شرح صدر
شرح صدر: حالتی از ایمان که برخاسته از نور الهی و توکل به خداوند میباشد.
اهمیت و جایگاه شرح صدر
شرح صدر در اصطلاح اخلاقی و قرآنی به معنای گشایش و وسعت روحی و معنوی است که به نور الهی و آرامش درونی همراه است.[۱]علمای اخلاق و مفسران اسلامی با توجه به آیات الهی و روایات معصومان(ع) به بحث شرح صدر آثار و لوازم آن پرداخته و معتقدند شرح صدر پیامبر بالاتر از معجزه انبیای الهی میباشد.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث شرح صدر، حقیقت و آثار آن پرداخته است.[۳]
حقیقت شرح صدر
شرح صدر موهبتی الهی و نوعی بسط وجودی معرفتی و افزایش ظرفیتی ست که قابلیت درک معارف و حقایق را ایجاد میکند و زمینه پذیرش نور ایمان را فراهم میآورد؛ بنابراین شرح صدر انبساط در صدر و رفع انقباض و موانع است تا استعداد پذیرش نور ایمان فعلیت یابد. این شرح صدر به واسطه علم و عبادتی که از سنخ نور است ایجاد میشود.[۴]
به اعتقاد امامخمینی آثاری که از اعمال و افعال در قلب انسان حاصل میشود از نورانیت و شرح و ساعت برخوردارند. امامخمینی از جمله اموری که در اخلاص و ایثار و خدمت به خلق مؤثر میداند به شرح صدر میباشد.
امامخمینی با استناد به آیه «أَفَمن شرح الله صدرَهُ للاسلام فهو علی نور من ربه فویل للقاسیة قلوبهم من ذکر الله اولئک فی ضلال مبین»[۵] مقابل شرح صدر که ملزوم قبول حق است، قساوت قلب را که ملزوم عدم قبول حق است، قرار داده و رقت قلب را مقابل حقیقی قساوت قلب است میداند. به اعتقاد امامخمینی هر قدر انسان از تعلقات مادی و تنگنای ظلمت و تاریکی دنیا فاصله بگیرد به همان اندازه شرح صدر برای او حاصل میشود و قبول نور معنوی میکند تا آنجا که به کلی از دار غرور منصرف و منخلع شده لایق جلوه نور مطلق و جمال جمیل میشود به اعتقاد ایشان انبیا و اولیاء الهی کسانی هستند که با قوت وجود و شرح صدری که دارند میتوانند در عین حالی که عالم غیب را شاهده میکنند عالم شهادت را نیز مشاهده کنند و شاید تعبیر شرح صدر در انبیاء به همین مناسبت باشد «الم نشرح لک صدرک و وضعنا عنک وزرک»[۶] به این معنا که حفظ وحدت غیبی و حفظ مراتب عالم غیب با حفظ کثرات عالم طبیعت که امری تکوینی است و به شرح صدر و به قوت آن بستگی دارد از جمله مناط نبوت است.[۷] به اعتقاد امامخمینی اولیای الهی نمیتوانستند آنچه را مشاهده کردهاند برای مردم گزارش و بیان کنند از این جهت است که حضرت موسی در بیان مشاهدات و معانی غیبی از خدواند شرح صدر میخواهد.[۸]
آثار شرح صدر
علمای اخلاق برای شرح صدر آثار و لوازمی را بر شمردهاند از جمله این آثار عبارتند از: بیرون آمدن از حالت تردید، گشادهرویی، عطوف و لطف، عیبپوشی، آرامش و وقار، بردباری و فرو بردن خشم میباشد.[۹]
امامخمینی نیز درباره آثار شرح صدر انسانی که دارای شرح صدر باشد هر چه از کمال و جمال و مال و منال دارد برای او اهمیت و ارزش ندارد؛ زیرا شرح صدر و سعه وجودی انسان به قدری است که بر تمام واردات قلبی غلبه دارد و از ظرف وجودش چیزی لبریز نمیکند؛ البته این سعه صدر و شرح صدر از معرفت به حقتعالی و مواد مستعد لایق انس با حقتعالی ناشی میشود.[۱۰]
پانویس
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۷، ص۳۴۱ و ۴۷۱؛ ابنعاشور، التحریر والتنویر، ج۷، ص۴۵؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۹.
- ↑ بکری، الانوار فی مولد النبی، ص۳؛ استرآبادی، الآیات الظاهر فی فضائل العترة الطاهر، ص۳۰۵؛ مکارم شیرازی تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۲۳؛ طباطبائی، المیزان، ج۷، ص۳۴۱.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۳۷، شرح چهل حدیث، ص۴۶۱؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۳۶-۱۳۷؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۵۰؛ صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۵۹.
- ↑ باختری، چیستی گونهشناسی و کارکرد شرح صدر، ص۲۲۰-۲۲۱؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶، ص۳۲؛ سلمی مجموعه آثار سلمی، ج۱، ص۱۲۳؛ بقلی، تفسیر عرائس البیان، ج۲، ص۴۸۸.
- ↑ زمر: ۲۲.
- ↑ ضحی: ۱-۲.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ص۳۵۰-۳۵۱؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۳۸ و ۳۰۷؛ شرح چهل حدیث، ص۴۶۱، صحیفه امام، ج۲۱ ص۱۵۹.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۱۳۶-۱۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۸، ص۱۵؛ روزبهان بقلی، تفسیر عرائس البیان، ج۲، ص۴۸۸؛ سلمی، مجموعه آثار سلمی، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۳۷.
منابع
- ابنعاشور، محمد، التحریر والتنویر، بیروت، فرهنگ نشر نو، ۱۴۲۰ق.
- استرآبادی، علی، الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، تهران، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- باختری ابراهیمی، هاجر، چیستی گونهشناسی و کارکرد شرح صدر در روایات، حدیث پژوهی، ۱۴۰۱ش.
- بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، ۱۴۱۵ق.
- بقلی شیرازی، روزبهان، تفسیر عرائیس البیان فی حقایق القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۹ق.
- بکری، الانوار فی مولد البنی، قم، بینا، ۱۴۱۱ق.
- سلمی، عبدالرحمان، مجموعه آثار سلمی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۹ش.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
نویسنده: باقر صاحبی