خیریت وجود
خیریت وجود، وجود از حیث وجود بودن از عدم و فقدان منزه و خیر محض است.
اهمیت و جایگاه خیر بودن وجود
وجود در اصطلاح فلسفه دارای دو اطلاق میباشد؛ یکی وجود به معنای مصدری و مفهومی و انتزاعی اعتباری و دیگری به معنای حقیقتی عینی که متن واقع و نفس الامر را پُر کرده است، وجود به این معنا، اسم مصدری و به معنای «بود» و «هستی» میباشد که عدم را طرد میکند و خیر محض است.[۱]
یکی از مسائلی که تقریباً همه حکما ادعای بدیهی بودن آن را دارند خیر بودن وجود است، و همین مسئله یکی از ادلههای اصالت وجود است. در مسئله کیفیت وقوع شر در قضای الهی و دفع شبهات ثنویین نیز همین مسئله مورد تأکید قرار گرفته است.[۲] امامخمینی نیز به مسئله خیر بودن وجود توجه داشته و در این زمینه به مساوقت وجود، خیر و کمال و سعادت پرداخته است.[۳]
مساوقت وجود با خیر
حکمای الهی در بیان مساوقت وجود با خیر و کمال مطلب فراوانی در آثار خویش بیان کردهاند.[۴] امامخمینی نیز در بیان مساوقت وجود با خیر، معتقد است خیر و کمال، از آنجا که دارای حیثیت واقعی هستند؛ لذا منحصر در چیزی هستند که دارای اصالت و واقعیت است. در میان وجود و ماهیت، با اثبات اصالت وجود و اعتباریت ماهیت مشخص میشود که هر خیری در وجود است و اگر ماهیتی به خیر و کمال متصف میشود به واسطه وجود است. بنابراین آنچه از سنخ کمال و جمال و خیّریت است از اصل حقیقت وجود خارج نیست؛ زیرا که جزء وجود چیزی دیگری تحقق ندارد و عدم و ماهیت به حسب ذات چیزی نیستند. وجود هر کجا که باشد خیر و کمال است و هر جا وجود شدت و فزونی یابد خیر نیز فزونی مییابد؛ از این رو خیر مساوق وجود، میباشد.[۵] امامخمینی معتقد است که وجود، سراسر خیر است و هرچه وجود از عدم و فقدان و جهل دورتر باشد، بهتر، زیباتر و خیر محض خواهد بود و از هرگونه نقص و عدم و ماهیت و هیولی مبرّا و منزه خواهد بود.[۶]
رابطه وجود با سعادت
بر اساس نگاه حکمای الهی، سعادت همان خیر است و خیر همانگونه که بیان شد، مساوق با وجود است، به این معنا که هر آنچه مصداق خیر است، مصداق وجود است و هر آنچه مصداق وجود است نیز مصداق خیر است بر این اساس سعادت؛ یعنی سعه وجودی، هر چقدر حصه وجودی شیء در عالم بالاتر رود، سعادت آن شیء بیشتر میشود.[۷]
امامخمینی نیز در بیان رابطه وجود با سعادت معتقد است که خیر و سعادت، مساوق وجود هستند، و بر اساس این مساوقت، هر یک از مراتب وجود، خود مرتبهای از مراتب سعادت خواهد بود. بالاترین مراتب وجود، سعید مطلق خواهد بود و پایینترین مراتب وجود نیز مصداقی از سعید اضافی یا شقی اضافی خواهد بود و در عین حال، شقی مطلق وجود نخواهد داشت، بر اساس این معنا هر سعید غیرمطلقی، با توجه به آنکه مرتبهای از وجود را فاقد است، به همان اندازه از خیر و سعادت نیز خالی است پس هر کس وجودش، خیر محض باشد؛ سعید مطلق خواهد بود؛ مانند خداوند اگرچه بر خداوند اطلاق نمیشود، اما خدا، وجودش برخلاف سایر موجودات، خیر محض است؛ پس هر آنچه کاملتر باشد، به سعادت نزدیکتر خواهد بود.[۸]
پانویس
- ↑ ملاصدرا، تعلیقات بر حکمت اشراق، ج۱، ص۳۵۲؛ الحکمة المتعالیه، ج۲، ص۳۳۳؛ مجموعه رسائل فلسفی، ص۴۵۳؛ المشاعر، ص۲۴-۲۵؛ تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۵۲-۵۳.
- ↑ ملاصدرا، تعلیقات بر حکمت اشراق، ج۱، ص۳۵۲؛ تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۵۲-۵۲؛ سبزواری، شرح المنظومه، ج۲، ص۶۸؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۹۷-۹۸.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۹-۲۰؛ انوار الهدایه، ج۱، ص۷۷-۷۸؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۲۴؛ شرح چهل حدیث، ص۶۴۳؛ تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۳؛ آداب الصلاة، ص۱۱۷-۱۱۸؛ الطلب و الاراده، ص۷۲.
- ↑ سبزواری، شرح منظومه، ج۲، ص۶۸، ج۳، ص۵۲۸.
- ↑ امامخمینی، الطلب والاراده، ص۷۲، انوار الهدایه، ج۱، ص۷۶؛ شرح چهل حدیث، ص۶۳۳.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۹-۲۰؛ انوار الهدایه، ج۱، ص۷۶-۷۷؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۱۰۳-۱۰۴؛ حکمت معنوی، ص۹۸.
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۹، ص۱۱۲.
- ↑ امامخمینی، تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۳؛ انوار الهدایه، ص۷۶-۷۷؛ الطلب والاراده، ص۷۲-۷۴؛ خمینی، تحریر اختیار، ج۳، ص۱۰۲۴-۱۰۲۵.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، الطلب والاراده، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۲۱ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، انوارالهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تنقیح الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- خمینی، سیدحسن، تحریر اختیار، شرحی بر رساله الطلب والاراده امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۹۸ش.
- سبزواری، ملاهادی، شرح منظومه، تصحیح طالبی، نشر ناب، ۱۴۲۲ق.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران، کتابخانه طهوری، ۱۳۶۳ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، تعلیقات بر حکمت اشراق، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مجموعه رسائل فلسفی، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۷۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی