل عبادی و شناخت ماهیت گناه.[۱۱]امامخمینی نیز به راههای درمان و علاج وسوسههای شیطان اشاره کرده است از جمله:
- بیاعتنایی به وسوسههای شیطان: به باور امامخمینی این بیاعتنایی از معالجات مهمی است که در همه امراضی است که از القائات شیطان نظیر شک و شرک و وسوسه به کار میآید.[۱۲]
- استعاذه و تضرع: یعنی تضرع و زاری به درگاه حقتعالی و پناه بردن از شر وسوسههای شیطانی به ذات مقدس حق و از او مدد و یاری گرفتن است.[۱۳]
- تفکر: یکی از راههای علاج وسوسه، تفکر در اعمال و افعال است. به باور امامخمینی، خوب است انسان اعمال و افعالش از روی تفکر و تأمل باشد و فکر کند آیا این عملی که انجام میدهد مورد رضایت حقتعالی میباشد یا خیر و در صدد باشد که عمل خود را تصحیح کند تا مورد توجه حقتعالی باشد؛ زیرا بسیاری از افعال انسان و وسوسههایی که شامل او میشود در حالت غفلت و عدم تفکر رخ میدهد.[۱۴]
پانویس
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص۱۷۹؛ طباطبائی، المیزان، ج۳، ص۱۸۱-۱۸۲؛ ج۸، ص۴۴؛ قرشی، قاموس قرآن، ج۷، ص۲۱۹؛ راغب اصفانی، المفردات الفاظ القرآن، ص۸۶۹.
- ↑ رازی، تفسیر روض الجنان، ج۲، ص۴۷۶-۴۷۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۶۲۶؛ مکارم، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۱۹؛ نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص۱۷۹-۱۸۱؛ تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، ج۲، ص۱۷۸۴.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۶-۲۷؛ ۷۱، ۱۵۷-۱۵۹ و ۲۳۲؛ صحیفه امام، ج۱، ص۸؛ ج۲، ص۳۱۱، سرّالصلاة، ص۳۹؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۸؛ ج۳، ص۵۴۵؛ شرح چهل حدیث، ص۴۰۱-۴۰۸.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۲، ص۶۹۰؛ فتاحی، مراحل نفوذ شیطان، ص۱۹-۲۳؛ مکارم، تفسیر نمونه، ج۱، ص۵۷۴.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۹۹-۴۰۰.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۲-۱۳، ۴۸ و ۴۰۰؛ آداب الصلاة، ص۳۶ و ۷۶-۷۸؛ صحیفه امام، ج۲، ص۲۳؛ جهاد اکبر، ص۳۱ و ۵۴.
- ↑ شرح چهل حدیث، آداب الصلاة، ص۱۲۳؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۵۲؛ ۱۲۹-۱۳۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۵۷-۱۵۸؛ شرح چهل حدیث، ص۴۰۳.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۰۴؛ آداب الصلاة، ص۱۶۰.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۰۱-۴۰۳.
- ↑ فتاحی، مراحل نفود شیطان و راهکارهای مقابله با آن، ص۲۶-۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۷۹۰؛ مکارم، تفسیر نمونه، ج۷، ص۶۶، طباطبائی، المیزان، ج۸، ص۳۸۱؛ نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص۱۸۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۶۰.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۰۷.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۰۵-۴۰۶.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، جهاد اکبر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- تهانوی، محمد، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، بیروت، ناشرون، ۱۳۷۵ش.
- رازی، ابوالفتوح، تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، ۱۳۷۹ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالعلوم، ۱۳۷۹ق.
- فتاحیزاده، فتحیه، مراحل نفوذ شیطان و راه کارهای مقابله با آن بر مبنای تحلیل محتوای مضمونی خطبه قاصعه امام علی (ع)، فصلنامه علوی، ۱۴۰۰ش.
- قرشی، علیاکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- نراقی، مهدی، جامع السعادات، قم، قائم آل محمد، ۱۳۸۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی