ستاد تبلیغات جنگ: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ستاد تبلیغات جنگ'''، نهادی برای سیاست‌گذاری [[تبلیغات]] و اطلاع‌رسانی در [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]].

تبلیغات در جنگ، از عوامل تأثیرگذار در پیروزی و شکست است. به همین منظور ستاد تبلیغات جنگ، در سال ۱۳۶۰ تأسیس شد. هماهنگ‌سازی پخش اخبار جنگ و خنثی‌سازی تبلیغات [[دشمن]]، از مهم‌ترین کارهای ستاد بود. ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان [[قوای مسلح|نیروهای مسلح]] و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغی، نظارت بر پخش گزارش‌های جنگ، جنگ روانی علیه دشمن، جهت‌دهی به شعارها، جهت‌دهی به اخبار ناکامی‌ها و ایجاد آمادگی عمومی را بر عهده داشت.

[[امام‌خمینی]]، با تأکید بر اهمیت تبلیغات، که دنیا بر اساس آن حرکت می‌کند، سلاح تبلیغات، را برنده‌تر از [[ابزار جنگی|سلاح]] در میدان‌های جنگ می‌دانست. ایشان با اشاره به ضعف تبلیغات ایران به‌ویژه در حوزه تبلیغات جنگ، تأکید می‌کرد باید روحیه [[رزمندگان اسلام|رزمندگان]] را با تبلیغات درست تقویت کرد.

ستاد تبلیغات جنگ در مواقع حساس، اخبار جنگی را لحظه به لحظه به اطلاع امام‌خمینی می‌رساند.

به هر نوع ارتباط گفتاری، نوشتاری و رفتاری که برای نفوذ و تأثیرگذاری در عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شده باشد، تبلیغات گفته می‌شود {{ببینید|تبلیغات}}. ستاد تبلیغات جنگ، نهادی بود که برای نظارت بر پخش اخبار جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اطلاع‌رسانی مسائل و حوادث جنگ و خنثی‌کردن تبلیغات دشمن در [[سال ۱۳۶۰]] تأسیس شد.

از گذشته، کشورهای درگیر جنگ به تقویت نیروهای خود و تضعیف روحیه دشمن توجه داشته‌اند. پیش از [[میلاد مسیح(ع)]]، از روش‌های تبلیغاتی، برای شکست [[دشمن]] استفاده می‌شده‌است؛ ازجمله به جنگجویان سفارش می‌شده برای غلبه بر دشمن در جنگ‌های شبانه، مشعل برافروزند و برای سرگردانی دشمن از علایم مختلف استفاده کنند.<ref>بیگدلی، روش‌ها و تکنیک‌های متداول در جنگ تبلیغاتی، ۱۸۹.</ref> در [[قرآن کریم]] نیز به استفاده از تبلیغ روانی در جنگ‌های پیامبر اکرم(ص) با دشمنان اشاره شده‌است؛ ازجمله دربارهٔ [[جنگ بدر]] تصریح شده‌است که خداوند تعالی [[کافران]] را در رؤیا در چشم [[پیامبر اکرم(ص)]] و نیز در چشم مسلمانان هنگام نبرد اندک نشان داد؛ همچنین مسلمانان را در چشم کافران اندک نشان داد تا صحنه را ترک نکنند<ref>انفال، ۴۳–۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷/۲۳۵–۲۳۶.</ref>؛ چنان‌که به ترساندن مؤمنان از سوی دیگران اشاره شده‌است.<ref>آل عمران، ۱۷۳.</ref>

در جنگ‌های صدر اسلام، دو طرف برای تقویت روحیه نیروهای خود رجز می‌خواندند.<ref>منقری، وقعة صفین، ۲۸۹–۲۹۰؛ طوسی، الامالی، ۴.</ref> در [[جنگ احد]]، هواداران [[کفار قریش]]<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱/۱۲۲–۱۲۶.</ref> از همداستانی دشمنان علیه مسلمانان سخن گفتند<ref>آل عمران، ۱۷۳.</ref> و مسلمانان برای جلوگیری از هجوم سپاه [[قریش]] به [[مدینه]] و نشان‌دادن کثرت سپاه خود پس از این جنگ در پانصد نقطه آتش برافروختند.<ref>ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۲/۳۸.</ref> معبدبن‌ابی‌معبد خزاعی از مشرکان هم‌پیمان با پیامبر اکرم(ص) در دیدار با قریش از آمادگی مسلمانان برای رویارویی با آنان سخن گفت<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۴/۴۹–۵۰.</ref> و با این برنامه، حمله سپاه [[ابوسفیان]] به مسلمانان خنثی شد. در سال پنجم هجری در جریان [[جنگ خندق]] و محاصره مدینه، عوامل نفوذی کفار<ref>قمی، تفسیر القمی، ۲/۱۷۱–۱۸۸.</ref> برای درهم‌شکستن روحیه مسلمانان، دشمن را بزرگ جلوه می‌دادند.<ref>احزاب، ۱۳.</ref>

در دوره معاصر، در جنگ اول و دوم جهانی، دو طرف جنگ، برای پیروزی خود بر رقیبان، از موضوع تبلیغات بهره بردند<ref>مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۹۹.</ref>؛ چنان‌که در اواخر [[جنگ جهانی دوم]]، با وجود ویران‌شدن شهرهای [[آلمان]] به دست متفقین، روان‌شناسان پس از انجام تحقیقاتی دربارهٔ مردم و اسرای آلمان، به این نتیجه رسیدند که [در پرتوی تبلیغات هیتلر] نزدیک به پنجاه درصد مردم و نظامیان آلمانی، با اهداف هیتلر موافق بودند.<ref>منطقی، تهاجم تبلیغاتی، ۵۳.</ref>

در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران {{ببینید|جنگ تحمیلی}} نیز از تبلیغات استفاده شد. [[عراق]] افزون بر امکانات داخلی،<ref>ویسی، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند، ۳۸–۳۹؛ مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۱۰۷–۱۱۰.</ref> از رسانه‌های عربی و خبرگزاری‌های بین‌المللی برای اهداف و تقویت نیروهای خود بهره می‌گرفت.<ref>کریمیان و طباطبایی، تابناک.</ref>

ایجاد اختلاف میان [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[ارتش]]،<ref>ادیبی سده، جنگ ایران و عراق، ۱۱۸.</ref> پخش [[شایعه]] برای تضعیف روحیه [[رزمندگان]]،<ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲.</ref> ازجمله شایعه [[رحلت امام‌خمینی]]،<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۵۲.</ref> در شمار [[تبلیغات]] روانی دشمن بود. بسیاری از خبرگزاری‌های بزرگ جهانی، ازجمله سیستم تبلیغاتی [[آمریکا]] عمدتاً به نفع عراق موضع‌گیری می‌کردند.<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۶.</ref> گروه‌های [[ضدانقلاب]]، مانند سازمان خلق عرب و [[سازمان مجاهدین خلق]] در داخل کشور، برای تضعیف روحیه رزمندگان ایرانی در این ماجرا با عراق هم‌صدا بودند<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۱۱۳–۱۱۵؛ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۳۹–۲۴۰.</ref> {{ببینید|غائله خلق عرب|سازمان مجاهدین خلق ایران}}. ایران نیز تلاش داشت حقانیت خود و تجاوزگری رژیم عراق را به دنیا نشان دهد؛ اما به‌سبب پراکندگی نهادهای تبلیغی در اوایل جنگ، موفقیت چندانی کسب نکرد؛ از این‌رو ضرورت هماهنگی میان نهادهای مرتبط از سوی مسئولان ارشد شورای عالی دفاع احساس و سبب شد ستاد تبلیغات جنگ تأسیس شود.

پس از حمله عراق به ایران (۳۱ [[شهریور]] ۱۳۵۹)، در سال نخست جنگ، تمرکز مسئولان [[نظام اسلامی ایران]] و مردم بر چگونگی دفاع از کشور بود و به شیوه اطلاع‌رسانی و هماهنگی اخبار جنگ کمتر فکر می‌شد و ارتش و سپاه هر کدام به شکل جداگانه اخبار جنگ را منتشر می‌کردند.<ref>کریمیان و طباطبایی، تابناک.</ref> نهادهای تبلیغی دیگری، ازجمله واحد تبلیغات جبهه و جنگ قرارگاه‌ها، شورای هماهنگی تبلیغات،<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۳–۲۳۴.</ref> [[جهاد سازندگی]]،<ref>جهاد، ارگان جهاد سازندگی، ۶۷/۳۵.</ref> دفتر تبلیغات اسلامی {{ببینید|دفترتبلیغات اسلامی}} و [[ائمه جمعه]] نیز به فعالیت مشغول بودند؛ ولی بر اساس [[حکم امام‌خمینی]]، کلیه بیانیه‌ها و نوشته‌ها و اطلاع‌رسانی جنگ به شورای عالی دفاع واگذار شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳–۲۶۴.</ref> {{ببینید|شورای عالی دفاع ملی}}. این نهاد در صدد ساماندهی تبلیغات جنگ برآمد و با توجه به پیش‌قدمی و آمادگی و انسجام خبرگزاری پارس، وظیفه تدوین و پخش اخبار جنگ به آن واگذار شد.<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸–۹؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ، ۱۶۲–۱۶۳.</ref>

در جلسه ۲۵ [[اردیبهشت]] ۱۳۶۰ شورای عالی دفاع ملی، مقرر شد ستاد تبلیغات شورای عالی دفاع، از آن پس با عنوان ستاد تبلیغات جنگ در ارتباط با دفتر فرماندهی کل قوا در [[نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران]]، کار خود را ادامه دهد.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.</ref> ریاست ستاد به پیشنهاد [[سیدعلی خامنه‌ای]] از اعضای شورای عالی دفاع، بر عهده [[سیدکمال خرازی]]<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> و معاونت آن بر عهده حمید هوشنگی<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref> گذاشته شد. رئیس ستاد در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد.<ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲؛ خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>

[[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[ارتش]]، [[صدا و سیما]]، [[وزارت خارجه]]، [[وزارت ارشاد]]، [[خبرگزاری جمهوری اسلامی]]،<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> شورای عالی تبلیغات اسلامی، [[جهاد سازندگی]]، [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه (قم)]]، معاونت وزارت کشور و بعدها معاونت وزارت اطلاعات، اعضای اصلی این ستاد بودند<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> و [[سازمان تبلیغات اسلامی]] در تنظیم محورهای تبلیغی، با ستاد هماهنگی می‌کرد.<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> ستاد کمیته‌هایی، ازجمله کمیته جنگ روانی،<ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۴۹۵؛ نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۱.</ref> شورای اخبار جنگ<ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref> و مرکز اسناد تبلیغات جنگ<ref>داودی، همشهری.</ref> داشت. جلسه سردبیران مطبوعات از جلسات تابعه ستاد بود و افزون بر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، مدیر واحد مرکزی خبر و مدیر اخبار [[رادیو]] و [[تلویزیون]] و نمایندگانی از روزنامه‌های مطرح کشور در آن شرکت می‌کردند.<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref> مسئولیت نهایی پخش اخبار جنگ به حمید هوشنگی، گفتگو، هادی نژادحسینیان، احمد عزیزی و برخی افراد دیگر واگذار شد.<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref>

اخبار به صورت یک بسته خبری در اختیار اتاق اخبار قرار می‌گرفت و هر روز خبرها میان [[مطبوعات]] توزیع می‌شد.<ref>خرازی، سیدصادق، جماران.</ref> تولید محصولات هنری، مانند ادبیات منظوم، موسیقی (مارش نظامی) و سینمای دفاع مقدس با انگیزه جنگی، از اولویت‌های ستاد بود.<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۹.</ref> پخش اخبار مهم و حساس، مانند خبر صدور اعلامیه در مقابل تهدید امریکایی‌ها در جریان درگیری ایران و آمریکا در [[مهر]] ۱۳۶۶ با مشورت مسئولان انجام می‌گرفت.<ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۳۱۵.</ref> پس از واگذاری جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلّح از سوی امام‌خمینی به [[هاشمی رفسنجانی]] در سال ۱۳۶۷،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۶–۵۷.</ref> ستاد به صورت روزانه با فرماندهی جنگ در ارتباط بود و به‌ویژه در زمینه اخبار جنگ، با وی مشورت می‌کرد.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>

ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار و اطلاعات از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان [[نیروهای مسلح]] اعم از سپاه و ارتش و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیعی مانند [[صدا و سیما]]، روزنامه‌ها و وزارت خارجه را بر عهده داشت<ref>کریمان و طباطبایی، تابناک.</ref>؛ همچنین وظیفه انتشار و نظارت دقیق بر اخبار در روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون داخلی، جمع‌آوری اطلاعات و اخبار سری از عملیات‌های داخلی و برون‌مرزی از طریق تهیه فیلم و عکس، جمع‌آوری اسناد موجود جنگ، تهیه و ارسال اخبار و عکس برای دفترهای خبرگزاری پارس (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران) و [[سفارتخانه‌های ایران]] در خارج از کشور، دعوت از خبرنگاران رسانه‌های مهم دنیا برای حضور در عملیات‌های مهم جنگی و ساماندهی آنان، تشویق مردم برای حضور در جبهه‌های جنگ با بهره‌گیری روش‌های گوناگون تبلیغاتی بر عهده این ستاد بود.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> ستاد تبلیغات جنگ در ۲۵/۲/۱۳۶۰، طی اطلاعیه‌ای با تأکید بر لزوم هماهنگی اطلاعات و [[تبلیغات]] مربوط به [[جنگ]] و ضرورت آگاهی مردم از واقعیات جنگ از همه نهادها و سازمان‌ها درخواست کرد با این ستاد همکاری کنند و تأکید کرد همه اخبار و مسائل مربوط به جنگ باید از طریق این ستاد پخش شود.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.</ref> هدف تبلیغات در درجه نخست، تقویت روحیه و بسیج مردم برای حضور در جبهه‌ها، اطلاع مردم از واقعیت‌های جنگ، بازتاب مظلومیت مردم ایران و افشای جنایات دشمن در رسانه‌های خارجی و دفاع از حقوق ملت ایران در مجامع بین‌المللی بود.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مأموریت و ساختار ستاد تبلیغات جنگ پس از پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]] شورای امنیت تغییر کرد و به معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا منتقل شد و ریاست آن به عهده [[سیدمحمد خاتمی]] وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شد.<ref>خرازی، سیدکمال، اطلاعات؛ صفار هرندی، ۸.</ref>

 

== پانویس ==

 

== منابع ==

* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۵/۱/۱۳۶۴.

* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۷/۲/۱۳۶۴.

* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۴/۲/۱۳۶۴.

* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۱/۱/۱۳۶۵ و ۲۰/۵/۱۳۶۶ش.

* جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، شماره ویژه، گزارشی از فعالیت‌های پشتیبانی جنگ جهاد در هفته جنگ، آبان ۱۳۶۴ش.

* ویسی، مراد، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند (رسانه‌های جمعی عراق پس از رژیم بعث)، مجله سوره اندیشه، شماره ۳۱، ۱۳۸۶ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۰، عبور از بحران، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ‌ششم، ۱۳۷۸ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۱، پس از بحران، به اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۲، آرامش و چالش، به کوشش مهدی هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۳، به سوی سرنوشت، به کوشش محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۴، امید و دلواپسی، به اهتمام سارا لاهوتی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۶، دفاع و سیاست، به کوشش علیرضا هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

 

== پیوند به بیرون ==

سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/176/ ستاد تبلیغات جنگ]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۱۷۶–۱۸۴.

[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]

[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]]

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]