کنز مخفی
کنز مخفی، به معنای ذات پنهان است که تمام کمالات ذاتی را به نحو اندماج در خود دارد که دوست دارد به حرکت حبی، خود را در آینه اعیان خلقی به نحو تفصیل مشاهده کند.
اهمیت و جایگاه کنز مخفی
کنز مخفی در اصطلاح روایی و عرفانی به معنای حضور و شهود ذات برای ذات و گنج پنهانی که در مقام احدیت تمام کمالات ذاتی در آن به هویت اندماجی موجوداند.[۱] اندیشمندان اسلامی و اهل معرفت با استناد به حدیث قدسی «کنت کنزاً مخفیاً فأحببت أن اعرف فخلقت الخلق لکی أعرف»،[۲] به توضیح و تبیین ذات احدی پرداخته و از این حدیث درباره مسئله آفرینش، تبیین مفهوم تجلی، شناخت خداوند، غایت و غرض از خقلت اشیاء و خلقت انسان کامل، بهره بردهاند.[۳]
امامخمینی نیز در آثار خویش به این حدیث توجه داشته و در مواردی نظیر مسئله آفرینش هستی، انسان کامل، مفهوم تجلی و غایت و غرض از خلقت اشیاء، از این حدیث بهره برده است.[۴]
مقصود از کنز مخفی
یکی از مسائل حکمی و عرفانی مهم درباره حدیث کنز آن است که مقصود از آن چیست و در کدام مرتبه از مراتب واقعیت جایی دارد. برخی اهل معرفت کنز مخفی را هویت احدیت و پنهان در غیب میدانند که نهانترین امر باطنی است و برخی دیگر کنایه از کنه غیب و حضرت غیب الغیوب میدانند و معتقدند هیچ موجود متعینی توانایی رسیدن به این مقام را ندارد.[۵]
امامخمینی بر این باور است که مقصود از کنز مخفی در حدیث شریف «کنت کنزاً مخفیاً فأحببت أن اعرف» مقام واحدیت است که در آن کثرت اسمائی وجود دارد و چون آن اسماء مخفی بودهاند، نیاز به تجلی و ظهور دارند و از آنجا که غایت خلقت غیر از ذات و اسماء چیز دیگری نیست، در نتیجه به موجب حرکت حبّی، خلقت صورت گرفته تا حقتعالی خود را در آینه اعیان خلقی به نحو تفصیل مشاهده کند. به اعتقاد امامخمینی از آنجا که حب از ربّ و ربوبیت به مربوب سرایت میکند، پس حقتعالی از حیث ذات که غنی از عالمین است، قابل شناخت نیست بلکه او را باید از طریق اسما و صفات و نِسب شناخت و این نِسب، همان کنزی بود که قابل شناخت نبود و دوست داشت که شناخته شود. با این نگاه هستیشناختی، حقتعالی خلقت نظام وجود را بر اساس حرکت حبی و ظهور کنز مخفی، ایجاد کرد.[۶]
به اعتقاد امامخمینی حب ذاتی و کنز مخفی منشأ ظهور موجودات میباشد؛ زیرا محبوترین سئوال، سئوالی بود که در حضرت علمیه از اسماء الهیه واقع شد و آن سئوال مفتاح کنز مخفی و ظهور تجلی حق بود.[۷]
غایت خلقت
در مورد غرض و غایتمندی افعال الهی میان متکلمان و حکمای الهی اختلاف وجود دارد. متکلمان اشعری معتقدند که هیچ غرضی به افعال الهی تعلق نمیگیرد اما حکمای الهی معتقدند که افعال خداوند معلل به اغراض خارج از ذات نیست.[۸] امامخمینی نیز معتقد است افعال الهی دارای غرضی خارج از ذات نیست؛ زیرا اگر افعال الهی دارای غرضی خارج از ذات باشند در این صورت دوگانگی میان ذات و غرض و تأثیرگذاری غرض بر ذات لازم میآید.
امامخمینی با استناد به حدیث قدسی «کنت کنزاً مخفیاً» حب ذاتی به ذات را زمینهساز تحقق افعال الهی میداند و حبّ و محبوب و محبّ را در ذات الهی یکی میداند که تعددی در آن راه ندارد؛؛ زیرا هرگاه ذات خود را دوست داشته باشد، طبیعتاً آثار خود را نیز بدان جهت که از او ناشی شدهاند دوست خواهد داشت، با این تفاوت که تعلق به حبّ ذاتی استقلالی و تعلق حب به آثار ذات، تبعی و جهت بازگشت به حسب به ذات است. پس غایت فعلش، شناختن گنجی است که مخفی بود، نه استکمال و ایصال نفع.[۹]
پانویس
- ↑ آشتیانی، مصباح الهدایه مقدمه، ص۱۴؛ جوادی آملی، تحریر تمهید القواعد، ص۴۲۸؛ آشتیانی، هستی از نظر فلسفه و عرفان، ۲۹۶-۲۹۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۴، ص۱۹۹؛ تفسیر محیط الاعظم، ج۲، ص۳۵۶.
- ↑ فناری، مصباح الانس، ص۳۲۱؛ جندی، شرح فصوص الحکم، ص۱۴۸؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۲۹۲، شرح اصول کافی، ج۳، ص۴۳۴؛ ابنعربی، فصوص الحکم، ص۶۱ و ۳۰۳، سبزواری، اسرار الحکم، ص۲۵۳؛ مطهری مجموعه آثار، ج۲۳، ص۳۸۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۸۸؛ الطلب والاراده، ص۲۶؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۳۰۴-۳۰۵؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۲۰؛ مصباح الهدایه، ص۳۰، ۳۴ و ۴۴؛ شرح دعای، سحر، ص۵۴، ۱۲۰ و ۱۳۱.
- ↑ کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ص۷۰؛ حسینی تهرانی، معادشناسی، ج۹، ص۴۱۵؛ آشتیانی، مصباح الهدایه، مقدمه، ص۱۴-۱۵، ۲۰ و ۲۹.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم مصباح الانس، ص۵۶: الطلب والاراده ص۲۵-۲۶؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۳۱؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۷.
- ↑ جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص۲۰۲؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ج۴، ص۳۰۱؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۶، ص۳۳۶.
- ↑ امامخمینی، الطلب والاداره، ص۲۵-۲۶؛ شرح دعای سحر، ص۱۳۱؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۵۶؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۷.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، الطلب والاراده، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۲۱ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- آشتیانی، جلال الدین هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۶ش.
- آشتیانی، جلالالدین، مقدمه بر مصباح الهدایه، مؤسسه نشر و آثار امامخمینی، تهران، ۱۳۸۶ش.
- آملی، سیدحیدر، تفسیر محیط الاعظم والبحر الخضم، تحقیق سیدمحسن موسوی، قم، مؤسسه فرهنگ و نشر نور علی نور، ۱۴۲۲ق.
- تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ش.
- جرجانی، علیبنمحمد، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، بیتا.
- جندی، مؤیدالدّین، شرح فصوص الحکم، تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۳ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تحریر تمهید القواعد، قم، نشر الزهراء، ۱۳۷۲ش.
- حسینی تهرانی، محمدحسین، معادشناسی، مشهد، نشر نور ملکوت قرآن، ۱۴۲۷ق.
- سبزواری، ملاهادی اسرار الحکم، تهران، نشر مولی، ۱۳۹۶ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰ش.
- فناری، محمدبنحمزه، مصباح الانس، تهران ، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، اصطلاحات الصوفیة، قم، بیدار، ۱۳۷۰ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، ۱۳۸۹ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، شرح اصول کافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۰ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
نویسنده: باقر صاحبی