هذر
هَذَر یا هذیان به معنای سخنان بیهوده، لغو و باطلی است که فایده دنیوی و اخروی برآن مترتب نمیباشد. امامخمینی با توجه به مبانی خاص اخلاقی خویش به بحث هذر، جایگاه، اقسام و معایب آن پرداخته است.
اهمیت و جایگاه هذر
هذر در اصطلاح اخلاقی به معنای سخنان بیهوده، لغو و باطلی است که فایده دنیوی و اخروی ندارند.[۱] یکی از مباحث مورد توجه در اخلاق سلوکی پرهیز از هَذَر و هذیان است. علمای اخلاق در آثار خویش بحث از هَذر و هذیان، اقسام، جایگاه، حقیقت، آثار و معایب آن پرداختهاند.[۲] امامخمینی نیز هذر و هذیان را یکی از رذایل اخلاقی میداند و در آثار خویش به جایگاه، حقیقت، اقسام و معایب آن پرداخته است.[۳]
چیستی هَذَر
هذر و هذیان در فرهنگ دینی و اخلاق اسلامی به معنای سخنان ناپاک، ناصواب، بیهوده و باطلی است که موجب پراکندگی و تشویش قلب میگردد، ازاینرو، علمای اخلاق سکوت و پرهیز از هذر را حفظ زبان از هرگونه سخن با مردم، هنگام اشتغال به ذکر الهی میدانند تا قلب موجب غفلت نگردد.[۴] امامخمینی در بیان حقیقت هذر و هذیان، در ابتدا به رابطه روح و باطن با ظاهر و قوای مُلکی و تأثیر و تأثر هر یک از آنها میپردازد، پس با استناد به آیه «قل کل یعمل علی شاکلته»[۵] معتقد است همانطور که روح سالم کامل، سلامت و کمال خود را از روزنههای قوای مُلکی نمایش میدهد، همچنین روح علیل و ناقص و بیمار تصرفات شیطانی خود را از روابط و منافذ قوای مُلکی نشان میدهد و چون اعمال قبیحه و سیئه شدیدالتأثیر در نفس هستند، لذا در شریعت الهی از آنها جلوگیری شده است. ازاینرو، در خصوص هذر و سخنان لغو و بیهوده و کلمات زشت ناشایسه نیز باید دقت کرد؛ زیرا آنها بسیار مضر به حال روح هستند و نفس را از صفا و صلاح و سلامت ساقط میکنند و قلب را دچار غفلت مینمایند. به اعتقاد امامخمینی، هذیان، هذر، لغو و باطل موجب میشود انسان از کمال مطلق دور و به عالم طبیعت و ظلمت نزدیکتر شود؛ زیرا هذر و هذیان از جنود جهل و مورد تنفّر فطرت است و سبب میشود نفس از فطرت اصلی خود محتجب شده به کذب و لغو و باطل حُبّ کاذب پیدا کند.[۶]
پیامدها و معایب هذر
علمای اخلاق در آثار خوبیش به آثار و معایب هذر و بیهودهگویی پرداختهاند که از جمله این پیامدها و معایب: تباهشدن عمر، حقارت در جامعه، درخواست پوزش، دوری از رحمت الهی و قساوت قلب میباشد.[۷] امامخمینی نیز در بیان آثار، پیامد و معایب هذر معتقد است سخنان لغو و باطل، مضر به حال روح بوده، نفس را از صفا و پاکی و سلامت، طمأنینه و وقار باز میدارد و سبب غفلت، قساوت و کدورت قلب میشود. ایشان از جمله آثار و معایب هذر را سلب شیرینی عبادت و ذکر الهی، ضعف، و سستی ایمان، میراندن دل، افزایش لغزش، خطا و پیشیائی، کدورت میان دوستان و دشمنی میان مردم، بدینی به مردم و افتادن از چشم آنان، وارد شدن به معاصی، میداند. امامخمینی با استناد به برخی روایات در این زمینه در مورد عیوب هذر معتقد است، کسی که کلامش زیاد شود، خطایش زیاد و حیائش و ورعاش کم میشود و قلبش میمیرد و کسی که قلبش بمیرد داخل جهنم میشود. ایشان درمان هذر و هذیان را سکوت، خلوت و تفکر و اشتغال به باطن میداند؛ زیرا این امور کمک کننده به تصفیه و تنزیه قلب از کدورت میباشند و انسان را به مبدأ کمال نزدیکتر میکنند.[۸]
پانویس
- ↑ تهرانی، اخلاق الهی، ج۴، ص۳۲۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۱۲۶.
- ↑ فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج۵، ص۱۹۶؛ آمدی، غرر الحکم، ص۴۷۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۶۸، ص۲۸۱؛ تهرانی، اخلاق الهی، ج۴، ص۳۳۴؛ کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۱۶؛ ورام، تنبیه الخواطر، ج۲، ص۱۰۸.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۵-۳۹۶؛ صحیفه امام، ج۲، ص۲۰۶-۳۷۳؛ ج۱۲، ص۳۱۵.
- ↑ مکی، قوت القلوب، ج۱، ص۱۷۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۷۱، ص۲۸۴؛ بحر العلوم، رساله سیر و سلوک، ص۱۵۷-۱۵۹؛ تهرانی، اخلاق الهی، ج۴، ص۳۲۳؛ فضلی، علم سلوک، ص۲۲۰.
- ↑ اسراء: ۸.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۸-۳۹۶.
- ↑ تهرانی، اخلاق الهی، ج۴، ص۳۳۰ و ۳۳۴؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج۹، ص۲۷؛ لیثی، عیون الحکم والمواعظ، ص۹۷ و ۳۸۹؛ طوسی، الامالی، ص۳؛ ورام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج۲، ص۱۲۱.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۹۱-۳۹۶.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- بحرالعلوم، مهدی، رساله سیر و سلوک، مشهد، نشر علامه طباطبائی، ۱۳۷۶ش.
- تهرانی، مجتبی، اخلاق الهی، تهران، فرهنگ و اندیشه، ۱۴۰۳ش.
- طوسی، محمدبنحسن، الامالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- فضلی، علی، علم سلوک، قم، نشر معارف، ۱۳۹۶ش.
- فیض کاشانی، محسن، محجة البیضاء، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- لیثی واسطی، علیبنمحمد، عیون الحکم والمواعظ، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مکی، ابوطالب، قوت القلوب، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، موسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
- ورام، مسعودبنعسیر، تنبیه الخواطر ونزهة النواظر، قم، مکتبه فقیه، ۱۴۱۰ق.
نویسنده: باقر صاحبی