کفران نعمت

کفران نعمت، به معنای پوشاندن، ناسپاسی و نادیده گرفتن ارزش مُنعم می‌باشد. امام‌خمینی در آثار خویش به بحث کفران نعمت، جایگاه، آثار و عواقب آن پرداخته است.

اهمیت و جایگاه کفران نعمت

کفران نعمت در اصطلاح اخلاقی به معنای پوشاندن، ناسپاسی و نادیده گرفتن ارزش منعم می‌باشد. در آیات الهی و روایات، کفران نعمت مورد نکوهش قرار گرفته و به عنوان یکی از بزرگترین مواقع در مسیر تکامل روح انسان معرفی شده است. علمای اخلاق نیز در آثار خویش به بحث از کفران نعمت، جایگاه، آثار و عواقب سوء آن پرداخته‌اند. امام‌خمینی نیز در آثار اخلاقی خویش به بحث کفران نعمت، جایگاه، آثار و عواقب آن پرداخته است.

چیستی کفران نعمت

کفران نعمت از گناهان کبیره و به معنای پوشاندن نعمت و نادیده گرفتن نیکی‌های مُنعم می‌باشد، شخص ناسپاس گاه در قلب خود نسبت به نعمت‌های الهی بی‌اعتنا است و گاه در سخنان و بر زبان خود جاری می‌کند که نشانه بی‌ارزش بودن نعمات خداوند نزد اوست.

امام‌خمینی در بیان چیستی و حقیقت کفران نعمت معتقد است، کفران نعمت نوعی ناسپاسی و پوشاندن نعمت منعم است و تا شخص در قلب خود به حقیقت سریان الوهیت حق و اینکه «لا مؤثر فی الوجود إلا الله» ایمان نیاورد، شک و ظلمت قلب او را گرفته و چنین شخصی که نظر به اسباب دارد و تأثیر موجودات را مستقل می‌داند و نِعم را به ولیّ نِعم و صاحب آن ارجاع نمی‌دهد، کفران نعمت کرده، بتهایی تراشیده و هر یک از آنها را مؤثر می‌داند، به اعتقاد امام‌خمینی کسی که کفران نعمت می‌کند گاهی اعمال را به خود نسبت می‌دهد و خود را متصرف در امور می‌داند و گاهی هم طبیعت عالم ماده را مؤثر می‌دهد و گاهی هم نعمت‌ها را به ارباب ظاهری عالم طبیعت منسوب می‌داند و طبق آیه «غلّت ایدیهم و لعنوا بما قالوا»، حق‌تعالی را از تصرف در عالم عاری می‌داند، به اعتقاد ایشان کسانی که کفران نعمت می‌کنند قلبشان مرده و تعلق به عالم طبیعت دارد و این تعلقات و توجهات، کفران نعمت ذات مقدس و پوشاندن رحمت اوست و از این جهت است که قرآن می‌فرماید «قلیل من عبادی الشکور»؛ زیرا کمتر بنده‌ای است که معرفت نعمت حق را آن گونه که سزاوار است بفهمد و قیام به وظیفه شکر کند. امام‌خمینی با استناد به آیه «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات إلی النور والذین کفروا اولیاؤهم الطاغوت یخرجونهم من النور إلی الظلمات» معتقد است آنهایی که کفران نعمت می‌کنند واقعیت پیش آنها مستور و پنهان است و در ظلمت و تیرگی به سر می‌برند.

عواقب کفران نعمت

علمای اخلاق با توجه به متون دینی برای کفران نعمت عواقب ناگواری ذکر کرده‌اند که از جمله آن‌ها، عدم معرفت به خداوند، زوال نعمت، عدم استجابت دعا و عذاب اخروی می‌باشد. امام‌خمینی نیز از جمله عواقب کفران نعمت را محروم شدن از رحمت الهی، ظلمت و موت قلب و محتجب شدن فطرت می‌داند و معتقد است کسی که کفران نعمت و ناسپاسی کند از فطرت الهی و طبیعت انسانی خارج شده است و به همین جهت است که کفران نعمت را نوع بشر تکذیب و عیب می‌داند و از غریزه ذاتی انسان خارج می‌باشد. امام‌خمینی با استناد به آیه «ان من شیء الا یسبح بحمده ولکن لا تفقهون تسبیحهم» معتقد است انسان محتجب از فطرت الهی و در پس پرده‌های ظلمت و تعیینات خلقی، کفران نعمت می‌کند و هر نعمتی را به موجودی نسبت می‌دهد و چشم امیدش دائماً به اهل دنیا است و دست طمع به فقرائی دارد که فقر در ناصیه آنها ثبت شده است. به باور ایشان کفران نعمت از احتجاب فطرت و از جنود ابلیس و جهل می‌باشد و درمان کفران نعمت را به شکر نعمت‌های الهی می‌داند.

منابع

نویسنده: باقر صاحبی