هیئتهای مؤتلفه اسلامی
 | |
| نام بومی | حزب مؤتلفه اسلامی |
|---|---|
| بنیانگذار | اعضای هیئتهای مسجد امینالدوله، مسجد شیخعلی و گروه اصفهانیهای مقیم تهران با هدایت امامخمینی |
| تأسیس | فروردین ۱۳۴۲ |
| مذهب | شیعه |
| کشور | ایران |
هیئتهای مؤتلفه اسلامی، گروهی مذهبی-سیاسی و ائتلافی از هیئتهای مذهبی تهران، از مهمترین تشکلهای انقلابی ایران است که نقش چشمگیری در پیروزی انقلاب اسلامی و ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران ایفا کرده است. این گروه با هدف مبارزه علیه رژیم پهلوی و برقراری حکومت اسلامی، در سال ۱۳۴۲ش با هدایت و حمایت امامخمینی و برخی از روحانیون سرشناس تشکیل شد و نقشی کلیدی در مبارزات علیه رژیم پهلوی و ساختار نظام جمهوری اسلامی ایفا کرد.
شکلگیری و خاستگاه
هیئتهای مؤتلفه اسلامی در پی دیدار نمایندگان سه گروه مذهبی فعال در تهران با امامخمینی، تشکیل شدند. این سه گروه عبارت بودند از: هیئت مسجد امینالدوله، هیئت مسجد شیخعلی و گروه اصفهانیهای مقیم تهران.[۱] در سال ۱۳۴۱ش برای ارتباط هیئتهای یادشده مساجد با یکدیگر، به پیشنهاد امامخمینی جلسهای در خانه عسکراولادی در قم برگزار شد و در این جلسه هر گروه چهار نفر را به عنوان عضو شورای مرکزی انتخاب کردند.[۲] از ائتلاف این سه هیئت با یکدیگر، گروه هیئتهای مؤتلفه در فروردین سال ۱۳۴۲ش ایجاد شد.[۳] برخی از اعضای هیئتهای مؤتلفه، مانند مهدی عراقی و صادق امانی، از اعضای سابق فدائیان اسلام بودند که با مشورت امامخمینی به این گروه پیوستند.[۴] امامخمینی از تشکیل این ائتلاف ابراز خشنودی کرد.[۵] پاسداری از ارزشهای اسلامی و همکاری مؤثر با مبارزات امامخمینی از اهداف مهم هیئتهای مؤتلفه بود.[۶]
ساختار هیئتهای مؤتلفه
هیئتهای مؤتلفه اسلامی از ابتدا ساختاری غیررسمی و شبکهای داشتند. جلسات در قالب هیئتهای مذهبی برگزار میشد و فعالیتهای سیاسی در پوشش مراسم دینی سامان مییافت. اعضای مؤتلفه شامل بازاریان، فعالان مذهبی و نیروهای مردمی بودند که با هدایت روحانیت مبارز، به ویژه امامخمینی، فعالیت میکردند. این تشکل فاقد ساختار حزبی رسمی بود و تصمیمات عمدتاً در جلسات محدود و با مشورت با امامخمینی اتخاذ میشد. [۷] پس از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیلات مؤتلفه اسلامی به حزب رسمی تبدیل شد. معیار عضوگیری این گروه، عمدتاً بر اساس مسائل مذهبی بود.[۸]
هیئتهای مؤتلفه اسلامی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی
همراهی با نهضت امامخمینی و موضعگیریها علیه رژیم
مؤتلفه در توزیع اعلامیههای امامخمینی، ضبط و پخش نوارهای سخنرانی، برگزاری جلسات مذهبی با محتوای سیاسی، و سازماندهی اعتراضات بازاریان و اصناف نقش فعالی داشت. همچنین در هماهنگی با روحانیت مبارز، اعتراضات و فعالیتهای سیاسی را سازماندهی میکرد.[۹] از اقدامات هیئت موتلفه اسلامی میتوان به برگزاری برنامههای چهلم و سالگرد شهدای فیضیه، برنامههای اعتراضی در محرم سال ۱۳۴۲ش، تظاهرات بعد از دستگیری امامخمینی در سال ۱۳۴۲ش، چاپ و توزیع اعلامیه امامخمینی درباره کاپیتولاسیون، اعتراض به تبعید امامخمینی و فضای پلیسی کشور اشاره کرد.[۱۰] همچنین اعضای هیئتهای مؤتلفه به امامخمینی پیشنهاد کردند که ایشان فرد یا افرادی از فقها و روحانیان را معین کند تا در صورت ممکننبودن دسترسی به ایشان، نظر آنان به مثابه نظر امامخمینی باشد. امامخمینی سیدمحمد بهشتی، مرتضی مطهری، محیالدین انواری و احمد مولایی را برای این کار انتخاب کرد.[۱۱] این شورا وظیفه انتقال رهنمودهای فکری و شرعی امامخمینی به اعضای مؤتلفه را برعهده داشت و در تصمیمگیریهای کلان تشکل نقش داشت.[۱۲]
ترور حسنعلی منصور
از مهمترین اقدامات مؤتلفه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ترور حسنعلی منصور، نخستوزیر به دست این گروه است. پس از تصویب لایحه مصونیت اتباع امریکا، مؤتلفه ابتدا متن سخنرانی امامخمینی را به صورت اعلامیه پخش کرد. تبعید امامخمینی موجب صدور قطعنامهای از سوی هیئتهای مؤتلفه شد. این قطعنامه ضمن درخواست از دولت برای بازگرداندن ایشان به ایران و رفع اهانت از حوزه علمیه قم، به دولت پانزده روز مهلت داد و تأکید کرد که در غیر این صورت به مبارزه حاد روی خواهند آورد.[۱۳] پس از آن بعضی از اعضای مؤتلفه به این نتیجه رسیدند که از طریق مبارزه سیاسی به تنهایی به اهداف خود نمیرسند. از این رو به فکر مبارزه مسلحانه افتادند. [۱۴] هدف مؤتلفه این بود که یازده تن از دولتمردان رژیم، از جمله نخستوزیر، رئیس ساواک، رئیس شهربانی، رئیس مجلس شورا و... را ترور کند. نفر اول حسنعلی منصور بود.[۱۵] در پی تصمیم اعضای هیئت مؤتلفه برای ترور حسنعلی منصور، عسکراولادی برای کسب اجازه به دیدار امامخمینی رفت؛ اما ایشان با این اقدام مخالفت کرد.[۱۶] او در دومین مراجعه به امامخمینی، از فتوای برخی از فقها سخن به میان آورد و منع امامخمینی را مانع عمل صادق امانی و دیگر دوستان او اعلام کرد. امامخمینی خطاب به وی گفت: «با کار اینها (صادق امانی و…) چه کار دارید؟ قرار نیست که شما در این کارها باشید. اینها وظایفی دارند و وظایف خود را انجام میدهند».[۱۷] استنباط آنان از این جمله امامخمینی برداشتهشدن منع این اقدام بود. سرانجام حسنعلی منصور پس از تبعید امامخمینی در اول بهمن ۱۳۴۳ در مقابل مجلس شورای ملی به ضرب گلوله محمد بخارایی کشته شد. [۱۸] پس از این حادثه، سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، رضا صفار هرندی، مرتضی نیکنژاد، مهدی عراقی، محمد بخارایی، صادق امانی و حبیبالله عسکراولادی از اعضای هیئت مؤتلفه را بازداشت کرد.[۱۹] همه این افراد به جز یکی دو نفر به اعدام محکوم شدند.[۲۰]
امامخمینی هیچگاه مبارزه مسلحانه با رژیم را تأیید نکرد و برای اعلام مخالفت با رژیم، راهِ اعتصاب و تظاهرات مردمی را ترجیح میداد. [۲۱] ایشان مطلق ترور را مجاز نمیدانست و به همین دلیل گروه مؤتلفه نیز نتوانست مجوز ترور منصور را از ایشان بگیرد.[۲۲]
پشتیبانی مالی از نهضت
اعضای مؤتلفه، بهویژه بازاریان، در تأمین منابع مالی برای فعالیتهای نهضت امامخمینی نقش مؤثری داشتند.[۲۳] این حمایت مالی شامل کمک به خانوادههای زندانیان سیاسی، تأمین هزینههای چاپ اعلامیهها، و پشتیبانی از سفرهای تبلیغی روحانیون بود.[۲۴]
هیئتهای مؤتلفه اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
عضویت در حزب جمهوری اسلامی
پس از پیروزی انقلاب و تأسیس حزب جمهوری اسلامی، بسیاری از اعضای برجسته هیئتهای مؤتلفه به عضویت شورای مرکزی حزب جمهوری درآمدند.[۲۵] البته مؤتلفه از موضع یک تشکل، وارد حزب شده، مسئولیت شاخه بازار را بر عهده گرفت. این گروه ائتلاف جدی با حزب جمهوری را نپذیرفت و حاضر به انحلال تشکل خود نشد.ا[۲۶]
تأسیس حزب رسمی مؤتلفه
پس از انحلال حزب جمهوری اسلامی، مؤتلفه به عنوان یک حزب رسمی فعالیت خود را آغاز کرد و دارای ساختار تشکیلاتی گردید. این حزب چهار بخش اصلی داشت که عبارت بود از: سازمان مرکزی، سازمان مالی، سازمان تبلیغات و ارتباطات، و شورای روحانیت.[۲۷]
مشارکت در نهادهای حکومتی
اعضای مؤتلفه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با حضور در مجلس شورای اسلامی، شوراهای شهر، و نهادهای اجرایی و قضایی، در سیاستگذاریهای رسمی مشارکت فعال داشتند.[۲۸] حبیبالله عسکراولادی از اعضای برجسته مؤتلفه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از سوی امامخمینی مأموریت یافت تا در مبارزه با رباخواری،[۲۹] تشکیل صندوق تعاون اصناف پایتخت[۳۰] و تشکیل کمیته امداد امامخمینی همکاری کند.[۳۱] او همچنین در نخستین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، نماینده تهران شد[۳۲] و نیز نامزد دومین دوره ریاستجمهوری بود.[۳۳] همچنین عراقی که مورد اعتماد کامل امامخمینی بود.[۳۴] پس از انقلاب، سرپرستی زندان قصر، عضویت در شورای مرکزی بنیاد مستضعفان و ریاست واحد اجرایی آن، عضویت در شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و مدیریت مالی روزنامه کیهان را عهدهدار شد.[۳۵]
پانویس
- ↑ امیری، تاریخ شفاهی هیئتهای مؤتلفه، ص۸۱؛ توکلیبینا، خاطرات، ص۵۹.
- ↑ امیری، تاریخ شفاهی هیئتهای مؤتلفه، ص۸۱؛ توکلیبینا، خاطرات، ص۵۹.
- ↑ باهنر، یاران امام، ص۴۶۷؛ اسماعیلی، حزب جمهوری اسلامی، ص۷۹؛ بادامچیان و بنایی، هیئتهای مؤتلفه، ص۱۲۷.
- ↑ عراقی، ناگفتهها، ص۱۵.
- ↑ توکلیبینا، خاطرات، ص۶۰.
- ↑ بادامچیان، آشنایی با جمعیت مؤتلفه اسلامی، ص۱–۵.
- ↑ نگاهی به شکلگیری و فعالیتهای سیاسی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ پورقنبر، شکلگیری مؤتلفه اسلامی، جامعهشناسی تاریخی، ص۵۰.
- ↑ نگاهی به شکلگیری و فعالیتهای سیاسی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ نگاهی به شکلگیری و فعالیتهای سیاسی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ توکلیبینا، خاطرات، ص۶۰–۶۱؛ امانی، خاطرات، ص۱۷۴.
- ↑ نگاهی به شکلگیری و فعالیتهای سیاسی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ کیمیافر، خاطرات عسکراولادی، ص۱۶۳-۱۶۰.
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی- سیاسی ایران ۱۳۵۷ـ۱۳۲۰، ص۳۷۶.
- ↑ بادامچیان، آشنایی با جمعیت مؤتلفه اسلامی، ص۱۶۵.
- ↑ امانی، خاطرات، ص۱۵۷؛ اندرزگو، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص۶.
- ↑ عسکراولادی، خاطرات، ص۱۶۶.
- ↑ عسکراولادی، خاطرات، ص۱۶۶–۱۶۹.
- ↑ امانی، خاطرات، ص۱۵۷.
- ↑ اسلامی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص۳۱، ۸۱ و ۹۴–۹۵.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۳۱۴ و ۳۳۱.
- ↑ توکلی، دو نظریه تروریسم و فداکاری، ص۸۸ و ۹۲.
- ↑ بادامچیان، آشنایی با جمعیت مؤتلفه اسلامی، ص۱۶–۱۸.
- ↑ نگاهی به شکلگیری و فعالیتهای سیاسی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ نعمتی، محمدجواد باهنر، ص۱۶۳–۱۶۴.
- ↑ سماعیلی، حزب جمهوری اسلامی، ص۲۵۳–۲۵۴.
- ↑ پورقنبر، شکلگیری مؤتلفه اسلامی، جامعهشناسی تاریخی، ص۵۰.
- ↑ تاریخ شفاهی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، تاریخ شفاهی ایران.
- ↑ خلیلی، ده سال مصاحبت با عسکراولادی، ص۱۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۹.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۳۶۷.
- ↑ خوشزاد، مجلس شورای اسلامی، ص۶۴–۶۷ و ۲۶۵.
- ↑ حاج سیدجوادی، روایت انتخابات، ص۸۴.
- ↑ بنگرید به: امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۸، ص۷۷، ۸۱؛ ج۲۰، ص۱۲۴-۱۲۵.
- ↑ عراقی، ناگفتهها، ص۱۶؛ اسلامی، طلایهداران آفتاب، ص۱۵۶.
منابع
- اسلامی، محمدصادق، یاران امام به روایت اسناد ساواک، محمدصادق اسلامی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۲.
- اسماعیلی، خیرالله، حزب جمهوری اسلامی، تهران، مرکزاسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶.
- امامخمینی، روحالله. صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
- امانی، هاشم، خاطرات حاجهاشم امانی، تدوین عبدالله علیآبادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱.
- اندرزگو، سیدعلی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید سیدعلی اندرزگو، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۷.
- بادامچیان، اسدالله و علی بنایی، هیئتهای مؤتلفه اسلامی، تهران، اوج، ۱۳۶۲.
- بادامچیان، اسدالله، آشنایی با جمعیت مؤتلفه اسلامی، تهران، اندیشه ناب، بیتا.
- باهنر، محمدجواد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، محمدجواد باهنر، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۹.
- پورقنبر، محمدحسن، شکلگیری مؤتلفه اسلامی، جامعهشناسی تاریخی، دوره ۶، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۳.
- تاریخ شفاهی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، تاریخ شفاهی ایران. تاریخ بازدید: ۱۳ شهریور ۱۴۰۴.
- توکلی، یعقوب، دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران، تهران، سوره مهر، ۱۳۸۸.
- توکلیبینا، ابوالفضل، خاطرات ابوالفضل توکلیبینا، به کوشش محمودطاهر احمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳.
- جعفریان، رسول، جریانها و سازمانهای مذهبی- سیاسی ایران ۱۳۵۷-۱۳۲۰، چاپ، هفتم، قم، مورخ، ۱۳۸۶.
- حاج سیدجوادی، سیدفرید، روایت انتخابات، قم، تسنیم اندیشه، ۱۳۸۴.
- خلیلی، اکبر، ده سال مصاحبت با حاجحبیبالله عسکراولادی مسلمان، تهران، رسالت قلم، ۱۳۸۶.
- خوشزاد، اکبر، مجلس شورای اسلامی، دوره اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶.
- عراقی، مهدی، ناگفتهها، خاطرات شهید مهدی عراقی، پاریس ـ پاییز ۱۳۵۷، تدوین محمود مقدسی و دیگران، تهران، رسا، ۱۳۷۰.
- عسکراولادی، حبیبالله، خاطرات، چاپشده در مجله حریم امام، شماره ۹۲، ۲۳/۸/۱۳۹۲.
- کیمیافر، سیدمحمد، خاطرات حبیبالله عسکر اولادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹.
- نعمتی زرگران، مرتضی، شهید دکتر محمدجواد باهنر، مبارزات، مواضع و دیدگاهها، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴.
- نگاهی به شکلگیری و فعالیتهای سیاسی هیئتهای مؤتلفه اسلامی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، تاریخ بازدید: ۲۴ شهریور ۱۴۰۴.