قصه
قصه، روایت واقعی یا خیالی رویدادها و مسائل زندگی.
قصه‌ها به عنوان عنصری محرک، در ثبت واقعیت‌ها، زندگی انسان‌ها، موعظه‌ها و حکمت‌ها نقش به‌سزایی دارند؛ چنان‌که در کلام الهی نیز از آن استفاده شده‌است. قصه‌گویی، الگوی نافذی در میان اقوام و فرهنگ‌های گوناگون برای عبرت‌آموزی بوده‌است و به علت جاذبه فوق‌العاده، تمام عمر انسان را دربر می‌گیرد.
امام‌خمینی قصه‌های قرآنی را از شاهکارهای این کتاب مقدس و بهترین راه برای بیداری انسان‌ها می‌داند. ایشان هدف قصه‌های قرآنی را تربیت، هدایت، سیر و سلوک، رسیدن به سعادت، بیان مباحث اخلاقی و درمان رذایل نفسانی می‌داند و سبب تکرار قصص را انسان‌سازی، تقویت بلاغت قرآن و تهذیب نفوس انسانی می‌شمارد.
امام‌خمینی خود، از گونه‌های مختلف داستان به عنوان ادبیات خلاق، در آثارش استفاده می‌کند و ادبیات داستانی در اشعار امام‌خمینی نیز به دو گونه صریح و غیر مستقیم آمده‌است.
امام‌خمینی افزون بر قصه‌های دینی، با طرح داستان‌های سیاسی، اجتماعی و تاریخی در مسیر انقلاب، ظلم و بیداد رژیم پهلوی و تحول روحی ملت را ترسیم می‌کند.
امام‌خمینی خود اهل مطالعه کتاب‌های داستانی نیز بوده‌است؛ چنان‌که گفته شده، ایشان بیشتر کتاب‌های داستانی معروف جهان، از جمله «بینوایان» (ویکتور هوگو) و «شوهر آهوخانم» (علی‌محمد افغانی) را مطالعه کرده‌است.
مفهوم‌شناسی
قصه، واژه‌ای عربی از ریشه «قصص» به معنای دنبال‌کردن چیزی و پا جای پای دیگری گذاشتن[۱] و در اصطلاح به معنای داستان، حکایت و سرگذشت است که معمولاً به‌صورت کوتاه، نقل می‌شود[۲] و عناصر آن با قصد و هدف معینی حرکت می‌کنند.[۳] در واقع، قصه توالی حوادث واقعی، خیالی و ساختگی با خصوصیت روایی، برای انسان‌هاست که در آن، تأکید بر حوادث خارق‌العاده بیشتر از تحول و تکوین شخصیت‌ها و آدم‌هاست.[۴] به‌طور کلی داستان از نظر قالب به سه نوع قصه، داستان کوتاه و داستان بلند (رمان) تقسیم می‌گردد[۵] و در بسیاری موارد، به جای قصه از واژه داستان استفاده می‌شود.
قصه، شکلی ساده و ابتدایی دارد. ساختار روایتی و زبان آن بیشتر نزدیک به گفتار و محاوره عامه است[۶] و قدیمی‌ترین نوع قالب در بیان حوادث است؛ در حالی‌که داستان کوتاه و داستان بلند، صورت جدیدی در ادبیات داستانی جهان، برای بیان حوادث هستند.[۷] آنچه قالب قصه را از داستان کوتاه و بلند جدا می‌کند، حوادث خارق‌العاده، پیرنگ ضعیف و کلی‌گرایی است.[۸] در قصه، عناصر روان‌شناختی مانند خصوصیات اخلاقی افراد وجود ندارد؛ در صورتی که داستان بلند و رمان دارای این خصوصیت‌اند.[۹] قصه‌ها از لحاظ محتوا به دو بخش عمده: تفریحی ـ تخیلی و تحلیلی تقسیم می‌شوند که قصه‌های تخیلی با استفاده از رویدادهای غیرطبیعی شگفتی می‌آفرینند و قصه‌های تحلیلی برگرفته از زندگی واقعی انسان‌ها هستند.[۱۰]
پیشینه
قصه‌گویی، از فنون ادبی است که پیشینه‌ای به درازای تاریخ آدمی دارد.[۱۱] قصه با پیدایش خط و زبان برای ایجاد ارتباط میان انسان‌ها، به وجود آمد؛[۱۲] به طوری که از مصادر تاریخ تمدن‌هاست.[۱۳] قصه در قدیمی‌ترین تمدن‌ها، چون سومر، بابل، یونان، پارس و هند به صورت شعر و در قالب داستان‌ها و حکایات آمده‌است.[۱۴]
قصه‌ها و افسانه‌ها در متون دینی سایر ادیان نیز به چشم می‌خورند؛ چنان‌که قصه‌های قرآنی میان اعراب متقدم، مصریان، ایرانیان، یهودیان و عیسویان وجود داشته‌است که به سبب فلسفه و بینش دینی هر یک از ادیان، به‌طور گوناگون نقل شده‌اند.[۱۵] در ادبیات دینی زرتشت (اوستا)،[۱۶] همچنین در آیین بودا،[۱۷] از افسانه‌ها و قصه‌ها استفاده شده‌است.
اعراب مسلمان نیز در قصه‌سرایی مهارت بسیاری داشته‌اند و از قصه در سرودن اشعار خود استفاده کرده‌اند.[۱۸] کاربرد قصه‌های عامیانه در ایران، چیز تازه‌ای نیست. این قصه‌ها را می‌توان در اوستا و پس از آن در آثار منظوم و منثور دوره اسلامی (فارسی جدید) از قرن نهم میلادی مشاهده کرد. در این میان، می‌توان به قصه‌های کلیله و دمنه اشاره کرد.[۱۹]
در قرآن، قصه‌های مختلفی آمده‌است که در شمار آن اختلاف نظر وجود دارد.[۲۰] این اختلاف نظر ناشی از اختلاف آرای مؤلفان دربارهٔ حوزه قصه‌های قرآنی است.[۲۱] پس از اسلام، داستان‌پردازی و ترجمه قصه نیز در فرهنگ اسلامی رواج داشته و در قصه‌نویسی غربی هم تأثیر گذاشته‌است.[۲۲]
جریان قصه‌نویسی با قالب رمان در ادبیات غرب، از حدود چهارصد سال پیش آغاز شده و داستان کوتاه نزدیک به ۱۶۰ سال است در ادبیات غرب پدیدار شده‌است.[۲۳] در ایران رمان‌نویسی از دوره قاجار و جریان مشروطه با شکل‌گیری تحولات عمیق سیاسی و اجتماعی به وجود آمد.[۲۴] جریان قصه‌نویسی در ادبیات معاصر ایران با داستان کوتاه آغاز شده‌است.[۲۵] این جریان در دوره پهلوی تا حدودی دچار رکود شده بود و پس از انقلاب اسلامی تحول عمیقی در آن رخ داد.[۲۶]
داستان‌های دفاع مقدس نیز بخشی از ادبیات داستانی ایران را تشکیل می‌دهد که نقش بسیاری در انتقال ارزش‌های دفاع مقدس در دوران جمهوری اسلامی در ذهن و دل مخاطبان داشته‌است.[۲۷] امام‌خمینی نیز در بسیاری از آثار خود از قصه‌های قرآنی و مذهبی برای تفهیم اهداف و مقاصد خویش بهره برده‌است.[۲۸]
نقش قصه در زندگی
قصه‌ها به عنوان عنصری محرک، در ثبت واقعیت‌ها، زندگی انسان‌ها، موعظه‌ها و حکمت‌ها نقش به‌سزایی دارند؛ چنان‌که در کلام الهی نیز از آن استفاده شده‌است.[۲۹] قصه‌گویی، الگوی نافذی در میان اقوام و فرهنگ‌های گوناگون برای عبرت‌آموزی بوده‌است و به علت جاذبه فوق‌العاده، تمام عمر انسان را دربر می‌گیرد و به دلیل قابل فهم بودن برای انسان‌ها، از آن با عنوان مثال حسی برای تفهیم مسائل عقلی استفاده می‌شود.[۳۰] در مجموع، داستان‌ها تأثیر بسیاری در هدایت و عبرت انسان‌ها دارند و یکی از عوامل تعلیم و تربیت به‌شمار می‌آیند؛[۳۱] چنان‌که کتاب‌های داستان، مؤثرترین وسیله برای اعتلای روح، فکر و اعتقادات کودک هستند.[۳۲]
قصه‌های تحریک‌آمیز و منفی نیز اثر زیان‌بخشی در تربیت و روح کودکان دارند.[۳۳] از دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی، می‌توان به راه‌یافتن گسترده مفاهیم معنوی و ارزشمند در داستان‌ها و به‌خصوص داستان‌های کودکان[۳۴] و رشد چشم‌گیر انتشار کتاب‌های داستانی برای کودکان اشاره کرد.[۳۵] امام‌خمینی نیز از بیان حکایت و قصه، به عنوان روشی برای بیان مطالب خود استفاده می‌کرد؛[۳۶] چنان‌که از این روش در تربیت کودکان و نوجوانان نیز بهره برد.[۳۷]
قصه‌های قرآنی
قصه‌های قرآنی در زمره قصص مکتوب و به دلیل برخورداری از حوادث واقعی، قصه‌هایی مستند و به دور از وهم و خیال‌اند.[۳۸] از آنجاکه قرآن کتاب هدایت است، محتوای آن نیز برای عبرت‌آموزی و هدایت بندگان است و مخاطب آن عموم مردم هستند؛ از همین‌رو، قصه‌های قرآن به دلیل دارابودن ویژگی‌های ذکرشده، بهترین روش برای تفهیم و هدایت عامه‌اند.[۳۹]
اعجاز در فصاحت و بلاغت داستان‌های قرآنی نیز سبب کامل‌شدن قصه‌ها می‌شود. تکرار قصه‌ها خود درجه‌ای از اعجاز قرآن است. به سبب تکرار اغراض در قرآن، تفهیم مطلب برای مخاطبان و تربیت انسان‌ها به‌سهولت رخ می‌دهد.[۴۰] آنچه قصه‌های قرآنی را از سایر داستان‌های بشری جدا می‌کند، یکی، واقع‌گرایی و راستی، عدم کسالت و تأثیرگذاری بر نفوس است که ممکن است تمام این وجوه در داستان‌های بشری جای نگیرند[۴۱] و دیگری، محصورنبودن قصه‌های قرآنی به زمان و مکان خاص است.[۴۲]
امام‌خمینی قصه‌های قرآنی را از شاهکارهای این کتاب مقدس[۴۳] و بهترین راه برای بیداری انسان‌ها[۴۴] می‌داند. ایشان قرآن را کتاب قصه و بازگوکردن تاریخ ندانسته، محتوای قصه‌های قرآن را معارف الهیه[۴۵] و دربردارنده احکامی می‌داند که فهم بشر از وصول به همه معانی آن ناتوان است.[۴۶] ایشان هدف قصه‌های قرآنی را تربیت، هدایت، سیر و سلوک، رسیدن به سعادت، بیان مباحث اخلاقی و درمان رذایل نفسانی می‌داند[۴۷] و سبب تکرار قصص را انسان‌سازی،[۴۸] تقویت بلاغت قرآن و تهذیب نفوس انسانی[۴۹] می‌شمارد؛ چنان‌که با بیان داستان حضرت موسی(ع) و فرعون، هدف از تکرار این قصه را آموزش شیوه حکومتداری، ظلم‌ستیزی و انذار انسان‌ها می‌داند.[۵۰] ایشان ویژگی قصه‌های قرآنی را در شیرینی و قابل تعقیب بودن و ملال‌آور نبودن آن معرفی می‌کند که مخاطب را با وجود تکرار قصه‌ها به سبب واقعی‌بودن آن، به سوی خود جذب می‌کند.[۵۱]
- (ببینید: اهداف قرآن)
داستان و قصه در آثار و سیره امام‌خمینی
امام‌خمینی از گونه‌های مختلف داستان به عنوان ادبیات خلاق، در آثارش استفاده می‌کند. موضوع این داستان‌ها به عرفانی، سیاسی، تاریخی، اجتماعی و دینی تقسیم می‌گردد و همگی در خدمت هدایت و ارشاد انسان‌ها هستند.[۵۲] ادبیات داستانی در اشعار امام‌خمینی نیز به دو گونه صریح و غیر مستقیم آمده‌است که اشاره صریح آن بیشتر است؛[۵۳] چنان‌که در بعضی ابیات خود به داستان‌هایی چون شق‌القمر پیامبر(ص)، تعلیم اسما به آدم(ع) و داستان خضر نبی(ع) اشاره می‌کند.[۵۴]
داستان‌های انبیا(ع)، در زمره داستان‌های قرآنی است که امام‌خمینی از آنها در آثار خود بهره گرفته، اهدافی از بازگویی آنها دنبال کرده‌است؛ برای نمونه، با طرح قصه حضرت آدم (ع)، عجب و خودبینی شیطان را سبب هلاکت او می‌داند[۵۵] و با طرح قصه حضرت موسی (ع) و فرعون، ظلم‌ستیزی و شیوه حکومتداری را بیان می‌کند[۵۶] و با بیان قصه سلیمان نبی(ع)، حقارت انسان را در برابر عظمت پروردگار به تصویر می‌کشد؛[۵۷] چنان‌که در آثار خود به سایر قصه‌های دینی و قرآنی نیز اشاره می‌کند.[۵۸]
امام‌خمینی افزون بر قصه‌های دینی، با طرح داستان‌های سیاسی، اجتماعی و تاریخی در مسیر انقلاب، ظلم و بیداد رژیم پهلوی و تحول روحی ملت را ترسیم می‌کند.[۵۹] در این میان قصه‌های ادبی نیز در زمره داستان‌هایی هستند که ایشان در آثار خود به آنها اشاره کرده‌است. این مسئله نشان‌دهنده مطالعه این‌گونه قصه‌ها به دست امام‌خمینی است. برای نمونه ایشان در آثار خود به داستان کلیله و دمنه،[۶۰] موش و گربه[۶۱] اشاره کرده‌است.
امام‌خمینی خود اهل مطالعه کتاب‌های داستانی نیز بوده‌است؛ چنان‌که سیدمصطفی خمینی گفته‌است، ایشان بیشتر کتاب‌های داستانی معروف جهان را مطالعه کرده‌است.[۶۲] سیداحمد خمینی نیز گفته‌است امام‌خمینی داستان‌هایی چون بینوایان (ویکتور هوگو) و شوهر آهوخانم (علی‌محمد افغانی) را مطالعه کرده‌است.[۶۳] این امر نشان می‌دهد امام‌خمینی با قصه‌های تخیلی مخالف نبوده‌است؛ امّا اگر رمان و داستانی دروغ باشد، از دیدگاه ایشان باید از آن پرهیز شود.[۶۴] ایشان سلمان رشدی را به دلیل نگارش و انشای کتاب کفرآمیز آیات شیطانی که رمانی سراپا اهانت به پیامبر(ص) و دشمنی با اسلام و عقاید و مقدسات مسلمانان است، محکوم به اعدام دانسته‌است.[۶۵]
- (ببینید: رشدی، سلمان)
پانویس
- ↑ راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۶۷۱؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۷/۷۴–۷۵؛ طریحی، مجمع البحرین، ۴/۱۷۹.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۵۳۶؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۶/۵۵۴۴.
- ↑ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۰۵۴.
- ↑ میرصادقی، داستان و ادبیات، ۱۳۲–۱۳۴؛ میرصادقی، ادبیات داستانی، ۴۴؛ فورستر، جنبه‌های رمان، ۳۳–۳۶.
- ↑ میرصادقی، داستان و ادبیات، ۱۲۳؛ میرصادقی، ادبیات داستانی، ۲۵.
- ↑ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۲۹–۳۵.
- ↑ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۰۵۴–۲۰۵۵؛ میرصادقی، ادبیات داستانی، ۳۲.
- ↑ میرصادقی، داستان و ادبیات، ۱۳۲.
- ↑ میرصادقی، ادبیات داستانی، ۲۵۵.
- ↑ سلیمانی، تأملی دیگر در باب داستان، ۱۴–۱۵.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۶؛ حکیمی، ادبیات و تعهد، ۵۶؛ نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۱۱.
- ↑ حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۷؛ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۱؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۲۴–۲۶ و ۴۹–۵۰.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۶؛ تفضلی، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، ۲۹۶–۲۹۷؛ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۰۵۵.
- ↑ دورانت، تاریخ تمدن، مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ۱/۲۰۸–۲۱۰ و ۳۸۳–۳۸۴؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۲۷–۴۸.
- ↑ رضی، ادیان بزرگ جهان، ۴۳۵–۴۴۴ و ۴۵۱–۶۴۱؛ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ جهان، ۷۲–۸۲ و ۱۱۱–۱۱۲؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۳۶–۳۷.
- ↑ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۳۹–۴۰؛ رضی، ادیان بزرگ جهان، ۱۵۴–۱۶۳.
- ↑ رضی، ادیان بزرگ جهان، ۲۳۰–۲۳۳.
- ↑ لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۷۱–۵۷۸.
- ↑ لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۲۹۲–۲۹۳ و ۳۰۲.
- ↑ لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۱۳۴.
- ↑ لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۱۳۴.
- ↑ حکیمی، دانش مسلمین، ۲۱۱–۲۱۳.
- ↑ سرشار، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، ۲۲.
- ↑ اکبری، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۷۰؛ یاسمی، ادبیات معاصر، ۱۰۹؛ نفیسی، رمان و رمان‌نویسی در ایران، ۲۱۱؛ آرین‌پور، از صبا تا نیما، ۲/۲۳۷–۲۳۹.
- ↑ سرشار، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، ۲۲.
- ↑ اکبری، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۱۱–۱۴۴؛ سرشار، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، ۱۲–۱۸.
- ↑ امامی، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، ۷/۱۶۷–۱۷۲؛ نجف‌زاده، داستان‌های کوتاه، ۱۳–۱۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۹۱؛ ۵/۳۵؛ ۱۶/۲۱۷ و ۱۹/۱۱۵؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۵۱ و ۱۷۸؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۹۷.
- ↑ اکبری، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۲۱.
- ↑ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۱–۳۲.
- ↑ اسحاقی، سلوک علوی، ۱۴۰–۱۴۱.
- ↑ امیری، چگونگی رشد و تطور ادبیات کودکان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۸–۴۱.
- ↑ کریمی‌نیا، الگوهای تربیت، ۳۰۸–۳۰۹.
- ↑ فراست، انقلاب اسلامی و ادبیات داستانی، ۱۵۷–۱۶۰.
- ↑ میرکیانی، رشد مفاهیم اخلاقی و ارزشی در قصه‌های کودکان و نوجوانان بعد از انقلاب اسلامی، ۶۰۵–۶۰۹؛ مؤسسه فرهنگی، کرانه‌های نور، ۱/۴۷۹.
- ↑ نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۲۲–۲۸.
- ↑ منفرد، تربیت دینی با الهام از سیره تربیتی حضرت امام‌خمینی، ۳۹۴؛ مدبر، امام‌خمینی، اسوه تعلیم و تربیت، ۵۴۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۷/۱۶۵–۱۶۶؛ بستانی، اسلام و هنر، ۱۵۹–۱۶۰؛ بستانی، پژوهشی، ۱/۱۳–۱۴.
- ↑ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۱۰۰؛ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۴؛ بستانی، پژوهشی، ۲/۸؛ اسحاقی، سلوک علوی، ۱۴۰–۱۴۱.
- ↑ محمدزاده، قصص قرآن، ۱۳/۱۹۰–۱۹۶؛ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۷؛ مهدوی، نگاهی به قصه و نکات تربیتی آن در قرآن، ۲۲–۵۷؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۹۸–۱۰۳ و ۱۴۳–۱۴۵؛ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۳–۳۷.
- ↑ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۱۲۷–۱۲۹.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۷–۱۷۶۸.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۹۸.
- ↑ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۶–۱۸۷.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر حمد، ۱۳۴–۱۳۵.
- ↑ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۲؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸ و ۳۷۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۶–۱۸۸ و ۲۰۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۹؛ ۱۵/۵۰۴ و ۱۷/۳۸۱–۳۸۲؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۰۴–۵۰۵؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۷؛ ریعان، بررسی سیمای قرآن در اندیشه امام‌خمینی، ۱۳۰–۱۳۱
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۸–۳۴۹؛ ۶/۲۳۶–۲۳۷ و ۹/۱۶۸–۱۷۰.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۷–۱۸۸؛ ریعان، بررسی سیمای قرآن در اندیشه امام‌خمینی، ۱۳۲–۱۳۳.
- ↑ نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۲۲–۲۸؛ صفری، نگاهی به دیدگاه امام دربارهٔ زبان و ادبیات، ۱۷۵–۱۸۳.
- ↑ نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۷۹، ۱۲۷ و ۱۳۹.
- ↑ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۵۰؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۶؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۳۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۹ و ۹/۱۶۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۴۵؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۹۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۱۹۶–۱۹۸، ۳۲۶–۳۲۸؛ ۱۱/۲۹۹؛ ۱۳/۳۸۴–۳۸۵؛ ۱۴/۱۸ و ۱۹/۱۳۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۲۱۹؛ ۶/۱۱۸؛ ۱۰/۴۶۰–۴۶۱؛ ۱۱/۲۷۹؛ ۱۲/۴۶۵–۴۶۶ و ۱۶/۲۷۰–۲۷۱.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۴۱۲–۴۱۳ و ۵۴۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۴۱ و ۱۱/۱۴۳.
- ↑ کشوردوست، ماه تابان، ۴۳.
- ↑ خمینی، دلیل آفتاب، ۱۶۳؛ خمینی، برداشتهایی از، ۲/۳۳۳–۳۳۴.
- ↑ امام‌خمینی، استفتائات، ۲/۶۱۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۶۳؛ طلاس، رد علی الشیطان، ۱۷؛ رضوانی، بررسی حکم امام‌خمینی دربارهٔ سلمان رشدی، ۱۷۰.
منابع
- قرآن کریم.
- آرین‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، تهران، فرانکلین، چاپ سوم، ۱۳۵۳ش.
- ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- اسحاقی، سیدحسین، سلوک علوی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- اکبری شلدره‌ای، فریدون، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ یازدهم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- امامی، صابر، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، قم، مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- امیری، فاطمه، چگونگی رشد و تطور ادبیات کودکان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، چاپ‌شده در مجموعه مقاله‌های سمینار بررسی ادبیات انقلاب اسلامی، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
- بستانی، محمود، اسلام و هنر، ترجمه حسین صابری، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- بستانی، محمود، پژوهشی در جلوه‌های هنری داستان‌های قرآن، ترجمه موسی دانش، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.
- تفضلی، احمد، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران، سخن، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.
- توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ جهان، تهران، سمت ـ مؤسسه فرهنگی طه ـ مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش.
- حسینی، محمد، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، تهران، ققنوس، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- حکیمی، محمدرضا، ادبیات و تعهد در اسلام، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ یازدهم، ۱۳۷۹ش.
- حکیمی، محمدرضا، دانش مسلمین، قم، دلیل ما، چاپ هفدهم، ۱۳۸۹ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان و ناهید، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- خمینی، سیداحمد، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۴ش.
- خمینی، سیداحمد، دلیل آفتاب، خاطرات یادگار امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۸۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، بیروت ـ دمشق، دارالقلم ـ دارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- رضوانی، علی‌اصغر، بررسی حکم امام‌خمینی دربارهٔ سلمان رشدی، قم، مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- رضی، هاشم، ادیان بزرگ جهان، آسیا، چاپ دوم، ۱۳۵۵ش.
- ریعان، معصومه، بررسی سیمای قرآن در اندیشه امام‌خمینی، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- سرشار، محمدرضا، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- سلیمانی، محسن، تأملی دیگر در باب داستان، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش.
- شریفانی، محمد، تحلیل قصص، قم، جامعة المصطفی (ص) العالمیه، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- صفری، مهدی، نگاهی به دیدگاه امام دربارهٔ زبان و ادبیات، تهران، مجله پژوهش و سنجش، شماره ۱۷–۱۸، ۱۳۷۸ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تصحیح سیداحمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- طلاس، مصطفی، رد علی الشیطان، دمشق، دار طلاس، چاپ اول، ۱۹۹۰م.
- فراست، قاسمعلی، انقلاب اسلامی و ادبیات داستانی، مجله حضور، شماره ۴۹، ۱۳۸۳ش.
- فورستر، ادوارد مورگان، جنبه‌های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۵۲ش.
- کریمی‌نیا، محمدعلی، الگوهای تربیت، قم، پیام مهدی (عج)، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.
- کشوردوست، محسن، ماه تابان، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
- لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، علمی، چاپ چهارم، ۱۳۳۴ش.
- مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، کرانه‌های نور، بررسی ۱۷۳ دستاورد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- محمدزاده، مرضیه، قصص قرآن، چاپ‌شده در دائرةالمعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر، حاج‌سیدجوادی و دیگران، تهران، شهید سعید محبی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- مدبر، غلامرضا، امام‌خمینی، اسوه تعلیم و تربیت، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مصاحب، غلامحسین، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
- ملبوبی، محمدتقی، تحلیل نو از قصص قرآنی، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- منفرد، غلامرضا، تربیت دینی با الهام از سیره تربیتی حضرت امام‌خمینی، چاپ‌شده در مجموعه مقالات کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مهدوی، سعید، نگاهی به قصه و نکات تربیتی آن در قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- میرصادقی، جمال، ادبیات داستانی (قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان)، تهران، علمی، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
- میرصادقی، جمال، داستان و ادبیات، تهران، مهر، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- میرکیانی، محمد، رشد مفاهیم اخلاقی و ارزشی در قصه‌های کودکان و نوجوانان بعد از انقلاب اسلامی، چاپ‌شده در مجموعه مقاله‌های سمینار بررسی ادبیات انقلاب اسلامی، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- نجف‌زاده بارفروش، محمدباقر، داستان‌های امام‌خمینی، تهران، بنیاد، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- نجف‌زاده بارفروش، محمدباقر، داستان‌های کوتاه جنگ در ایران، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- نفیسی، آذر، رمان و رمان‌نویسی در ایران، ایران و مدرنیته، تهران، گفتار، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- یاسمی، رشید، ادبیات معاصر، تهران، ابن‌سینا، چاپ دوم، ۱۳۵۲ش.
پیوند به بیرون
- فاطمه هوجان علی‌آبادی، قصه، دانشنامه امام‌خمینی، ج۸، ص۱۷۸-۱۸۲.