یأس
یأس، به معنای حالتی است که در مقام عجز و ناتوانی نفس انسان پدید میآید و سبب ناامیدی از رحمت الهی میگردد. امامخمینی در آثار خویش به بحث از یأس، حقیقت، جایگاه و آثار آن پرداخته است.
اهمیت و جایگاه یأس
یأس در اصطلاح اخلاقی به معنای حالتی است که در مقام عجز و ناتوانی نفس انسان پدید میآید و سبب ناامیدی از رحمت خداوند میشود.[۱] یکی از مباحث مهم و مورد توجه در اخلاق اسلامی بحث از یأس و ناامیدی است. یأس و ناامیدی و نداشتن نگرش مثبت و امیدوارانه، ضمن از بین بردن تلاشهای هدفمند انسان، یکی از موضوعاتی است که سبب ضعف روحیه و ضعف ایمان انسان میباشد. علمای اخلاق در آثار خویش به بحث از جایگاه، حقیقت، آثار و ویژگیهای یأس پرداختهاند.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث از یأس، حقیقت، جایگاه، آثار و منشاء آن پرداخته است.[۳]
حقیقت یأس
علمای اخلاق و اهل معرفت در آثار خویش به حقیقت و چیستی یأس و ناامیدی پرداخته و در این زمینه مطالب فراوانی ارائه دادهاند.[۴] امامخمینی نیز در بیان حقیقت و چیستی یأس معتقد است، یأس هویت ظلمانی دارد و از جنود ابلیس و القائات شیطانی است و سرمنشاء همه ناتواناییها و سستیها میباشد. یأس سبب میشود انسان از رحمت الهی محروم شود. اگر فطرت انسان از نورانیت اصلی خود محتجب شد، از حقتعالی و کمالات ذاتیة و صفاتیه و سعه رحمت ذات مقدس حق محجوب میشود و این احتجاب گاهی به جایی میرسد که از رحمت حق مأیوس شود؛ زیرا یأس و قنوط از رحمت حق، بازگشت به تقیید و تحدید رحمت الهی دارد؛ ازاینرو، قنوط و یأس و ناامیدی از گناهان کبیره بلکه الحاد به اسماء الهی و باطنش کفر به الله و جهل به مقام مقدس حق و اسما و صفات و افعال الهی است. به باور امامخمینی یأس از رحمت حق بزرگترین گناهی است که هیچ گناهی بدتر و بیشتر از آن تأثیرگذار نیست؛ زیرا انسان مأیوس از رحمت حق، چنان ظلمتی قلبش را فرا بگیرد که شاید با هیچ چیز اصلاح نشود، ازاینرو، بر سالک الیالله لازم است که از رحمت حق غافل نشده و آن را از همه چیز بزرگتر بداند که این خود سبب مغفرت و توفیق الهی میشود. بنابراین، یأس از قفلهای بزرگی است که سالک به اندازه توان خود رفع حجب و شکستن این قفل بزرگ باید تلاش کنند تا به آب زلال و سرچشمه نور و معرفت برسد.[۵]
منشاء و آثار یأس
علمای اخلاق برای یأس و ناامیدی منشاء و آثار متعددی ذکر کردهاند؛ از جمله آنها کفر، غفلت، جهل و نادانی و جرأت یافتن بر ارتکاب گناه میباشد.[۶] امامخمینی نیز به آثار و منشاء یأس اشاره کرده است:
- وسوسه شیطان: امامخمینی یکی از عوامل و منشاء یأس را وسوسههای شیطان میداند و معتقد است یکی از دامهای بزرگ شیطان این است که در ابتدا انسان را به گناه کردن وا میدارد و چون مدتی با او بدین منوال طی کرد او را به خیال امید به رحمت، به وادی غرور میکشاند، در آخر کار اگر در او نورانیتی دید که احتمال توبه و رجوع دارد، او را به یأس از رحمت و نومیدی میکشاند.[۷]
- ترک بندگی: امامخمینی مهمترین اثر و پیامد یأس و نامیدی از رحمت الهی را با بازماندن انسان از عمل و دست کشیدن از جدیت و بریده شدن رشته بندگی و گسیخته شدن افسار انسان مأیوس میداند.
- جرات یافتن بر ارتکاب گناه: انسان مأیوس بر ارتکاب هر گناهی جرأت مییابد؛ زیرا در خیال خود چنین میپندارد که امیدی به مرحمت حقتعالی نیست و عذاب خواهم شد، پس چرا خود را از لذت و شهوات دنیا محروم سازم، ازاینرو، بر انجام گناه جرأت مییابد.[۸]
پانویس
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۴، ص۲۲۳؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۲۱۹۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۲۲، ص۸۲.
- ↑ حسینی، محرمات اسلام، ص۲۱۷؛ مکارم، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۴۸۰؛ متقی، کنز العمال، ص۵۸۶۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۳۰، ص۵۵؛ ابنشبعه، تحف العقول، ص۲۱۴؛ عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۱۵؛ فاتحیزاده، بررسی تطبیقی ناامیدی در نظریه اسنایدر و قرآن کریم، ص۸۳؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج۷، ص۳۲۷.
- ↑ آداب الصلاة، ص۱۲۳؛ صحیفه، ج۱۸، ص۴۴۶؛ شرح چهل حدیث، ص۲۲۲ و ۲۷۸؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۴۷۳؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۳۰ و ۱۳۸.
- ↑ غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۶۸؛ ج۶، ص۱۵۴؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ج۷، ص۳۲۷؛ محاسبی، نصایح، ص۲۰۲؛ محاسبی، آداب النفوس، ص۳۹ و ۸۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة؛ ص۲۰-۲۱، ۴۵ و ۱۲۳؛ صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۴۶؛ ج۲۰، ص۱۶۶؛ ج۹، ص۴۱۲؛ ج۱۰، ص۷۵؛ شرح چهل حدیث، ص۲۲۲ و ۲۷۸-۲۷۹؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۳۰ و ۱۳۸.
- ↑ دستغیب، گناهاه کبیره، ج۱، ص۷۷؛ حبیبیان، مرز فضائل و رذایل، ص۹۱؛ طباطبائی، المیزان، ج۱۷، ص۶۱۰ و ۴۰۲.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۳۹.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۳۸-۱۳۹.
منابع
- ابنشبعه، حسن، تحف العقول، قم، نشر آل علی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- حبیبیان، مرز فضایل و رذایل، قم، مطبوعات دینی، ۱۳۸۲ش.
- حسینی، محمد، محرمات اسلام، قم، نشر عطر عترت، ۱۳۸۵ش.
- دستغیب، عبدالحسن، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، نشر کومش، ۱۳۷۳ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالعلوم، ۱۳۷۹ق.
- عاملی، حرّ، وسائل الشیعه، بیروت، نشر مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۳۶۷ش.
- غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتب العربی، بیتا.
- فاتحیزاده، مریم، بررسی تطبیق ناامیدی در نظریه اسنایدر و قرآن کریم، مطالعات اسلامی، علوم قرآن و حدیث، ۱۳۹۰ش.
- فیض کاشانی، محسن، محجة البیضاء، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۸۳ش.
- متقی، علیبنحسامالدین، کنز العمال فی سنن الاقوال والأفعال، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- محاسبی، حارث، نصایح، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق.
- محاسبی، حارثبناسد، آداب النفوس، بیروت، مؤسسه الکتب الثقافیه، ۱۴۲۸ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی الکلمات القرآن، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
نویسنده: باقر صاحبی