زیارت
زیارت به معنای حاضرشدن در کنار قبور پیامبران و ائمه معصوم(ع)، امامزادگان و صالحان است. زیارت در میان شیعیان از مصادیق تعظیم شعائر الهی شمرده میشود و جایگاهی بخصوص دارد و توانسته هویت متمایزی را برای شیعیان بوجود آورد. زیارت در الهیات شیعی، به لحاظ عملی، از آموزهها و شعائر مهم است. از اهداف زیارت را این دانستهاند که انسان را به یاد معاد و روز قیامت و جزای اعمال میاندازد و از دلبستگی به موضوعات دنیوی و توجه به امور غیر الهی میکاهد.
زیارت در سیره عملی امامخمینی جایگاه بخصوصی دارد. امام در طول زندگی خود همواره به امر زیارت اهتمام زیادی داشتند. زیارت هر روزه ایشان از حرم امام علی(ع) در دوران تبعید در نجف، زیارت حرم امام حسین(ع)، زیارت مرتب و منظم هفتگی ایشان در حرم حضرت معصومه (س) در طول سالهای حضور در قم و اهتمام به زیارت حرم ائمه مدفون در کاظمین و سامراء، از نمونه هایی شمرده میشود که نشان از توجه جدی امام به موضوع زیارت دارد.
تعریف و جایگاه
زیارت، اصطلاحی دینی به معنای حاضرشدن در کنار مقابر اموات و به ویژه افراد صالح و مقرب درگاه الهی و بهطور خاص، پیامبران و امامان، گاه با مناسکی مخصوص و برای بهپاداشتن آیین یا فریضهای دینی انجام میگیرد.[۱] در میان شیعیان زیارت به مفهوم سفر و رفتن به اماکن مقدس، چون مکه، عتبات، سوریه، مشهد، قم و امامزادهها از روی اعتقاد مذهبی است که معمولاً بهمنظور تعمیق ایمان، پاداش معنوی، وفای به نذر یا برآوردهشدن حاجت انجام میگیرد.[۲]
زیارت عملی مورد تأکید در فرهنگ اسلامی به ویژه مکتب تشیع است[۳] و آن را از سنخ تعظیم شعائر الهی دانستهاند.[۴] فلسفهٔ زیارت در عالم مادی را میتوان نوعی دلدادگی نامید که انسان متعهد نسبت به اعتقادات خود در مکانهای متبرک یا دعاهای قلبی از راه دور ابراز میدارد.[۵] زیارت معصومین(ع) در نظرگاه شیعی از نشانهها و لوازم وفاداری به آرمانهای اولیا و بهجایآوردن حق ولایت آنها است. زیارت مؤمنین (اهل قبور) نیز که به معنای سر خاک مردگان رفتن و برای آنها طلب آمرزش کردن است،[۶] در فرهنگ مردم و شعایر دینی جایگاه ویژهای دارد.[۷] احادیث شیعه و سنّی حاوی احادیثی در فضیلت زیارت و ثواب آن است. در شمار زیادی از روایات شیعی تأکید فراوانی بر زیارت مرقد امامان به ویژه امام علی(ع)، امام حسین(ع) و امام رضا(ع) شدهاست. [۸] برخی استحباب زیارت قبور را امری اجماعی خواندهاند.[۹]
زیارت به مثابه هویت شیعه
آموزهٔ زیارت و تقید عملی شیعیان به آن و تجلی بیرونی آن در قالب آرامگاهها برای امامان شیعه یا امامزادگان و بزرگان دین نیز، به لحاظ نمود و ظهور اجتماعی توانسته است تقریباً هویت متمایزی را برای امت شیعی تعریف کند. به لحاظ تجلیات اجتماعی، زیارت در معنای دینی آن از وجوه خاص سنت الهیات شیعی است که هر روزه نیز بر ابعاد آن افزوده میشود.[۱۰]
زیارت از آموزهها و اعمال مهم در الهیات شیعی به لحاظ کارکرد عملی و ظهورات اجتماعی آن است.[۱۱] شیعیان نه تنها به زیارت خانهٔ خدا، بلکه زیارت قبور ائمهٔ معصومین(ع) فرزندان آنها و بزرگان مذهب شیعه اهتمام خاصی دارند. ساختن بناهای زیبا با معماری خاص اسلامی بر آرامگاههای امامان شیعه(ع) و بزرگان دین نشاندهندهٔ اهمیت زیاد مقام چنین شخصیتهای دینی است.[۱۲] همچنین وجود انواع زیارتنامههای منقول از امامان شیعه(ع) نشاندهندهٔ جایگاه خاص ارتباط معنوی شیعیان با بزرگان این مذهب است. علاوه بر اینها، واقعهٔ عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یاران او، زیارت کربلا را بعنوان یکی از مهمترین اعمال عبادی و شعائری شیعیان معرفی میکنند.[۱۳]
آداب و اهداف زیارت
از اخلاق و آداب عمومی زیارت به غسل زیارت، پوشیدن لباس تمیز و آراستگی و خوشبویی، وقار و طمانینه هنگام زیارت، ذکر تکبیر و تسبیح، اذن دخول، پرهیز از سخنان ناشایست و کارهای بیهوده، رعایت ادب در برابر صاحب قبر، دعا و تلاوت قرآن و عبادت کنار قبر اشاره شده است.[۱۴]
زیارت، دارای اهداف مهم و قابل توجهی است؛ اما هدف غایی زائر در زیارت خدا و تقرب به ساحت اوست؛ زیارت معرفتی است که در آن انسان به امامشناسی، معرفت نفس و معرفت الهی میرسد و به سوی تکامل حقیقی و وارستگی حرکت میکند.[۱۵] زیارت قبر پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) و مؤمنان و طلب رحمت و رضوان الهی برای آنان، انسان را به یاد معاد و روز قیامت و جزای اعمال میاندازد و از دلبستگی به زخارف دنیوی و توجه به امور غیر الهی میکاهد. خواندن زیارتنامهها زائر را متذکر کمالات و صفات ممتاز اولیای خدا میکند و زائر احیای این اوصاف را در خود لازم میشمارد.[۱۶]
زیارت در سیره نظری و عملی امامخمینی
زیارت در اندیشه امامخمینی از جایگاه رفیعی برخوردار است.[۱۷] حضرت امام همواره به زیارت حرم ائمه معصومین(ع) عنایت ویژهای داشته و زیارت هر شب ایشان در ایام تبعید در نجف و حضور در کربلا و زیارت حرم امام حسین(ع) در ایام زیارتی آن حضرت و حضور و زیارت مرتب و منظم هفتگی ایشان در حرم حضرت معصومه (س) در طول سالهای حضور در قم و اهتمام به زیارت حرم ائمه مدفون در کاظمین و سامراء و حرم عبدالعظیم حسنی، همگی گویای عشق و ارادت امام به زیارت مشاهد مشرفه هست. همچنین ایشان علاقه ویژهای به امام رضا(ع) داشته و در فرصتهایی که به دست میآوردند به زیارت آن امام مشرف میشدند.[۱۸] اما به دلایلی مثل تبعیدهای قبل انقلاب و وقوع انقلاب اسلامی و هشت سال جنگ تحمیلی سالها بود که نتوانستند به زیارت امام رضا(ع) مشرف شوند اما همیشه این حسرت و آرزو را ابراز میکردند.[۱۹]
امام هنگام اقامت در عراق، مقید بود در مناسبتهای خاص به زیارت آستان حسینی در کربلا برود.[۲۰] امامخمینی در روزهای اقامت در کربلا هر روز در دو نوبت، ساعت نُه صبح و پس از نماز مغرب و عشا به حرم سیدالشهدا(ع) و حضرت عباس (ع) مشرف میشد[۲۱] و مقید بود بهطور متعارف زیارت کند. نخست نزدیک ضریح میایستاد، زیارتی کوتاه میخواند و پس از نماز زیارت، زیارت عاشورا و دعای پس از آن را قرائت میکرد.[۲۲] از زیارتنامههای مورد توجه ایشان، زیارت عاشورا بود و آن را همواره با آداب کامل آن به جای میآورد؛[۲۳] بهویژه در دهه عاشورا هر روز آن را میخواند[۲۴] و حتی در دوره اقامت در پاریس نیز خواندن آن را ادامه داد.[۲۵] از این جهت آن را به مثابه زیارت امام حسین(ع) از راه دور میدانست.
زیارت مرقد امام علی(ع)
امامخمینی در دوران حضور در نجف تقید خاصی در زیارت مرقد حضرت علی(ع) داشتند به طوری که هرشب و بهطور مداوم و در ساعات مشخصی برای زیارت راهی حرم شده و در آنجا مشغول عبادت میشدند. در جریان تشرف امام به حرم حضرت امیرالمؤمنین(ع) هیچگاه دیده نشد از بالای سر حضرت امیر(ع) بگذرند. ایشان در حرم با کسی صحبت نمیکردند. امام ابتدای ورود، دو رکعت نماز به جا میآوردند. سپس در پایین یا پشت سر، زیارت جامعه و زیارت امینالله میخواندند. [۲۶] زیارت امام علی(ع) در نجف اشرف توسط امام خمینی زبانزد خاص و عام است به حدی که عمید زنجانی از نزدیکان امام نقل میکنند که امام زیارت منظمی داشتند، طوری که بعضیها با ساعت ورود امام به حرم ساعتهایشان را تنظیم میکردند.[۲۷]
پانویس
- ↑ گروهی از نویسندگان، «زیارت»، ج۲۱، ذیل مدخل.
- ↑ هاشمی فشارکی، «زیارت»، ج۵، ذیل مدخل.
- ↑ مرویان حسینی، و دانشدوست، «تأثیر زیارت در تربیت سیاسی زائران بر اساس آموزههای اسلامی»، ص۸۵.
- ↑ گروهی از نویسندگان، «زیارت»، ج۲۱، ذیل مدخل.
- ↑ هاشمی فشارکی، «زیارت»، ج۵، ذیل مدخل.
- ↑ مشیری، فرهنگ زبان فارسی، ص۵۵۰.
- ↑ هاشمی فشارکی، «زیارت»، ج۵، ذیل مدخل.
- ↑ گروهی از نویسندگان، «زیارت»، ج۲۱، ذیل مدخل.
- ↑ سُبْکی، شفاءالسقام فی زیارة خیرالانام، ص۸۳؛ سَمْهودی، وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی صلی اللّه علیه وسلّم، ج۴، ص۴۵۳.
- ↑ قربانی، «آموزه زیارت در الهیات شیعی»، ص۳۶.
- ↑ قربانی، «آموزه زیارت در الهیات شیعی»، ص۳۵.
- ↑ ایروانی، و دیگران، «واکاوی مسئلهٔ تزیین و طلاکاری زیارتگاهها براساس قرآن و حدیث»، ص۲۹.
- ↑ قربانی، «آموزه زیارت در الهیات شیعی»، ص۳۶.
- ↑ نیا شیرازی، «اخلاق زیارت و آداب آن از منظر علم و دین»، ص۶۵.
- ↑ نانکلی، «بررسی تحلیلی فلسفه زیارت در روایات امامیه»، ص۱.
- ↑ گروهی از نویسندگان، «زیارت»، ج۲۱، ذیل مدخل.
- ↑ «جایگاه ویژه زیارت ائمه معصومین(ع) در نگاه و عمل امامخمینی(ره)»، خبر رضوی.
- ↑ «امام و آستان قدس رضوی»، پرتال امامخمینی.
- ↑ «جایگاه ویژه زیارت ائمه معصومین(ع) در نگاه و عمل امامخمینی(ره)»، خبر رضوی.
- ↑ گلیزواره، «کربلا در اندیشه و سیره امامخمینی»، ص۸۱.
- ↑ کروبی، مصاحبه، ۵/۱۶۵؛ عزیزی، ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امامخمینی، ۲۲۰.
- ↑ عمید زنجانی، خاطرات، ص۹۶؛ رجایی، برداشتهایی از سیره امامخمینی(س)، ج ۳، ص ۲۶.
- ↑ غیوری، مصاحبه، ۶/۱۰۰–۱۰۱.
- ↑ روحانی، مصاحبه، ۱/۹۸.
- ↑ وجدانی، سرگذشتهای ویژه از زندگی امامخمینی، ۴/۴۶.
- ↑ «اهمیت و آداب زیارت در زندگی امامخمینی»، عتبه.
- ↑ «جایگاه ویژه زیارت ائمه معصومین(ع) در نگاه و عمل امامخمینی(ره)»، خبر رضوی.
منابع
- «امام و آستان قدس رضوی»، پرتال امامخمینی، انتشار: ۱۷ مهر ۱۴۰۱ش، بازدید: ۴ دی ۱۴۰۴ش.
- «اهمیت و آداب زیارت در زندگی امامخمینی»، عتبه، انتشار: ۱۴ خرداد ۱۴۰۲ش، بازدید: ۴ دی ۱۴۰۴ش.
- ایروانی، جواد، زاهدطلبان، منصوره؛ مرویان حسینی، سید محمود، «واکاوی مسئلهٔ تزیین و طلاکاری زیارتگاهها براساس قرآن و حدیث»، مشکوة، شماره۱۶۴، پاییز ۱۴۰۳ش.
- «جایگاه ویژه زیارت ائمه معصومین(ع) در نگاه و عمل امامخمینی(ره)»، خبر رضوی، انتشار: ۱۳ خرداد ۱۴۰۳ش، بازدید: ۴ دی ۱۴۰۴ش.
- رجایی، غلامعلی، برداشتهایی از سیره امامخمینی(س)؛ تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). مؤسسه چاپ و نشر عروج، ۱۳۷۸ش.
- روحانی، سیدحمید، مصاحبه، چاپشده در سرگذشتهای ویژه از زندگی امامخمینی، تدوین مصطفی وجدانی، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
- سُبْکی، علی بن عبدالکافی، شفاءالسقام فی زیارة خیرالانام، او، شنّ الغارة علی من انکر سفر الزیارة، بیروت ۱۴۱۱ق.
- سَمْهودی، علی بن عبداللّه، وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی صلی اللّه علیه سلّم، چاپ محمد نظام الدین فتیّح، مدینه ۱۴۲۹ق.
- عزیزی، عباس، ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امامخمینی، قم، صلاة، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، روایتی از انقلاب اسلامی ایران، خاطرات حجتالاسلام و المسلمین عباسعلی عمید زنجانی، تدوین و پژوهش حاجیبیگی کندری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- غیوری، مهدی، مصاحبه، چاپشده در سرگذشتهای ویژه از زندگی امامخمینی، تدوین مصطفی وجدانی، تهران، پیام آزادی، ۱۳۶۷ش.
- قربانی، قدرتالله، «آموزه زیارت در الهیات شیعی»، الهیات، شماره۱۰، بهار و تابستان ۱۴۰۳ش.
- کروبی، مهدی، مصاحبه، چاپشده در پابهپای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- گروهی از نویسندگان، «زیارت»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۵ش.
- گلیزواره، غلامرضا، «کربلا در اندیشه و سیره امامخمینی»، فرهنگ زیارت، شماره۳۹، ۱۳۹۸ش.
- مرویان حسینی، سید محمود، دانشدوست، علی، «تأثیر زیارت در تربیت سیاسی زائران بر اساس آموزههای اسلامی»، فرهنگ زیارت، شماره۵۵، تابستان ۱۴۰۲ش.
- مشیری، مهشید، فرهنگ زبان فارسی، تهران، ۱۳۷۱ ش
- نانکلی، زینب، «بررسی تحلیلی فلسفه زیارت در روایات امامیه»، پژوهشهای مطالعات اسلامی معاصر، شماره۳، شهریور ۱۴۰۲ش.
- نیا شیرازی، حمیدرضا، «اخلاق زیارت و آداب آن از منظر علم و دین»، فرهنگ زیارت، شماره۵۵، تابستان ۱۴۰۲ش.
- وجدانی، مصطفی، سرگذشتهای ویژه از زندگی امامخمینی به روایت جمعی از فضلاء، تهران، انتشارات پیام آزادی، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۲ش.
- هاشمی فشارکی، علیرضا، «زیارت»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، بیتا.