محمدتقی بهجت
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمدتقی بهجت فومنی |
| لقب | آیتالله العظمی بهجت |
| تاریخ تولد | ۲۵ شوال ۱۳۳۴ق / ۳ شهریور ۱۲۹۵ش |
| زادگاه | فومن، استان گیلان، ایران |
| تاریخ وفات | ۲۲ جمادیالاول ۱۴۳۰ق / ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸ش |
| محل دفن | حرم حضرت معصومه(س)، قم |
| شهر وفات | قم، ایران |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدابوالحسن اصفهانی، آقاضیاء عراقی، محمدحسین نائینی، محمدحسین غروی اصفهانی، سیدعلی قاضی طباطبایی، سیدحسین بادکوبهای |
| شاگردان | مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی، محمد یزدی، احمد آذری قمی، محمدتقی مصباح یزدی، عباس محفوظی، علیاکبر مسعودی خمینی |
| محل تحصیل | حوزه علمیه کربلا، حوزه علمیه نجف، حوزه علمیه قم |
| تألیفات | آثار فقهی و اصولی |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت از انقلاب اسلامی، باور به ولایت انتصابی فقیه |
| اجتماعی | زهد، تقوا، عرفان عملی و مرجع تقلید |
محمدتقی بهجت (۱۳۳۴ـ۱۴۳۰ق/۱۲۹۵ـ۱۳۸۸ش) از عالمان، عارفان و مراجع تقلید معاصر شیعه بهشمار میآید. بیشتر به عرفان، زهد و تقوا پرآوازه بود. سیدعلی قاضی و محمدحسین غروی اصفهانی (کمپانی) از استادان برجستۀ او بودند. بهجت و امامخمینی در درس سیدحسین بروجردی شرکت میکردند.
بهجت بااینکه کنشگر سیاسی ـ اجتماعی و مبارز نبود؛ اما با امامخمینی شاگردانی مشترکی داشتند که برخی از آنان در دوران انقلاب از مبارزان و کنشگران سیاسی شدند و پس از پیروزی انقلاب نیز دارای پستهای مهمی بودهاند. همین شاگردان وسیلۀ پیوند آن دو نیز بودند.
بهجت در سن ۹۳ سالگی در شهر قم درگذشت و پس از تشییع در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
زندگی
محمدتقی بهجت، پرآوازه به آیتالله العظمی بهجت، شب جمعه بیستوپنجم شوال سال ۱۳۳۴ق. برابر با سوم شهریور ۱۲۹۵ش. در شهر فومنِ استان گیلان زاده شد. از ۱۶ ماهگی که مادرش را از دست داد، با تربیت پدر رشد کرد. پدرش محمود، از راه کلوچهپزی سنتی گذران زندگی میکرد.[۱]
بهجت خواندن و نوشتن و اندکی از مقدمات درسهای حوزوی را در زادگاهش گذراند و برای دانشاندوزی بیشتر و دانشافزایی، سال ۱۳۰۸ش (۱۳۴۸ق)، نزدیک به ۱۴ سالگی رهسپار عراق گردید. نخست در کربلا چهار سال مقدمات را به پایان رساند و بخشی از سطح حوزه را نیز فرا گرفت.[۲] سال ۱۳۱۳ش (۱۳۵۲ق) از کربلا به نجف رفت و بخشهای پایانی درسهای دوره سطح را نزد برخی از عالمان آن سامان بهویژه مرتضی طالقانی به پایان رساند.[۳]
دورۀ خارج فقه و اصول و نیز اخلاق و عرفان را نزد استادان برجستۀ حوزه نجف، ازجمله: سیدابوالحسن اصفهانی، آقاضیاء عراقی، محمدحسین غروی نائینی، محمدحسین غروی اصفهانی، محمدکاظم شیرازی، سیدعلی قاضی طباطبایی و سیدحسین بادکوبهای آغاز و به سرانجام رساند.[۴] بهجت، با گرفتن اجازۀ اجتهاد از برخی استادان، سال ۱۳۲۴ش(۱۳۶۳ق) برای دیدارِ خانواده و ازدواج به ایران بازگشت. چندی نگذشته بود که به پیشنهاد خواهرِ بزرگترش، در سن نزدیک به ۳۰ سالگی ازدواج کرد.[۵]
پس از همسرگزینی، با انگیزۀ زیارت حضرت معصومه(س) و آگاهی از چگونگی حوزه علمیه قم، به این شهر رفتند. چند ماهی نگذشته بود که از یک سو گزارش درگذشت پدر (صفر ۱۳۶۵ق/بهمن ۱۳۲۴ش) و از سوی دیگر گزارشهای درگذشت برخی استادان برجستۀ نجف، همچون سیدابوالحسن اصفهانی و میرزا علی قاضی او را از بازگشت به نجف بازداشت و در قم ماندگار کرد.[۶]
محمدتقی بهجت در قم، بااینکه مجتهدی مسلَّم بود، برای افزایش دانش و ادای احترام به استادان برجستهای چون سیدمحمد حجت کوه کمرهای و سیدحسین طباطبایی بروجردی در درسهای آن دو شرکت میکرد.[۷]
ایشان همچنین پس از جایگیری در قم، تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کرد که تا پایان روزهای زندگی ادامه داشت و در این مدت شاگردانِ زبانزدی همچون: مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی، محمد یزدی، احمد آذری قمی، محمدتقی مصباح یزدی، عباس محفوظی گیلانی، علیاکبر مسعودی خمینی و دیگران را پرورش داد.[۸] بهجت در زمینۀ نگارش و تنوع نگارشی آثار چندانی ندارد. آنچه هست، فقهی و اصولی است که بیشتر آنها نیز به چاپ نرسیده است.[۹]
محمدتقی بهجت سرانجام ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸ش (۲۲ جمادی الاول ۱۴۳۰ق) در سن ۹۳ سالگی به دلیل سکته قلبی، در قم درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۱۰]
بهجت، انقلاب اسلامی، امامخمینی
مَشی محمدتقی بهجت یادآور سلوک دو استادش، سیدعلی قاضی و محمدحسین غروی اصفهانی (کمپانی) در دورۀ کنونی بود. او همانند استادش سیدکاظم یزدی، نظری مخالف با انقلاب مشروطه داشت و همواره بیعلاقگی خود به دیدگاه استاد دیگرش، میرزای نائینی در حمایت از مشروطه را نشان میداد. هیچگاه سیاست در کانون تأملات او قرار نگرفت و به سیاست بدبین بود و هرگز خود را به گفتوگوهای روحانیون سیاسی پیوند نزد.[۱۱] بااینحال، در دوره اقامت در نجف، در محفل کوچک درسی خود از ولایت سیاسی فقیهان سخن گفته است.[۱۲]
برخی از شاگردان بهجت او را دارای روش و منش سیاسی میدانند، ولی سربسته و به دور از هیاهو.[۱۳] در این نگاه، بهجت بر این باور بود که ایجاد «حکومت اسلامی» واجب و «توان ادارۀ کشور را نیز داریم» و «اگر بتوانیم این کار را [تشکیل حکومت] بکنیم واجب است و باید جلوی آنهایی که مانع این کار هستند را گرفت و آنها را دفع کرد.».[۱۴]
آنچه بهجت دربارۀ مسائل سیاسی و موضوع ولایت فقیه بیان کرده، بسیار کوتاه است و از زبان شاگردان وی میتوان به آن پی برد. او مشروعیت ولایت فقیه را انتصابی میدانست و اساساً وارد گفتوگوهای معمول روحانیون در باب ماهیت مردمی و یا الهی حکومت اسلامی نمیشد و تنها از رویههای دموکراتیک در جمهوری اسلامی بهعنوان قضیه خارجیه، حمایت و شرکت مردم در انتخابات را نه امری واجب، بلکه اختیاری میدانست که به خود آنها وانهاده شده است.[۱۵] بااینحال، برپایۀ اسناد و مدارک موجود، گرچه نشانی از فعالیت جدی بهجت در انقلاب اسلامی مشاهده نمیشود؛ اما او همواره پشتیبان انقلاب بوده، و بر روحانیونی که به انقلاب پیوستهاند تأثیر بسیاری نهاده است. بهگونهای که روحانیونی که در انقلاب حضور فعال، و در نظام جمهوری اسلامی هم پست و مقامی داشتند، از شاگردان وی بودند.[۱۶]
بهجت در سالهای نخست دهه چهل گاهی هشدار میداد که پهلوی دارد دین را از بین میبرند. روزی کسی به ایشان گفت گمان نمیدهید آیتالله خمینی در مخالفت با شاه، تُندی میکند؟ وی پاسخ میدهد: شما گمان نمیدهید که بسیار کُند میرود؟.[۱۷] علاوه بر این بهجت همواره خیرخواه انقلاب و دعاگوی امامخمینی بود.[۱۸]
دربارۀ دیدارهای بهجت با امامخمینی دیدگاههای گوناگونی بیان شده است. در اسناد و مدارک تاریخ انقلاب و آثار نوشتاری امامخمینی، بهویژه کتاب ۲۲ جلدی صحیفه امام و یا کتاب دو جلدی، در محضر نور که فهرست همه دیدارهای امامخمینی آمده است، نامی از بهجت نیست؛ اما فرزند بهجت گفته است که پیش از ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲، چندین دیدار انجام گرفته و هر دو دربارۀ وضعیت سیاسی کشور گفتگوهایی داشتهاند.[۱۹]
یکی از شاگردان مشترک امامخمینی و بهجت بهواسطه از فرزند ارشد امامخمینی، سیدمصطفی، گفته است «آقا[امامخمینی] معتقدند جناب آقای بهجت دارای مقامات معنوی بسیار ممتاز و دارای موت اختیاری هستند».[۲۰] از خاطرات گفته شده از بهجت نیز برمیآید که ایشان با امامخمینی دیدار و گفتگو داشتهاند. چنانچه گفتهاند: «آقای خمینی رحمهالله میفرمود: مرحوم آقا میرزاجواد ملکی تبریزی در درس، جملات کوتاه اخلاقی میفرمودند.».[۲۱] برخی هم به حضور و دیدار خصوصی امامخمینی در منزل بهجت، چه پیش از پیروزی انقلاب و چه پس از پیروزی انقلاب و بازگشت به قم، اشاره کردهاند.[۲۲]
پانویس
- ↑ هیئت تحریریه، العبد، ص۱۳.
- ↑ باقیزاده، برگی از دفتر آفتاب، ص۲۲.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۹۰؛ شریف رازی، آثارالحجه، ج۲، ص۶۵.
- ↑ باقیزاده، برگی از دفتر آفتاب، ص۵۲.
- ↑ هیئت تحریریه، العبد، ص۱۶.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۹۵.
- ↑ («زندگینامه آیتالله بهجت»، سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی بهجت.
- ↑ هیئت تحریریه، العبد، ص۱۴ـ۲۰؛ باقیزاده، برگی از دفتر آفتاب، ص۵۴.
- ↑ «زندگینامه آیتالله بهجت»، سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی بهجت.
- ↑ «خبر رحلت آیتالله العظمی بهجت»، سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی بهجت.
- ↑ فراتی، «آیت الله بهجت و زندگی سیاسی در عصر غیبت»، ص۱۲.
- ↑ باقیزاده، بهجت عارفان در حدیث دیگران، ص۱۰۷ـ۱۰۸.
- ↑ باقیزاده، بهجت عارفان در حدیث دیگران، ص۵۳ و ۱۶۷ـ۱۶۸؛ باقیزاده، نکتههای ناب از آیتالله العظمی بهجت، ص۱۰۳.
- ↑ اسلامجو، پرسشهای شما و پاسخهای آیتالله العظمی بهجت، ص۶۵.
- ↑ اسلامجو، پرسشهای شما و پاسخهای آیتالله العظمی بهجت، ص۷۴؛ فراتی، «آیت الله بهجت و زندگی سیاسی در عصر غیبت»، ص۲۳.
- ↑ فریادگر توحید، ص۱۸۰.
- ↑ باقیزاده، بهجت عارفان در حدیث دیگران، ص۱۰۶.
- ↑ باقیزاده، بهجت عارفان در حدیث دیگران، ص۵۵.
- ↑ «ماجرای همراهی آیتالله بهجت با امامخمینی در مبارزات سیاسی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ باقیزاده، برگی از دفتر آفتاب، ص۱۱۱.
- ↑ رخشاد، در محضر بهجت، ج۲، ص۴۱۰.
- ↑ امامی، جواد، خاطرات مسعودی خمینی، ص۴۷ و۵۰؛ «آیتالله بهجت(ره) از نگاه امامخمینی(قدس سره) و دیگر علما»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
منابع
- «خبر رحلت آیتالله العظمی بهجت»، سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی بهجت؛
- «زندگینامه آیتالله بهجت»، سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی بهجت،
- «ماجرای همراهی آیتالله بهجت با امامخمینی در مبارزات سیاسی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه)
- اسلامجو، حامد، پرسشهای شما و پاسخهای آیتالله العظمی بهجت، قم، طوبی محبت، ۵، ۱۳۸۶، ص۶۵
- امامی، جواد، خاطرات مسعودی خمینی، ص۴۷ و۵۰؛ «آیتالله بهجت(ره) از نگاه امامخمینی(قدس سره) و دیگر علما»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- باقیزاده، رضا، برگی از دفتر آفتاب، قم، مشهور، ۱۳۸۸ش.
- باقیزاده، رضا، بهجت عارفان در حدیث دیگران، قم، صدرا، دهم، ۱۳۸۶ش.
- باقیزاده، رضا، نکتههای ناب از آیتالله العظمی بهجت، قم، کمال اندیشه، دوازدهم، ۱۳۸۶ش.
- رخشاد، محمدحسین، در محضر آیتالله العظمی بهجت، قم، انتشارات موسسۀ فرهنگی سماء، ششم، ۱۳۸۶ش.
- شریفرازی، محمد، آثارالحجه؛ دایرالمعارف حوزۀ علمیه، قم، دارالکتاب، سوم، ۱۳۶۵ش.
- شریفرازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- فراتی، عبدالوهاب، «آیتالله بهجت و زندگی سیاسی در عصر غیبت»، مجله علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره ۴۵، بهار ۱۳۸۸ش.
- فریادگر توحید: جمال السالکین و شیخ العارفین، حضرت آیتالله العظمی محمدتقی بهجت، قم، ناشر انصاری، دوازدهم، ۱۳۸۵ش.
- هیئت تحریریه، العبد؛ شرح احوالات و زندگانی جامع فقه و عرفان، حضرت آیتالله العظمی محمدتقی بهجت فومنی، تهران، هیئت تحریریه موسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس، هشتم، زمستان ۱۳۹۶ش.
- «آیتالله بهجت(ره) از نگاه امامخمینی(قدس سره) و دیگر علما»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- «ماجرای همراهی آیتالله بهجت با امامخمینی در مبارزات سیاسی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
محمد رجائی نژاد