تهذیب الاصول (کتاب)

تهذیب الاصول (کتاب)

اطلاعات کتاب
عنوان	تهذیب الأصول
نام‌های دیگر	تقریرات درس اصول فقه امام خمینی
نام‌کتاب‌به‌فارسی	تهذیب الأصول
نویسنده	جعفر سبحانی
تاریخ نگارش	۱۳۸۲ق
موضوع	اصول فقه
سبک	درسی، تحلیلی
زبان	عربی
تعداد جلد	۳
اطلاعات نشر
قطع	وزیری
ناشر	مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، انتشارات اسماعیلیان، دفتر انتشارات اسلامی
محل نشر	قم
تاریخ نشر	۱۳۸۱-۱۴۰۳ش (چاپ‌های مختلف)
نوع رسانه	چاپی

تهذیب الأصول نوشته جعفر سبحانی تبریزی، تقریر درس اصول فقه امام‌خمینی به زبان عربی در سه جلد است. این کتاب دارای تقریظی از امام‌خمینی بوده، مشتمل بر همه مباحث اصول فقه به جز تخییر، استصحاب، تعادل و ترجیح، قاعده تجاوز و فراغ، قاعده اصالت صحت و قاعده قرعه است.

اهمیت کتاب

کتاب تهذیب الأصول نتیجه شرکت مقرر در دو دوره درس خارج اصول امام‌خمینی در حوزه علمیه قم بوده است. دوره اول درس خارج اصول امام خمینی در سال ۱۳۶۴ق آغاز و سال ۱۳۷۰ق پایان یافته است. دوره دوم نیز پس از دوره اول شروع و تا سال ۱۳۷۷ق ادامه داشته است. سبحانی که در سه سال آخر دوره اول حضور داشت، نگارش کتاب را آغاز کرد و در دوره دوم، نکات جدید استاد را به متن افزود که عمده مباحث کتاب را شامل می‌شود. نگارش کتاب در سال ۱۳۸۲ق پایان یافته است. این کتاب اولین نگاشته تقریباً کامل اصول فقه از دروس خارج اصول امام‌خمینی است که در همان زمان نیز جلد اول آن به رویت ایشان رسیده و مورد تصحیح قرار گرفته است و با تقریظ استاد منتشر شده است. امام‌خمینی در تقریظ خود، مقرر را «صاحب الفکر الثاقب و النظر الصائب» خوانده، حسن سلیقه و قریحه او را ستوده است.

از ویژگی‌های کتاب که منعکس کننده روش استاد در دانش اصول فقه است، تهذیب مباحث اصولی است. به همین دلیل امام‌خمینی به شیوه معمول خود در تهذیب مباحث اصولی، در دوره دوم تدریس، بسیاری از مباحث را که در دوره قبل بیان کرده بود، حذف کرده است و در برخی موضوعات از ادامه بحث به جهت طولانی شدن آن اجتناب کرده است.

نویسنده

جعفر سبحانی تبریزی در ۲۰ فروردین ۱۳۰۸ش در تبریز به دنیا آمد. او تحصیلات کلاسیک و مقدمات حوزه را در تبریز طی کرد و در سال ۱۳۲۵ش به قم مهاجرت کرد و به ادامه تحصیل در سطوح عالی حوزه مشغول شد. او در دوره تحصیل از اساتیدی مانند سیدحسین بروجردی، سیدمحمدحجت کوه‌کمره ای، سیدکاظم شریعتمداری، سیدمحمدحسین طباطبایی بهره‌مند شد و از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۷ش، کمی از دوره اول و تا پایان دوره دوم درس خارج اصول امام‌خمینی حاضر بود.

سبحانی به دلیل ارتباط نزدیکی که با امام‌خمینی داشت تقریرات خود از دروس خارج اصول را با تأیید استادش با عنوان «تهذیب الاصول» منتشر کرد. سبحانی هم‌زمان با تحصیل به تدریس نیز می‌پرداخت؛ از جمله هفت دوره رسائل شیخ‌مرتضی انصاری، پنج دوره شرح منظومه و نیز اسفار و چند دوره مکاسب و کفایة الأصول را تدریس کرده و از سال ۱۳۵۴ش به تدریس خارج فقه و اصول، علوم متفرقه مانند علم رجال و درایه پرداخته است.

ساختار

کتاب تهذیب الأصول در سه جلد به زبان عربی منتشر شده است. جلد اول کتاب از مقدمات علم اصول فقه تا پایان بحث اوامر را شامل می‌شود. جلد دوم از بحث نواهی تا پایان بحث از ظن را در بر می‌گیرد. جلد سوم با بحث از برائت شروع شده و با دو رساله در مورد قاعده لاضرر و بحث اجتهاد و تقلید پایان پیدا می‌کند.

گزارش محتوا

تهذیب الأصول توسط جعفر سبحانی تبریزی نوشته شده و در آخرین ویراست، با تحقیق و تنظیم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در سه جلد منتشر شده است. ابتدای همه مجلدات کتاب شناسنامه کتاب قرار گرفته است.

جلد اوّل کتاب با «مقدمهٔ التحقیق» آغاز می‌شود که در آن اشاره کوتاهی به جایگاه کتاب و مقرر شده است و نکات متمایز این کتاب نسبت به نشرهای دیگر مورد اشاره قرار گرفته است. در ادامه مقدمه کوتاهی از مؤلف و تقریظ امام‌خمینی آمده است. مباحث اصلی این جلد شامل مباحث مقدماتی و مقصد اوامر است.

در مقدمه، مباحث تعریف علم اصول، تعریف وضع، اقسام وضع، حقیقت و مجاز، حقیقت شرعی، صحیح و اعم، لفظ مشترک، استعمال لفظ در بیش از یک معنی و مشتق آورده شده است.

مقصد اول که بحث اوامر است مشتمل بر مباحث ماده و صیغه امر، إجزاء، مقدمه واجب، اقسام واجب (مطلق و مشروط، معلق و منجز، نفسی و غیری، اصلی و تبعی)، مبحث ضد، متعلَق اوامر و نواهی، واجب تخییری، واجب کفایی، واجب مطلق و موقت می‌باشد.

جلد دوم با مقدمه مؤلف آغاز می‌شود. در ادامه مقصد دوم یعنی مبحث نواهی آمده است که شامل: هیئت نهی، اجتماع امر و نهی، دلالت یا عدم دلالت نهی بر فساد می‌باشد.

مقصد سوم که بحث مفاهیم است، مباحث تعریف مفهوم، مفهوم شرط، مفهوم وصف، مفهوم غایت و مفهوم استثنا را دربردارد.

مقصد چهارم (مبحث عام و خاص) مشتمل بر این مباحث است: حجیت عام تخصیص خورده در سایر موارد، سرایت اجمال مخصص به عام، عدم جواز تمسک به عام قبل از فحص از مخصص، خطابات شفاهی، تخصیص عام به مفهوم، تخصیص کتاب با خبر واحد.

مقصد پنجم (مطلق و مقید) نیز حاوی این مطالب است: تعریف مطلق و مقید، بعض الفاظ خاص مطلق، مقدمات حکمت، حمل مطلق بر مقید.

مقصد ششم (امارات معتبر عقلی و شرعی) شامل دو بخش قطع و ظن است. بخش قطع مشتمل بر موضوعات زیر است: حجیت قطع، تجری، اقسام قطع، قیام امارات و اصول به جای قطع، موافقت التزامی، علم اجمالی. بخش ظن نیز شامل این مباحث است: امکان تعبد به ظن، حجیت ظواهر، حجیت قول لغوی، اجماع منقول، شهرت فتوایی، حجیت خبر واحد.

جلد سوم شامل قسمتی از مقصد هفتم (در اصول عملیه شامل اصل برائت و اصل اشتغال)، تا انتهای بحث شبهه موضوعیه در اقل و اکثر ارتباطی و دو رساله در قاعده لاضرر و بحث اجتهاد و تقلید می‌باشد.

بحث برائت حاوی این مطالب است: بیان حالات مکلف و مجرای اصول، دلیل تقدیم امارات بر اصول، استدلال اصولی‌ها بر برائت (شامل استدلال به آیات، روایات، اجماع و عقل)، استدلال اخباری‌ها بر وجوب احتیاط (شامل استدلال به آیات، روایات، عقل) است. در پایان بحث برائت، تنبیهات قرار دارد که شامل این عنوان‌ها است: تقدیم اصل موضوعی بر برائت، حسن احتیاط، دوران امر بین محذورین.

بحث شک در مکلف به در دو مقام ارایه شده است: دوران امر میان متباینین (شامل بحث از مخالفت قطعی، موافقت قطعی، تفاوت میان خطابات قانونی و شخصی، شبهه غیرمحصوره)، اقل و اکثر ارتباطی. در پایان این قسمت نیز خاتمه ای با عنوان شرایط جریان اصول آمده است.

رساله «نیل الأوطار» در بیان قاعده لاضرر و لا ضرار شامل این مباحث است: احادیث مربوط، فقه الحدیث، تنبیهات.

رساله اجتهاد و تقلید نیز حاوی این مطالب است: مناصب فقیه (افتا، قضا و حکومت)، فرد شایسته افتا، ادله لزوم تقلید از اعلم، شرط حیات در مفتی، بحث تبدل اجتهاد.

در پایان جلد سوم فهرست آیات، فهرست روایات، فهرست منابع آمده است.

فهرست محتویات هر جلد در پایان همان جلد آمده است.

وضعیت نشر

کتاب تهذیب الأصول (تقریرات درس اصول فقه امام‌خمینی) نوشته جعفر سبحانی به زبان عربی در سه جلد در قطع وزیری و با جلد گالینگور توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سه نوبت منتشر شده است: جلد اول در سال‌های ۱۳۸۱، ۱۳۸۷ و ۱۴۰۳ش، جلد دوم در سال‌های ۱۳۸۱، ۱۳۸۸، ۱۴۰۳ش، جلد سوم در سال‌های ۱۳۸۲، ۱۳۸۸، ۱۴۰۳ش.

این کتاب پیش از انتشار توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، توسط ناشران دیگر نیز منتشر شده است. اولین نشر کتاب توسط انتشارات اسماعیلیان در سال ۱۳۸۲ق در سه جلد بوده است. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز در سال ۱۳۶۳ش این کتاب را در دو جلد منتشر کرد. انتشارات دارالفکر نیز در سال ۱۳۶۷ش این کتاب را در سه جلد منتشر کرده است. انتشارات مکتبهٔ المحمدیه نیز این کتاب را در سه جلد منتشر کرده است. سال نشر این کتاب مشخص نیست.