عزرائیل

عزرائیل، فرشته مقرب الهی است که قبض‌کننده ارواح و جان‌های موجودات زنده، حامل عرش، رکن چهارم لوح محفوظ و صاحب شئون و مظاهر در عوالم هستی است.

اهمیت و جایگاه عزرائیل

عزرائیل در اصطلاح دینی فرشته مقرب الهی است که قبض‌کننده ارواح و جان‌های موجودات زنده می‌باشد.^[۱] در قرآن کریم از عزرائیل با کلمه ملک الموت یاد شده است که مأموریت قبض روح به او داده شده است. «قل یتوفاکم ملک الموت الذی وکل بکم ثم الی ربکم ترجعون».^[۲] در روایات نیز از عزرائیل با عناوینی چون «قابض الارواح» و «هادم اللذات» یاد شده و آمده که لوح محفوظ از چهار رکن درست شده و عزرائیل رکن قدرت آن می‌باشد. اندیشمندان اسلامی نیز با استناد به آیات و روایات به حقیقت، جایگاه و وظایف این فرشته مقرب الهی پرداخته‌اند.^[۳]

امام‌خمینی نیز در آثار خویش به حقیقت، جایگاه و نقش و عزرائیل در نظام هستی پرداخته است.^[۴]

نقش عزرائیل در عالم هستی

اهل معرفت و مفسران اسلامی برای عزرائیل با استناد به آیات الهی وظایفی را بر شمرده‌اند؛ از جمله: تدبیر امور، حامل عرش و قبض ارواح.^[۵]

امام‌خمینی با بیان اینکه اسم شریف مالک، باطن عزرائیل است که موکل بر فیض ارواح، صور و ارجاع ظاهر به باطن است، معتقد است یکی از نقش‌های مهم عزرائیل در عوالم هستی مظهر اماته و موت و شئون آن می‌باشد.^[۶] به اعتقاد امام‌خمینی، انسان هنگام مرگ آثار عالم پس از مرگ را به عینه مشاهده می‌کند و با بازشدن چشم ملکوتی او، شمه‌ای از احوال ملکوت را می‌بیند. البته در این هنگام هنوز قبض روح انجام نگرفته است.

امام‌خمینی مرگ را یکی از ارکان چهارگانه اسم اعظم می‌داند که ملک‌الموت، حضرت عزرائیل بر آن موکل است. ملک‌الموت صاحب شئون و مظاهری در عالم طبع، عالم مثال و نفوس کلیه است که این شئونات مسخر حقیقت عزرائیلیه است و به همین جهت است که قبض روح در عالم طبیعت به طور مستقیم توسط عزرائیل انجام نمی‌گیرد اما به دلیل اتحاد ظاهر و مظهر این امر در دست او ولی توسط مظاهر و شئونات او در عوالم مختلف صورت می‌گیرد. پس، انتقال او و تغییر از صورتی به صورت دیگر در عالم طبیعت به واسطه مظاهر این ملک مقرب الهی انجام می‌گیرد. همچنین انتقال از عالم طبع و جهان ماده و جدا کردن ارواح از عالم ماده و بردن آنها به سوی عالم مثال و برزخ به واسطه مظاهر و شئون عزرائیل صورت می‌گیرد. اما در انتقال بعدی از عالم مثال به عالم نفوس و از آنجا به عالم عقل که بالاترین مرحله نزع و جدا کردن است، توسط خود عزرائیل صورت می‌گیرد. پس نزع و جدا کردن ارواح در عوالم پایین با واسطه است و در عوالمی مانند عقل و نفوس بدون واسطه است و در مواردی به توسط اسمای الهی چون قاهر و مالک که ربّ حقیقی عزرائیل است صورت می‌گیرد که نزع خود عزرائیل یکی از آن مصادیق است.^[۷] امام‌خمینی یکی دیگر از نقش‌های عزرائیل را حامل عرش بودن او می‌داند یعنی تدبیر، رساندن فیض، و بسط امور عالم ملک بر عهده اوست.^[۸]

پانویس

↑ طباطبائی، انسان از آغاز تا انجام، ص۶۶؛ شبستری، اعلام القرآن، ص۶۵۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۵۴؛ دهخدا، ج۳، ص۲۲۴؛ فیض کاشانی، علم الیقین، ج۱، ص۴۱۶.
↑ سجده: ۱۱.
↑ شفیعی، ملک الموت، ج۱۵، ص۴۹۰؛ حسینی تهرانی، معادشناسی، ج۶، ص۲۱۱؛ رجایی تهرانی، فرشتگان تحقیقی قرآنی و روایی و عقلی، ص۱۰۶؛ فناری، مصباح الانس، ص۴۰۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۱۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۲۷؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ج۱، ص۵۴؛ جیلی، الانسان الکامل، ص۱۶۶.
↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۳-۲۷۴؛ شرح چهل حدیث، ص۱۷۷؛ تفسیر سوره حمد، ص۵۴-۵۵؛ شرح دعای سحر، ص۸۴-۸۵؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۵ و ۵۱-۵۴.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۸، ص۴۱۶؛ سیوطی، الدّر المنثور، ج۶، ص۵۴۷؛ رستمی، سیری در اسرار فرشتگان، ص۲۶۸، حسین تهرانی، معاد شناسی، ص۲۱۲؛ طباطبائی، انسان از آغاز تا انجام، ص۶۶.
↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۴؛ تفسیر سوره حمد، ص۵۴؛ شرح چهل حدیث، ص۶۵۷.
↑ امام‌خمینی، شرح دعاء السحر، ص۸۱-۸۵؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۵-۳۶ و ۵۴۰؛ آداب الصلاة، ص۲۷۴؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۷۹-۸۰؛ حکمت معنوی، ص۶۶۶.
↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۳-۲۷۴.

منابع

ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، قم، نشر علامه، ۱۲۷۹ق.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
جیلی، عبدالکریم، الانسان الکامل، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
حسینی تهران، محمدحسین، معادشناسی، مشهد، نشر نور ملکوت قرآن، ۱۴۲۵ق.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران، مؤسسه فرهنگی، ۱۳۸۲ش.
دیلمی، حسین‌بن‌محمد، از شاد القلوب، قم، نشر الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
رجانی تهرانی، علیرضا، فرشتگان تحقیقی قرآنی و روایی و عقلی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۰ش.
رستمی، محمد، سیری در اسرار فرشتگان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش.
سیوطی، جلال‌الدین، الدّر المنثور بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۴ق.
شبستری، عبدالحسین، أعلام القرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۹ش.
شفیع‌پور، محمدامین، ملک الموت، تهران، نشر آنیما، ۱۳۹۸ش.
صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
طباطبائی، سیدمحمدحسین، انسان از آغاز تا انجام، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالعلوم، ۱۳۷۹ق.
فناری، محمدبن‌حمزه، مصباح الانس، تهران ، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.

نویسنده: باقر صاحبی

[1] طباطبائی، انسان از آغاز تا انجام، ص۶۶؛ شبستری، اعلام القرآن، ص۶۵۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۵۴؛ دهخدا، ج۳، ص۲۲۴؛ فیض کاشانی، علم الیقین، ج۱، ص۴۱۶.

[2] سجده: ۱۱.

[3] شفیعی، ملک الموت، ج۱۵، ص۴۹۰؛ حسینی تهرانی، معادشناسی، ج۶، ص۲۱۱؛ رجایی تهرانی، فرشتگان تحقیقی قرآنی و روایی و عقلی، ص۱۰۶؛ فناری، مصباح الانس، ص۴۰۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۱۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲۲، ص۵۲۷؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ج۱، ص۵۴؛ جیلی، الانسان الکامل، ص۱۶۶.

[4] امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۳-۲۷۴؛ شرح چهل حدیث، ص۱۷۷؛ تفسیر سوره حمد، ص۵۴-۵۵؛ شرح دعای سحر، ص۸۴-۸۵؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۵ و ۵۱-۵۴.

[5] طبرسی، مجمع البیان، ج۸، ص۴۱۶؛ سیوطی، الدّر المنثور، ج۶، ص۵۴۷؛ رستمی، سیری در اسرار فرشتگان، ص۲۶۸، حسین تهرانی، معاد شناسی، ص۲۱۲؛ طباطبائی، انسان از آغاز تا انجام، ص۶۶.

[6] امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۴؛ تفسیر سوره حمد، ص۵۴؛ شرح چهل حدیث، ص۶۵۷.

[7] امام‌خمینی، شرح دعاء السحر، ص۸۱-۸۵؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۵-۳۶ و ۵۴۰؛ آداب الصلاة، ص۲۷۴؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۷۹-۸۰؛ حکمت معنوی، ص۶۶۶.

[8] امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۳-۲۷۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]