جماران: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (←پیوند به بیرون) |
|||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
* محمدصادق مزینانی، «[https://books.khomeini.ir/books/10004/113/ «جماران»]، دانشنامه | * محمدصادق مزینانی، «[https://books.khomeini.ir/books/10004/113/ «جماران»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۱۱۳–۱۲۱. | ||
[[رده:مقاله‌های ارزیابی‌شده]] | [[رده:مقاله‌های ارزیابی‌شده]] | ||
نسخهٔ ۱۰ دی ۱۴۰۱، ساعت ۰۰:۳۲
| حسینیه جماران | |
|---|---|
 نمایی از حسینیه جماران | |
| نام | حسینیه جماران |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| شهرستان | تهران |
| بخش | جماران |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های دیگر | منزل، محل ملاقات‌ها و سخنرانی‌های امام‌خمینی |
| نوع بنا | بازسازی شده |
| کاربری کنونی | میراث فرهنگی |
جماران، اقامتگاه امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی.
مقدمه
امام‌خمینی در ۲/۱۱/۱۳۵۸ به دنبال کسالت قلبی از قم به بیمارستان قلب تهران منتقل شد.[۱] با توجه به توصیه پزشکان، بر لزوم مراقبت دایم از ایشان، منطقه دربند و سپس جماران برای اقامت ایشان انتخاب شد (ببینید: بیماری امام‌خمینی) و ایشان حدود ده سال در جماران زندگی کرد و از آن خارج نشد. در طول این مدت جماران مرکز ثقل مدیریت نظام جمهوری اسلامی ایران و رویدادهای انقلاب اسلامی بود.[۲] و به سبب اقامت امام‌خمینی از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸ نام و شهرتی جهانی یافت.[۳]
موقعیت و پیشینه
جماران محله‌ای واقع در ناحیه ۴ منطقه ۱ تهران و در دو کیلومتری شمال شرقی تجریش (مرکز شمیران) و دامنه جنوبی کوه کلک‌چال از رشته‌کوه البرز قرار گرفته و از توابع شمیرانات است.[۴] همسایگان جماران از شرق محله نیاوران و خیابان‌های منظریه، از جنوب محله دزاشیب و جوزستان و از غرب محله نخجوان است.[۵] برخی جماران را برگرفته از جمر به معنای سنگ بزرگ[۶] و گروهی دیگر آن را به معنای جمع یاران،[۷] می‌دانند.
از نظر عده‌ای بنا بر شواهد تاریخی جُمَهران جایی در ری قدیم بوده که امامزاده ادریس در آن مدفون است و آن مکان جماران امروزی است.[۸] همچنین جماران را مخفف «جمع ماران» نیز دانسته‌اند؛ زیرا در کوه‌های دره جماران مار زیاد بوده‌است.[۹] در کتاب‌های رجالی از شخصی به نام محمدبن‌احمد ابوعبدالله جامورانی یادشده که از اهالی جاموران (جماران) ری و از راویان حدیث شیعه بوده‌است.[۱۰] سیدجعفر هاشمی جمارانی[۱۱] و سادات هاشمی که همگی از مبلغین احکام اسلام بوده‌اند، ازجمله سیدحسن امام‌جمارانی و فرزندان ایشان از مشاهیر معاصر این منطقه‌اند[۱۲]
در گذشته آب این روستای سردسیر از قنات و از آب دره دربند تأمین و غلات و میوه‌های سردسیری در آن تولید می‌شده‌است[۱۳] و مردم به دلیل آب و هوای مطبوع و باغ‌ها و کشتزارهای متعدد و نزدیکی این منطقه به رشته‌کوه البرز، به‌ویژه در تابستان‌ها، به آنجا می‌رفتند.[۱۴]
جماران در دوره قاجاریه از مهم‌ترین روستاهای شمالی شمیران بود که راه شاهی (ناصرالدین‌شاه) از آن می‌گذشت. دو درخت چنار قدیمی با عمری حدود هشتصد سال نشان‌دهنده قدمت این روستاست[۱۵] مسجد جامع جماران نیز با قدمتی چندصدساله در وسط این محله در کوچه نیایش واقع شده‌است[۱۶] چندین مسجد و تکیه، یک سقاخانه و قبرستان از موقوفات این روستاست[۱۷] جمعیت جماران طبق سرشماری ۱۳۳۵، شامل ۶۲۱ مرد و ۵۵۹ زن[۱۸] و در سال ۱۳۸۷ شامل ۲۰۲۹ خانوار، ۳۲۴۵ زن و ۳۲۲۱ مرد بوده‌است (شهرداری تهران). اهالی جماران شیعه و فارسی‌زبان‌اند.[۱۹]
ورود امام‌خمینی به جماران
امام‌خمینی پس از بهبود نسبی و ترک بیمارستان قلب، به دلیل توصیه پزشکان به زندگی در آب و هوای پاک و دسترسی به پزشکان، حدود چهار ماه در «دربند» ساکن شد.[۲۰] خانه دربند به سبب نمای سنگی و چندطبقه‌بودن، ایشان را ناراحت می‌کرد، تا حدی که متذکر شده بود اگر خانه ساده‌ای پیدا نکنند به قم می‌رود.[۲۱] پس از چند روز جستجو برای یافتن خانه‌ای ساده و مناسب، سیدمهدی امام‌جمارانی پیشنهاد کرد امام‌خمینی در خانه وی ساکن شود که به علت وجود شرایطی چون همسایگی حسینیه و بافت قدیمی و به دور از هر گونه تجمل پذیرفته شد.[۲۲] (ببینید: سیدمهدی امام‌جمارانی)
امام‌خمینی به هنگام ورود به این خانه احساس راحتی کرد و یادآور شد در مدت حضور در دربند همیشه در عذاب بوده‌است.[۲۳] با اینکه انتخاب خانه جماران یک‌روزه انجام شد و از پیش برای آن برنامه‌ریزی نشده بود، رادیو آمریکا دو شب بعد در اخبار خود ادعا کرد پس از حدود سه ماه تجسس جایی را انتخاب کرده‌اند که حمله هوایی به آن بسیار دشوار است.[۲۴] محل اقامت امام‌خمینی در محله جماران تهران شامل مجموعه حسینیه، محل اقامت، خانه اندرونی و دفتر ایشان بود. اقامتگاه ایشان خانه‌ای یک‌طبقه است که در پشت حسینیه جماران واقع شده‌است و پس از استقرار امام‌خمینی راهروی موقتی میان خانه و بالکن حسینیه ساخته شد.[۲۵] به دلیل بیماری قلبی ایشان و لزوم بی‌خبرماندن رسانه‌های بیگانه از آن، به پیشنهاد سیدحسن عارفی؛ پزشک امام‌خمینی، در سال ۱۳۶۱ بیمارستان بقیةالله(ع) در نزدیکی محل سکونت ایشان احداث شد.[۲۶] (ببینید: بیماری امام‌خمینی) پس از سکونت امام‌خمینی در جماران ویژگی‌های امنیتی منطقه از جهت طبیعی و از جهت استقرار نیروهای حفاظتی سبب شد که شماری از مسئولان بلندپایه نظام ازجمله اکبر هاشمی رفسنجانی، و در سال‌های بعد سیدمحمد خاتمی در این منطقه ساکن شوند.[۲۷]
فعالیت‌ها و رویدادها
همه دیدارهای عمومی و خصوصی امام‌خمینی در حسینیه و بیت ایشان در جماران صورت می‌گرفت. مسئولان مختلف نظام نیز در این محل با ایشان دیدار و رایزنی می‌کردند. همچنین نمایندگان و رهبران کشورهای دیگر برای مسائل سیاست خارجی و غیره به حضور ایشان می‌رسیدند. بیشتر سخنرانی‌ها، پیام‌ها و نامه‌های امام‌خمینی در همین‌جا انجام یا صادر شده‌است. (ببینید: پیام‌ها و اعلامیه‌ها و سخنرانی‌ها) در دوران اقامت امام‌خمینی در جماران حوادث مهمی رخ داد ازجمله:
- کودتای نوژه: در طرح کودتای نوژه بمباران بیت و محل اقامت امام‌خمینی در جماران نخستین و مهم‌ترین هدف بمباران بود. پرتاب هشت بمب و دو موشک به بیت در دستور کار حمله‌کنندگان بود. برای این منظور سه هواپیما با سه تن از بهترین خلبان‌ها در نظر گرفته شده بودند.[۲۸] (ببینید: کودتای نوژه) شب کودتا، سیدعلی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی به امام‌خمینی پیشنهاد کردند برای در امان‌ماندن از خطر احتمالی به جای دیگری نقل مکان کند؛ اما ایشان با گفتن این جمله «مگر خون من رنگین‌تر از خون مردم جماران است» حاضر به ترک جماران نشد.[۲۹]
- توطئه کشمیری: از وقایع مربوط به بیت امام‌خمینی در جماران توطئه مسعود کشمیری، جانشین دبیر شورای عالی امنیت ملی، از نفوذی‌های سازمان مجاهدین خلق برای انفجار بیت بود که با هوشیاری سیداحمد خمینی و نیروهای حفاظت خنثی شد. کشمیری پس از اصرار محافظان برای بررسی کیف وی، بدون اجازه بازرسی آن، از محل ملاقات با امام‌خمینی در جماران بازگشت.[۳۰] افراد دیگری نیز نظیر صادق قطب‌زاده طرح‌هایی برای انفجار بیت امام‌خمینی از طریق خانه نیمه‌ساز نزدیک بیت ایشان در جماران داشتند که پیش از وقوع حادثه خنثی شد.[۳۱]
- دوران جنگ تحمیلی: در دوران جنگ تحمیلی نیز بمباران بیت امام‌خمینی و جماران گاهی برای تهدید از رسانه‌های بیگانه مطرح می‌شد.[۳۲] پس از این، نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفتند در نزدیکی محل اقامت ایشان، مکانی را برای فرود بالگرد فراهم کنند که در صورت بروز حادثه بی‌درنگ ایشان را از جماران به جایی دیگر منتقل کنند که با مخالفت امام‌خمینی روبه‌رو شد.[۳۳] در دوران جنگ تحمیلی پناهگاهی ساخته شد تا در صورت حمله‌های هوایی، امام‌خمینی از آن استفاده کند؛ اما ایشان از آن استفاده نکرد و در پاسخ اصرار برخی از مسئولان یادآور شد فرقی میان ایشان و آن پاسداری که از ایشان و خانواده ایشان مراقبت می‌کند نیست و وی هرگز از این پناهگاه استفاده نخواهد کرد.[۳۴]
حسینیه جماران
حسینیه جماران در دو طبقه به مساحت هشتصد متر مربع و متصل به بیت امام‌خمینی است. مهم‌ترین و مشهورترین مکان منتسب به امام‌خمینی در محله جماران، همین حسینیه است. قدمت این حسینیه به سال ۱۲۷۵ق می‌رسد. سیدابراهیم امام‌جمارانی از اجداد سیدمهدی امام‌جمارانی برای مراسم مذهبی و اقامه نماز آن را وقف کرد.[۳۵] و پس از آن به تناسب زمان، چند مرتبه بازسازی شد تا در سال ۱۳۵۵ سیدمهدی امام‌جمارانی با کمک اهالی جماران آن را بازسازی کرد.[۳۶] (ببینید: سیدمهدی امام‌جمارانی)
پس از آنکه حسینیه جماران در اختیار بیت امام‌خمینی قرار گرفت، به دلیل مسائل امنیتی و حفاظتی برگزاری برنامه‌ها و مراسم مذهبی عمومی اهالی جماران در آن امکان‌پذیر نبود؛ به همین دلیل امام‌جمارانی حسینیه دیگری را با مساحت هزار متر در سه طبقه و با استحکامات قابل قبول زمان جنگ احداث کرد که در سال ۱۳۶۴ به پایان رسید و حسینیه شماره دو نامیده شد. از آن زمان به بعد برگزاری مراسم‌های مهم ترحیم، مناسبت‌های مهم ملی و مذهبی و مراسم سالگرد ارتحال امام‌خمینی در این حسینیه برگزار می‌شود.[۳۷]
حسینیه جماران پیش از سکونت امام‌خمینی در جماران در دست بازسازی بود و گچ‌کاری آن به پایان نرسیده بود. بنابر توصیه ایشان گچ‌کاری و ادامه تعمیرات متوقف شد[۳۸] این حسینیه به وسیله راهرویی به بیت امام‌خمینی متصل شد[۳۹] ایشان هنگام ورود، از طرف راست جایگاه وارد می‌شد و بر صندلی کوتاهی می‌نشست که بر روی یک بالکن سیمانی با نرده‌های بسیار کوتاه قرار داشت.[۴۰] دیدارکنندگان اعم از مردم عادی، کارگران، کودکان، فرماندهان نیروهای مسلح، وزرا و مقامات روحانی در کنار هم بودند.[۴۱] زنان و کودکان هم در طبقه بالای حسینیه جای می‌گرفتند.[۴۲] خاطرات انتظار برای دیدار امام‌خمینی، رفتار محترمانه حاضران با هم، آرامش و خلوص حاکم بر آنجا در اذهان مراجعه‌کنندگان به حسینیه باقی مانده‌است.[۴۳] در حسینیه افزون بر دیدارهای امام‌خمینی مراسم عزاداری برگزار می‌شد که ایشان نیز در آن شرکت می‌کرد.[۴۴]
جماران در نگاه دیگران
مهمانان و خبرنگاران و جهانگردان خارجی که از خانه امام‌خمینی و حسینیه جماران بازدید کرده‌اند، تحت تأثیر ساده‌زیستی و خانه کوچک و عاری از تزیینات ایشان قرار گرفته و چه بسیار افرادی که با دیدن آن زندگی ساده و به دور از تجملات دگرگون شده‌اند و به یاد زندگی پیامبر(ص) افتاده‌اند[۴۵] وزیر آموزش و پرورش نیکاراگوئه که کشیش هم بود، وقتی جماران و خانه امام‌خمینی را دید، تحت تأثیر قرار گرفت و یادآور شد از امروز به بعد رهبر او امام‌خمینی است نه پاپ.[۴۶]
یکی از خبرنگاران خارجی با دیدن خانه کوچک جماران و سادگی آن اشک در چشمانش حلقه زد و بسیار منقلب شد.[۴۷] به نوشته هفته‌نامه میدل ایست تایمز، «آیت‌الله خمینی از خانه‌ای در حومه شهر تهران با رهنمودهای خود ایران را اداره می‌کند.»[۴۸] و در وصف حسینیه به دیوارهای سیمانی و خاکستری‌اش که تنها تزیین آن، چند پوستر انقلابی با فرش‌های ارزان‌قیمت و ساده است، اشاره کرده‌است.[۴۹] ژان گراس نویسنده لوموند در گزارشی با اشاره به اینکه حسینیه جماران در چندمتری محل سکونت امام‌خمینی قرار دارد، یادآور شد این مکان که طبقه بالای آن به زنان و کودکان اختصاص دارد، گنجایش نزدیک به یک هزار تن را که بر روی زمین می‌نشینند، دارد.[۵۰] چنگیز چاندار خبرنگار ترک‌زبان روزنامه جمهوریت ترکیه از اینکه بدون مانعی در عرض ۲۴ ساعت موفق به دیدن خانه رهبر انقلاب شده، اظهار شگفتی کرده و یادآور شده در همه کشورها و حتی در ترکیه برای صحبت با یک مقام از موانع زیادی باید گذشت.[۵۱] همچنین چندین آمریکایی نیز تحت تأثیر سادگی و بی‌آلایشی اقامتگاه امام‌خمینی قرار گرفته بودند.[۵۲]
شاعران و نویسندگان نیز در رثای امام‌خمینی و وصف محل سکونت ایشان در جماران به مضمون‌آفرینی پرداخته‌اند و با عبارت‌هایی چون «جماران تحنّ الیک: جماران مشتاق توست» ارادت و احساسات خود را بیان کرده‌اند.[۵۳] شاعری در شعری با عنوان «فی ظلال المصاب: در سایه مصیبت» خطاب به جماران، رحلت امام‌خمینی را مصیبتی بسیار بزرگ برای مردم و دین دانسته و یادآور شده امروز مردم شخصیتی را از دست داده‌اند که از نام او لرزه بر جان دشمنان می‌افتاد.[۵۴] (ببینید: امام‌خمینی در شعر شاعران)
امام‌خمینی و ساکنان جماران
محله جماران پیش از انقلاب اسلامی یکی از مراکز تجمع روحانیان تحت تعقیب رژیم پهلوی بود. برخی از جلسات سیدمحمد حسینی بهشتی و بسیاری از مبارزان و برخی از جلسات جامعه روحانیت مبارز در جماران تشکیل می‌شد.[۵۵]
اهالی جماران در روند انقلاب اسلامی حضوری فعال داشتند. در دستگیری امام‌خمینی و قیام پانزده خرداد، اهالی مسلمان ورامین و کن و جماران و دیگر روستاهای اطراف به سوی تهران حرکت کردند و نام «شاه» را از میدان‌ها و مسجدها برداشته، جای آن «خمینی» گذاشتند.[۵۶] پس از پیروزی انقلاب با انتشار خبر اقامت امام‌خمینی در این محله، مردم مشتاقِ جماران، تمام محله را چراغانی کردند.[۵۷]
امام‌خمینی در سخنرانی ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۹ در جمع اهالی جماران، مردم این منطقه را خواهران و برادران خود خواند و از زحمات آنان تشکر و برای آنان دعا کرد.[۵۸]
ایشان در این دیدار، به‌طور عام به ایرانیان و به‌طور خاص به مردم جماران سفارش‌هایی کرده‌است ازجمله:
- هوشیاری در برابر ابرقدرت‌های شرق و غرب.
- ایستادگی در برابر آنان و اجازه‌ندادن به تسلط بیگانگان.
- ترس‌نداشتن از قدرت‌های پوشالی جهان سلطه.
- نترسیدن از تحریم‌ها و محاصرات اقتصادی ـ نظامی ابرقدرت‌ها.
- افشاگری مقاصد آمریکا.
- نترسیدن از تهدیدات نظامی و اقتصادی آمریکا و آمادگی برای مقابله با آن.
- پیشروی مقتدرانه برای اجراکردن احکام اسلام در کشور و حتی در تمام دنیا.
- انجام تکلیف مبارزه با ظلم.
- ایستادگی مقتدرانه و قیام در مواجه با مشکلات.
- حفظ وحدت و توجه به خداوند.[۵۹]
امام‌خمینی در ۲۹/۲/۱۳۵۹ نیز در جمع اهالی جماران و شمیرانات، از آنان به مسلمانانی مصمم، متعهد و امید ملت، پیش‌برندگان نهضت و ایثارگران خون و انقلابیان متعهد یاد کرده‌است و ضمن سفارش آنان به وحدت کلمه و تکیه بر خداوند، به اهالی جماران به‌طور خاص و به عموم ایرانیان سفارش کرده برای اهتزاز پرچم اسلام باید از خواسته‌های شخصی دست برداشت و در اندیشه تحقق اهداف قرآن و اسلام بود. ایشان برای موفقیت در این هدف بزرگ، اتحاد و اخلاص را لازم شمرده‌است.[۶۰] هوشیاری در برابر گروه‌های مفسد و تفرقه‌اندازِ وابسته به رژیم گذشته، هوشیاری در برابر آمریکا و خنثی‌کردن توطئه‌های آنان و همچنین افشای توطئه‌های مدعیان فدایی خلق و ایستادگی در برابر آنان از دیگر سفارش‌های امام‌خمینی بوده‌است.[۶۱]
حفاظت محل اقامت امام‌خمینی در جماران بر عهده یگان حفاظت نیروهای سپاه بود[۶۲] که پس از مشورت ایشان با سیداحمد خمینی، سیدسراج‌الدین موسوی مسئول این یگان شد.[۶۳] امام‌خمینی در جمع پاسداران مستقر در جماران در هفت تیر ۱۳۵۹ سخنرانی و از برجستگی‌ها و خدمات این مجموعه به بزرگی یاد کرد و با سفارش‌هایی ازجمله رفتار خوب با مردم و اخلاص، برای سلامتی محافظان نظامی جماران دعا کرد.[۶۴] (ببینید: حفاظت از امام‌خمینی)
امام‌خمینی سرانجام در ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ پس از ۳۳۷۹ روز اقامت، در بیمارستان بقیةالله (ع) جماران، در جنب بیت، درگذشت و در محل اقامت ایشان به دست محمدرضا توسلی غسل داده شد.[۶۵] (ببینید: ارتحال امام‌خمینی)
جماران پس از درگذشت امام‌خمینی
جماران پس از رحلت امام‌خمینی همچنان میعادگاه عاشقان ایشان است و یاد و خاطره آن در ذهن‌ها باقی است. در سال ۱۳۷۷ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با همکاری شهرداری منطقه یک تهران، نگارستان امام‌خمینی را با حضور رئیس‌جمهورِ وقت سیدمحمد خاتمی افتتاح کرد که حاوی بخشی از وسایل شخصی امام‌خمینی، آثار ایشان، تابلوهای نقاشی، خطاطی و مانند آن است.[۶۶] این مکان همچنان پذیرای مهمانان و جهانگردان خارجی است و گرامیداشت سالگرد رحلت امام‌خمینی نیز در آن برگزار می‌شود.[۶۷]
پانویس
- ↑ ثقفی، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، ۳۷۶.
- ↑ ثقفی، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، ۳۷۶–۳۸۰؛ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۴۶–۴۷ و ۵۱.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۸–۱۹.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۳–۱۴؛ اعتمادالسلطنه، مرآت البلدان، ۴/۲۲۵۰.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۳.
- ↑ ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، ۱/۳۰۱.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۵.
- ↑ حسینی بلاغی، گزیده تاریخ تهران، ۱۳۴.
- ↑ ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، ۱/۳۰۱.
- ↑ خویی، معجم الرجال، ۱۴/۲۷۳ و ۱۵/۵۱–۵۲؛ کریمان، تهران در گذشته و حال، ۴۰۴.
- ↑ ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، ۱/۳۰۵.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۸.
- ↑ حسینی بلاغی، گزیده تاریخ تهران، ۱۳۳.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۴.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۱۵–۱۷.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۲۱.
- ↑ حسینی بلاغی، گزیده تاریخ تهران، ۱۳۴.
- ↑ ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، ۱/۳۰۲.
- ↑ ملکی، تهران در گذرگاه تاریخ ایران، ۱۲۸–۱۲۹.
- ↑ انصاری، حدیث بیداری، ۱۱۸؛ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۴۶–۴۷.
- ↑ گلی زواره، فرازهای فروزان، ۵۹؛ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۴۶؛ کیهان، روزنامه.
- ↑ ثقفی، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، ۳۸۰.
- ↑ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۴۷؛ گلی زواره، فرازهای فروزان، ۵۹.
- ↑ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۴۸.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۲۰.
- ↑ عارفی، طبیب دلها، ۱۱۵–۱۱۷ و ۱۲۱.
- ↑ جام جم، پایگاه اطلاع‌رسانی.
- ↑ مؤسسه مطالعات، کودتای نوژه، ۲۱۵.
- ↑ تیموری، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۱۱۹؛ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۵۰–۵۱.
- ↑ محتشمی‌پور، گنجینه دل، ۴۴۸–۴۴۹.
- ↑ خمینی، مجموعه آثار یادگار امام، ۱/۱۳۴.
- ↑ مصطفوی، گنجینه دل، ۱۰۶.
- ↑ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۴۸.
- ↑ رحیمیان، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۵۱–۲۵۲؛ سلیمانی، خاطرات، ۱۹۸–۱۹۹.
- ↑ ایران، روزنامه.
- ↑ کهن‌نسب، خاطرات، ۳۸۳؛ جماران ما، پایگاه اطلاع‌رسانی.
- ↑ جماران ما، پایگاه اطلاع‌رسانی.
- ↑ کهن‌نسب، خاطرات، ۳۸۳.
- ↑ اخلاص‌پور، تهران پژوهی، ۲۰.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام ۲۶–۲۷.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۶۷.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۸۰.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۲۷.
- ↑ رحیمیان، در سایه آفتاب، ۱۱۵.
- ↑ سپهری، خورشید بی‌غروب، ۲۴۰.
- ↑ توسلی، مصاحبه، ۲/۱۱۶.
- ↑ رحیمیان، در سایه آفتاب، ۸۳–۸۴.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۶۷.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۶۸.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۸۰.
- ↑ نادرپور، پنجاه تصویر از امام، ۸۶.
- ↑ حضور، مجله، امریکایی‌ها و جماران، ۲۸۸–۲۹۰.
- ↑ محمدی سیف‌آبادی، رثای امام‌خمینی در شعر عربی معاصر، ۱۹۹.
- ↑ محمدی سیف‌آبادی، رثای امام‌خمینی در شعر عربی معاصر، ۲۰۰.
- ↑ ستوده و سیدناصری، پاره‌ای از خورشید، ۳۲۷؛ ناطق نوری.
- ↑ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲/۵۷.
- ↑ کیهان، روزنامه.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۰۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۰۵–۳۰۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۱۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۱۴–۳۱۵.
- ↑ محتشمی‌پور، گنجینه دل، ۴۴۷.
- ↑ محتشمی‌پور، گنجینه دل، ۴۴۸.
- ↑ ۱۲ امام‌خمینی، صحیفه، /۴۸۷–۴۸۸.
- ↑ امام‌جمارانی، مصاحبه چاپ‌شده، ۲/۱۱۵.
- ↑ نورخانی، نگارستان امام‌خمینی، پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت کتاب اول.
- ↑ جمهوری اسلامی، خبرگزاری.
منابع
- اخلاص‌پور، افشین، تهران پژوهی، محله جماران، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، مرآت البلدان، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- امام‌جمارانی، سیدمهدی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، نشر پنجره، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- انصاری، حمید، حدیث بیداری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ بیستم، ۱۳۸۰ش.
- ایران، روزنامه، شماره ۲۲۳۶.
- توسلی، محمدرضا، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، نشر پنجره، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- تیموری، احمد، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، نشر پنجره، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- ثقفی، خدیجه، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، به کوشش علی ثقفی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- جام جم آنلاین، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۰/۱۰/۱۳۹۵ش.
- جماران ما، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۲/۵/۱۳۹۵.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۳/۱۳۷۸ش.
- حسینی بلاغی، عبدالحجه، گزیده تاریخ تهران، تهران، مازیار، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- حضور، مجله، امریکایی‌ها و جماران، شماره ۳۳، ۱۳۷۹ش.
- خمینی، سیداحمد، مجموعه آثار یادگار امام، حجت‌الاسلام و المسلمین حاج‌سیداحمد خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
- خویی، سیدابوالقاسم، معجم الرجال، مرکز نشر آثار الشیعه، چاپ چهارم، ۱۳۶۹ش.
- رحیمیان، محمدحسن، در سایه آفتاب، تهران، حضور، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.
- رحیمیان، محمدحسن، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، نشر پنجره، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
- سپهری، محمد، خورشید بی‌غروب، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
- ستوده، امیررضا و حمیدرضا سیدناصری، پاره‌ای از خورشید، تهران، ذکر، ۱۳۷۷ش.
- ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۱ش.
- سلیمانی، حسین، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات خادمان و پاسداران، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- شهرداری تهران، محله جماران، پایگاه اطلاع‌رسانی ناحیه یک، منطقه ۴، ۳/۴/۱۳۹۷.
- عارفی، سیدحسن، طبیب دلها، خلاصه گزارشهای طول درمان و سیر معالجات بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تهران، عروج، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- کریمان، حسین، تهران در گذشته و حال، تهران، دانشگاه ملی ایران، ۱۳۳۵ش.
- کهن‌نسب، علی و دیگران، آنجا که بوی یار می‌دهد، چاپ‌شده در رسول آفتاب، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- کیهان، روزنامه، ۲۸/۲/۱۳۵۹ش.
- گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، فرازهای فروزان، پژوهشی در سیره اخلاقی، تربیتی و عرفانی حضرت امام‌خمینی، قم، حضور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر، گنجینه دل، مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- محمدی سیف‌آبادی، عسگر، رثای امام‌خمینی در شعر عربی معاصر، پایان‌نامه، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۶ش.
- مدنی، سیدجلال‌الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نهم، ۱۳۷۸ش.
- مصطفوی، فریده، گنجینه دل، مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- ملکی، حسین، تهران در گذرگاه تاریخ ایران، تهران، اشاره، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
- مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کودتای نوژه، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۴ش.
- نادرپور، محمدرضا، پنجاه تصویر از امام و ایران پس از انقلاب، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۹ش.
- ناطق نوری، علی‌اکبر، مصاحبه، آیت‌الله بهشتی به روایت ناطق نوری، خبرگزاری تسنیم.
- نورخانی، امیر، نگارستان امام‌خمینی، پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت کتاب اول، خرداد ۱۳۹۲ش.
پیوند به بیرون
- محمدصادق مزینانی، ««جماران»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۴، ص۱۱۳–۱۲۱.