ستاد تبلیغات جنگ: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''ستاد تبلیغات جنگ'''، نهادی برای سیاست‌گذاری تبلیغات و اطلاع‌رسانی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران. ==معنی== به هر نوع ارتباط گفتاری، نوشتاری و رفتاری که برای نفوذ و تأثیرگذاری در عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شده باشد، تبلیغات گفته می‌...» ایجاد کرد)
 
 
(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''ستاد تبلیغات جنگ'''، نهادی برای سیاست‌گذاری تبلیغات و اطلاع‌رسانی در [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]].
[[پرونده:ستاد تبلیغات جنگ.jpg|بندانگشتی]]
==معنی==
'''ستاد تبلیغات جنگ'''، نهادی برای سیاست‌گذاری [[تبلیغات]] و اطلاع‌رسانی در [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]].
به هر نوع ارتباط گفتاری، نوشتاری و رفتاری که برای نفوذ و تأثیرگذاری در عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شده باشد، تبلیغات گفته می‌شود {{ببینید|تبلیغات}}. ستاد تبلیغات جنگ، نهادی بود که برای نظارت بر پخش اخبار جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اطلاع‌رسانی مسائل و حوادث جنگ و خنثی‌کردن تبلیغات دشمن در سال ۱۳۶۰ تأسیس شد.
==پیشینه==
از گذشته، کشورهای درگیر جنگ به تقویت نیروهای خود و تضعیف روحیه دشمن توجه داشته‌اند. پیش از [[میلاد مسیح(ع)]]، از روش‌های تبلیغاتی، برای شکست دشمن استفاده می‌شده است؛ ازجمله به جنگجویان سفارش می‌شده برای غلبه بر دشمن در جنگ‌های شبانه، مشعل‌ برافروزند و برای سرگردانی دشمن از علایم مختلف استفاده کنند <ref>بیگدلی، روش‌ها و تکنیک‌های متداول در جنگ تبلیغاتی ، ۱۸۹.</ref>. در [[قرآن کریم]] نیز به استفاده از تبلیغ روانی در [[جنگ‌های پیامبر اکرم(ص)]] با دشمنان اشاره شده است؛ ازجمله درباره [[جنگ بدر]] تصریح شده است که خداوند تعالی کافران را در رؤیا در چشم [[پیامبر اکرم(ص)]] و نیز در چشم مسلمانان هنگام نبرد اندک نشان داد؛ همچنین مسلمانان را در چشم کافران اندک نشان داد تا صحنه را ترک نکنند <ref>انفال، ۴۳ ـ ۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷/۲۳۵ ـ ۲۳۶.</ref>؛ چنان‌که به ترساندن مؤمنان از سوی دیگران اشاره شده است <ref>آل عمران، ۱۷۳.</ref>.


در [[جنگ‌های صدر اسلام]]، دو طرف برای تقویت روحیه نیروهای خود رجز می‌خواندند <ref>منقری، وقعة صفین ، ۲۸۹ ـ ۲۹۰؛ طوسی، الامالی، ۴.</ref>. در [[جنگ احد]]، هواداران [[کفار قریش]] <ref>قمی، تفسیر القمی،  ۱/۱۲۲ ـ ۱۲۶.</ref> از همداستانی دشمنان علیه مسلمانان سخن گفتند <ref>آل عمران، ۱۷۳.</ref> و مسلمانان برای جلوگیری از هجوم سپاه [[قریش]] به [[مدینه]] و نشان‌دادن کثرت سپاه خود پس از این جنگ در پانصد نقطه آتش برافروختند <ref>ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۲/۳۸.</ref>. معبدبن‌ابی‌معبد خزاعی از مشرکان هم‌پیمان با پیامبر اکرم(ص) در دیدار با قریش از آمادگی مسلمانان برای رویارویی با آنان سخن گفت <ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایه ، ۴/۴۹ ـ ۵۰.</ref> و با این برنامه، حمله سپاه [[ابوسفیان]] به مسلمانان خنثی شد. در سال پنجم هجری در جریان [[جنگ خندق]] و محاصره مدینه، عوامل نفوذی کفار <ref>قمی، تفسیر القمی،  ۲/۱۷۱ ـ ۱۸۸.</ref> برای درهم‌شکستن روحیه مسلمانان، دشمن را بزرگ جلوه می‌دادند <ref>احزاب، ۱۳.</ref>.
تبلیغات در جنگ، از عوامل تأثیرگذار در پیروزی و شکست است. به همین منظور ستاد تبلیغات جنگ، در سال ۱۳۶۰ تأسیس شد. هماهنگ‌سازی پخش اخبار جنگ و خنثی‌سازی تبلیغات [[دشمن]]، از مهم‌ترین کارهای ستاد بود. ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان [[قوای مسلح|نیروهای مسلح]] و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغی، نظارت بر پخش گزارش‌های جنگ، جنگ روانی علیه دشمن، جهت‌دهی به شعارها، جهت‌دهی به اخبار ناکامی‌ها و ایجاد آمادگی عمومی را بر عهده داشت.


در دوره معاصر، در جنگ اول و دوم جهانی، دو طرف جنگ، برای پیروزی خود بر رقیبان، از موضوع تبلیغات بهره بردند <ref>مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی ، ۹۹.</ref>؛ چنان‌که در اواخر [[جنگ جهانی دوم]]، با وجود ویران‌شدن شهرهای [[آلمان]] به دست متفقین، روان‌شناسان پس از انجام تحقیقاتی درباره مردم و اسرای آلمان، به این نتیجه رسیدند که [در پرتوی تبلیغات هیتلر] نزدیک به پنجاه درصد مردم و نظامیان آلمانی، با اهداف هیتلر موافق بودند <ref>منطقی، تهاجم تبلیغاتی ، ۵۳.</ref>.
[[امام‌خمینی]]، با تأکید بر اهمیت تبلیغات، که دنیا بر اساس آن حرکت می‌کند، سلاح تبلیغات، را برنده‌تر از [[ابزار جنگی|سلاح]] در میدان‌های جنگ می‌دانست. ایشان با اشاره به ضعف تبلیغات ایران به‌ویژه در حوزه تبلیغات جنگ، تأکید می‌کرد باید روحیه [[رزمندگان اسلام|رزمندگان]] را با تبلیغات درست تقویت کرد.


در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران {{ببینید|جنگ تحمیلی}} نیز از تبلیغات استفاده شد. [[عراق]] افزون بر امکانات داخلی <ref>ویسی، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند ، ۳۸ ـ ۳۹؛ مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی ، ۱۰۷ ـ ۱۱۰.</ref>، از رسانه‌های عربی و خبرگزاری‌های بین‌المللی برای اهداف و تقویت نیروهای خود بهره می‌گرفت <ref>کریمیان و طباطبایی، تابناک.</ref>.
ستاد تبلیغات جنگ در مواقع حساس، اخبار جنگی را لحظه به لحظه به اطلاع امام‌خمینی می‌رساند.


ایجاد اختلاف میان [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[ارتش]] <ref>ادیبی سده، جنگ ایران و عراق ، ۱۱۸.</ref>، پخش [[شایعه]] برای تضعیف روحیه [[رزمندگان]] <ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲.</ref>، ازجمله شایعه [[رحلت امام‌خمینی]] <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۵۲.</ref>، در شمار تبلیغات روانی دشمن بود. بسیاری از خبرگزاری‌های بزرگ جهانی، ازجمله سیستم تبلیغاتی [[امریکا]] عمدتاً به نفع عراق موضع‌گیری می‌کردند <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۶.</ref>. گروه‌های [[ضد انقلاب]]، مانند [[سازمان خلق عرب]] و [[سازمان مجاهدین خلق]] در داخل کشور، برای تضعیف روحیه رزمندگان ایرانی در این ماجرا با عراق هم‌صدا بودند <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۱۱۳ ـ ۱۱۵؛ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۳۹ ـ ۲۴۰.</ref> {{ببینید|خلق عرب؛ سازمان مجاهدین خلق ایران}}. ایران نیز تلاش داشت حقانیت خود و تجاوزگری رژیم عراق را به دنیا نشان دهد؛ اما به‌سبب پراکندگی نهادهای تبلیغی در اوایل جنگ، موفقیت چندانی کسب نکرد؛ از این‌رو ضرورت هماهنگی میان نهادهای مرتبط از سوی مسئولان ارشد شورای عالی دفاع احساس و سبب شد ستاد تبلیغات جنگ تأسیس شود.
== معنی ==
==ساختار، وظایف و اهداف==
به هر نوع ارتباط گفتاری، نوشتاری و رفتاری که برای نفوذ و تأثیرگذاری در عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شده باشد، تبلیغات گفته می‌شود {{ببینید|تبلیغات}}. ستاد تبلیغات جنگ، نهادی بود که برای نظارت بر پخش اخبار جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اطلاع‌رسانی مسائل و حوادث جنگ و خنثی‌کردن تبلیغات دشمن در [[سال ۱۳۶۰]] تأسیس شد.
پس از حمله عراق به ایران (۳۱ [[شهریور]] ۱۳۵۹)، در سال نخست جنگ، تمرکز مسئولان نظام اسلامی ایران و مردم بر چگونگی دفاع از کشور بود و به شیوه اطلاع‌رسانی و هماهنگی اخبار جنگ کمتر فکر می‌شد و ارتش و سپاه هر کدام به شکل جداگانه اخبار جنگ را منتشر می‌کردند <ref>کریمیان و طباطبایی، تابناک.</ref>. نهاد‌های تبلیغی دیگری، ازجمله واحد تبلیغات جبهه و جنگ قرارگاه‌ها، شورای هماهنگی تبلیغات <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۳ ـ ۲۳۴.</ref>، [[جهاد سازندگی]] <ref>جهاد، ارگان جهاد سازندگی ، ۶۷/۳۵.</ref>، دفتر تبلیغات اسلامی {{ببینید|دفترتبلیغات اسلامی}} و [[ائمه جمعه]] نیز به فعالیت مشغول بودند؛ ولی بر اساس [[حکم امام‌خمینی]]، کلیه بیانیه‌ها و نوشته‌ها و اطلاع‌رسانی جنگ به شورای عالی دفاع واگذار شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳ ـ ۲۶۴.</ref> {{ببینید|شورای عالی دفاع ملی}}. این نهاد در صدد ساماندهی تبلیغات جنگ برآمد و با توجه به پیش‌قدمی و آمادگی و انسجام خبرگزاری پارس، وظیفه تدوین و پخش اخبار جنگ به آن واگذار شد <ref>هوشنگی، گفتگو، ۸ ـ ۹؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ ، ۱۶۲ ـ ۱۶۳.</ref>.


در جلسه ۲۵ [[اردیبهشت]] ۱۳۶۰ شورای عالی دفاع ملی، مقرر شد ستاد تبلیغات شورای عالی دفاع، از آن پس با عنوان ستاد تبلیغات جنگ در ارتباط با دفتر فرماندهی کل قوا در [[نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران]]، کار خود را ادامه دهد <ref>جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.</ref>. ریاست ستاد به پیشنهاد [[سیدعلی خامنه‌ای]] از اعضای شورای عالی دفاع، بر عهده [[سیدکمال خرازی]] <ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> و معاونت آن بر عهده حمید هوشنگی <ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref> گذاشته شد. رئیس ستاد در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد <ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲؛ خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>.
== پیشینه ==
از گذشته، کشورهای درگیر جنگ به تقویت نیروهای خود و تضعیف روحیه دشمن توجه داشته‌اند. پیش از [[میلاد مسیح(ع)]]، از روش‌های تبلیغاتی، برای شکست [[دشمن]] استفاده می‌شده‌است؛ ازجمله به جنگجویان سفارش می‌شده برای غلبه بر دشمن در جنگ‌های شبانه، مشعل برافروزند و برای سرگردانی دشمن از علایم مختلف استفاده کنند.<ref>بیگدلی، روش‌ها و تکنیک‌های متداول در جنگ تبلیغاتی، ۱۸۹.</ref> در [[قرآن کریم]] نیز به استفاده از تبلیغ روانی در جنگ‌های پیامبر اکرم(ص) با دشمنان اشاره شده‌است؛ ازجمله دربارهٔ [[جنگ بدر]] تصریح شده‌است که خداوند تعالی [[کافران]] را در رؤیا در چشم [[پیامبر اکرم(ص)]] و نیز در چشم مسلمانان هنگام نبرد اندک نشان داد؛ همچنین مسلمانان را در چشم کافران اندک نشان داد تا صحنه را ترک نکنند<ref>انفال، ۴۳–۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷/۲۳۵–۲۳۶.</ref>؛ چنان‌که به ترساندن مؤمنان از سوی دیگران اشاره شده‌است.<ref>آل عمران، ۱۷۳.</ref>


[[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[ارتش]]، [[صدا و سیما]]، [[وزارت خارجه]]، [[وزارت ارشاد]]، [[خبرگزاری جمهوری اسلامی]] <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>، شورای عالی تبلیغات اسلامی، [[جهاد سازندگی]]، [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه (قم)]]، معاونت وزارت کشور و بعدها معاونت وزارت اطلاعات، اعضای اصلی این ستاد بودند <ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> و [[سازمان تبلیغات اسلامی]] در تنظیم محورهای تبلیغی، با ستاد هماهنگی می‌کرد <ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات .</ref>. ستاد کمیته‌هایی، ازجمله کمیته جنگ روانی <ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۴۹۵؛ نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی ، ۳۰۱.</ref>، شورای اخبار جنگ <ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref> و مرکز اسناد تبلیغات جنگ <ref>داودی، همشهری.</ref> داشت. جلسه سردبیران مطبوعات از جلسات تابعه ستاد بود و افزون بر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، مدیر واحد مرکزی خبر و مدیر اخبار [[رادیو]] و [[تلویزیون]] و نمایندگانی از روزنامه‌های مطرح کشور در آن شرکت می‌کردند <ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref>. مسئولیت نهایی پخش اخبار جنگ به حمید هوشنگی، گفتگو، هادی نژادحسینیان، احمد عزیزی و برخی افراد دیگر واگذار شد <ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref>.
در جنگ‌های صدر اسلام، دو طرف برای تقویت روحیه نیروهای خود رجز می‌خواندند.<ref>منقری، وقعة صفین، ۲۸۹–۲۹۰؛ طوسی، الامالی، ۴.</ref> در [[جنگ احد]]، هواداران [[کفار قریش]]<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱/۱۲۲–۱۲۶.</ref> از همداستانی دشمنان علیه مسلمانان سخن گفتند<ref>آل عمران، ۱۷۳.</ref> و مسلمانان برای جلوگیری از هجوم سپاه [[قریش]] به [[مدینه]] و نشان‌دادن کثرت سپاه خود پس از این جنگ در پانصد نقطه آتش برافروختند.<ref>ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۲/۳۸.</ref> معبدبن‌ابی‌معبد خزاعی از مشرکان هم‌پیمان با پیامبر اکرم(ص) در دیدار با قریش از آمادگی مسلمانان برای رویارویی با آنان سخن گفت<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۴/۴۹–۵۰.</ref> و با این برنامه، حمله سپاه [[ابوسفیان]] به مسلمانان خنثی شد. در سال پنجم هجری در جریان [[جنگ خندق]] و محاصره مدینه، عوامل نفوذی کفار<ref>قمی، تفسیر القمی، ۲/۱۷۱–۱۸۸.</ref> برای درهم‌شکستن روحیه مسلمانان، دشمن را بزرگ جلوه می‌دادند.<ref>احزاب، ۱۳.</ref>


اخبار به صورت یک بسته‌ خبری در اختیار اتاق اخبار قرار می‌گرفت و هر روز خبرها میان مطبوعات توزیع می‌شد <ref>خرازی، سیدصادق، جماران.</ref>. تولید محصولات هنری، مانند ادبیات منظوم، موسیقی (مارش نظامی) و سینمای دفاع مقدس با انگیزه جنگی، از اولویت‌های ستاد بود <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۹.</ref>. پخش اخبار مهم و حساس، مانند خبر صدور اعلامیه در مقابل تهدید امریکایی‌ها در جریان درگیری ایران و امریکا در [[مهر]] ۱۳۶۶ با مشورت مسئولان انجام می‌گرفت <ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۳۱۵.</ref>. پس از واگذاری جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلّح از سوی امام‌خمینی به [[هاشمی رفسنجانی]] در سال ۱۳۶۷ <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۶ ـ ۵۷.</ref>، ستاد به صورت روزانه با فرماندهی جنگ در ارتباط بود و به‌ویژه در زمینه اخبار جنگ، با وی مشورت می‌کرد <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>.
در دوره معاصر، در جنگ اول و دوم جهانی، دو طرف جنگ، برای پیروزی خود بر رقیبان، از موضوع تبلیغات بهره بردند<ref>مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۹۹.</ref>؛ چنان‌که در اواخر [[جنگ جهانی دوم]]، با وجود ویران‌شدن شهرهای [[آلمان]] به دست متفقین، روان‌شناسان پس از انجام تحقیقاتی دربارهٔ مردم و اسرای آلمان، به این نتیجه رسیدند که [در پرتوی تبلیغات هیتلر] نزدیک به پنجاه درصد مردم و نظامیان آلمانی، با اهداف هیتلر موافق بودند.<ref>منطقی، تهاجم تبلیغاتی، ۵۳.</ref>


ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار و اطلاعات از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان نیروهای مسلح اعم از سپاه و ارتش و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیعی مانند [[صدا و سیما]]، روزنامه‌ها و وزارت خارجه را بر عهده داشت <ref>کریمان و طباطبایی، تابناک.</ref>؛ همچنین وظیفه انتشار و نظارت دقیق بر اخبار در روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون داخلی، جمع‌آوری اطلاعات و اخبار سری از عملیات‌های داخلی و برون‌مرزی از طریق تهیه فیلم و عکس، جمع‌آوری اسناد موجود جنگ، تهیه و ارسال اخبار و عکس برای دفترهای خبرگزاری پارس (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران) و [[سفارتخانه‌های ایران]] در خارج از کشور، دعوت از خبرنگاران رسانه‌های مهم دنیا برای حضور در عملیات‌های مهم جنگی و ساماندهی آنان، تشویق مردم برای حضور در جبهه‌های جنگ با بهره‌گیری روش‌های گوناگون تبلیغاتی بر عهده این ستاد بود <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>. ستاد تبلیغات جنگ در ۲۵/۲/۱۳۶۰، طی اطلاعیه‌ای با تأکید بر لزوم هماهنگی اطلاعات و تبلیغات مربوط به [[جنگ]] و ضرورت آگاهی مردم از واقعیات جنگ از همه نهادها و سازمان‌ها درخواست کرد با این ستاد همکاری کنند و تأکید کرد همه اخبار و مسائل مربوط به جنگ باید از طریق این ستاد پخش شود <ref>جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.</ref>. هدف تبلیغات در درجه نخست، تقویت روحیه و بسیج مردم برای حضور در جبهه‌ها، اطلاع مردم از واقعیت‌های جنگ، بازتاب مظلومیت مردم ایران و افشای جنایات دشمن در رسانه‌های خارجی و دفاع از حقوق ملت ایران در مجامع بین‌المللی بود <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>.
در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران {{ببینید|جنگ تحمیلی}} نیز از تبلیغات استفاده شد. [[عراق]] افزون بر امکانات داخلی،<ref>ویسی، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند، ۳۸–۳۹؛ مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۱۰۷–۱۱۰.</ref> از رسانه‌های عربی و خبرگزاری‌های بین‌المللی برای اهداف و تقویت نیروهای خود بهره می‌گرفت.<ref>کریمیان و طباطبایی، تابناک.</ref>


امام‌خمینی در [[شهریور]] ۱۳۶۲، در جمع اعضای کمیته برگزاری مراسم سالگرد جنگ‏، ازجمله اعضای ستاد تبلیغات، با اشاره به جنایات بسیار [[صدام حسین]] به‌ویژه خسارت‌های روحی و مصیبت‌های واردشده برخانواده [[شهدا]]، آنان را به این نکته متوجه ساخت که [[ابرقدرت‌ها]] با همه توان در صدد نگه‌داشتن صدام حسین در مسند قدرت‌اند و با اشاره به جنایت‌های رژیم عراق در تبعید و کشتار علمای عراق، یادآور شد جنایت‌های جنگی وی را باید در حد توان به مردم جهان نشان داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۰ ـ ۱۳۱.</ref>. ایشان جنگ را به سبب بعد تبلیغاتی و معرفی اسلام به جهان، دارای برکت و عامل شناخت دوستان و دشمنان اسلام به مردم جهان خواند و دوباره از حاضران خواست [[جنایت‌های رژیم عراق]] و پشتیبانان جنایتکار وی را برای ثبت در تاریخ منعکس سازند و نیز از آنان خواست به قدرت‌های پشتیبان رژیم عراق ازجمله [[امریکا]] و [[فرانسه]] هشدار دهند در صورت ادامه کمک به وی دست آنان از نفت کوتاه خواهد شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۱.</ref>. ایشان در آستانه [[هفته جنگ]] در سال ۱۳۶۲، تأکید کرد برای مقابله با صدام که از پشتیبانی همه قدرت‌های جهانی برخوردار است، باید با استفاده از تبلیغات، ملت عراق را بیدار کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۷.</ref>.
ایجاد اختلاف میان [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[ارتش]]،<ref>ادیبی سده، جنگ ایران و عراق، ۱۱۸.</ref> پخش [[شایعه]] برای تضعیف روحیه [[رزمندگان]]،<ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲.</ref> ازجمله شایعه [[رحلت امام‌خمینی]]،<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۵۲.</ref> در شمار [[تبلیغات]] روانی دشمن بود. بسیاری از خبرگزاری‌های بزرگ جهانی، ازجمله سیستم تبلیغاتی [[آمریکا]] عمدتاً به نفع عراق موضع‌گیری می‌کردند.<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۶.</ref> گروه‌های [[ضدانقلاب]]، مانند سازمان خلق عرب و [[سازمان مجاهدین خلق]] در داخل کشور، برای تضعیف روحیه رزمندگان ایرانی در این ماجرا با عراق هم‌صدا بودند<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۱۱۳–۱۱۵؛ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۳۹–۲۴۰.</ref> {{ببینید|غائله خلق عرب|سازمان مجاهدین خلق ایران}}. ایران نیز تلاش داشت حقانیت خود و تجاوزگری رژیم عراق را به دنیا نشان دهد؛ اما به‌سبب پراکندگی نهادهای تبلیغی در اوایل جنگ، موفقیت چندانی کسب نکرد؛ از این‌رو ضرورت هماهنگی میان نهادهای مرتبط از سوی مسئولان ارشد شورای عالی دفاع احساس و سبب شد ستاد تبلیغات جنگ تأسیس شود.
==اهمیت و جایگاه تبلیغات جنگ==
تبلیغات در [[جنگ]]، از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیروزی و شکست است و تأثیربخشی آن سبب شده در جهان کنونی، جنگ روانی و تبلیغاتی یکی از چهار عنصر اصلی قدرت تعریف شود که در دوران جنگ و نیز [[صلح]] برای پشتیبانی از سیاست‌ها و افزایش احتمال پیروزی به کار گرفته می‌شود <ref>مصطفوی و دیگران، کلیات و مفاهیم جنگ روانی، ۲۸.</ref>.
امام‌خمینی، تبلیغات را موضوعی پراهمیت و حساس شمرده، بر آن است دنیا بر اساس تبلیغات حرکت می‌کند و آن قدری که دشمنان (اسلام و ایران) از حربه تبلیغات استفاده می‌کنند، از طریق دیگری استفاده نمی‏‌کنند. مسئولان کشور نیز باید به این مسئله اهمیت داده، از آن بیشتر و بهتر استفاده کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۳.</ref>. تبلیغات جنگی و ساماندهی آن برای امام‌خمینی، بسیار بااهمیت بود. ایشان سلاح تبلیغات، را برنده‌‏تر از کاربرد سلاح در میدان‌های جنگ می‌دانست و با اشاره به ضعف تبلیغات ایران به‌ویژه در حوزه تبلیغات جنگ، تأکید می‌کرد باید روحیه [[رزمندگان]] را با تبلیغات درست تقویت کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref>.


ستاد تبلیغات جنگ با [[امام‌خمینی]] در ارتباط بود و در مواقع حساس اخبار جنگی لحظه به لحظه به ایشان، [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] و دیگر مسئولان منتقل می‌شد <ref>خرازی، سیدصادق، مدیریت ارتباطات، ۲۹.</ref>. سیدکمال خرازی، به صورت متناوب، امام‌خمینی را در جریان امور جنگ قرار می‌داد <ref>خرازی، سیدصادق، مدیریت ارتباطات، ۲۹؛ خرازی، سیدصادق، جماران.</ref> و نیز همه‌ساله پیش از برگزاری [[هفته دفاع مقدس]]، امام‌خمینی رهنمودهایی درباره شیوه تبلیغات در جنگ را برای دست‌اندرکاران ستاد تبلیغات جنگ بیان می‌کرد و به اعضای ستاد و دیگر مخاطبان روحیه می‌داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref>. نوع کلمات و [[سخنرانی‌ها|سخنرانی‌های]] ایشان که معمولاً با مفاهیم معنوی همراه بود <ref>نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی ، ۳۰۶.</ref>، در جهت‌گیری مردم به جنگ مؤثر بود <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>.
== ساختار، وظایف و اهداف ==
پس از حمله عراق به ایران (۳۱ [[شهریور]] ۱۳۵۹)، در سال نخست جنگ، تمرکز مسئولان [[نظام اسلامی ایران]] و مردم بر چگونگی دفاع از کشور بود و به شیوه اطلاع‌رسانی و هماهنگی اخبار جنگ کمتر فکر می‌شد و ارتش و سپاه هر کدام به شکل جداگانه اخبار جنگ را منتشر می‌کردند.<ref>کریمیان و طباطبایی، تابناک.</ref> نهادهای تبلیغی دیگری، ازجمله واحد تبلیغات جبهه و جنگ قرارگاه‌ها، شورای هماهنگی تبلیغات،<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۳–۲۳۴.</ref> [[جهاد سازندگی]]،<ref>جهاد، ارگان جهاد سازندگی، ۶۷/۳۵.</ref> دفتر تبلیغات اسلامی {{ببینید|دفترتبلیغات اسلامی}} و [[ائمه جمعه]] نیز به فعالیت مشغول بودند؛ ولی بر اساس [[حکم امام‌خمینی]]، کلیه بیانیه‌ها و نوشته‌ها و اطلاع‌رسانی جنگ به شورای عالی دفاع واگذار شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳–۲۶۴.</ref> {{ببینید|شورای عالی دفاع ملی}}. این نهاد در صدد ساماندهی تبلیغات جنگ برآمد و با توجه به پیش‌قدمی و آمادگی و انسجام خبرگزاری پارس، وظیفه تدوین و پخش اخبار جنگ به آن واگذار شد.<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸–۹؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ، ۱۶۲–۱۶۳.</ref>


امام‌خمینی با اشاره به حمایت‌های قدرت‌های جهانی از [[رژیم عراق]] در جنگ، با تأکید بر ضرورت آگاه‌کردن مردم جهان از اهداف [[حزب بعث]]، یادآور شد در صورت تبلیغ دست‌اندرکاران [امور جنگ] درباره حمله عراق به ایران و جنایات رژیم عراق در حق مسلمانان، شرایط جهانی و موضع‌گیری‌های دولت‌ها در خصوص ایران متفاوت می‌شد. ایشان تبلیغات [[جمهوری اسلامی ایران]] درباره مواضع صادقانه خود را ضعیف می‌‌دانست و بر این باور بود که رژیم عراق با اعزام گروه‌های تبلیغی به کشورهای اسلامی و وارونه جلوه‌دادن ماجرای جنگ در جهان، ایران را شروع‌کننده جنگ معرفی کرد و مسئولان ایران نتوانستند واقعیت‌ها را چنان‌که هست به دنیا نشان دهند و با وجود روشن‌بودن تجاوز و حمله غافلگیرانه عراق به ایران، متجاوزبودن وی را به دنیا ثابت کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۶ ـ ۵۷.</ref>. ایشان در [[شهریور]] ۱۳۶۱، با امیددادن به پیروزی نزدیک مدافعان ایرانی بر متجاوزان بعثی، ‏لازم شمرد عموم مردم به‌ویژه [[دولت‌مردان]]، ‎‏[[گویندگان]]، [[نویسندگان]]، [[شاعران]] و [[هنرمندان]]، از نیروهای فداکار [نظامی] قدردانی کنند، و ضمن بیان مراحل پیروزی‏ حماسه‌آفرینان، پیامدهای مقاومت را با گفتار و نوشتار و کردار خود در هفته جنگ در معرض نمایش‎‏ گذارند. ایشان از مردم خواست به شکرانه پیروزی اسلام، حضور خود را در ‎‏صحنه جنگ اثبات کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲۰ ـ ۵۲۱.</ref>.
در جلسه ۲۵ [[اردیبهشت]] ۱۳۶۰ شورای عالی دفاع ملی، مقرر شد ستاد تبلیغات شورای عالی دفاع، از آن پس با عنوان ستاد تبلیغات جنگ در ارتباط با دفتر فرماندهی کل قوا در [[نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران]]، کار خود را ادامه دهد.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.</ref> ریاست ستاد به پیشنهاد [[سیدعلی خامنه‌ای]] از اعضای شورای عالی دفاع، بر عهده [[سیدکمال خرازی]]<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> و معاونت آن بر عهده حمید هوشنگی<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref> گذاشته شد. رئیس ستاد در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد.<ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲؛ خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>


امام‌خمینی خود نیز بسیار به امور [[جنگ تحمیلی]] و ابعاد مختلف آن اهتمام می‌ورزید و به‌ویژه در تأکید بر حضور مردم و نیروها و لزوم ایستادگی و فداکاری سخن می‌گفت، چنان‌که در شهریور ۱۳۶۳ در دیدار با اعضای کمیته برگزاری هفته جنگ، ازجمله ستاد تبلیغات جنگ، با اشاره به هجمه تبلیغاتی جهان علیه جمهوری اسلامی، یادآور شد مردم ایران با این اهداف بلند، باید خود را برای پیامدهای آن نیز آماده کنند، و با اشاره به مقاومت [[رسول خدا(ص)]] در جریان محاصره‌شدن در [[شعب ابی‌طالب]] و اهتمام به امر جهاد، حتی در بستر بیماری، مهم‌ترین مصداق پیروی از رسول اکرم(ص) را مبارزه برای حفظ اسلام خواند و تأکید کرد مردم باید برای نگهداشت [[آزادی]] و [[استقلال]]، ایستادگی کنند. ایشان با آرزوی موفقیت برای دست‌اندرکاران تبلیغات جنگ به آنان توصیه کرد تبلیغات آنها همیشه بر اساس صداقت بوده و باید همیشه مصالح ایران را در نظر بگیرند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۵۶ ـ ۵۷.</ref>. ایشان در چهارم [[فروردین]] ۱۳۶۵ در جمع [[مسئولان نظام]] بر وجوب دفاع از کشور و ضرورت حضور گسترده مردم در جبهه و توجه به روحیه رزمندگان تأکید کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۵ ـ ۲۷.</ref> و کمیته تبلیغات جنگ در این راستا از مردم خواست با حضور گسترده در جبهه، زمینه سقوط رژیم رژیم بعث را فراهم کنند <ref>جمهوری اسلامی، ۱۱/۱/۶۵، ۲.</ref>.
[[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[ارتش]]، [[صدا و سیما]]، [[وزارت خارجه]]، [[وزارت ارشاد]]، [[خبرگزاری جمهوری اسلامی]]،<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> شورای عالی تبلیغات اسلامی، [[جهاد سازندگی]]، [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه (قم)]]، معاونت وزارت کشور و بعدها معاونت وزارت اطلاعات، اعضای اصلی این ستاد بودند<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> و [[سازمان تبلیغات اسلامی]] در تنظیم محورهای تبلیغی، با ستاد هماهنگی می‌کرد.<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref> ستاد کمیته‌هایی، ازجمله کمیته جنگ روانی،<ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۴۹۵؛ نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۱.</ref> شورای اخبار جنگ<ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref> و مرکز اسناد تبلیغات جنگ<ref>داودی، همشهری.</ref> داشت. جلسه سردبیران مطبوعات از جلسات تابعه ستاد بود و افزون بر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، مدیر واحد مرکزی خبر و مدیر اخبار [[رادیو]] و [[تلویزیون]] و نمایندگانی از روزنامه‌های مطرح کشور در آن شرکت می‌کردند.<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref> مسئولیت نهایی پخش اخبار جنگ به حمید هوشنگی، گفتگو، هادی نژادحسینیان، احمد عزیزی و برخی افراد دیگر واگذار شد.<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref>
==کارنامه ستاد==
نظارت و هدایت اطلاع‌رسانی جنگ هشت‌ساله عراق با ایران و ارائه تصویری روشن از دفاع [[رزمندگان اسلام]]، از مهم‌ترین کارهای ستاد بود <ref>اعتماد ملی، ۸.</ref>. این نهاد افزون بر هماهنگی دستگاه‌های تبلیغاتی با نیروهای مسلح و نیز هماهنگی میان رسانه‌های خبری و دیگر نهاد‌های مرتبط <ref>خرازی سیدکمال، اطلاعات.</ref>، فعالیت‌هایی به شرح ذیل به انجام رساند:
===نظارت بر پخش اخبار و گزارش‌های جنگ===
هماهنگ‌سازی پخش اخبار جنگ از رسانه‌ها از مهم‌ترین کارهای ستاد بود. پس از عملیات‌ نیز بعد از اطمینان از موفقیت آنها، ستاد اجازه می‌داد اخبار آن منتشر شود <ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۵۸ ـ ۵۹.</ref>. به همراه اخبار، تهیه فیلم عملیات و پخش آن از کارهای تبلیغاتی زمان جنگ بود <ref>بهادری و دیگران، ۲۰۷ ـ ۲۰۸؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref>. ستاد تبلیغات، گروهی تصویربردار بسیجی موسوم به «چهل شاهد» داشت که در طول جنگ توانستند مجموعه‌ای از فیلم و عکس درباره تحولات داخل جبهه تهیه کنند <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref>. فیلم عملیات موفقیت‌آمیز [[آزادی بستان]] در سال ۱۳۶۰ <ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۱.</ref>، مجموعه روایت فتح <ref>دهباشی، گفتگو ، ۱۰؛ احمد خمسه، سید اهل قلم ، ۶۵.</ref> و برخی فیلم‌های دیگر <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۵.</ref>، از مجموعه‌های باارزش مرتبط با جنگ بود.
===جنگ روانی علیه نیروهای دشمن===
عملیات روانی به سبب نشانه‌رفتن عقل، عقاید و روان رزمنده، مؤثرترین نوع تبلیغات است <ref>مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی ، ۹۴ و ۱۰۳.</ref>. در [[دفاع مقدس]] با استفاده از فرستنده‌های رادیویی، بلندگو و نشر اعلامیه، در صحنه‌های جنگ برابر نیروی‌های دشمن، تبلیغ می‌شد <ref>نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی ، ۳۰۲.</ref>. پخش [[پیام‌های امام‌خمینی]] در مواردی موجب پیوستن افرادی از ارتش عراق به لشکر [[جمهوری اسلامی ایران]] شد <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۲۵.</ref>. ستاد تبلیغات توطئه‌های دشمن علیه جمهوری اسلامی را نیز خنثی می‌کرد؛ ازجمله در مورد وارونه جلوه‌دادن ماجرای حمله اسرای بعثی به اسرای تواب در اردوگاه [[گرگان]] <ref>کیهان، روزنامه، شماره، ۲۰۹۳۳، ۹/۹/۱۳۹۳ش.</ref>. پس از آزادی بستان نیز عراق سعی کرد با تبلیغات منفی، شکست خود را پیروزی و پیروزی رزمندگان اسلام را شکست جلوه دهد تا آثار پیروزی را از میان ببرد <ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۶.</ref> که ستاد با پخش مستندات پیروزی، توطئه دشمن را از میان برد <ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۱.</ref>. عراقی‌ها با تطمیع فیلمساز ایتالیایی فیلمی با نام «شیرین و وحشی» با هدف نشان‌دادن بدرفتاری ایرانیان با اسرا ساختند. متخصصان ستاد تبلیغات جنگ با تحلیل اجزای فیلم و مصاحبه با اسیری که در فیلم ادعا شده بود تکه‌تکه شده است، ساختگی‌بودن آن را روشن و علیه فیلم‌ساز در دادگاه اقامه دعوا کرد <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>.


در حوزه تبلیغات خارجی نیز تلاش شد خبرنگاران خارجی با حضور در جبهه‌های جنگ، گزارش تهیه کنند <ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴؛ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۳۳ ـ ۳۴؛ جهاد ۲۴/۱۴.</ref>؛ ازجمله در [[عملیات فتح‌المبین]] <ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۹ ـ ۱۰.</ref>، در عملیات قادر <ref>هاشمی رفسنجانی، امید و دلواپسی، ۲۴۶.</ref> و در عملیات نصر ۷ <ref>جمهوری اسلامی، ۲۰/۵/۶۶، ۲.</ref>. بهره‌گیری از گزارش کارشناسان سازمان ملل در استفاده دشمن از سلاح شیمیایی و گزارش خبرنگاران خارجی از منطقه عملیاتی، آثار مثبتی داشت و رسانه‌های گروهی منطقه و بین‌المللی پس از انتشار گزارش سازمان ملل در استفاده عراق از [[سلاح شیمیایی]] در جنگ، آن را پوشش دادند <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۱۳۷ ـ ۱۳۹ و ۱۴۱ ـ ۱۴۴؛ جمهوری اسلامی، ۷/۲/۱۳۶۴، ۲.</ref>. ستاد در سال ۱۳۶۲، خبرنگاران را برای مشاهده جنایت‌های موشکی رژیم بعثی عراق به دزفول برد <ref>هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۵۰.</ref>.
اخبار به صورت یک بسته خبری در اختیار اتاق اخبار قرار می‌گرفت و هر روز خبرها میان [[مطبوعات]] توزیع می‌شد.<ref>خرازی، سیدصادق، جماران.</ref> تولید محصولات هنری، مانند ادبیات منظوم، موسیقی (مارش نظامی) و سینمای دفاع مقدس با انگیزه جنگی، از اولویت‌های ستاد بود.<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۹.</ref> پخش اخبار مهم و حساس، مانند خبر صدور اعلامیه در مقابل تهدید امریکایی‌ها در جریان درگیری ایران و آمریکا در [[مهر]] ۱۳۶۶ با مشورت مسئولان انجام می‌گرفت.<ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۳۱۵.</ref> پس از واگذاری جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلّح از سوی امام‌خمینی به [[هاشمی رفسنجانی]] در سال ۱۳۶۷،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۶–۵۷.</ref> ستاد به صورت روزانه با فرماندهی جنگ در ارتباط بود و به‌ویژه در زمینه اخبار جنگ، با وی مشورت می‌کرد.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>


فضای جنگ، خبرنگاران بیگانه را تحت تأثیر قرار می‌داد و در لابه‌لای گزارش‌ها اخباری به سود ایران بازتاب می‌یافت <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>؛ از این‌رو وضع تبلیغات ایران در جنگ به‌ویژه در خصوص به‌کارگیری سلاح شیمیایی از سوی عراق، خوب گزارش شده است <ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۴۳.</ref>؛ همچنین ستاد تبلیغات جنگ، اطلاعات موجود در نشریات جهان درباره جنگ را گرد‌آوری و ترجمه می‌کرد و در مرکز اسناد، بخشی را با عنوان «بانک اطلاعات» به وجود آورد <ref>داودی، همشهری.</ref>. اعزام مجروحان شیمیایی برای درمان به کشورهایی چون [[آلمان]] و [[انگلیس]]، علاوه بر درمان <ref>جمهوری اسلامی، ۲۵/۱/۱۳۶۴/۲؛ ۱۴/۲/۱۳۶۴، ۲.</ref>، به سبب تبلیغاتی نیز مؤثر بود <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref>. رژیم عراق در [[عملیات خیبر]] از سلاح شیمیایی استفاده کرد و با اعزام مجروحان ایرانی بمب‌های شیمیایی به [[اروپا]]، محافل غربی به جنایات این رژیم توجه نشان دادند <ref>هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۵۲۷.</ref>.
ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار و اطلاعات از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان [[نیروهای مسلح]] اعم از سپاه و ارتش و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیعی مانند [[صدا و سیما]]، روزنامه‌ها و وزارت خارجه را بر عهده داشت<ref>کریمان و طباطبایی، تابناک.</ref>؛ همچنین وظیفه انتشار و نظارت دقیق بر اخبار در روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون داخلی، جمع‌آوری اطلاعات و اخبار سری از عملیات‌های داخلی و برون‌مرزی از طریق تهیه فیلم و عکس، جمع‌آوری اسناد موجود جنگ، تهیه و ارسال اخبار و عکس برای دفترهای خبرگزاری پارس (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران) و [[سفارتخانه‌های ایران]] در خارج از کشور، دعوت از خبرنگاران رسانه‌های مهم دنیا برای حضور در عملیات‌های مهم جنگی و ساماندهی آنان، تشویق مردم برای حضور در جبهه‌های جنگ با بهره‌گیری روش‌های گوناگون تبلیغاتی بر عهده این ستاد بود.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> ستاد تبلیغات جنگ در ۲۵/۲/۱۳۶۰، طی اطلاعیه‌ای با تأکید بر لزوم هماهنگی اطلاعات و [[تبلیغات]] مربوط به [[جنگ]] و ضرورت آگاهی مردم از واقعیات جنگ از همه نهادها و سازمان‌ها درخواست کرد با این ستاد همکاری کنند و تأکید کرد همه اخبار و مسائل مربوط به جنگ باید از طریق این ستاد پخش شود.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.</ref> هدف تبلیغات در درجه نخست، تقویت روحیه و بسیج مردم برای حضور در جبهه‌ها، اطلاع مردم از واقعیت‌های جنگ، بازتاب مظلومیت مردم ایران و افشای جنایات دشمن در رسانه‌های خارجی و دفاع از حقوق ملت ایران در مجامع بین‌المللی بود.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>
===تبلیغ در میان نیروهای رزمنده===
هماهنگی در فرستادن مبلغان به‌ویژه روحانیان به [[جبهه]]، نمایش فیلم در جبهه و پادگان‌ها، تهیه خبرنامه ویژه برای فرماندهان <ref>داودی، همشهری.</ref>، پخش جزوه، کتاب [[دعا]] و بخش‌هایی از [[سخنان امام‌خمینی]] در جبهه‌ها <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۴.</ref>، ازجمله کارهای ستاد بود. در همین ارتباط طلاب و علمای حوزه‌ برای روحیه‌دادن به رزمنده‌ها و بیان معارف دینی و [[مسائل شرعی]] به جبهه می‌رفتند <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۶۸ ـ ۶۹ و ۷۲.</ref>. مضامین جنگ در قالب نمایشنامه در جبهه و اردوگاه‌های آوارگان و اردوگاه‌های اسرا و پس از جنگ برای حفظ آثار دفاع مقدس، اجرا می‌شد <ref>سقایان و حاصل‌پور، ارزیابی کمی و کیفی تولید «تئاتر دفاع مقدس» ، ۳۶ ـ ۳۸.</ref>. از دومین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ستاد تبلیغات جنگ هفته فیلم‌های دفاع مقدس را برگزار کرد <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۸۳ ـ ۲۸۷؛ هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۴۰.</ref> و امام‌خمینی برخی فیلم‌های مرتبط با جنگ و دفاع از کشور را مشاهده کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۹.</ref> و به ستایش حضور هنرمندان در جبهه‌‌ها پرداخت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۴۵ ـ ۱۴۶.</ref>.
===جهت‌دهی به شعارها و واژه‌های خاص===
شعارها در ایجاد فضای حماسی و هدایت افکار عمومی مؤثر بود. اصطلاح «[[جنگ ‌تحمیلی]]» <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۴۷.</ref> و واژه «[[دفاع مقدس]]» را ستاد ساخت <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۴۷.</ref> و امام‌خمینی بارها از واژه دفاع مقدس <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷، ۲۶۳؛ ۱۸/۵۶ و ۱۹/۳۵۹، ۴۹۶.</ref> و جنگ تحمیلی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۴۶ ـ ۲۴۷ و ۲۵۶.</ref> استفاده کرد. ستاد، وقت سقوط [[خرمشهر]] به سبب ایستادگی مدافعان، نام آن را خونین‌‌شهر گذاشت که در میان مردم تثبیت شد <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> و امام‌خمینی نیز این واژه را به کار برده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۰۷ و ۲۵۷.</ref>؛ همچنین طراحی نمادها، شعارها و نام‌گذاری عملیات‌ها و مقرهای نظامی، از دیگر کارهای ستاد تبلیغات جنگ بود <ref>یارنسب، میزگرد ، ۱۳۸.</ref>.
===ماندگارکردن فعالیت‌های رزمندگان===
ستاد در ماندگارسازی فعالیت‌های رزمندگان کارهای باارزشی انجام داد که انتشار کتاب و تمبر سرداران شهید دفاع مقدس <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۵۹ ـ ۲۶۰ و ۲۶۶ ـ ۲۷۰.</ref>، جمع‌آوری حوادث جنگ و خاطرات رزمندگان <ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref>، انتشار تصاویر دفاع مقدس <ref>اعتماد ملی، ۸.</ref>، برپایی نمایشگاه عکس‌های جبهه <ref>جمهوری اسلامی، ۱۱/۱/۱۳۶۵، ۱۲.</ref> و ایجاد موزه دفاع مقدس <ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۶۱ ـ ۲۶۴.</ref> از آن جمله‌اند. از ۳۱ [[شهریور]] تا ۵ [[مهر]]، هفته‌ای به نام [[هفته دفاع مقدس]] نام‌گذاری شد <ref>بهاری، گرامیداشت هفته دفاع مقدس ، ۲۰.</ref> و برنامه‌های تبلیغی بسیاری در چارچوب اهداف دفاع مقدس، با هماهنگی ستاد در این هفته انجام می‌شد <ref>جهاد، شماره ویژه، ۳ ـ ۵.</ref> و امام‌خمینی نیز رهنمودهایی در این ایام درباره جنگ و بزرگداشت این هفته می‌داد <ref> امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۳۸ و ۱۶/۵۲۱.</ref>. مسئولان کشور اعم از فرماندهان سپاه و ارتش، [[ائمه جمعه]] و مسئولان [[سازمان تبلیغات]]، با برپایی مجالس ویژه، درباره دفاع مقدس سخن می‌گفتند <ref>جمهوری اسلامی، ۵/۷/۱۳۶۲، ۲.</ref>.
===جهت‌دهی به اخبار ناکامی‌ها===
واقعیت‌های جنگ باید به مردم گفته می‌شد، ولی نباید موجب تخریب روحیه مردم <ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> و سوء استفاده دشمن <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۰.</ref> می‌گردید. بر همین اساس، ستاد، اخبار منفی را با ظرافت تنظیم و به مردم منتقل می‌کرد <ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۱؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ ، ۱۶۵.</ref>. امام‌خمینی نیز در آغاز جنگ به مطبوعات یادآور شد از نشر مطالبی که موجب تضعیف قوای مسلح می‌شود، خودداری کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲۸ ـ ۲۲۹.</ref>. سروده‌ها و نوحه‌های حبیب‌الله معلمی که [[صادق آهنگران]] <ref>وطن امروز، ۳/۷/۱۳۹۰ش ، ۷.</ref> آنها را می‌خواند، در برانگیختن شور حماسی رزمندگان مؤثر بود. امام‌خمینی نیز به آن توجه نشان داده است و به وی درباره سروده‌های غیر حماسی و گاه تضعیف‌کننده روحیه مردم تذکار ‌داده است <ref>آهنگران، روزنامه کیهان، شماره ۲۱۰۶۷، ۵/۳/۹۴ش ، ۳.</ref>؛ چنان‌که با وجود ضروری‌بودن اعلام جنایت‌های رژیم عراق، مصالح بالاتر ازجمله تضعیف‌نشدن روحیه ملی در نظر گرفته می‌شد <ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref>.
===ایجاد آمادگی عمومی===
در [[فروردین]] ۱۳۶۷ با اوج‌گیری تهدید‌های رژیم [[عراق]] به حمله شیمیایی به شهرهای ایران، مسئولان کشور تصمیم گرفتند مردم را برای این بحران احتمالی آماده کنند. ستاد تبلیغات جنگ شیوه‌نامه‌ای برای فعالیت رسانه‌ای هنگام حمله شیمیایی تهیه کرد <ref>موسوی خوانساری، روزنامه اعتماد ملی ، ۱۴.</ref> و آماده‌کردن فضای عمومی کشور و تضعیف‌نشدن روحیه مردم، برای پایان جنگ از کارهای سران قوا با حضور [[سیداحمد خمینی]] بود. جلسات گوناگونی در این جهت برای توجیه نخبگان، اعضای [[مجلس شورای اسلامی]]، [[مجلس خبرگان رهبری|خبرگان]]، [[استانداران]]، مجموعه‌ای از مدیران و اعضای دولت با شرکت نماینده ستاد تبلیغات جنگ تشکیل شد و ستاد نیز چگونگی اعلام خبر پایان جنگ را مدیریت و اطلاعیه آن را تنظیم کرد <ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref>.


مأموریت و ساختار ستاد تبلیغات جنگ پس از پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]] شورای امنیت تغییر کرد و به معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا منتقل شد و ریاست آن به عهده [[سیدمحمد خاتمی]] وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شد <ref>خرازی، سیدکمال، اطلاعات؛ صفار هرندی، ۸.</ref>.
[[امام‌خمینی]] در [[شهریور]] ۱۳۶۲، در جمع اعضای کمیته برگزاری مراسم سالگرد جنگ‏، ازجمله اعضای ستاد تبلیغات، با اشاره به جنایات بسیار [[صدام حسین]] به‌ویژه خسارت‌های روحی و مصیبت‌های واردشده برخانواده [[شهدا]]، آنان را به این نکته متوجه ساخت که [[ابرقدرت‌ها]] با همه توان در صدد نگه‌داشتن صدام حسین در مسند قدرت‌اند و با اشاره به جنایت‌های رژیم عراق در تبعید و کشتار علمای عراق، یادآور شد جنایت‌های جنگی وی را باید در حد توان به مردم جهان نشان داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۰–۱۳۱.</ref> ایشان جنگ را به سبب بعد تبلیغاتی و معرفی اسلام به جهان، دارای برکت و عامل شناخت دوستان و دشمنان اسلام به مردم جهان خواند و دوباره از حاضران خواست [[جنایت‌های رژیم عراق]] و پشتیبانان جنایتکار وی را برای ثبت در تاریخ منعکس سازند و نیز از آنان خواست به قدرت‌های پشتیبان رژیم عراق ازجمله [[آمریکا]] و [[فرانسه]] هشدار دهند در صورت ادامه کمک به وی دست آنان از نفت کوتاه خواهد شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۱.</ref> ایشان در آستانه [[هفته جنگ]] در سال ۱۳۶۲، تأکید کرد برای مقابله با صدام که از پشتیبانی همه قدرت‌های جهانی برخوردار است، باید با استفاده از [[تبلیغات]]، ملت عراق را بیدار کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۷.</ref>
==پانویس==
 
== اهمیت و جایگاه تبلیغات جنگ ==
تبلیغات در [[جنگ]]، از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیروزی و شکست است و تأثیربخشی آن سبب شده در جهان کنونی، جنگ روانی و تبلیغاتی یکی از چهار عنصر اصلی قدرت تعریف شود که در دوران جنگ و نیز [[صلح]] برای پشتیبانی از سیاست‌ها و افزایش احتمال پیروزی به کار گرفته می‌شود.<ref>مصطفوی و دیگران، کلیات و مفاهیم جنگ روانی، ۲۸.</ref>
امام‌خمینی، تبلیغات را موضوعی پراهمیت و حساس شمرده، بر آن است دنیا بر اساس تبلیغات حرکت می‌کند و آن قدری که دشمنان (اسلام و ایران) از حربه تبلیغات استفاده می‌کنند، از طریق دیگری استفاده نمی‌کنند. مسئولان کشور نیز باید به این مسئله اهمیت داده، از آن بیشتر و بهتر استفاده کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۳.</ref> تبلیغات جنگی و ساماندهی آن برای امام‌خمینی، بسیار بااهمیت بود. ایشان سلاح تبلیغات، را برنده‌تر از کاربرد سلاح در میدان‌های جنگ می‌دانست و با اشاره به ضعف تبلیغات ایران به‌ویژه در حوزه تبلیغات جنگ، تأکید می‌کرد باید روحیه [[رزمندگان]] را با تبلیغات درست تقویت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳–۱۱۴.</ref>
 
ستاد تبلیغات جنگ با [[امام‌خمینی]] در ارتباط بود و در مواقع حساس اخبار جنگی لحظه به لحظه به ایشان، [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] و دیگر مسئولان منتقل می‌شد.<ref>خرازی، سیدصادق، مدیریت ارتباطات، ۲۹.</ref> [[سیدکمال خرازی]]، به صورت متناوب، امام‌خمینی را در جریان امور جنگ قرار می‌داد<ref>خرازی، سیدصادق، مدیریت ارتباطات، ۲۹؛ خرازی، سیدصادق، جماران.</ref> و نیز همه‌ساله پیش از برگزاری [[هفته دفاع مقدس]]، امام‌خمینی رهنمودهایی دربارهٔ شیوه تبلیغات در جنگ را برای دست‌اندرکاران ستاد تبلیغات جنگ بیان می‌کرد و به اعضای ستاد و دیگر مخاطبان روحیه می‌داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳–۱۱۴.</ref> نوع کلمات و [[سخنرانی‌ها|سخنرانی‌های]] ایشان که معمولاً با مفاهیم معنوی همراه بود،<ref>نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۶.</ref> در جهت‌گیری مردم به جنگ مؤثر بود.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>
 
امام‌خمینی با اشاره به حمایت‌های قدرت‌های جهانی از [[رژیم عراق]] در جنگ، با تأکید بر ضرورت آگاه‌کردن مردم جهان از اهداف [[حزب بعث]]، یادآور شد در صورت تبلیغ دست‌اندرکاران [امور جنگ] دربارهٔ حمله عراق به ایران و جنایات رژیم عراق در حق مسلمانان، شرایط جهانی و موضع‌گیری‌های دولت‌ها در خصوص ایران متفاوت می‌شد. ایشان تبلیغات [[جمهوری اسلامی ایران]] دربارهٔ مواضع صادقانه خود را ضعیف می‌دانست و بر این باور بود که رژیم عراق با اعزام گروه‌های تبلیغی به کشورهای اسلامی و وارونه جلوه‌دادن ماجرای جنگ در جهان، ایران را شروع‌کننده جنگ معرفی کرد و مسئولان ایران نتوانستند واقعیت‌ها را چنان‌که هست به دنیا نشان دهند و با وجود روشن‌بودن تجاوز و حمله غافلگیرانه عراق به ایران، متجاوزبودن وی را به دنیا ثابت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۶–۵۷.</ref> ایشان در [[شهریور]] ۱۳۶۱، با امیددادن به پیروزی نزدیک مدافعان ایرانی بر متجاوزان بعثی، ‏لازم شمرد عموم مردم به‌ویژه [[دولت‌مردان]]، ‏[[گویندگان]]، [[نویسندگان]]، [[شاعران]] و [[هنرمندان]]، از نیروهای فداکار [نظامی] قدردانی کنند، و ضمن بیان مراحل پیروزی حماسه‌آفرینان، پیامدهای مقاومت را با گفتار و نوشتار و کردار خود در هفته جنگ در معرض نمایش گذارند. ایشان از مردم خواست به شکرانه پیروزی اسلام، حضور خود را در صحنه جنگ اثبات کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲۰–۵۲۱.</ref>
 
امام‌خمینی خود نیز بسیار به امور [[جنگ تحمیلی]] و ابعاد مختلف آن اهتمام می‌ورزید و به‌ویژه در تأکید بر حضور [[مردم]] و نیروها و لزوم ایستادگی و فداکاری سخن می‌گفت، چنان‌که در شهریور ۱۳۶۳ در دیدار با اعضای کمیته برگزاری هفته جنگ، ازجمله ستاد تبلیغات جنگ، با اشاره به هجمه تبلیغاتی جهان علیه جمهوری اسلامی، یادآور شد مردم ایران با این اهداف بلند، باید خود را برای پیامدهای آن نیز آماده کنند، و با اشاره به مقاومت [[رسول خدا(ص)]] در جریان محاصره‌شدن در [[شعب ابی‌طالب]] و اهتمام به امر جهاد، حتی در بستر بیماری، مهم‌ترین مصداق پیروی از رسول اکرم(ص) را مبارزه برای حفظ اسلام خواند و تأکید کرد مردم باید برای نگهداشت [[آزادی]] و [[استقلال]]، ایستادگی کنند. ایشان با آرزوی موفقیت برای دست‌اندرکاران تبلیغات جنگ به آنان توصیه کرد تبلیغات آنها همیشه بر اساس صداقت بوده و باید همیشه مصالح ایران را در نظر بگیرند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۵۶–۵۷.</ref> ایشان در چهارم [[فروردین]] ۱۳۶۵ در جمع [[مسئولان نظام]] بر وجوب دفاع از کشور و ضرورت حضور گسترده مردم در جبهه و توجه به روحیه رزمندگان تأکید کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۵–۲۷.</ref> و کمیته تبلیغات جنگ در این راستا از مردم خواست با حضور گسترده در جبهه، زمینه سقوط رژیم رژیم بعث را فراهم کنند.<ref>جمهوری اسلامی، ۱۱/۱/۶۵، ۲.</ref>
 
== کارنامه ستاد ==
نظارت و هدایت اطلاع‌رسانی جنگ هشت‌ساله عراق با ایران و ارائه تصویری روشن از دفاع [[رزمندگان اسلام]]، از مهم‌ترین کارهای ستاد بود.<ref>اعتماد ملی، ۸.</ref> این نهاد افزون بر هماهنگی دستگاه‌های تبلیغاتی با [[نیروهای مسلح]] و نیز هماهنگی میان رسانه‌های خبری و دیگر نهادهای مرتبط،<ref>خرازی سیدکمال، اطلاعات.</ref> فعالیت‌هایی به شرح ذیل به انجام رساند:
 
=== نظارت بر پخش اخبار و گزارش‌های جنگ ===
هماهنگ‌سازی پخش اخبار جنگ از رسانه‌ها از مهم‌ترین کارهای ستاد بود. پس از عملیات نیز بعد از اطمینان از موفقیت آنها، ستاد اجازه می‌داد اخبار آن منتشر شود.<ref>هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۵۸–۵۹.</ref> به همراه اخبار، تهیه فیلم عملیات و پخش آن از کارهای تبلیغاتی زمان جنگ بود.<ref>بهادری و دیگران، ۲۰۷–۲۰۸؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref> ستاد تبلیغات، گروهی تصویربردار بسیجی موسوم به «چهل شاهد» داشت که در طول جنگ توانستند مجموعه‌ای از فیلم و عکس دربارهٔ تحولات داخل جبهه تهیه کنند.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref> فیلم عملیات موفقیت‌آمیز [[آزادی بستان]] در سال ۱۳۶۰،<ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۱.</ref> مجموعه روایت فتح<ref>دهباشی، گفتگو، ۱۰؛ احمد خمسه، سید اهل قلم، ۶۵.</ref> و برخی فیلم‌های دیگر،<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۵.</ref> از مجموعه‌های باارزش مرتبط با جنگ بود.
 
=== جنگ روانی علیه نیروهای دشمن ===
عملیات روانی به سبب نشانه‌رفتن عقل، عقاید و روان رزمنده، مؤثرترین نوع تبلیغات است.<ref>مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۹۴ و ۱۰۳.</ref> در [[دفاع مقدس]] با استفاده از فرستنده‌های رادیویی، بلندگو و نشر اعلامیه، در صحنه‌های جنگ برابر نیروی‌های دشمن، تبلیغ می‌شد.<ref>نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۲.</ref> پخش [[پیام‌های امام‌خمینی]] در مواردی موجب پیوستن افرادی از ارتش عراق به لشکر [[جمهوری اسلامی ایران]] شد.<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۲۵.</ref> ستاد تبلیغات توطئه‌های دشمن علیه جمهوری اسلامی را نیز خنثی می‌کرد؛ ازجمله در مورد وارونه جلوه‌دادن ماجرای حمله اسرای بعثی به اسرای تواب در اردوگاه [[گرگان]].<ref>کیهان، روزنامه، شماره، ۲۰۹۳۳، ۹/۹/۱۳۹۳ش.</ref> پس از آزادی بستان نیز عراق سعی کرد با تبلیغات منفی، شکست خود را پیروزی و پیروزی رزمندگان اسلام را شکست جلوه دهد تا آثار پیروزی را از میان ببرد<ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۶.</ref> که ستاد با پخش مستندات پیروزی، توطئه دشمن را از میان برد.<ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۱.</ref> عراقی‌ها با تطمیع فیلمساز ایتالیایی فیلمی با نام «شیرین و وحشی» با هدف نشان‌دادن بدرفتاری ایرانیان با اسرا ساختند. متخصصان ستاد تبلیغات جنگ با تحلیل اجزای فیلم و مصاحبه با اسیری که در فیلم ادعا شده بود تکه‌تکه شده‌است، ساختگی‌بودن آن را روشن و علیه فیلم‌ساز در دادگاه اقامه دعوا کرد.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>
 
در حوزه تبلیغات خارجی نیز تلاش شد خبرنگاران خارجی با حضور در جبهه‌های جنگ، گزارش تهیه کنند<ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴؛ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۳۳–۳۴؛ جهاد ۲۴/۱۴.</ref>؛ ازجمله در [[عملیات فتح‌المبین]]،<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۹–۱۰.</ref> در عملیات قادر<ref>هاشمی رفسنجانی، امید و دلواپسی، ۲۴۶.</ref> و در عملیات نصر ۷.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۰/۵/۶۶، ۲.</ref> بهره‌گیری از گزارش کارشناسان سازمان ملل در استفاده دشمن از سلاح شیمیایی و گزارش خبرنگاران خارجی از منطقه عملیاتی، آثار مثبتی داشت و رسانه‌های گروهی منطقه و بین‌المللی پس از انتشار گزارش سازمان ملل در استفاده عراق از [[سلاح شیمیایی]] در جنگ، آن را پوشش دادند.<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۱۳۷–۱۳۹ و ۱۴۱–۱۴۴؛ جمهوری اسلامی، ۷/۲/۱۳۶۴، ۲.</ref> ستاد در سال ۱۳۶۲، خبرنگاران را برای مشاهده جنایت‌های موشکی رژیم بعثی عراق به دزفول برد.<ref>هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۵۰.</ref>
 
فضای جنگ، خبرنگاران بیگانه را تحت تأثیر قرار می‌داد و در لابه‌لای گزارش‌ها اخباری به سود [[ایران]] بازتاب می‌یافت<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref>؛ از این‌رو وضع تبلیغات ایران در جنگ به‌ویژه در خصوص به‌کارگیری سلاح شیمیایی از سوی عراق، خوب گزارش شده‌است<ref>هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۴۳.</ref>؛ همچنین ستاد تبلیغات جنگ، اطلاعات موجود در نشریات جهان دربارهٔ جنگ را گردآوری و ترجمه می‌کرد و در مرکز اسناد، بخشی را با عنوان «بانک اطلاعات» به وجود آورد.<ref>داودی، همشهری.</ref> اعزام مجروحان شیمیایی برای درمان به کشورهایی چون [[آلمان]] و [[انگلیس]]، علاوه بر درمان،<ref>جمهوری اسلامی، ۲۵/۱/۱۳۶۴/۲؛ ۱۴/۲/۱۳۶۴، ۲.</ref> به سبب تبلیغاتی نیز مؤثر بود.<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref> رژیم عراق در [[عملیات خیبر]] از سلاح شیمیایی استفاده کرد و با اعزام مجروحان ایرانی بمب‌های شیمیایی به [[اروپا]]، محافل غربی به جنایات این رژیم توجه نشان دادند.<ref>هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۵۲۷.</ref>
 
=== تبلیغ در میان نیروهای رزمنده ===
هماهنگی در فرستادن مبلغان به‌ویژه [[روحانیت|روحانیان]] به [[جبهه]]، نمایش فیلم در جبهه و پادگان‌ها، تهیه خبرنامه ویژه برای فرماندهان،<ref>داودی، همشهری.</ref> پخش جزوه، کتاب [[دعا]] و بخش‌هایی از [[سخنان امام‌خمینی]] در جبهه‌ها،<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۴.</ref> ازجمله کارهای ستاد بود. در همین ارتباط [[طلاب]] و علمای حوزه برای روحیه‌دادن به رزمنده‌ها و بیان معارف دینی و [[مسائل شرعی]] به جبهه می‌رفتند.<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۶۸–۶۹ و ۷۲.</ref> مضامین جنگ در قالب نمایشنامه در جبهه و اردوگاه‌های آوارگان و اردوگاه‌های اسرا و پس از جنگ برای حفظ آثار دفاع مقدس، اجرا می‌شد.<ref>سقایان و حاصل‌پور، ارزیابی کمی و کیفی تولید «تئاتر دفاع مقدس»، ۳۶–۳۸.</ref> از دومین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ستاد تبلیغات جنگ هفته فیلم‌های دفاع مقدس را برگزار کرد<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۸۳–۲۸۷؛ هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۴۰.</ref> و امام‌خمینی برخی فیلم‌های مرتبط با جنگ و دفاع از کشور را مشاهده کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۹.</ref> و به ستایش حضور هنرمندان در جبهه‌ها پرداخت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۴۵–۱۴۶.</ref>
 
=== جهت‌دهی به شعارها و واژه‌های خاص ===
شعارها در ایجاد فضای حماسی و هدایت افکار عمومی مؤثر بود. اصطلاح «[[جنگ تحمیلی]]»<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۴۷.</ref> و واژه «[[دفاع مقدس]]» را ستاد ساخت<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۴۷.</ref> و امام‌خمینی بارها از واژه دفاع مقدس<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷، ۲۶۳؛ ۱۸/۵۶ و ۱۹/۳۵۹، ۴۹۶.</ref> و جنگ تحمیلی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۴۶–۲۴۷ و ۲۵۶.</ref> استفاده کرد. ستاد، وقت سقوط [[خرمشهر]] به سبب ایستادگی مدافعان، نام آن را [[خونین‌شهر]] گذاشت که در میان [[مردم]] تثبیت شد<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> و امام‌خمینی نیز این واژه را به کار برده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۰۷ و ۲۵۷.</ref>؛ همچنین طراحی نمادها، شعارها و نام‌گذاری عملیات‌ها و مقرهای نظامی، از دیگر کارهای ستاد تبلیغات جنگ بود.<ref>یارنسب، میزگرد، ۱۳۸.</ref>
 
=== ماندگارکردن فعالیت‌های رزمندگان ===
ستاد در ماندگارسازی فعالیت‌های رزمندگان کارهای باارزشی انجام داد که انتشار کتاب و تمبر سرداران شهید دفاع مقدس،<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۵۹–۲۶۰ و ۲۶۶–۲۷۰.</ref> جمع‌آوری حوادث جنگ و خاطرات رزمندگان،<ref>هوشنگی، گفتگو، ۸.</ref> انتشار تصاویر دفاع مقدس،<ref>اعتماد ملی، ۸.</ref> برپایی نمایشگاه عکس‌های جبهه<ref>جمهوری اسلامی، ۱۱/۱/۱۳۶۵، ۱۲.</ref> و ایجاد موزه دفاع مقدس<ref>خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۶۱–۲۶۴.</ref> از آن جمله‌اند. از ۳۱ [[شهریور]] تا ۵ [[مهر]]، هفته‌ای به نام [[هفته دفاع مقدس]] نام‌گذاری شد<ref>بهاری، گرامیداشت هفته دفاع مقدس، ۲۰.</ref> و برنامه‌های تبلیغی بسیاری در چارچوب اهداف دفاع مقدس، با هماهنگی ستاد در این هفته انجام می‌شد<ref>جهاد، شماره ویژه، ۳–۵.</ref> و امام‌خمینی نیز رهنمودهایی در این ایام دربارهٔ جنگ و بزرگداشت این هفته می‌داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۳۸ و ۱۶/۵۲۱.</ref> مسئولان کشور اعم از فرماندهان سپاه و ارتش، [[ائمه جمعه]] و مسئولان [[سازمان تبلیغات]]، با برپایی مجالس ویژه، دربارهٔ دفاع مقدس سخن می‌گفتند.<ref>جمهوری اسلامی، ۵/۷/۱۳۶۲، ۲.</ref>
 
=== جهت‌دهی به اخبار ناکامی‌ها ===
واقعیت‌های جنگ باید به مردم گفته می‌شد، ولی نباید موجب تخریب روحیه مردم<ref>خرازی، سیدکمال، تابناک.</ref> و سوء استفاده دشمن<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۰.</ref> می‌گردید. بر همین اساس، ستاد، اخبار منفی را با ظرافت تنظیم و به مردم منتقل می‌کرد.<ref>درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۱؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ، ۱۶۵.</ref> امام‌خمینی نیز در آغاز جنگ به [[مطبوعات]] یادآور شد از نشر مطالبی که موجب تضعیف [[قوای مسلح]] می‌شود، خودداری کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲۸–۲۲۹.</ref> سروده‌ها و نوحه‌های حبیب‌الله معلمی که [[صادق آهنگران]]<ref>وطن امروز، ۳/۷/۱۳۹۰ش، ۷.</ref> آنها را می‌خواند، در برانگیختن شور حماسی رزمندگان مؤثر بود. امام‌خمینی نیز به آن توجه نشان داده‌است و به وی دربارهٔ سروده‌های غیر حماسی و گاه تضعیف‌کننده روحیه مردم تذکار داده‌است<ref>آهنگران، روزنامه کیهان، شماره ۲۱۰۶۷، ۵/۳/۹۴ش، ۳.</ref>؛ چنان‌که با وجود ضروری‌بودن اعلام جنایت‌های رژیم عراق، مصالح بالاتر ازجمله تضعیف‌نشدن روحیه ملی در نظر گرفته می‌شد.<ref>روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.</ref>
 
=== ایجاد آمادگی عمومی ===
در [[فروردین]] ۱۳۶۷ با اوج‌گیری تهدیدهای رژیم [[عراق]] به حمله شیمیایی به شهرهای ایران، مسئولان کشور تصمیم گرفتند مردم را برای این بحران احتمالی آماده کنند. ستاد تبلیغات جنگ شیوه‌نامه‌ای برای فعالیت رسانه‌ای هنگام حمله شیمیایی تهیه کرد<ref>موسوی خوانساری، روزنامه اعتماد ملی، ۱۴.</ref> و آماده‌کردن فضای عمومی کشور و تضعیف‌نشدن روحیه مردم، برای پایان جنگ از کارهای سران قوا با حضور [[سیداحمد خمینی]] بود. جلسات گوناگونی در این جهت برای توجیه نخبگان، اعضای [[مجلس شورای اسلامی]]، [[مجلس خبرگان رهبری|خبرگان]]، [[استانداران]]، مجموعه‌ای از مدیران و اعضای دولت با شرکت نماینده ستاد تبلیغات جنگ تشکیل شد و ستاد نیز چگونگی اعلام خبر پایان جنگ را مدیریت و اطلاعیه آن را تنظیم کرد.<ref>خرازی، سیدصادق، اطلاعات.</ref>
 
مأموریت و ساختار ستاد تبلیغات جنگ پس از پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]] شورای امنیت تغییر کرد و به معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا منتقل شد و ریاست آن به عهده [[سیدمحمد خاتمی]] وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شد.<ref>خرازی، سیدکمال، اطلاعات؛ صفار هرندی، ۸.</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
==منابع==
 
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* قرآن کریم.
* قرآن کریم.
خط ۷۲: خط ۹۳:
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۷/۲/۱۳۶۰.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۷/۲/۱۳۶۰.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۵/۷/۱۳۶۲.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۵/۷/۱۳۶۲.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۵/۱/۱۳۶۴.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۵/۱/۱۳۶۴.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۷/۲/۱۳۶۴.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۷/۲/۱۳۶۴.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۴/۲/۱۳۶۴.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۴/۲/۱۳۶۴.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۱/۱/۱۳۶۵ و ۲۰/۵/۱۳۶۶ش.
* جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۱/۱/۱۳۶۵ و ۲۰/۵/۱۳۶۶ش.
* جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، رویدادهای ایران و جهان، شماره ۲۴، ۱۳۶۰ش.
* جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، رویدادهای ایران و جهان، شماره ۲۴، ۱۳۶۰ش.
* جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، شماره ویژه، گزارشی از فعالیت های پشتیبانی جنگ جهاد در هفته جنگ، آبان ۱۳۶۴ش.
* جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، شماره ویژه، گزارشی از فعالیت‌های پشتیبانی جنگ جهاد در هفته جنگ، آبان ۱۳۶۴ش.
* جهاد، مجله، مشکلات تولید محصولات کشاورزی، شماره ۶۷، ۱۳۶۳ش.
* جهاد، مجله، مشکلات تولید محصولات کشاورزی، شماره ۶۷، ۱۳۶۳ش.
* حیدریان، حمیرا، عملیات تار و پود جنگ، روزنامه ایران، ۲/۴/۱۳۹۲ش.
* حیدریان، حمیرا، عملیات تار و پود جنگ، روزنامه ایران، ۲/۴/۱۳۹۲ش.
خط ۱۰۵: خط ۱۲۶:
* نایینی، محمدعلی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، مجله مطالعات عملیات روانی، شماره ۳، ۱۳۸۲ش.
* نایینی، محمدعلی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، مجله مطالعات عملیات روانی، شماره ۳، ۱۳۸۲ش.
* وطن امروز، روزنامه، ۳/۷/۱۳۹۰ش.
* وطن امروز، روزنامه، ۳/۷/۱۳۹۰ش.
* ویسی، مراد، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند (رسانه های جمعی عراق پس از رژیم بعث)، مجله سوره اندیشه، شماره ۳۱، ۱۳۸۶ش.
* ویسی، مراد، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند (رسانه‌های جمعی عراق پس از رژیم بعث)، مجله سوره اندیشه، شماره ۳۱، ۱۳۸۶ش.
* هاشمی رفسنجانی‌، اکبر، کارنامه‌ و خاطرات‌، سال ۱۳۶۰‌، عبور از بحران‌، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف‌ انقلاب، چاپ‌ششم، ۱۳۷۸ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۰، عبور از بحران، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ‌ششم، ۱۳۷۸ش.
* هاشمی رفسنجانی‌، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۱، پس از بحران، به اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۱، پس از بحران، به اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* هاشمی رفسنجانی‌، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۲، آرامش و چالش، به کوشش مهدی هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۲، آرامش و چالش، به کوشش مهدی هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
* هاشمی رفسنجانی‌، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۳، به سوی سرنوشت، به کوشش محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۳، به سوی سرنوشت، به کوشش محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
* هاشمی رفسنجانی‌، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۴، امید و دلواپسی، به اهتمام سارا لاهوتی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۴، امید و دلواپسی، به اهتمام سارا لاهوتی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* هاشمی رفسنجانی‌، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۶، دفاع و سیاست، به کوشش علیرضا هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۶، دفاع و سیاست، به کوشش علیرضا هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* هوشنگی، حمید، گفتگو، روزنامه اعتماد ملی، ۵/۷/۱۳۸۵ش.
* هوشنگی، حمید، گفتگو، روزنامه اعتماد ملی، ۵/۷/۱۳۸۵ش.
* یارنسب، اسکندر، میزگرد، منظر، فصلنامه هنر، ش۳۴، ۱۳۹۵ش.
* یارنسب، اسکندر، میزگرد، منظر، فصلنامه هنر، ش۳۴، ۱۳۹۵ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
==پیوند به بیرون==
 
سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/10006/176/ ستاد تبلیغات جنگ]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۱۷۶-۱۸۴.
== پیوند به بیرون ==
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]
سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/176/ ستاد تبلیغات جنگ]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۱۷۶–۱۸۴.
[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه]]
{{جنگ عراق علیه ایران}}
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]
[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]
[[رده:مقاله‌های بی‌نیاز از جعبه اطلاعات]]
[[رده:مقاله‌های دارای تصویر]]
[[رده:نهادهای دولتی]]
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۳ شهریور ۱۴۰۲، ساعت ۱۴:۳۱

ستاد تبلیغات جنگ.jpg

ستاد تبلیغات جنگ، نهادی برای سیاست‌گذاری تبلیغات و اطلاع‌رسانی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران.

تبلیغات در جنگ، از عوامل تأثیرگذار در پیروزی و شکست است. به همین منظور ستاد تبلیغات جنگ، در سال ۱۳۶۰ تأسیس شد. هماهنگ‌سازی پخش اخبار جنگ و خنثی‌سازی تبلیغات دشمن، از مهم‌ترین کارهای ستاد بود. ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان نیروهای مسلح و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغی، نظارت بر پخش گزارش‌های جنگ، جنگ روانی علیه دشمن، جهت‌دهی به شعارها، جهت‌دهی به اخبار ناکامی‌ها و ایجاد آمادگی عمومی را بر عهده داشت.

امام‌خمینی، با تأکید بر اهمیت تبلیغات، که دنیا بر اساس آن حرکت می‌کند، سلاح تبلیغات، را برنده‌تر از سلاح در میدان‌های جنگ می‌دانست. ایشان با اشاره به ضعف تبلیغات ایران به‌ویژه در حوزه تبلیغات جنگ، تأکید می‌کرد باید روحیه رزمندگان را با تبلیغات درست تقویت کرد.

ستاد تبلیغات جنگ در مواقع حساس، اخبار جنگی را لحظه به لحظه به اطلاع امام‌خمینی می‌رساند.

معنی

به هر نوع ارتباط گفتاری، نوشتاری و رفتاری که برای نفوذ و تأثیرگذاری در عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شده باشد، تبلیغات گفته می‌شود (ببینید: تبلیغات). ستاد تبلیغات جنگ، نهادی بود که برای نظارت بر پخش اخبار جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اطلاع‌رسانی مسائل و حوادث جنگ و خنثی‌کردن تبلیغات دشمن در سال ۱۳۶۰ تأسیس شد.

پیشینه

از گذشته، کشورهای درگیر جنگ به تقویت نیروهای خود و تضعیف روحیه دشمن توجه داشته‌اند. پیش از میلاد مسیح(ع)، از روش‌های تبلیغاتی، برای شکست دشمن استفاده می‌شده‌است؛ ازجمله به جنگجویان سفارش می‌شده برای غلبه بر دشمن در جنگ‌های شبانه، مشعل برافروزند و برای سرگردانی دشمن از علایم مختلف استفاده کنند.[۱] در قرآن کریم نیز به استفاده از تبلیغ روانی در جنگ‌های پیامبر اکرم(ص) با دشمنان اشاره شده‌است؛ ازجمله دربارهٔ جنگ بدر تصریح شده‌است که خداوند تعالی کافران را در رؤیا در چشم پیامبر اکرم(ص) و نیز در چشم مسلمانان هنگام نبرد اندک نشان داد؛ همچنین مسلمانان را در چشم کافران اندک نشان داد تا صحنه را ترک نکنند[۲]؛ چنان‌که به ترساندن مؤمنان از سوی دیگران اشاره شده‌است.[۳]

در جنگ‌های صدر اسلام، دو طرف برای تقویت روحیه نیروهای خود رجز می‌خواندند.[۴] در جنگ احد، هواداران کفار قریش[۵] از همداستانی دشمنان علیه مسلمانان سخن گفتند[۶] و مسلمانان برای جلوگیری از هجوم سپاه قریش به مدینه و نشان‌دادن کثرت سپاه خود پس از این جنگ در پانصد نقطه آتش برافروختند.[۷] معبدبن‌ابی‌معبد خزاعی از مشرکان هم‌پیمان با پیامبر اکرم(ص) در دیدار با قریش از آمادگی مسلمانان برای رویارویی با آنان سخن گفت[۸] و با این برنامه، حمله سپاه ابوسفیان به مسلمانان خنثی شد. در سال پنجم هجری در جریان جنگ خندق و محاصره مدینه، عوامل نفوذی کفار[۹] برای درهم‌شکستن روحیه مسلمانان، دشمن را بزرگ جلوه می‌دادند.[۱۰]

در دوره معاصر، در جنگ اول و دوم جهانی، دو طرف جنگ، برای پیروزی خود بر رقیبان، از موضوع تبلیغات بهره بردند[۱۱]؛ چنان‌که در اواخر جنگ جهانی دوم، با وجود ویران‌شدن شهرهای آلمان به دست متفقین، روان‌شناسان پس از انجام تحقیقاتی دربارهٔ مردم و اسرای آلمان، به این نتیجه رسیدند که [در پرتوی تبلیغات هیتلر] نزدیک به پنجاه درصد مردم و نظامیان آلمانی، با اهداف هیتلر موافق بودند.[۱۲]

در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (ببینید: جنگ تحمیلی) نیز از تبلیغات استفاده شد. عراق افزون بر امکانات داخلی،[۱۳] از رسانه‌های عربی و خبرگزاری‌های بین‌المللی برای اهداف و تقویت نیروهای خود بهره می‌گرفت.[۱۴]

ایجاد اختلاف میان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش،[۱۵] پخش شایعه برای تضعیف روحیه رزمندگان،[۱۶] ازجمله شایعه رحلت امام‌خمینی،[۱۷] در شمار تبلیغات روانی دشمن بود. بسیاری از خبرگزاری‌های بزرگ جهانی، ازجمله سیستم تبلیغاتی آمریکا عمدتاً به نفع عراق موضع‌گیری می‌کردند.[۱۸] گروه‌های ضدانقلاب، مانند سازمان خلق عرب و سازمان مجاهدین خلق در داخل کشور، برای تضعیف روحیه رزمندگان ایرانی در این ماجرا با عراق هم‌صدا بودند[۱۹] (ببینید: غائله خلق عرب و سازمان مجاهدین خلق ایران). ایران نیز تلاش داشت حقانیت خود و تجاوزگری رژیم عراق را به دنیا نشان دهد؛ اما به‌سبب پراکندگی نهادهای تبلیغی در اوایل جنگ، موفقیت چندانی کسب نکرد؛ از این‌رو ضرورت هماهنگی میان نهادهای مرتبط از سوی مسئولان ارشد شورای عالی دفاع احساس و سبب شد ستاد تبلیغات جنگ تأسیس شود.

ساختار، وظایف و اهداف

پس از حمله عراق به ایران (۳۱ شهریور ۱۳۵۹)، در سال نخست جنگ، تمرکز مسئولان نظام اسلامی ایران و مردم بر چگونگی دفاع از کشور بود و به شیوه اطلاع‌رسانی و هماهنگی اخبار جنگ کمتر فکر می‌شد و ارتش و سپاه هر کدام به شکل جداگانه اخبار جنگ را منتشر می‌کردند.[۲۰] نهادهای تبلیغی دیگری، ازجمله واحد تبلیغات جبهه و جنگ قرارگاه‌ها، شورای هماهنگی تبلیغات،[۲۱] جهاد سازندگی،[۲۲] دفتر تبلیغات اسلامی (ببینید: دفترتبلیغات اسلامی) و ائمه جمعه نیز به فعالیت مشغول بودند؛ ولی بر اساس حکم امام‌خمینی، کلیه بیانیه‌ها و نوشته‌ها و اطلاع‌رسانی جنگ به شورای عالی دفاع واگذار شد[۲۳] (ببینید: شورای عالی دفاع ملی). این نهاد در صدد ساماندهی تبلیغات جنگ برآمد و با توجه به پیش‌قدمی و آمادگی و انسجام خبرگزاری پارس، وظیفه تدوین و پخش اخبار جنگ به آن واگذار شد.[۲۴]

در جلسه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۶۰ شورای عالی دفاع ملی، مقرر شد ستاد تبلیغات شورای عالی دفاع، از آن پس با عنوان ستاد تبلیغات جنگ در ارتباط با دفتر فرماندهی کل قوا در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، کار خود را ادامه دهد.[۲۵] ریاست ستاد به پیشنهاد سیدعلی خامنه‌ای از اعضای شورای عالی دفاع، بر عهده سیدکمال خرازی[۲۶] و معاونت آن بر عهده حمید هوشنگی[۲۷] گذاشته شد. رئیس ستاد در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می‌کرد.[۲۸]

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش، صدا و سیما، وزارت خارجه، وزارت ارشاد، خبرگزاری جمهوری اسلامی،[۲۹] شورای عالی تبلیغات اسلامی، جهاد سازندگی، حوزه علمیه (قم)، معاونت وزارت کشور و بعدها معاونت وزارت اطلاعات، اعضای اصلی این ستاد بودند[۳۰] و سازمان تبلیغات اسلامی در تنظیم محورهای تبلیغی، با ستاد هماهنگی می‌کرد.[۳۱] ستاد کمیته‌هایی، ازجمله کمیته جنگ روانی،[۳۲] شورای اخبار جنگ[۳۳] و مرکز اسناد تبلیغات جنگ[۳۴] داشت. جلسه سردبیران مطبوعات از جلسات تابعه ستاد بود و افزون بر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، مدیر واحد مرکزی خبر و مدیر اخبار رادیو و تلویزیون و نمایندگانی از روزنامه‌های مطرح کشور در آن شرکت می‌کردند.[۳۵] مسئولیت نهایی پخش اخبار جنگ به حمید هوشنگی، گفتگو، هادی نژادحسینیان، احمد عزیزی و برخی افراد دیگر واگذار شد.[۳۶]

اخبار به صورت یک بسته خبری در اختیار اتاق اخبار قرار می‌گرفت و هر روز خبرها میان مطبوعات توزیع می‌شد.[۳۷] تولید محصولات هنری، مانند ادبیات منظوم، موسیقی (مارش نظامی) و سینمای دفاع مقدس با انگیزه جنگی، از اولویت‌های ستاد بود.[۳۸] پخش اخبار مهم و حساس، مانند خبر صدور اعلامیه در مقابل تهدید امریکایی‌ها در جریان درگیری ایران و آمریکا در مهر ۱۳۶۶ با مشورت مسئولان انجام می‌گرفت.[۳۹] پس از واگذاری جانشینی فرماندهی کل نیروهای مسلّح از سوی امام‌خمینی به هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۷،[۴۰] ستاد به صورت روزانه با فرماندهی جنگ در ارتباط بود و به‌ویژه در زمینه اخبار جنگ، با وی مشورت می‌کرد.[۴۱]

ستاد تبلیغات افزون بر گردآوری اخبار و اطلاعات از طریق فرماندهان جنگ و خبرنگاران مقیم در منطقه، ایجاد هماهنگی تبلیغی میان نیروهای مسلح اعم از سپاه و ارتش و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیعی مانند صدا و سیما، روزنامه‌ها و وزارت خارجه را بر عهده داشت[۴۲]؛ همچنین وظیفه انتشار و نظارت دقیق بر اخبار در روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون داخلی، جمع‌آوری اطلاعات و اخبار سری از عملیات‌های داخلی و برون‌مرزی از طریق تهیه فیلم و عکس، جمع‌آوری اسناد موجود جنگ، تهیه و ارسال اخبار و عکس برای دفترهای خبرگزاری پارس (خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران) و سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور، دعوت از خبرنگاران رسانه‌های مهم دنیا برای حضور در عملیات‌های مهم جنگی و ساماندهی آنان، تشویق مردم برای حضور در جبهه‌های جنگ با بهره‌گیری روش‌های گوناگون تبلیغاتی بر عهده این ستاد بود.[۴۳] ستاد تبلیغات جنگ در ۲۵/۲/۱۳۶۰، طی اطلاعیه‌ای با تأکید بر لزوم هماهنگی اطلاعات و تبلیغات مربوط به جنگ و ضرورت آگاهی مردم از واقعیات جنگ از همه نهادها و سازمان‌ها درخواست کرد با این ستاد همکاری کنند و تأکید کرد همه اخبار و مسائل مربوط به جنگ باید از طریق این ستاد پخش شود.[۴۴] هدف تبلیغات در درجه نخست، تقویت روحیه و بسیج مردم برای حضور در جبهه‌ها، اطلاع مردم از واقعیت‌های جنگ، بازتاب مظلومیت مردم ایران و افشای جنایات دشمن در رسانه‌های خارجی و دفاع از حقوق ملت ایران در مجامع بین‌المللی بود.[۴۵]

امام‌خمینی در شهریور ۱۳۶۲، در جمع اعضای کمیته برگزاری مراسم سالگرد جنگ‏، ازجمله اعضای ستاد تبلیغات، با اشاره به جنایات بسیار صدام حسین به‌ویژه خسارت‌های روحی و مصیبت‌های واردشده برخانواده شهدا، آنان را به این نکته متوجه ساخت که ابرقدرت‌ها با همه توان در صدد نگه‌داشتن صدام حسین در مسند قدرت‌اند و با اشاره به جنایت‌های رژیم عراق در تبعید و کشتار علمای عراق، یادآور شد جنایت‌های جنگی وی را باید در حد توان به مردم جهان نشان داد.[۴۶] ایشان جنگ را به سبب بعد تبلیغاتی و معرفی اسلام به جهان، دارای برکت و عامل شناخت دوستان و دشمنان اسلام به مردم جهان خواند و دوباره از حاضران خواست جنایت‌های رژیم عراق و پشتیبانان جنایتکار وی را برای ثبت در تاریخ منعکس سازند و نیز از آنان خواست به قدرت‌های پشتیبان رژیم عراق ازجمله آمریکا و فرانسه هشدار دهند در صورت ادامه کمک به وی دست آنان از نفت کوتاه خواهد شد.[۴۷] ایشان در آستانه هفته جنگ در سال ۱۳۶۲، تأکید کرد برای مقابله با صدام که از پشتیبانی همه قدرت‌های جهانی برخوردار است، باید با استفاده از تبلیغات، ملت عراق را بیدار کرد.[۴۸]

اهمیت و جایگاه تبلیغات جنگ

تبلیغات در جنگ، از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیروزی و شکست است و تأثیربخشی آن سبب شده در جهان کنونی، جنگ روانی و تبلیغاتی یکی از چهار عنصر اصلی قدرت تعریف شود که در دوران جنگ و نیز صلح برای پشتیبانی از سیاست‌ها و افزایش احتمال پیروزی به کار گرفته می‌شود.[۴۹] امام‌خمینی، تبلیغات را موضوعی پراهمیت و حساس شمرده، بر آن است دنیا بر اساس تبلیغات حرکت می‌کند و آن قدری که دشمنان (اسلام و ایران) از حربه تبلیغات استفاده می‌کنند، از طریق دیگری استفاده نمی‌کنند. مسئولان کشور نیز باید به این مسئله اهمیت داده، از آن بیشتر و بهتر استفاده کنند.[۵۰] تبلیغات جنگی و ساماندهی آن برای امام‌خمینی، بسیار بااهمیت بود. ایشان سلاح تبلیغات، را برنده‌تر از کاربرد سلاح در میدان‌های جنگ می‌دانست و با اشاره به ضعف تبلیغات ایران به‌ویژه در حوزه تبلیغات جنگ، تأکید می‌کرد باید روحیه رزمندگان را با تبلیغات درست تقویت کرد.[۵۱]

ستاد تبلیغات جنگ با امام‌خمینی در ارتباط بود و در مواقع حساس اخبار جنگی لحظه به لحظه به ایشان، سیدعلی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی و دیگر مسئولان منتقل می‌شد.[۵۲] سیدکمال خرازی، به صورت متناوب، امام‌خمینی را در جریان امور جنگ قرار می‌داد[۵۳] و نیز همه‌ساله پیش از برگزاری هفته دفاع مقدس، امام‌خمینی رهنمودهایی دربارهٔ شیوه تبلیغات در جنگ را برای دست‌اندرکاران ستاد تبلیغات جنگ بیان می‌کرد و به اعضای ستاد و دیگر مخاطبان روحیه می‌داد.[۵۴] نوع کلمات و سخنرانی‌های ایشان که معمولاً با مفاهیم معنوی همراه بود،[۵۵] در جهت‌گیری مردم به جنگ مؤثر بود.[۵۶]

امام‌خمینی با اشاره به حمایت‌های قدرت‌های جهانی از رژیم عراق در جنگ، با تأکید بر ضرورت آگاه‌کردن مردم جهان از اهداف حزب بعث، یادآور شد در صورت تبلیغ دست‌اندرکاران [امور جنگ] دربارهٔ حمله عراق به ایران و جنایات رژیم عراق در حق مسلمانان، شرایط جهانی و موضع‌گیری‌های دولت‌ها در خصوص ایران متفاوت می‌شد. ایشان تبلیغات جمهوری اسلامی ایران دربارهٔ مواضع صادقانه خود را ضعیف می‌دانست و بر این باور بود که رژیم عراق با اعزام گروه‌های تبلیغی به کشورهای اسلامی و وارونه جلوه‌دادن ماجرای جنگ در جهان، ایران را شروع‌کننده جنگ معرفی کرد و مسئولان ایران نتوانستند واقعیت‌ها را چنان‌که هست به دنیا نشان دهند و با وجود روشن‌بودن تجاوز و حمله غافلگیرانه عراق به ایران، متجاوزبودن وی را به دنیا ثابت کنند.[۵۷] ایشان در شهریور ۱۳۶۱، با امیددادن به پیروزی نزدیک مدافعان ایرانی بر متجاوزان بعثی، ‏لازم شمرد عموم مردم به‌ویژه دولت‌مردان، ‏گویندگان، نویسندگان، شاعران و هنرمندان، از نیروهای فداکار [نظامی] قدردانی کنند، و ضمن بیان مراحل پیروزی حماسه‌آفرینان، پیامدهای مقاومت را با گفتار و نوشتار و کردار خود در هفته جنگ در معرض نمایش گذارند. ایشان از مردم خواست به شکرانه پیروزی اسلام، حضور خود را در صحنه جنگ اثبات کنند.[۵۸]

امام‌خمینی خود نیز بسیار به امور جنگ تحمیلی و ابعاد مختلف آن اهتمام می‌ورزید و به‌ویژه در تأکید بر حضور مردم و نیروها و لزوم ایستادگی و فداکاری سخن می‌گفت، چنان‌که در شهریور ۱۳۶۳ در دیدار با اعضای کمیته برگزاری هفته جنگ، ازجمله ستاد تبلیغات جنگ، با اشاره به هجمه تبلیغاتی جهان علیه جمهوری اسلامی، یادآور شد مردم ایران با این اهداف بلند، باید خود را برای پیامدهای آن نیز آماده کنند، و با اشاره به مقاومت رسول خدا(ص) در جریان محاصره‌شدن در شعب ابی‌طالب و اهتمام به امر جهاد، حتی در بستر بیماری، مهم‌ترین مصداق پیروی از رسول اکرم(ص) را مبارزه برای حفظ اسلام خواند و تأکید کرد مردم باید برای نگهداشت آزادی و استقلال، ایستادگی کنند. ایشان با آرزوی موفقیت برای دست‌اندرکاران تبلیغات جنگ به آنان توصیه کرد تبلیغات آنها همیشه بر اساس صداقت بوده و باید همیشه مصالح ایران را در نظر بگیرند.[۵۹] ایشان در چهارم فروردین ۱۳۶۵ در جمع مسئولان نظام بر وجوب دفاع از کشور و ضرورت حضور گسترده مردم در جبهه و توجه به روحیه رزمندگان تأکید کرد[۶۰] و کمیته تبلیغات جنگ در این راستا از مردم خواست با حضور گسترده در جبهه، زمینه سقوط رژیم رژیم بعث را فراهم کنند.[۶۱]

کارنامه ستاد

نظارت و هدایت اطلاع‌رسانی جنگ هشت‌ساله عراق با ایران و ارائه تصویری روشن از دفاع رزمندگان اسلام، از مهم‌ترین کارهای ستاد بود.[۶۲] این نهاد افزون بر هماهنگی دستگاه‌های تبلیغاتی با نیروهای مسلح و نیز هماهنگی میان رسانه‌های خبری و دیگر نهادهای مرتبط،[۶۳] فعالیت‌هایی به شرح ذیل به انجام رساند:

نظارت بر پخش اخبار و گزارش‌های جنگ

هماهنگ‌سازی پخش اخبار جنگ از رسانه‌ها از مهم‌ترین کارهای ستاد بود. پس از عملیات نیز بعد از اطمینان از موفقیت آنها، ستاد اجازه می‌داد اخبار آن منتشر شود.[۶۴] به همراه اخبار، تهیه فیلم عملیات و پخش آن از کارهای تبلیغاتی زمان جنگ بود.[۶۵] ستاد تبلیغات، گروهی تصویربردار بسیجی موسوم به «چهل شاهد» داشت که در طول جنگ توانستند مجموعه‌ای از فیلم و عکس دربارهٔ تحولات داخل جبهه تهیه کنند.[۶۶] فیلم عملیات موفقیت‌آمیز آزادی بستان در سال ۱۳۶۰،[۶۷] مجموعه روایت فتح[۶۸] و برخی فیلم‌های دیگر،[۶۹] از مجموعه‌های باارزش مرتبط با جنگ بود.

جنگ روانی علیه نیروهای دشمن

عملیات روانی به سبب نشانه‌رفتن عقل، عقاید و روان رزمنده، مؤثرترین نوع تبلیغات است.[۷۰] در دفاع مقدس با استفاده از فرستنده‌های رادیویی، بلندگو و نشر اعلامیه، در صحنه‌های جنگ برابر نیروی‌های دشمن، تبلیغ می‌شد.[۷۱] پخش پیام‌های امام‌خمینی در مواردی موجب پیوستن افرادی از ارتش عراق به لشکر جمهوری اسلامی ایران شد.[۷۲] ستاد تبلیغات توطئه‌های دشمن علیه جمهوری اسلامی را نیز خنثی می‌کرد؛ ازجمله در مورد وارونه جلوه‌دادن ماجرای حمله اسرای بعثی به اسرای تواب در اردوگاه گرگان.[۷۳] پس از آزادی بستان نیز عراق سعی کرد با تبلیغات منفی، شکست خود را پیروزی و پیروزی رزمندگان اسلام را شکست جلوه دهد تا آثار پیروزی را از میان ببرد[۷۴] که ستاد با پخش مستندات پیروزی، توطئه دشمن را از میان برد.[۷۵] عراقی‌ها با تطمیع فیلمساز ایتالیایی فیلمی با نام «شیرین و وحشی» با هدف نشان‌دادن بدرفتاری ایرانیان با اسرا ساختند. متخصصان ستاد تبلیغات جنگ با تحلیل اجزای فیلم و مصاحبه با اسیری که در فیلم ادعا شده بود تکه‌تکه شده‌است، ساختگی‌بودن آن را روشن و علیه فیلم‌ساز در دادگاه اقامه دعوا کرد.[۷۶]

در حوزه تبلیغات خارجی نیز تلاش شد خبرنگاران خارجی با حضور در جبهه‌های جنگ، گزارش تهیه کنند[۷۷]؛ ازجمله در عملیات فتح‌المبین،[۷۸] در عملیات قادر[۷۹] و در عملیات نصر ۷.[۸۰] بهره‌گیری از گزارش کارشناسان سازمان ملل در استفاده دشمن از سلاح شیمیایی و گزارش خبرنگاران خارجی از منطقه عملیاتی، آثار مثبتی داشت و رسانه‌های گروهی منطقه و بین‌المللی پس از انتشار گزارش سازمان ملل در استفاده عراق از سلاح شیمیایی در جنگ، آن را پوشش دادند.[۸۱] ستاد در سال ۱۳۶۲، خبرنگاران را برای مشاهده جنایت‌های موشکی رژیم بعثی عراق به دزفول برد.[۸۲]

فضای جنگ، خبرنگاران بیگانه را تحت تأثیر قرار می‌داد و در لابه‌لای گزارش‌ها اخباری به سود ایران بازتاب می‌یافت[۸۳]؛ از این‌رو وضع تبلیغات ایران در جنگ به‌ویژه در خصوص به‌کارگیری سلاح شیمیایی از سوی عراق، خوب گزارش شده‌است[۸۴]؛ همچنین ستاد تبلیغات جنگ، اطلاعات موجود در نشریات جهان دربارهٔ جنگ را گردآوری و ترجمه می‌کرد و در مرکز اسناد، بخشی را با عنوان «بانک اطلاعات» به وجود آورد.[۸۵] اعزام مجروحان شیمیایی برای درمان به کشورهایی چون آلمان و انگلیس، علاوه بر درمان،[۸۶] به سبب تبلیغاتی نیز مؤثر بود.[۸۷] رژیم عراق در عملیات خیبر از سلاح شیمیایی استفاده کرد و با اعزام مجروحان ایرانی بمب‌های شیمیایی به اروپا، محافل غربی به جنایات این رژیم توجه نشان دادند.[۸۸]

تبلیغ در میان نیروهای رزمنده

هماهنگی در فرستادن مبلغان به‌ویژه روحانیان به جبهه، نمایش فیلم در جبهه و پادگان‌ها، تهیه خبرنامه ویژه برای فرماندهان،[۸۹] پخش جزوه، کتاب دعا و بخش‌هایی از سخنان امام‌خمینی در جبهه‌ها،[۹۰] ازجمله کارهای ستاد بود. در همین ارتباط طلاب و علمای حوزه برای روحیه‌دادن به رزمنده‌ها و بیان معارف دینی و مسائل شرعی به جبهه می‌رفتند.[۹۱] مضامین جنگ در قالب نمایشنامه در جبهه و اردوگاه‌های آوارگان و اردوگاه‌های اسرا و پس از جنگ برای حفظ آثار دفاع مقدس، اجرا می‌شد.[۹۲] از دومین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ستاد تبلیغات جنگ هفته فیلم‌های دفاع مقدس را برگزار کرد[۹۳] و امام‌خمینی برخی فیلم‌های مرتبط با جنگ و دفاع از کشور را مشاهده کرد[۹۴] و به ستایش حضور هنرمندان در جبهه‌ها پرداخت.[۹۵]

جهت‌دهی به شعارها و واژه‌های خاص

شعارها در ایجاد فضای حماسی و هدایت افکار عمومی مؤثر بود. اصطلاح «جنگ تحمیلی»[۹۶] و واژه «دفاع مقدس» را ستاد ساخت[۹۷] و امام‌خمینی بارها از واژه دفاع مقدس[۹۸] و جنگ تحمیلی[۹۹] استفاده کرد. ستاد، وقت سقوط خرمشهر به سبب ایستادگی مدافعان، نام آن را خونین‌شهر گذاشت که در میان مردم تثبیت شد[۱۰۰] و امام‌خمینی نیز این واژه را به کار برده‌است[۱۰۱]؛ همچنین طراحی نمادها، شعارها و نام‌گذاری عملیات‌ها و مقرهای نظامی، از دیگر کارهای ستاد تبلیغات جنگ بود.[۱۰۲]

ماندگارکردن فعالیت‌های رزمندگان

ستاد در ماندگارسازی فعالیت‌های رزمندگان کارهای باارزشی انجام داد که انتشار کتاب و تمبر سرداران شهید دفاع مقدس،[۱۰۳] جمع‌آوری حوادث جنگ و خاطرات رزمندگان،[۱۰۴] انتشار تصاویر دفاع مقدس،[۱۰۵] برپایی نمایشگاه عکس‌های جبهه[۱۰۶] و ایجاد موزه دفاع مقدس[۱۰۷] از آن جمله‌اند. از ۳۱ شهریور تا ۵ مهر، هفته‌ای به نام هفته دفاع مقدس نام‌گذاری شد[۱۰۸] و برنامه‌های تبلیغی بسیاری در چارچوب اهداف دفاع مقدس، با هماهنگی ستاد در این هفته انجام می‌شد[۱۰۹] و امام‌خمینی نیز رهنمودهایی در این ایام دربارهٔ جنگ و بزرگداشت این هفته می‌داد.[۱۱۰] مسئولان کشور اعم از فرماندهان سپاه و ارتش، ائمه جمعه و مسئولان سازمان تبلیغات، با برپایی مجالس ویژه، دربارهٔ دفاع مقدس سخن می‌گفتند.[۱۱۱]

جهت‌دهی به اخبار ناکامی‌ها

واقعیت‌های جنگ باید به مردم گفته می‌شد، ولی نباید موجب تخریب روحیه مردم[۱۱۲] و سوء استفاده دشمن[۱۱۳] می‌گردید. بر همین اساس، ستاد، اخبار منفی را با ظرافت تنظیم و به مردم منتقل می‌کرد.[۱۱۴] امام‌خمینی نیز در آغاز جنگ به مطبوعات یادآور شد از نشر مطالبی که موجب تضعیف قوای مسلح می‌شود، خودداری کنند.[۱۱۵] سروده‌ها و نوحه‌های حبیب‌الله معلمی که صادق آهنگران[۱۱۶] آنها را می‌خواند، در برانگیختن شور حماسی رزمندگان مؤثر بود. امام‌خمینی نیز به آن توجه نشان داده‌است و به وی دربارهٔ سروده‌های غیر حماسی و گاه تضعیف‌کننده روحیه مردم تذکار داده‌است[۱۱۷]؛ چنان‌که با وجود ضروری‌بودن اعلام جنایت‌های رژیم عراق، مصالح بالاتر ازجمله تضعیف‌نشدن روحیه ملی در نظر گرفته می‌شد.[۱۱۸]

ایجاد آمادگی عمومی

در فروردین ۱۳۶۷ با اوج‌گیری تهدیدهای رژیم عراق به حمله شیمیایی به شهرهای ایران، مسئولان کشور تصمیم گرفتند مردم را برای این بحران احتمالی آماده کنند. ستاد تبلیغات جنگ شیوه‌نامه‌ای برای فعالیت رسانه‌ای هنگام حمله شیمیایی تهیه کرد[۱۱۹] و آماده‌کردن فضای عمومی کشور و تضعیف‌نشدن روحیه مردم، برای پایان جنگ از کارهای سران قوا با حضور سیداحمد خمینی بود. جلسات گوناگونی در این جهت برای توجیه نخبگان، اعضای مجلس شورای اسلامی، خبرگان، استانداران، مجموعه‌ای از مدیران و اعضای دولت با شرکت نماینده ستاد تبلیغات جنگ تشکیل شد و ستاد نیز چگونگی اعلام خبر پایان جنگ را مدیریت و اطلاعیه آن را تنظیم کرد.[۱۲۰]

مأموریت و ساختار ستاد تبلیغات جنگ پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت تغییر کرد و به معاونت فرهنگی ستاد فرماندهی کل قوا منتقل شد و ریاست آن به عهده سیدمحمد خاتمی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شد.[۱۲۱]

پانویس

  1. ↑ بیگدلی، روش‌ها و تکنیک‌های متداول در جنگ تبلیغاتی، ۱۸۹.
  2. ↑ انفال، ۴۳–۴۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۷/۲۳۵–۲۳۶.
  3. ↑ آل عمران، ۱۷۳.
  4. ↑ منقری، وقعة صفین، ۲۸۹–۲۹۰؛ طوسی، الامالی، ۴.
  5. ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱/۱۲۲–۱۲۶.
  6. ↑ آل عمران، ۱۷۳.
  7. ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۲/۳۸.
  8. ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۴/۴۹–۵۰.
  9. ↑ قمی، تفسیر القمی، ۲/۱۷۱–۱۸۸.
  10. ↑ احزاب، ۱۳.
  11. ↑ مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۹۹.
  12. ↑ منطقی، تهاجم تبلیغاتی، ۵۳.
  13. ↑ ویسی، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند، ۳۸–۳۹؛ مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۱۰۷–۱۱۰.
  14. ↑ کریمیان و طباطبایی، تابناک.
  15. ↑ ادیبی سده، جنگ ایران و عراق، ۱۱۸.
  16. ↑ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲.
  17. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۵۲.
  18. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۶.
  19. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۱۱۳–۱۱۵؛ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۳۹–۲۴۰.
  20. ↑ کریمیان و طباطبایی، تابناک.
  21. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۳–۲۳۴.
  22. ↑ جهاد، ارگان جهاد سازندگی، ۶۷/۳۵.
  23. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳–۲۶۴.
  24. ↑ هوشنگی، گفتگو، ۸–۹؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ، ۱۶۲–۱۶۳.
  25. ↑ جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.
  26. ↑ خرازی، سیدصادق، اطلاعات.
  27. ↑ هوشنگی، گفتگو، ۸.
  28. ↑ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۵۲؛ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  29. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  30. ↑ خرازی، سیدصادق، اطلاعات.
  31. ↑ خرازی، سیدصادق، اطلاعات.
  32. ↑ هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۴۹۵؛ نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۱.
  33. ↑ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.
  34. ↑ داودی، همشهری.
  35. ↑ هوشنگی، گفتگو، ۸.
  36. ↑ هوشنگی، گفتگو، ۸.
  37. ↑ خرازی، سیدصادق، جماران.
  38. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۹.
  39. ↑ هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۳۱۵.
  40. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۶–۵۷.
  41. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  42. ↑ کریمان و طباطبایی، تابناک.
  43. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  44. ↑ جمهوری اسلامی، ۲۷/۲/۱۳۶۰، ۲.
  45. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  46. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۰–۱۳۱.
  47. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۱.
  48. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۷.
  49. ↑ مصطفوی و دیگران، کلیات و مفاهیم جنگ روانی، ۲۸.
  50. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۳.
  51. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳–۱۱۴.
  52. ↑ خرازی، سیدصادق، مدیریت ارتباطات، ۲۹.
  53. ↑ خرازی، سیدصادق، مدیریت ارتباطات، ۲۹؛ خرازی، سیدصادق، جماران.
  54. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳–۱۱۴.
  55. ↑ نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۶.
  56. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  57. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۶–۵۷.
  58. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲۰–۵۲۱.
  59. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۵۶–۵۷.
  60. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۵–۲۷.
  61. ↑ جمهوری اسلامی، ۱۱/۱/۶۵، ۲.
  62. ↑ اعتماد ملی، ۸.
  63. ↑ خرازی سیدکمال، اطلاعات.
  64. ↑ هاشمی رفسنجانی، دفاع و سیاست، ۵۸–۵۹.
  65. ↑ بهادری و دیگران، ۲۰۷–۲۰۸؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.
  66. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.
  67. ↑ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۱.
  68. ↑ دهباشی، گفتگو، ۱۰؛ احمد خمسه، سید اهل قلم، ۶۵.
  69. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۵.
  70. ↑ مرادی و قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، ۹۴ و ۱۰۳.
  71. ↑ نایینی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، ۳۰۲.
  72. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۲۵.
  73. ↑ کیهان، روزنامه، شماره، ۲۰۹۳۳، ۹/۹/۱۳۹۳ش.
  74. ↑ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۶.
  75. ↑ هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۹۱.
  76. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  77. ↑ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴؛ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۳۳–۳۴؛ جهاد ۲۴/۱۴.
  78. ↑ هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۹–۱۰.
  79. ↑ هاشمی رفسنجانی، امید و دلواپسی، ۲۴۶.
  80. ↑ جمهوری اسلامی، ۲۰/۵/۶۶، ۲.
  81. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۱۳۷–۱۳۹ و ۱۴۱–۱۴۴؛ جمهوری اسلامی، ۷/۲/۱۳۶۴، ۲.
  82. ↑ هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۵۰.
  83. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  84. ↑ هاشمی رفسنجانی، به سوی سرنوشت، ۴۳.
  85. ↑ داودی، همشهری.
  86. ↑ جمهوری اسلامی، ۲۵/۱/۱۳۶۴/۲؛ ۱۴/۲/۱۳۶۴، ۲.
  87. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک؛ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.
  88. ↑ هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ۵۲۷.
  89. ↑ داودی، همشهری.
  90. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۳۴.
  91. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۶۸–۶۹ و ۷۲.
  92. ↑ سقایان و حاصل‌پور، ارزیابی کمی و کیفی تولید «تئاتر دفاع مقدس»، ۳۶–۳۸.
  93. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۸۳–۲۸۷؛ هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۴۰.
  94. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۹.
  95. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۴۵–۱۴۶.
  96. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۴۷.
  97. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۴۷.
  98. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷، ۲۶۳؛ ۱۸/۵۶ و ۱۹/۳۵۹، ۴۹۶.
  99. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۴۶–۲۴۷ و ۲۵۶.
  100. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  101. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۰۷ و ۲۵۷.
  102. ↑ یارنسب، میزگرد، ۱۳۸.
  103. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۵۹–۲۶۰ و ۲۶۶–۲۷۰.
  104. ↑ هوشنگی، گفتگو، ۸.
  105. ↑ اعتماد ملی، ۸.
  106. ↑ جمهوری اسلامی، ۱۱/۱/۱۳۶۵، ۱۲.
  107. ↑ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۲۶۱–۲۶۴.
  108. ↑ بهاری، گرامیداشت هفته دفاع مقدس، ۲۰.
  109. ↑ جهاد، شماره ویژه، ۳–۵.
  110. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۳۸ و ۱۶/۵۲۱.
  111. ↑ جمهوری اسلامی، ۵/۷/۱۳۶۲، ۲.
  112. ↑ خرازی، سیدکمال، تابناک.
  113. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۰.
  114. ↑ درویشی، جنگ ایران و عراق، ۲۴۱؛ قاسم‌پور، ستاد تبلیغات جنگ، ۱۶۵.
  115. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲۸–۲۲۹.
  116. ↑ وطن امروز، ۳/۷/۱۳۹۰ش، ۷.
  117. ↑ آهنگران، روزنامه کیهان، شماره ۲۱۰۶۷، ۵/۳/۹۴ش، ۳.
  118. ↑ روغنی‌ها، مصاحبه، ۱۴.
  119. ↑ موسوی خوانساری، روزنامه اعتماد ملی، ۱۴.
  120. ↑ خرازی، سیدصادق، اطلاعات.
  121. ↑ خرازی، سیدکمال، اطلاعات؛ صفار هرندی، ۸.

منابع

  • قرآن کریم.
  • آهنگران، صادق، روزنامه کیهان، شماره ۲۱۰۶۷، ۵/۳/۹۴ش.
  • ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
  • ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
  • احمد خمسه، میترا، سید اهل قلم، سیدمرتضی آوینی، مجله رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، شماره، ۱۲۳، ۱۳۹۷ش.
  • ادیبی سده، مهدی، جنگ ایران و عراق، تبلیغات از دیدگاه امام‌خمینی، پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، بی‌جا، بی‌تا.
  • اعتماد ملی، روزنامه، کار بزرگ، ۵/۷/۱۳۸۵ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • بهادری، محمود و محمدحسین حقیقی و مهدی مدنی، سینما: چرا بدون اسلحه و فقط با دوربین اینجا هستید، مجله هنر، شماره ۳، ۱۳۶۲ش.
  • بهاری، ابراهیم، گرامیداشت هفته دفاع مقدس (۳۱ شهریور تا ۵ مهر)، مجله تعاون و کشاورزی، شماره ۳۷، ۱۳۷۳ش.
  • بیگدلی، محمدرضا، روش‌ها و تکنیک‌های متداول در جنگ تبلیغاتی، چاپ‌شده در مجموعه مقالات بررسی نقش تبلیغات در جنگ، تهران، دبیرخانه همایش علمی بررسی نقش تبلیغات در جنگ، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۷/۲/۱۳۶۰.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۵/۷/۱۳۶۲.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۵/۱/۱۳۶۴.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۷/۲/۱۳۶۴.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۴/۲/۱۳۶۴.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۱/۱/۱۳۶۵ و ۲۰/۵/۱۳۶۶ش.
  • جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، رویدادهای ایران و جهان، شماره ۲۴، ۱۳۶۰ش.
  • جهاد، مجله، ارگان جهاد سازندگی، شماره ویژه، گزارشی از فعالیت‌های پشتیبانی جنگ جهاد در هفته جنگ، آبان ۱۳۶۴ش.
  • جهاد، مجله، مشکلات تولید محصولات کشاورزی، شماره ۶۷، ۱۳۶۳ش.
  • حیدریان، حمیرا، عملیات تار و پود جنگ، روزنامه ایران، ۲/۴/۱۳۹۲ش.
  • خامه‌یار، محمد، اولین‌های دفاع مقدس، قم، رهپویان کوثر، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
  • خرازی، سیدصادق، روزنامه اطلاعات، ۱۲/۷/۱۳۹۰ش.
  • خرازی، سیدصادق، مصاحبه، جماران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۲۹/۱۰/۱۳۹۶ش.
  • خرازی، سیدصادق، مصاحبه، مجله مدیریت ارتباطات، شماره ۸، ۱۳۸۹ش.
  • خرازی، سیدکمال، روزنامه اطلاعات، ۴/۳/۱۳۸۴ش.
  • خرازی، سیدکمال، مصاحبه، تابناک، پایگاه اطلاع‌رسانی، کد خبر: ۱۱۵۶۸۲، ۲/۶/۱۳۸۹ش.
  • داودی، نادر، همشهری، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۵/۷/۹۴ش.
  • درویشی، جنگ ایران و عراق پرسشها و پاسخها، تهران، مرکز اسناد دفاع مقدس، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.
  • دهباشی، حسین، گفتگو، روزنامه شرق، ۱۸/۵/۱۳۹۷ش.
  • روغنی‌ها، مصاحبه، روزنامه ایران، شماره، ۶۶۷۹، ۹/۱۰/۱۳۹۶ش.
  • سقایان، مهدی حامد و مهدی حاصل‌پور، ارزیابی کمی و کیفی تولید «تئاتر دفاع مقدس» در ایران با تأکید بر فعالیت‌های «انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، مجله هنرهای زیبا هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره، ۴۵، ۱۳۹۱ش.
  • صفارهرندی، مرتضی، روزنامه کیهان، شماره ۲۰۱۹۷، ۱۲/۲/۱۳۹۱ش.
  • طوسی، محمدبن‌حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  • قاسم‌پور، داود، ستاد تبلیغات جنگ، چاپ‌شده در فرهنگ‌نامه نهادهای انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح سیدطیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
  • کریمیان، زینب و فهیمه‌سادات طباطبایی، تابناک، پایگاه اطلاع‌رسانی، شماره خبر: ۱۱۵۶۸۲، ۲/۶/۱۳۸۹ش.
  • کیهان، روزنامه، شماره، ۲۰۹۳۳، ۹/۹/۱۳۹۳ش.
  • مرادی، حجت‌الله و سعید قاسم‌زاده، فرایند تدوین تم‌سازی درعملیات روانی، مجله مطالعات عملیات روانی، شماره ۳۰، ۱۳۹۰ش.
  • مصطفوی، سیدمحمدرضا و رضا محمودی و مجید جلالی‌نیا، کلیات و مفاهیم جنگ روانی، تهران، سیب سبز، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و یکم، ۱۳۸۶ش.
  • منطقی، مرتضی، تهاجم تبلیغاتی، تهران، عابد، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
  • منقری، نصربن‌مزاحم، وقعة صفین، تحقیق محمد عبدالسلام هارون، قم کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۰۴ق.
  • موسوی خوانساری، مهران، روزنامه اعتماد ملی، شماره ۴۳۱۴، ۳۰/۷/۱۳۹۷ش.
  • نایینی، محمدعلی، راهبردها و محور عملیات روانی جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی، مجله مطالعات عملیات روانی، شماره ۳، ۱۳۸۲ش.
  • وطن امروز، روزنامه، ۳/۷/۱۳۹۰ش.
  • ویسی، مراد، مردم عراق هنوز هم می‌ترسند (رسانه‌های جمعی عراق پس از رژیم بعث)، مجله سوره اندیشه، شماره ۳۱، ۱۳۸۶ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۰، عبور از بحران، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ‌ششم، ۱۳۷۸ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۱، پس از بحران، به اهتمام فاطمه هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۲، آرامش و چالش، به کوشش مهدی هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۳، به سوی سرنوشت، به کوشش محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۴، امید و دلواپسی، به اهتمام سارا لاهوتی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۶، دفاع و سیاست، به کوشش علیرضا هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
  • هوشنگی، حمید، گفتگو، روزنامه اعتماد ملی، ۵/۷/۱۳۸۵ش.
  • یارنسب، اسکندر، میزگرد، منظر، فصلنامه هنر، ش۳۴، ۱۳۹۵ش.

پیوند به بیرون

سیدعباس رضوی، ستاد تبلیغات جنگ، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۱۷۶–۱۸۴.

برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=ستاد_تبلیغات_جنگ&oldid=30125»