نصرالله صالحی حاجی‌آبادی
صالحی حاجی‌آبادی، نصرالله؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. نصرالله صالحی حاجی‌آبادی در سال ۱۳۰۳ ش در روستای حاجی‌آباد در نجف‌آباد به دنیا آمد. او خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌های حاجی‌آباد فراگرفت. سپس در سال ۱۳۲۳ ش راهی اصفهان شد و دروس مقدمات و بخشی از سطح را در مدارس کاسه‌گران اصفهان و جده بزرگ اصفهان نزد آقایان سید حسین خادمی اصفهانی، خراسانی و محمدحسن عالم نجف‌آبادی خواند. در آن مدت در درس‌ها و بحث‌های اخلاقی شیخ حیدرعلی صلواتی هم حضور می‌یافت. صالحی حاجی‌آبادی پس از هفت سال حضور در اصفهان، برای تکمیل تحصیلات حوزوی رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس سطح را نزد استادان آنجا تکمیل کرد. درباره استادان او در دوره سطح در قم گزارشی در دست نیست. در زندگینامه او از علامه سید محمدحسین طباطبایی به‌عنوان یکی از استادان او نام برده شده است و می‌توان احتمال داد که صالحی حاجی‌آبادی دروس فلسفه و تفسیر قرآن را نزد او خوانده باشد. او سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد محقق داماد و امام خمینی شرکت کرد. درباره سال‌های حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم می‌توان احتمال داد که از اواسط دهه ۱۳۳۰ ش تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور، در درس‌های ایشان در مساجد سلماسی و اعظم قم حضور می‌یافته است. او همچنین موفق به دریافت اجازاتی در امور حسبیه و شرعیه از برخی از مراجع تقلید ازجمله آیات بروجردی، سید عبدالهادی شیرازی، امام خمینی و حسینعلی منتظری شد (صلواتی، ۳۷-۳۸). صالحی حاجی‌آبادی در کنار تحصیل در قم، برای تبلیغ به برخی شهرها و روستاها عزیمت می‌کرد و ازجمله به مناطق دوردست می‌رفت و احکام اسلام را برای مؤمنان تبیین می‌کرد. او در حیات آیت‌الله بروجردی (پیش از فروردین ۱۳۴۰ ش) توسط حکومت پهلوی دستگیر شد (احمدی، ۲). می‌توان احتمال داد که صالحی حاجی‌آبادی در سفرهای تبلیغی به مناطق مختلف، به انتقاد از وضعیت فرهنگی نیز می‌پرداخت و به همین علت نیز دستگیر و زندانی شد. از سال ۱۳۴۱ ش و با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی با صدور اعلامیه‌هایی به انتقاد از حکومت پهلوی و پشتیبانی از امام خمینی پرداخت. ازجمله در تیر ۱۳۴۲ ش و در جریان مبارزات علما و روحانیان سراسر کشور علیه دستگیری و زندانی شدن امام خمینی، همراه با جمعی از روحانیان و وعاظ اصفهان با ارسال نامه‌ای به امام خمینی و همچنین آیات سید حسن طباطبایی قمی و بهاءالدین محلاتی که در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به ترتیب در مشهد و شیراز دستگیر و به تهران انتقال یافته و توسط حکومت پهلوی زندانی شده بودند، نگرانی خود را از وضعیت آنان ابراز کردند و خواستار آزادی آنان شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۸۶). احتمالاً به سبب همین فعالیت‌ها بود که ساواک در سال ۱۳۴۳ ش نام او را در فهرست روحانیان ممنوع‌المنبر قرار داد و تأکید کرد که اجازه سخنرانی او منوط به سپردن تعهد است (قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک، ج ۵، ۱۱). صالحی حاجی‌آبادی بی‌اعتنا به این سخت‌گیری‌ها به مبارزات خود ادامه داد و در سال ۱۳۴۴ ش وقتی خبر استقرار امام خمینی در نجف اشرف منتشر شد، همراه با جمع کثیری از روحانیان مبارز، خرسندی خود را از حضور ایشان در محیط مناسب نجف (نسبت به ترکیه) ابراز و در ادامه بر ناراحتی خود از محرومیت حوزه علمیه قم از حضور امام خمینی تأکید کردند و خواستار آزادی و بازگشت ایشان به کشور شدند (روحانی، ج ۱، ۸۷۶ ـ ۸۷۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۸ ـ ۱۷۳؛ سیر مبارزات امام در آینه اسناد ساواک، ج ۵، ۳۷۲ ـ ۳۶۹). در آبان ۱۳۴۴ هم همراه با جمع زیادی از روحانیان مبارز نامه‌ای را به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت ارسال کردند و با اشاره به محرومیت یک‌ساله حوزه علمیه قم از وجود امام خمینی، تبعید ایشان را مغایر با قانون و شرع دانستند و خواستار بازگرداندن ایشان به کشور و همچنین آزادی دیگر زندانیان شدند. آنان همچنین در آن نامه رویکرد دولت در تعامل با منتقدان را به باد انتقاد گرفتند و خواستار احترام به آزادی بیان شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۸۵ ـ ۱۹۱). در هشتم اسفند ۱۳۴۳ که هم‌زمان با سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) و دومین سالگرد حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه بود، جمعی از روحانیان در اعتراض به حکومت پهلوی و همچنین تبعید امام خمینی به خارج از کشور، دعای توسل برای آزادی امام خمینی تلاوت کردند و همین مسئله به دستگیری جمعی از روحانیان ازجمله آقایان عبدالرحیم ربانی شیرازی، احمد آذری قمی و حسینعلی منتظری انجامید (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ۸۴؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد ساواک، ج ۳، ۴۰۸). در پی آن صالحی نجف‌آبادی همراه با جمعی دیگر از روحانیان در نامه‌ای خطاب به آنان، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت دستگیرشدگان فوق، خواستار آزادی آنان شدند (همان، ۴۰۸). او پس از آن هم به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و طبق بررسی یکی از پژوهشگران، بیش از ۴۳ بار توسط نیروی امنیتی بازداشت، شکنجه و زندانی شد (احمدی، ۲). همچنین بارها توسط حکومت پهلوی ممنوع‌الخروج از کشور شد که از آن جمله می‌توان به ممنوع‌الخروجی او در سال ۱۳۵۴ ش اشاره کرد (یاران امام به روایت...، آیت‌الله سید مرتضی پسندیده، ۲۷۷ ـ ۲۷۸). او از دهه ۱۳۴۰ ش در اصفهان حضور می‌یافت و در همان شهر مسجد الحجه را با مساعدت جوانان بنیان نهاد، ولی ساواک از توسعه آن مسجد به سبب رویکرد سیاسی صالحی حاجی‌آبادی مخالف کرد. او این مسجد را به یکی از پایگاه‌های مبارزه علیه حکومت پهلوی تبدیل کرد و یکی از مهم‌ترین مجالسی که در آن مسجد برگزار شد، برگزاری مراسم بزرگداشت دکتر شریعتی بود و به همین علت تحت فشارهای چندجانبه قرار گرفت (احمدی، ۲). او به کمک برادران و برادرزادگانش قناتی را در همت‌آباد احداث و آن منطقه را به مزرعه و سپس روستایی آباد تبدیل کرد و آنجا را به صورت پناهگاهی برای فعالان و مبارزان انقلابی درآورد و افرادی چون آقایان منتظری، میرزا علی‌اکبر مشکینی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی و... بارها میهمان او در آن مکان بودند. صالحی حاجی‌آبادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تبلیغ دین در مسجد الحجه اصفهان ادامه داد. در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت (همان، ۳۷-۳۸). در دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی از سوی مردم اصفهان به نمایندگی برگزیده شد و پس از پایان دوره دوم مجلس شورای اسلامی در اصفهان به فعالیت‌های تبلیغی ادامه داد. در سال ۱۳۶۸ ش از حسینعلی منتظری حمایت کرد و مسجد و خانه او به پایگاهی برای توزیع رساله‌های منتظری تبدیل شد. به این سبب بارها به دادگاه احضار و محاکمه شد. صالحی حاجی‌آبادی در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۵ در اصفهان از دنیا رفت و پیکرش به همت‌آباد انتقال یافت و در همان‌جا به خاک سپرده شد (صلواتی، ۳۸؛ نیز احمدی، ۲) منابع: احمدی، رضا (۱۳۸۵)، «تشییع پیکر نصرالله صالحی نجف‌آبادی»، روزنامه شرق، شماره ۷۴۸، ۱۱ اردیبهشت؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، اسناد انقلاب اسلامی؛ سیر مبارزات امام در آیینه اسناد به روایت ساواک (۱۳۸۶)، ج ۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ سیر مبارزات یاران امام در آیینه اسناد به روایت ساواک (۱۳۹۴)، ج ۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صالحی نجف‌آبادی، نصرالله (۱۳۸۳)، ارمغان خاطره‌ها، فرازهایی از زندگی حجت‌الاسلام حاج شیخ نصرالله صالحی، قم، دارالفکر؛ صلواتی، فضل‌الله (۱۳۸۵)، «روحانی پاک‌اندیش»، مجله چشم‌انداز ایران، شماره ۳۸، تیر و مرداد؛ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، ج ۵، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان پنجمین دوره قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله حاج سید مرتضی پسندیده (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.