علی قدوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (added Category:مقاله‌های بدون لینک دانشنامه using HotCat) |
جز (removed Category:مقاله های نیازمند ارزیابی; added Category:مقاله‌های دارای شناسه using HotCat) |
||
| (۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت سیاسی مذهبی | {{جعبه اطلاعات شخصیت سیاسی مذهبی | ||
| عنوان = علی قدوسی | | عنوان = علی قدوسی | ||
| تصویر = | | تصویر = قدوسی 1.jpg | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر = | ||
|سرشناسی = روحانی مبارز، شاگرد امام خمینی | |سرشناسی = روحانی مبارز، شاگرد امام خمینی | ||
|نام کامل = | |نام کامل = | ||
|لقب = آیت‌الله | |لقب = آیت‌الله | ||
|نسب = | |نسب = | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
|کشور درگذشت =ایران | |کشور درگذشت =ایران | ||
|آرامگاه =حرم حضرت معصومه | |آرامگاه =حرم حضرت معصومه | ||
|نام همسر = | |نام همسر = | ||
|فرزندان = | |فرزندان = | ||
|خویشاوند سرشناس=محمدحسین طباطبایی | |خویشاوند سرشناس=محمدحسین طباطبایی | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
|پیشه = [[روحانیت|روحانی]] | |پیشه = [[روحانیت|روحانی]] | ||
|مناصب = دادستان کل انقلاب اسلامی، مدیر مدرسه حقانی | |مناصب = دادستان کل انقلاب اسلامی، مدیر مدرسه حقانی | ||
|پس از = | |پس از = | ||
|پیش از = | |پیش از = | ||
|اساتید = سید حسین طباطبایی بروجردی، محمدحسین طباطبایی و امام خمینی | |اساتید = سید حسین طباطبایی بروجردی، محمدحسین طباطبایی و امام خمینی | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''علی قدوسی'''، روحانی مبارز، شاگرد [[امام‌خمینی]]، مدیر [[مدرسه حقانی]] و [[دادستان کل انقلاب اسلامی]]. | '''علی قدوسی'''، روحانی مبارز، شاگرد [[امام‌خمینی]]، مدیر [[مدرسه حقانی]] و [[دادستان کل انقلاب اسلامی]]. | ||
علی قدوسی در سال ۱۳۶ در نهاوند به دنیا آمد و پس از تحصیلات ابتدائی، در سال ۱۳۲۱ رهسپار [[حوزه علمیه قم]] شد. او در قم از [[سیدحسین بروجردی]] و [[امام‌خمینی|امام‌خمینی]] بهره برد و سلسله مقالاتی را در مجله مکتب اسلام و معارف جعفری منتشر می‌کرد. او از آغاز طلبگی مسائل و حوادث سیاسی را پیگیری می‌کرد و با آغاز [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت امام‌خمینی]] در صف مبارزان حضور داشت و امضای او در بسیاری از اعلامیه‌ها روحانیون مبارز آمده است. او بارها از طرف [[ساواک]] بازداشت شد. | |||
قدوسی که از اعضای گروه یازده نفره مرکب از فضلاء و اساتید حوزه علمیه قم بوده است، به مدت دو سال مدیر مدرسه منتظریه - حقانی- بوده است که در آن برنامه نوینی برای آموزش طلاب اجرا می‌شد. | |||
پس از پیروزی انقلاب اسلامی با حکم امام‌خمینی به سمت قضاوت در [[دادگاه‌های انقلاب اسلامی|دادگاه‌های انقلاب اسلامی]] منصوب شد. سرپرستی ستاد انقلاب اسلامی و کلیه امور انقلاب در قم و ریاست دادستانی کل انقلاب با حکم امام‌خمینی از دیگر سمت‌های قدوسی بوده است. | |||
او سرانجام در چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ در ۵۴ سالگی به دست نیروهای [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق]] ترور و به [[شهادت]] رسید و پیکر او در حرم [[حضرت فاطمه معصومه(س)|حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد. محمدحسن قدوسی فرزند ارشد او در [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] در سال ۱۳۵۹ به شهادت رسید. | |||
== معرفی == | == معرفی == | ||
علی قدوسی نهاوندی در دوازدهم مرداد ۱۳۰۶ در نهاوند | علی قدوسی نهاوندی در دوازدهم مرداد ۱۳۰۶ در نهاوند به دنیا آمد.<ref>آقایی، یار قدوسیان، ۱۳.</ref> پدرش ملااحمد از علمای بنام زمان خود، مرجع تقلید مردم نهاوند و شهرهای اطراف و در [[علم]] و [[تقوا]] زبانزد خاص و عام بود.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۲؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۹.</ref> ملااحمد تحصیلاتش را در [[حوزه علمیه نجف]] گذراند و پس از استفاده از درس [[میرزامحمدحسن شیرازی]]، [[میرزاحبیب‌الله رشتی]] و [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی]]، با کسب [[اجتهاد|مقام اجتهاد]]، به درخواست پدر به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر در آنجا زندگی کرد.<ref>روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۳؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۲–۲۳.</ref> جد پدری قدوسی، آخوند ملاحسین نیز از علمای نهاوند، مردی بافضیلت و باتقوا بوده‌است.<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۹.</ref> | ||
== تحصیلات == | == تحصیلات == | ||
علی قدوسی تحصیلات | علی قدوسی تحصیلات ابتدایی و دوره اول متوسطه را در نهاوند گذراند و به پیشنهاد پدر و تشویق یکی از خطیبان در سال ۱۳۲۱ در پانزده‌سالگی رهسپار [[حوزه علمیه قم]] شد.<ref>روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۳–۲۴؛ آقایی، یار قدوسیان، ۱۳–۱۵؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۲۴–۲۶.</ref> وی پس از طی مقدمات، درس‌های سطح را از [[محمد صدوقی]] آموخت و حدود پنج سال در درس خارج فقه و اصول [[سیدحسین بروجردی]] شرکت کرد؛ همچنین در درس خارج فقه مکاسب محرمه، مقداری از بیع و کتاب طهارت امام‌خمینی حضور یافت و در سال ۱۳۴۱ به درجه اجتهاد رسید.<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۲۸–۲۹؛ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۲–۱۳؛ آقایی، یار قدوسیان، ۱۶–۱۷.</ref> | ||
قدوسی در جنبه‌های گوناگون علمی، سال‌ها نزد [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] آموزش دید و در زمینه [[اخلاق]] و [[عرفان]]، از راهنمای‌های عملی وی استفاده کرد. این ارتباط معنوی سال‌ها ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۳۴ داماد طباطبایی شد.<ref>والایی، آشیانه پرنده مهر، ۱۴–۱۵؛ مرادی، زندگینامه پیشوایان انقلاب، ۲/۵.</ref> وی که [[فلسفه|دروس فلسفه]] را از طباطبایی فرا گرفته بود، همراه تعدادی از شاگردان برجسته او، ازجمله [[مرتضی مطهری]]، [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] و [[امام‌موسی صدر]]، در جلسات درس [[اصول فلسفه و روش رئالیسم]] علامه طباطبایی نیز حاضر شد.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ آقایی، یار قدوسیان، ۱۷.</ref> از سوی دیگر، وی از سال‌های جوانی در جهت شکل‌دهی و سازماندهی حوزه تلاش می‌کرد. او معتقد بود از لحاظ حرکت اجتماعی و نوع تشکیلات و دروس مطرح‌شده، [[حوزه‌های علمیه|حوزه]] باید تحرک جدیدی داشته باشد.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۸؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۴؛ موسوی آشان، ۳۵–۴۲.</ref> وی در همین سال‌ها، سلسله مقاله‌هایی در مجله مکتب اسلام و معارف جعفری نوشت.<ref>محمدی، قدوسی، ۱/۲۹۸؛ دفتر انتشارات اسلامی، پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، ۶۶.</ref> | |||
== فعالیت‌ها == | == فعالیت‌ها == | ||
قدوسی از آغاز طلبگی، حوادث سیاسی و اجتماعی را پیگیری می‌کرد و در مبارزه علیه [[حزب توده]] نقش بسیاری داشت.<ref>قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۳.</ref> او که معتقد به سازماندهی حوزه و مبارزه با [[رژیم پهلوی]] بود، با گروه [[فداییان اسلام]] و [[مجتبی نواب صفوی]] همکاری و همفکری می‌کرد و یک دوره آموزش نظامی را در کوه‌ها گذراند.<ref>محمدی، قدوسی، ۱/۲۹۸؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۶۸، روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۴.</ref> وی همچنین از هوداران [[نهضت ملی‌شدن صنعت نفت]] بود<ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۸.</ref> و با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ و [[طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی]]، وارد میدان مبارزه با رژیم شد.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۹.</ref> | |||
آشنایی قدوسی با [[امام‌خمینی]] از طریق شرکت در درس‌های ایشان بود که جنبه‌های معنوی، [[زهد]]، [[تقوا]] و [[اخلاص]] ایشان تأثیر شگرفی بر علاقه‌مندی وی به ایشان داشت. پس از [[واقعه پانزده خرداد ۱۳۴۲]]، وی که یکی از شاگردان برجسته امام‌خمینی بود، در صف پیشتازان نهضت اسلامی و در شمار استادان حوزه علمیه قم همراه [[عبدالرحیم ربانی شیرازی]]، [[حسینعلی منتظری]]، [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] در نشریه مخفی بعثت، در زمانی که امام‌خمینی در قیطریه بازداشت بود، همکاری می‌کرد.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ آقایی، یار قدوسیان، ۲۳.</ref> امضای قدوسی همگام با دیگر مبارزان در زیر اطلاعیه‌های افشاگرانه بر ضد رژیم پهلوی نیز بارها | آشنایی قدوسی با [[امام‌خمینی]] از طریق شرکت در درس‌های ایشان بود که جنبه‌های معنوی، [[زهد]]، [[تقوا]] و [[اخلاص]] ایشان تأثیر شگرفی بر علاقه‌مندی وی به ایشان داشت. پس از [[واقعه پانزده خرداد ۱۳۴۲]]، وی که یکی از شاگردان برجسته امام‌خمینی بود، در صف پیشتازان نهضت اسلامی و در شمار استادان [[حوزه علمیه قم]] همراه [[عبدالرحیم ربانی شیرازی]]، [[حسینعلی منتظری]]، [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] در نشریه مخفی بعثت، در زمانی که امام‌خمینی در قیطریه بازداشت بود، همکاری می‌کرد.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ آقایی، یار قدوسیان، ۲۳.</ref> امضای قدوسی همگام با دیگر مبارزان در زیر اطلاعیه‌های افشاگرانه بر ضد رژیم پهلوی نیز بارها آمده‌است.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴–۳/۵۴۱–۵۴۲ و ۶–۵/۹۵–۹۶، ۱۵۰–۱۵۴؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۵۷.</ref> | ||
قدوسی چند بار از طرف [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی]] (ساواک) به سبب فعالیت‌های سیاسی و تکثیر سخنرانی‌های امام‌خمینی بازداشت شد.<ref>روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵.</ref> ساواک او را از تبلیغ منع کرد؛ اما او بی‌اعتنا به کار خود ادامه داد و ساواک نیز جلسه او را تعطیل و ادامه فعالیت‌های وی را ممنوع کرد.<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۷۹–۸۰.</ref> از سوی دیگر، تأثیر حضور قدوسی و برخی دیگر از مبارزان در نهاوند، این شهر را به یکی از مراکز و کانون‌های مبارزه در غرب کشور تبدیل کرد و ساواک برای کنترل اوضاع، شعبه‌ای مستقل در این شهر برپا ساخت.<ref>ناظم، تاریخ شفاهی گروه ابوذر، ۹۶–۹۷.</ref> | |||
با تبعید امام‌خمینی به | با [[تبعید امام‌خمینی]] به ترکیه در [[سیزدهم آبان ۱۳۴۳]]، قدوسی و همفکران او ازجمله منتظری، ربانی شیرازی و هاشمی رفسنجانی، نخستین گروه سازمان‌یافته و پنهانی از مدرسان و استادان حوزه علمیه قم را به وجود آوردند که به [[گروه یازده‌نفره]] موسوم شد.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۰؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۴–۲۵؛ مهرجو و جعفرپور، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، ۱۸۳.</ref> قدوسی بخش ویژه‌ای که مربوط به راه‌اندازی شبکه‌ای سرّی برای به دست آوردن اطلاعات از سراسر کشور بود، بر عهده گرفت.<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۷۶.</ref> هدف این بخش به دست آوردن تحلیل و نگرش جامع از وضعیت کلی کشور بود.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۰.</ref> این تشکل مخفی مدت زمان زیادی ادامه نیافت؛ زیرا در فروردین ۱۳۴۵، اساسنامه آن در بازرسی ساواک از محل کار یکی از اعضا، به دست این سازمان افتاد و دست به بازداشت اعضای این گروه ازجمله قدوسی زد که وی همراه منتظری و ربانی شیرازی بازداشت و در [[زندان قزل‌قلعه]] زندانی شدند. قدوسی با وجود فشارهای بسیار و شکنجه‌های روانی و جسمی، لب به سخن نگشود و وانمود کرد هدف این تشکیلات، تنظیم امور تحصیلی طلاب و تدوین کتاب‌های درسی است.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵؛ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۳–۱۴.</ref> | ||
هنگامی که حسینی بهشتی طرح نوین مدرسه منتظریه معروف به [[مدرسه حقانی]] را راه‌اندازی کرد، قدوسی در کنار مبارزه سیاسی، مدیریت اجرایی مدرسه را بر عهده گرفت و [[احمد جنتی]] و [[محمدتقی مصباح یزدی]] در هیئت مدیره با وی همکاری می‌کردند؛ اما مصباح یزدی به دلیل تفاوت دیدگاه با بهشتی و قدوسی در نوع برخورد با | هنگامی که حسینی بهشتی طرح نوین مدرسه منتظریه معروف به [[مدرسه حقانی]] را راه‌اندازی کرد، قدوسی در کنار مبارزه سیاسی، مدیریت اجرایی مدرسه را بر عهده گرفت و [[احمد جنتی]] و [[محمدتقی مصباح یزدی]] در هیئت مدیره با وی همکاری می‌کردند؛ اما مصباح یزدی به دلیل تفاوت دیدگاه با بهشتی و قدوسی در نوع برخورد با اندیشه‌های [[علی شریعتی]] و [[مهدی بازرگان]] از هیئت‌مدیره کنار رفت.<ref>صنعتی، گفتمان مصباح، ۲۴–۲۵ و ۶۰۶.</ref> قدوسی از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۵۷ در سمت مدیریت مدرسه، در هدایت و نظارت بر فعالیت‌های مدرسه نقش عمده‌ای داشت.<ref>شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۶۰، ۶۲ و ۷۳–۷۴.</ref> | ||
قدوسی با کمک و | قدوسی با کمک و راهنمایی بهشتی، برای فراگیری علوم انسانی دانشگاهی در حوزه، برنامه‌هایی تدوین کرد و درس‌های تفسیر، [[قرآن|معارف قرآن]]، [[رجال]] و [[درایه]]، [[حدیث]]، [[کلام]]، [[تاریخ اسلام]] و [[نهج البلاغه]] را در شمار دروس اصلی طلاب مدرسه حقانی قرار داد.<ref>شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۷۸ و ۱۰۹–۱۱۰؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۴–۳۵؛ آقایی، یار قدوسیان، ۳۲–۳۳.</ref> برای نخستین بار آموزش زبان انگلیسی، درس‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و اقتصاد در شمار برنامه درسی [[طلاب]] این مدرسه گنجانده شد.<ref>روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۴۷.</ref> با پیگیری قدوسی، برخی متون درسی به زبان ساده تدوین شد و با درخواست او، سیدمحمدحسین طباطبایی دو کتاب بدایة الحکمه و نهایة الحکمه را در موضوع [[فلسفه]] نگاشت که یکی از بهترین کتاب‌های درسی در رشته فلسفه در حوزه بود.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۴–۳۵؛ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۱۱۶–۱۱۷.</ref> | ||
قدوسی برای | قدوسی برای سازماندهی حوزه قم و درس‌خواندن طلاب با برنامه‌ریزی و سنجش آموخته‌های آنان، برنامه‌های منظمی را برای مدرسه پی‌ریزی کرد.<ref>تقوی اشتهاردی، ویژگیهای اخلاقی، ۵۶؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۴۲–۵۰؛ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۴–۳۸.</ref> قدوسی که مدیر مدرسه بود، با توجه به برنامه‌های بهشتی، به این نتیجه رسیده بود یک طلبه با گذراندن برنامه‌ای هفده‌ساله به [[اجتهاد]] می‌رسد؛ از این‌رو برنامه دروس طلاب را سطح‌بندی کرد و با ایجاد دوره تخصصی و تحقیقات عالی و ایجاد نظم در مدیریت مدرسه، سبب شد تا طلبه‌های نخبه و بااستعدادِ آن زمان به مدرسه حقانی روی بیاورند.<ref>قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۵۱–۵۲؛ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۷۱–۷۴.</ref> وی در پذیرش طلاب بسیار دقت می‌کرد و خود به‌تنهایی با تمام داوطلبان، مصاحبه‌ای طولانی انجام می‌داد.<ref>محمدی، قدوسی، علی (آیت‌الله)، ۱/۳۰۰.</ref> همین دقت نظر او سبب شد که در طول سال‌های فعالیت در مدرسه حقانی، [[ساواک]] با تمام حساسیت به آن، نتواند هیچ جاسوسی را در داخل مدرسه بگمارد.<ref>قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۷.</ref> | ||
قدوسی برای ایجاد ارتباط و اتحاد بیشتر میان طلاب و دانشجویان، با وجود ناملایمات و سختی‌ها، با تشکیل کلاس‌ها و برگزاری برنامه‌های مشترک و دعوت از استادان متعهد دانشگاه‌ها برای تدریس به طلاب، از پیشگامان [[وحدت حوزه و دانشگاه]] به‌شمار می‌رود. او کلاس‌های زیادی برای دانشجویان برگزار کرد که بسیاری از آنان در این کلاس‌ها شرکت می‌کردند. روحانیان و نسل جوان دانشگاه در کنار هم، در مسجد می‌نشستند و علوم اسلامی را فرا می‌گرفتند.<ref>قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۲۴/۱۶؛ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۸۵–۸۷.</ref> وی در درس اخلاق خود، [[عبادت]]، تقویت، اراده، عزت و سرافرازی را به همگان می‌آموخت و خود در رفتار و عمل نیز همین مسیر را می‌پیمود.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۴۱.</ref> همچنین برای آشناساختن زنان جامعه با فرهنگ اسلامی، مکتب توحید را در سال ۱۳۵۲ در [[شهر قم]] ایجاد کرد و با وجود کارشکنی رژیم پهلوی، با استقبال فراوان [[زن|بانوان]] مشتاق از سراسر کشور روبه‌رو شد. پس از تأسیس مکتب توحید در قم، شعبه‌های آن در دیگر شهرها نیز ایجاد شد.<ref>آقایی، یار قدوسیان، ۴۹–۵۴؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۵۹–۶۲؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵–۲۶.</ref> این مرکز پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، سنگ بنای [[جامعةالزهرا]] گردید<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۰۱–۱۰۲؛ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۳–۳۴.</ref> و امام‌خمینی نیز اعضای هیئت مؤسس آن را نصب کرد؛<ref>صحیفه امام، ۱۹/۱۷.</ref> چنان‌که مدرسه حقانی، پس از شهادت وی با تلاش و همکاری برخی علاقه‌مندان و با مدیریت [[سیدمحمدرضا طباطبایی یزدی]] که خود از شاگردان دوره‌های نخست مدرسه بود، با عنوان مدرسه شهیدین که اشاره به بهشتی و قدوسی دارد، به فعالیت آموزشی مستقل خود در [[حوزه علمیه قم]] ادامه داده‌است. | |||
:{{ببینید|مکتب خواهران}} | :{{ببینید|مکتب خواهران}} | ||
از سوی دیگر، در آستانه ورود [[امام‌خمینی]] به ایران، قدوسی از طرف کمیته | از سوی دیگر، در آستانه ورود [[امام‌خمینی]] به ایران، قدوسی از طرف [[کمیته استقبال]]، مأموریت یافت تا گروهی از روحانیان را برای اداره مراسمِ استقبال برگزیند.<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۰۴؛ مهرجو، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، ۱۸۵.</ref> وی پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] در ۴/۱۲/۱۳۵۷ در حکمی از سوی امام‌خمینی به سمت [[قضاوت]] در [[دادگاه‌های انقلاب اسلامی]] منصوب شد<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۰۴ و ۲۸۶.</ref> و در پانزدهم اسفند همان سال با حکم ایشان به سمت سرپرستی ستاد انقلاب اسلامی و کلیه امور انقلاب در قم<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۰۵–۱۰۶ و ۲۸۵.</ref> و در پانزدهم مرداد ۱۳۵۸ به ریاست دادستانی کل انقلاب نصب شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۶۴.</ref> از فعالیت‌های قدوسی در این سمت ویران‌کردن مرکز فحشا و فساد در میدان گمرک تهران و تغییر زمین آن به پارک برای استفاده عموم، رسیدگی به امور گمرکات، طاغوت‌زدایی در اداره‌های دولتی و موارد مشابه بود که با وجود برخی مخالفت‌ها با قدرت به کار خود ادامه داد.<ref>آقایی، یار قدوسیان، ۷۶–۷۷.</ref> | ||
امام‌خمینی در مهرماه ۱۳۵۸، با وصف قدوسی به به عنوان انسان درست، فعّال و قاطع، | امام‌خمینی در مهرماه ۱۳۵۸، با وصف قدوسی به به عنوان انسان درست، فعّال و قاطع، خانواده‌های کشته‌شدگان [[سینما رکس|حادثه سینما رِکْس]] آبادان را برای پیگیری و مجازات عاملان این فاجعه به قدوسی ارجاع داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۲۰۸.</ref> و در اسفند همین سال وی را مأمور پیگیری [[عفو|عفو عمومی]] در آستانه سال نو کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۱۹۳–۱۹۴.</ref> چنان‌که در سال ۱۳۶۰، به وی تأکید کرد در جایگاه دادستان کل موظف است که با عاملان منکراتی که در شهر [[تهران]] گزارش می‌شود، بر اساس [[قانون اسلامی جمهوری اسلامی ایران|قانون اسلامی]] با جدیت برخورد کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۲۸۶.</ref> | ||
:{{ببینید|سینما رکس|عفو(۲)}} | :{{ببینید|سینما رکس|عفو(۲)}} | ||
از دیگر اقدامات قدوسی پس از استعفای دولت موقت می‌توان به ابلاغ لزوم [[حجاب | از دیگر اقدامات قدوسی پس از استعفای دولت موقت می‌توان به ابلاغ لزوم [[حجاب اسلامی]] در اداره‌ها، بازداشت و اعدام عده‌ای از خان‌های مناطق جنوبی کشور، بازداشت مخالفان نظام اسلامی، تلاش برای تدوین [[قوانین قضایی اسلام]]، تشکیل کمیسیون ویژه برای تصویب قوانین قضایی در [[مجلس شورای اسلامی]] و توقیف نشریات مخالف انقلاب اشاره کرد.<ref>آقایی، یار قدوسیان، ۶۲–۶۳ و ۶۹–۷۱؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۱۱۱.</ref> وی از کسانی بود که در زمان [[تسخیر لانه‌جاسوسی آمریکا]] به دست دانشجویان، در جریان کار قرار گرفت و ضمن یاری‌دادن به آنان، افرادی که نامشان را دانشجویان افشا کرده بودند، با سرعت و قاطعیت، تعقیب و بازداشت کرد.<ref>قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۱.</ref> | ||
:{{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی}} | :{{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی}} | ||
قدوسی با آغاز اقدامات خشونت‌آمیز سازمان [[مجاهدین خلق ایران]] با صدور اطلاعیه | قدوسی با آغاز اقدامات خشونت‌آمیز سازمان [[مجاهدین خلق ایران]] با صدور اطلاعیه ده‌ماده‌ای به‌طور جدی و سازمان‌یافته به مقابله با [[گروه‌های ضدانقلاب]] پرداخت و با همکاری [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و دولت، زمینه‌های ایجاد وحدت قضایی دربارهٔ مسائل گروه‌های ضدانقلاب را فراهم کرد.<ref>جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۱۲۰–۱۲۱؛ آقایی، یار قدوسیان، ۷۲–۷۳.</ref> با اعلام [[مبارزه مسلحانه|جنگ مسلحانه]] این سازمان تروریستی در خرداد ۱۳۶۰، مقابله دادستانی کل انقلاب در سطح گسترده بر ضد گروه‌ها گسترش یافت و قدوسی با وجود مخالفت‌های بسیار، قاطعانه ساختمان‌های دولتی را که در اختیار آن سازمان و [[سازمان چریک‌های فدایی خلق]] بود، از آنان بازستاند.<ref>قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۲۷–۲۸.</ref> | ||
قدوسی پس از پذیرش مسئولیت، با جدیت و دقت تمام عمل | قدوسی پس از پذیرش مسئولیت، با جدیت و دقت تمام عمل می‌کرد.<ref>قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۶–۱۸.</ref> او در مسائل مالی، مصرف [[سهم امام(ع)]] و چگونگی استفاده از اموال عمومی بسیار احتیاط می‌کرد و به کوچک‌ترین بی‌توجهی در این موضوع اعتراض می‌کرد. این ویژگی وی چنان برجسته بود که امام‌خمینی نیز به آن اشاره کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۲۰۱.</ref> چنان‌که وی را انسان درست، فعال و قاطع خوانده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۲۰۸.</ref> | ||
== شهادت == | == شهادت == | ||
قدوسی سرانجام در چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ و در ۵۴سالگی به | قدوسی سرانجام در چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ و در ۵۴سالگی به دست نیروهای [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق]] ترور و [[شهادت]] رسید.<ref>محمدی، قدوسی، علی (آیت‌الله)، ۱/۳۰۱؛ مهرجو، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، ۱۸۵.</ref> پیکر وی از تهران به [[قم]] منتقل و در [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>محمدی، قدوسی، علی (آیت‌الله)، ۱/۳۰۱.</ref> | ||
امام‌خمینی در پیامی به‌مناسبت شهادت قدوسی، در پانزدهم شهریور ۱۳۶۰ به تقوا و حسن عمل و استقامت و تعهد وی در راه رسیدن به هدفش اشاره کرد و شهادتش را بر او مبارک خواند. ایشان ضمن انتقاد از تهمت‌هایی که به قدوسی زده می‌شد، شهادت او را مایه بیداری و آگاهی افراد ناآگاه شمرد و وی را فردی عالم و متقی و اهل علم و عمل برشمرد و نبود او را باعث تأسف و تأثر دانست. ایشان قدوسی را شخصیتی خواند که سالیان دراز در خدمت [[اسلام]] بود و مجاهدت‌های او را که برای همگان روشن بود ستایش کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۱۷۳.</ref> ایشان در پاسخ تسلیت [[سیدشهاب‌الدین مرعشی]] از مراجع تقلید وقت، شهادت قدوسی را فاجعه جانگداز خواند که به دست مزدوران آمریکای جهانخوار صورت گرفته و آخرین تلاش مذبوحانه دشمن برای بازداشتن ملت از راه مقدس خود می‌باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۲۰۵.</ref> همچنین ایشان در دومین سالگرد شهادت قدوسی، در ۱۳/۶/۱۳۶۲ در جمع خانواده قدوسی و طلاب مدرسه شهیدین ضمن اشاره به سالیان طولانی آشنایی نزدیک با وی، او را اهل علم و عمل و [[تقوا]] دانست که در راه اسلام فدا شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۰۰.</ref> | |||
== آثار == | == آثار == | ||
از قدوسی آثاری نیز به جا | از قدوسی آثاری نیز به جا مانده‌است، ازجمله تقریرات درس خارج فقه سیدحسین بروجردی و [[تقریرات درس امام‌خمینی]] شامل اصول فقه از «موضوع علم» تا مبحث اجتهاد و تقلید و مکاسب محرمه و کتاب بیع که هنوز منتشر نشده‌است. همچنین مقاله‌هایی از ایشان در مجلات [[نشریه مکتب اسلام|مکتب اسلام]] و معارف جعفری منتشر شده‌است.<ref>موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۳۱–۳۳؛ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۱۶.</ref> | ||
== فرزندان == | == فرزندان == | ||
در جریان تجاوز [[رژیم بعث عراق]] به ایران، فرزند ارشد قدوسی، محمدحسن (محمود) قدوسی که از مبارزان پیش از انقلاب نیز بود، برای دفاع از اسلام به جبهه رفت و در جریان [[محاصره هویزه]]، در شانزدهم دی ۱۳۵۹ به شهادت رسید.<ref>روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۶؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۶۹.</ref> از قدوسی سه فرزند پسر دیگر به نام‌های محمدحسین، محمدرضا (محمدعلی) و محمدجواد و دو فرزند دختر به جا | در جریان تجاوز [[رژیم بعث عراق]] به ایران، فرزند ارشد قدوسی، محمدحسن (محمود) قدوسی که از مبارزان پیش از انقلاب نیز بود، برای دفاع از اسلام به جبهه رفت و در جریان [[محاصره هویزه]]، در شانزدهم دی ۱۳۵۹ به شهادت رسید.<ref>روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۶؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۶۹.</ref> از قدوسی سه فرزند پسر دیگر به نام‌های محمدحسین، محمدرضا (محمدعلی) و محمدجواد و دو فرزند دختر به جا مانده‌است. | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|۲}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آقایی، عباس، یار قدوسیان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * آقایی، عباس، یار قدوسیان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
| خط ۸۷: | خط ۹۵: | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
* تقوی اشتهاردی، حسین، ویژگیهای اخلاقی، چاپ‌شده در یادنامه شهید آیت‌الله قدوسی، قم، شفق، ۱۳۶۳ش. | * تقوی اشتهاردی، حسین، ویژگیهای اخلاقی، چاپ‌شده در یادنامه شهید آیت‌الله قدوسی، قم، شفق، ۱۳۶۳ش. | ||
* جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید | * جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، قم، شفق، ۱۳۶۳ش. | ||
* دفتر انتشارات اسلامی، پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، قم، ۱۳۶۰ش. | * دفتر انتشارات اسلامی، پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، قم، ۱۳۶۰ش. | ||
* دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش. | * دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش. | ||
* روابط عمومی | * روابط عمومی دادستانی کل انقلاب، عدالت در خون، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، بی‌تا. | ||
* روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش. | * روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش. | ||
* | * شعبانزاده، بهمن، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | ||
* شیرخانی، علی و عباس زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | * شیرخانی، علی و عباس زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | ||
* صنعتی، رضا، گفتمان مصباح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * صنعتی، رضا، گفتمان مصباح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۱۲: | ||
* والایی، علی‌اکبر، آشیانه پرنده مهر، تهران، مرکز امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، چاپ اول، ۱۳۸۸ش. | * والایی، علی‌اکبر، آشیانه پرنده مهر، تهران، مرکز امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، چاپ اول، ۱۳۸۸ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:مقاله‌های | ==پیوند به بیرون== | ||
[[رده:مقاله‌های | *غلامرضا گلی زواره، [https://books.khomeini.ir/books/10008/144/ علی قدوسی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۸، ص۱۴۴-۱۴۸. | ||
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای تصویر]] | |||
[[رده:مقاله‌های جلد هشتم دانشنامه امام‌خمینی]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | |||
[[رده:شاگردان امام‌خمینی]] | |||
[[رده:اعضای قوه قضائیه]] | |||
[[رده:مبارزان علیه رژیم پهلوی]] | |||
{{شاگردان امام‌خمینی}} | |||
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ تیر ۱۴۰۲، ساعت ۲۳:۱۳
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| لقب | آیت‌الله |
| زادروز | دوازدهم مرداد ۱۳۰۶ش |
| شهر تولد | نهاوند |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ |
| شهر درگذشت | تهران |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم حضرت معصومه |
| خویشاوند سرشناس | محمدحسین طباطبایی |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | روحانی |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | دادستان کل انقلاب اسلامی، مدیر مدرسه حقانی |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | سید حسین طباطبایی بروجردی، محمدحسین طباطبایی و امام خمینی |
| تالیفات | تقریرات درس خارج آیت الله بروجردی و امام خمینی، مقالات در نشریه مکتب اسلام |
علی قدوسی، روحانی مبارز، شاگرد امام‌خمینی، مدیر مدرسه حقانی و دادستان کل انقلاب اسلامی.
علی قدوسی در سال ۱۳۶ در نهاوند به دنیا آمد و پس از تحصیلات ابتدائی، در سال ۱۳۲۱ رهسپار حوزه علمیه قم شد. او در قم از سیدحسین بروجردی و امام‌خمینی بهره برد و سلسله مقالاتی را در مجله مکتب اسلام و معارف جعفری منتشر می‌کرد. او از آغاز طلبگی مسائل و حوادث سیاسی را پیگیری می‌کرد و با آغاز نهضت امام‌خمینی در صف مبارزان حضور داشت و امضای او در بسیاری از اعلامیه‌ها روحانیون مبارز آمده است. او بارها از طرف ساواک بازداشت شد.
قدوسی که از اعضای گروه یازده نفره مرکب از فضلاء و اساتید حوزه علمیه قم بوده است، به مدت دو سال مدیر مدرسه منتظریه - حقانی- بوده است که در آن برنامه نوینی برای آموزش طلاب اجرا می‌شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی با حکم امام‌خمینی به سمت قضاوت در دادگاه‌های انقلاب اسلامی منصوب شد. سرپرستی ستاد انقلاب اسلامی و کلیه امور انقلاب در قم و ریاست دادستانی کل انقلاب با حکم امام‌خمینی از دیگر سمت‌های قدوسی بوده است.
او سرانجام در چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ در ۵۴ سالگی به دست نیروهای سازمان مجاهدین خلق ترور و به شهادت رسید و پیکر او در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. محمدحسن قدوسی فرزند ارشد او در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در سال ۱۳۵۹ به شهادت رسید.
معرفی
علی قدوسی نهاوندی در دوازدهم مرداد ۱۳۰۶ در نهاوند به دنیا آمد.[۱] پدرش ملااحمد از علمای بنام زمان خود، مرجع تقلید مردم نهاوند و شهرهای اطراف و در علم و تقوا زبانزد خاص و عام بود.[۲] ملااحمد تحصیلاتش را در حوزه علمیه نجف گذراند و پس از استفاده از درس میرزامحمدحسن شیرازی، میرزاحبیب‌الله رشتی و آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، با کسب مقام اجتهاد، به درخواست پدر به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر در آنجا زندگی کرد.[۳] جد پدری قدوسی، آخوند ملاحسین نیز از علمای نهاوند، مردی بافضیلت و باتقوا بوده‌است.[۴]
تحصیلات
علی قدوسی تحصیلات ابتدایی و دوره اول متوسطه را در نهاوند گذراند و به پیشنهاد پدر و تشویق یکی از خطیبان در سال ۱۳۲۱ در پانزده‌سالگی رهسپار حوزه علمیه قم شد.[۵] وی پس از طی مقدمات، درس‌های سطح را از محمد صدوقی آموخت و حدود پنج سال در درس خارج فقه و اصول سیدحسین بروجردی شرکت کرد؛ همچنین در درس خارج فقه مکاسب محرمه، مقداری از بیع و کتاب طهارت امام‌خمینی حضور یافت و در سال ۱۳۴۱ به درجه اجتهاد رسید.[۶]
قدوسی در جنبه‌های گوناگون علمی، سال‌ها نزد سیدمحمدحسین طباطبایی آموزش دید و در زمینه اخلاق و عرفان، از راهنمای‌های عملی وی استفاده کرد. این ارتباط معنوی سال‌ها ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۳۴ داماد طباطبایی شد.[۷] وی که دروس فلسفه را از طباطبایی فرا گرفته بود، همراه تعدادی از شاگردان برجسته او، ازجمله مرتضی مطهری، سیدمحمد حسینی بهشتی و امام‌موسی صدر، در جلسات درس اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی نیز حاضر شد.[۸] از سوی دیگر، وی از سال‌های جوانی در جهت شکل‌دهی و سازماندهی حوزه تلاش می‌کرد. او معتقد بود از لحاظ حرکت اجتماعی و نوع تشکیلات و دروس مطرح‌شده، حوزه باید تحرک جدیدی داشته باشد.[۹] وی در همین سال‌ها، سلسله مقاله‌هایی در مجله مکتب اسلام و معارف جعفری نوشت.[۱۰]
فعالیت‌ها
قدوسی از آغاز طلبگی، حوادث سیاسی و اجتماعی را پیگیری می‌کرد و در مبارزه علیه حزب توده نقش بسیاری داشت.[۱۱] او که معتقد به سازماندهی حوزه و مبارزه با رژیم پهلوی بود، با گروه فداییان اسلام و مجتبی نواب صفوی همکاری و همفکری می‌کرد و یک دوره آموزش نظامی را در کوه‌ها گذراند.[۱۲] وی همچنین از هوداران نهضت ملی‌شدن صنعت نفت بود[۱۳] و با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ و طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی، وارد میدان مبارزه با رژیم شد.[۱۴]
آشنایی قدوسی با امام‌خمینی از طریق شرکت در درس‌های ایشان بود که جنبه‌های معنوی، زهد، تقوا و اخلاص ایشان تأثیر شگرفی بر علاقه‌مندی وی به ایشان داشت. پس از واقعه پانزده خرداد ۱۳۴۲، وی که یکی از شاگردان برجسته امام‌خمینی بود، در صف پیشتازان نهضت اسلامی و در شمار استادان حوزه علمیه قم همراه عبدالرحیم ربانی شیرازی، حسینعلی منتظری، سیدعلی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی در نشریه مخفی بعثت، در زمانی که امام‌خمینی در قیطریه بازداشت بود، همکاری می‌کرد.[۱۵] امضای قدوسی همگام با دیگر مبارزان در زیر اطلاعیه‌های افشاگرانه بر ضد رژیم پهلوی نیز بارها آمده‌است.[۱۶]
قدوسی چند بار از طرف سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی (ساواک) به سبب فعالیت‌های سیاسی و تکثیر سخنرانی‌های امام‌خمینی بازداشت شد.[۱۷] ساواک او را از تبلیغ منع کرد؛ اما او بی‌اعتنا به کار خود ادامه داد و ساواک نیز جلسه او را تعطیل و ادامه فعالیت‌های وی را ممنوع کرد.[۱۸] از سوی دیگر، تأثیر حضور قدوسی و برخی دیگر از مبارزان در نهاوند، این شهر را به یکی از مراکز و کانون‌های مبارزه در غرب کشور تبدیل کرد و ساواک برای کنترل اوضاع، شعبه‌ای مستقل در این شهر برپا ساخت.[۱۹]
با تبعید امام‌خمینی به ترکیه در سیزدهم آبان ۱۳۴۳، قدوسی و همفکران او ازجمله منتظری، ربانی شیرازی و هاشمی رفسنجانی، نخستین گروه سازمان‌یافته و پنهانی از مدرسان و استادان حوزه علمیه قم را به وجود آوردند که به گروه یازده‌نفره موسوم شد.[۲۰] قدوسی بخش ویژه‌ای که مربوط به راه‌اندازی شبکه‌ای سرّی برای به دست آوردن اطلاعات از سراسر کشور بود، بر عهده گرفت.[۲۱] هدف این بخش به دست آوردن تحلیل و نگرش جامع از وضعیت کلی کشور بود.[۲۲] این تشکل مخفی مدت زمان زیادی ادامه نیافت؛ زیرا در فروردین ۱۳۴۵، اساسنامه آن در بازرسی ساواک از محل کار یکی از اعضا، به دست این سازمان افتاد و دست به بازداشت اعضای این گروه ازجمله قدوسی زد که وی همراه منتظری و ربانی شیرازی بازداشت و در زندان قزل‌قلعه زندانی شدند. قدوسی با وجود فشارهای بسیار و شکنجه‌های روانی و جسمی، لب به سخن نگشود و وانمود کرد هدف این تشکیلات، تنظیم امور تحصیلی طلاب و تدوین کتاب‌های درسی است.[۲۳]
هنگامی که حسینی بهشتی طرح نوین مدرسه منتظریه معروف به مدرسه حقانی را راه‌اندازی کرد، قدوسی در کنار مبارزه سیاسی، مدیریت اجرایی مدرسه را بر عهده گرفت و احمد جنتی و محمدتقی مصباح یزدی در هیئت مدیره با وی همکاری می‌کردند؛ اما مصباح یزدی به دلیل تفاوت دیدگاه با بهشتی و قدوسی در نوع برخورد با اندیشه‌های علی شریعتی و مهدی بازرگان از هیئت‌مدیره کنار رفت.[۲۴] قدوسی از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۵۷ در سمت مدیریت مدرسه، در هدایت و نظارت بر فعالیت‌های مدرسه نقش عمده‌ای داشت.[۲۵]
قدوسی با کمک و راهنمایی بهشتی، برای فراگیری علوم انسانی دانشگاهی در حوزه، برنامه‌هایی تدوین کرد و درس‌های تفسیر، معارف قرآن، رجال و درایه، حدیث، کلام، تاریخ اسلام و نهج البلاغه را در شمار دروس اصلی طلاب مدرسه حقانی قرار داد.[۲۶] برای نخستین بار آموزش زبان انگلیسی، درس‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و اقتصاد در شمار برنامه درسی طلاب این مدرسه گنجانده شد.[۲۷] با پیگیری قدوسی، برخی متون درسی به زبان ساده تدوین شد و با درخواست او، سیدمحمدحسین طباطبایی دو کتاب بدایة الحکمه و نهایة الحکمه را در موضوع فلسفه نگاشت که یکی از بهترین کتاب‌های درسی در رشته فلسفه در حوزه بود.[۲۸]
قدوسی برای سازماندهی حوزه قم و درس‌خواندن طلاب با برنامه‌ریزی و سنجش آموخته‌های آنان، برنامه‌های منظمی را برای مدرسه پی‌ریزی کرد.[۲۹] قدوسی که مدیر مدرسه بود، با توجه به برنامه‌های بهشتی، به این نتیجه رسیده بود یک طلبه با گذراندن برنامه‌ای هفده‌ساله به اجتهاد می‌رسد؛ از این‌رو برنامه دروس طلاب را سطح‌بندی کرد و با ایجاد دوره تخصصی و تحقیقات عالی و ایجاد نظم در مدیریت مدرسه، سبب شد تا طلبه‌های نخبه و بااستعدادِ آن زمان به مدرسه حقانی روی بیاورند.[۳۰] وی در پذیرش طلاب بسیار دقت می‌کرد و خود به‌تنهایی با تمام داوطلبان، مصاحبه‌ای طولانی انجام می‌داد.[۳۱] همین دقت نظر او سبب شد که در طول سال‌های فعالیت در مدرسه حقانی، ساواک با تمام حساسیت به آن، نتواند هیچ جاسوسی را در داخل مدرسه بگمارد.[۳۲]
قدوسی برای ایجاد ارتباط و اتحاد بیشتر میان طلاب و دانشجویان، با وجود ناملایمات و سختی‌ها، با تشکیل کلاس‌ها و برگزاری برنامه‌های مشترک و دعوت از استادان متعهد دانشگاه‌ها برای تدریس به طلاب، از پیشگامان وحدت حوزه و دانشگاه به‌شمار می‌رود. او کلاس‌های زیادی برای دانشجویان برگزار کرد که بسیاری از آنان در این کلاس‌ها شرکت می‌کردند. روحانیان و نسل جوان دانشگاه در کنار هم، در مسجد می‌نشستند و علوم اسلامی را فرا می‌گرفتند.[۳۳] وی در درس اخلاق خود، عبادت، تقویت، اراده، عزت و سرافرازی را به همگان می‌آموخت و خود در رفتار و عمل نیز همین مسیر را می‌پیمود.[۳۴] همچنین برای آشناساختن زنان جامعه با فرهنگ اسلامی، مکتب توحید را در سال ۱۳۵۲ در شهر قم ایجاد کرد و با وجود کارشکنی رژیم پهلوی، با استقبال فراوان بانوان مشتاق از سراسر کشور روبه‌رو شد. پس از تأسیس مکتب توحید در قم، شعبه‌های آن در دیگر شهرها نیز ایجاد شد.[۳۵] این مرکز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سنگ بنای جامعةالزهرا گردید[۳۶] و امام‌خمینی نیز اعضای هیئت مؤسس آن را نصب کرد؛[۳۷] چنان‌که مدرسه حقانی، پس از شهادت وی با تلاش و همکاری برخی علاقه‌مندان و با مدیریت سیدمحمدرضا طباطبایی یزدی که خود از شاگردان دوره‌های نخست مدرسه بود، با عنوان مدرسه شهیدین که اشاره به بهشتی و قدوسی دارد، به فعالیت آموزشی مستقل خود در حوزه علمیه قم ادامه داده‌است.
- (ببینید: مکتب خواهران)
از سوی دیگر، در آستانه ورود امام‌خمینی به ایران، قدوسی از طرف کمیته استقبال، مأموریت یافت تا گروهی از روحانیان را برای اداره مراسمِ استقبال برگزیند.[۳۸] وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۴/۱۲/۱۳۵۷ در حکمی از سوی امام‌خمینی به سمت قضاوت در دادگاه‌های انقلاب اسلامی منصوب شد[۳۹] و در پانزدهم اسفند همان سال با حکم ایشان به سمت سرپرستی ستاد انقلاب اسلامی و کلیه امور انقلاب در قم[۴۰] و در پانزدهم مرداد ۱۳۵۸ به ریاست دادستانی کل انقلاب نصب شد.[۴۱] از فعالیت‌های قدوسی در این سمت ویران‌کردن مرکز فحشا و فساد در میدان گمرک تهران و تغییر زمین آن به پارک برای استفاده عموم، رسیدگی به امور گمرکات، طاغوت‌زدایی در اداره‌های دولتی و موارد مشابه بود که با وجود برخی مخالفت‌ها با قدرت به کار خود ادامه داد.[۴۲]
امام‌خمینی در مهرماه ۱۳۵۸، با وصف قدوسی به به عنوان انسان درست، فعّال و قاطع، خانواده‌های کشته‌شدگان حادثه سینما رِکْس آبادان را برای پیگیری و مجازات عاملان این فاجعه به قدوسی ارجاع داد.[۴۳] و در اسفند همین سال وی را مأمور پیگیری عفو عمومی در آستانه سال نو کرد؛[۴۴] چنان‌که در سال ۱۳۶۰، به وی تأکید کرد در جایگاه دادستان کل موظف است که با عاملان منکراتی که در شهر تهران گزارش می‌شود، بر اساس قانون اسلامی با جدیت برخورد کند.[۴۵]
از دیگر اقدامات قدوسی پس از استعفای دولت موقت می‌توان به ابلاغ لزوم حجاب اسلامی در اداره‌ها، بازداشت و اعدام عده‌ای از خان‌های مناطق جنوبی کشور، بازداشت مخالفان نظام اسلامی، تلاش برای تدوین قوانین قضایی اسلام، تشکیل کمیسیون ویژه برای تصویب قوانین قضایی در مجلس شورای اسلامی و توقیف نشریات مخالف انقلاب اشاره کرد.[۴۶] وی از کسانی بود که در زمان تسخیر لانه‌جاسوسی آمریکا به دست دانشجویان، در جریان کار قرار گرفت و ضمن یاری‌دادن به آنان، افرادی که نامشان را دانشجویان افشا کرده بودند، با سرعت و قاطعیت، تعقیب و بازداشت کرد.[۴۷]
- (ببینید: تسخیر لانه جاسوسی)
قدوسی با آغاز اقدامات خشونت‌آمیز سازمان مجاهدین خلق ایران با صدور اطلاعیه ده‌ماده‌ای به‌طور جدی و سازمان‌یافته به مقابله با گروه‌های ضدانقلاب پرداخت و با همکاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دولت، زمینه‌های ایجاد وحدت قضایی دربارهٔ مسائل گروه‌های ضدانقلاب را فراهم کرد.[۴۸] با اعلام جنگ مسلحانه این سازمان تروریستی در خرداد ۱۳۶۰، مقابله دادستانی کل انقلاب در سطح گسترده بر ضد گروه‌ها گسترش یافت و قدوسی با وجود مخالفت‌های بسیار، قاطعانه ساختمان‌های دولتی را که در اختیار آن سازمان و سازمان چریک‌های فدایی خلق بود، از آنان بازستاند.[۴۹]
قدوسی پس از پذیرش مسئولیت، با جدیت و دقت تمام عمل می‌کرد.[۵۰] او در مسائل مالی، مصرف سهم امام(ع) و چگونگی استفاده از اموال عمومی بسیار احتیاط می‌کرد و به کوچک‌ترین بی‌توجهی در این موضوع اعتراض می‌کرد. این ویژگی وی چنان برجسته بود که امام‌خمینی نیز به آن اشاره کرد؛[۵۱] چنان‌که وی را انسان درست، فعال و قاطع خوانده‌است.[۵۲]
شهادت
قدوسی سرانجام در چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ و در ۵۴سالگی به دست نیروهای سازمان مجاهدین خلق ترور و شهادت رسید.[۵۳] پیکر وی از تهران به قم منتقل و در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۵۴]
امام‌خمینی در پیامی به‌مناسبت شهادت قدوسی، در پانزدهم شهریور ۱۳۶۰ به تقوا و حسن عمل و استقامت و تعهد وی در راه رسیدن به هدفش اشاره کرد و شهادتش را بر او مبارک خواند. ایشان ضمن انتقاد از تهمت‌هایی که به قدوسی زده می‌شد، شهادت او را مایه بیداری و آگاهی افراد ناآگاه شمرد و وی را فردی عالم و متقی و اهل علم و عمل برشمرد و نبود او را باعث تأسف و تأثر دانست. ایشان قدوسی را شخصیتی خواند که سالیان دراز در خدمت اسلام بود و مجاهدت‌های او را که برای همگان روشن بود ستایش کرد.[۵۵] ایشان در پاسخ تسلیت سیدشهاب‌الدین مرعشی از مراجع تقلید وقت، شهادت قدوسی را فاجعه جانگداز خواند که به دست مزدوران آمریکای جهانخوار صورت گرفته و آخرین تلاش مذبوحانه دشمن برای بازداشتن ملت از راه مقدس خود می‌باشد.[۵۶] همچنین ایشان در دومین سالگرد شهادت قدوسی، در ۱۳/۶/۱۳۶۲ در جمع خانواده قدوسی و طلاب مدرسه شهیدین ضمن اشاره به سالیان طولانی آشنایی نزدیک با وی، او را اهل علم و عمل و تقوا دانست که در راه اسلام فدا شد.[۵۷]
آثار
از قدوسی آثاری نیز به جا مانده‌است، ازجمله تقریرات درس خارج فقه سیدحسین بروجردی و تقریرات درس امام‌خمینی شامل اصول فقه از «موضوع علم» تا مبحث اجتهاد و تقلید و مکاسب محرمه و کتاب بیع که هنوز منتشر نشده‌است. همچنین مقاله‌هایی از ایشان در مجلات مکتب اسلام و معارف جعفری منتشر شده‌است.[۵۸]
فرزندان
در جریان تجاوز رژیم بعث عراق به ایران، فرزند ارشد قدوسی، محمدحسن (محمود) قدوسی که از مبارزان پیش از انقلاب نیز بود، برای دفاع از اسلام به جبهه رفت و در جریان محاصره هویزه، در شانزدهم دی ۱۳۵۹ به شهادت رسید.[۵۹] از قدوسی سه فرزند پسر دیگر به نام‌های محمدحسین، محمدرضا (محمدعلی) و محمدجواد و دو فرزند دختر به جا مانده‌است.
پانویس
- ↑ آقایی، یار قدوسیان، ۱۳.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۲؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۹.
- ↑ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۳؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۲–۲۳.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۹.
- ↑ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۳–۲۴؛ آقایی، یار قدوسیان، ۱۳–۱۵؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۲۴–۲۶.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۲۸–۲۹؛ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۲–۱۳؛ آقایی، یار قدوسیان، ۱۶–۱۷.
- ↑ والایی، آشیانه پرنده مهر، ۱۴–۱۵؛ مرادی، زندگینامه پیشوایان انقلاب، ۲/۵.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ آقایی، یار قدوسیان، ۱۷.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۸؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۴؛ موسوی آشان، ۳۵–۴۲.
- ↑ محمدی، قدوسی، ۱/۲۹۸؛ دفتر انتشارات اسلامی، پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، ۶۶.
- ↑ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۳.
- ↑ محمدی، قدوسی، ۱/۲۹۸؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۶۸، روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۴.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۱۸.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۲۹.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ آقایی، یار قدوسیان، ۲۳.
- ↑ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴–۳/۵۴۱–۵۴۲ و ۶–۵/۹۵–۹۶، ۱۵۰–۱۵۴؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۵۷.
- ↑ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۷۹–۸۰.
- ↑ ناظم، تاریخ شفاهی گروه ابوذر، ۹۶–۹۷.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۰؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۴–۲۵؛ مهرجو و جعفرپور، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، ۱۸۳.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۷۶.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۰.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۱۸؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵؛ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۳–۱۴.
- ↑ صنعتی، گفتمان مصباح، ۲۴–۲۵ و ۶۰۶.
- ↑ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۶۰، ۶۲ و ۷۳–۷۴.
- ↑ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۷۸ و ۱۰۹–۱۱۰؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۴–۳۵؛ آقایی، یار قدوسیان، ۳۲–۳۳.
- ↑ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۴۷.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۳۴–۳۵؛ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۱۱۶–۱۱۷.
- ↑ تقوی اشتهاردی، ویژگیهای اخلاقی، ۵۶؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۴۲–۵۰؛ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۴–۳۸.
- ↑ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۵۱–۵۲؛ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۷۱–۷۴.
- ↑ محمدی، قدوسی، علی (آیت‌الله)، ۱/۳۰۰.
- ↑ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۷.
- ↑ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۲۴/۱۶؛ شعبانزاده، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، ۸۵–۸۷.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۴۱.
- ↑ آقایی، یار قدوسیان، ۴۹–۵۴؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۵۹–۶۲؛ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۵–۲۶.
- ↑ شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۰۱–۱۰۲؛ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۳–۳۴.
- ↑ صحیفه امام، ۱۹/۱۷.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۰۴؛ مهرجو، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، ۱۸۵.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۰۴ و ۲۸۶.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۰۵–۱۰۶ و ۲۸۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۶۴.
- ↑ آقایی، یار قدوسیان، ۷۶–۷۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۲۰۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۱۹۳–۱۹۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۲۸۶.
- ↑ آقایی، یار قدوسیان، ۶۲–۶۳ و ۶۹–۷۱؛ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۱۱۱.
- ↑ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۳۱.
- ↑ جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، ۱۲۰–۱۲۱؛ آقایی، یار قدوسیان، ۷۲–۷۳.
- ↑ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۲۷–۲۸.
- ↑ قدوسی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۱۶–۱۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۲۰۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۲۰۸.
- ↑ محمدی، قدوسی، علی (آیت‌الله)، ۱/۳۰۱؛ مهرجو، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، ۱۸۵.
- ↑ محمدی، قدوسی، علی (آیت‌الله)، ۱/۳۰۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۱۷۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۲۰۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۰۰.
- ↑ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۳۱–۳۳؛ قریب‌بلوک، آیه‌ای از اخلاص، ۱۶.
- ↑ روابط عمومی، عدالت در خون، ۲۶؛ موسوی آشان، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، ۱۶۹.
منابع
- آقایی، عباس، یار قدوسیان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- اطلاعات، روزنامه، ۱۴/۶/۱۳۶۳ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- تقوی اشتهاردی، حسین، ویژگیهای اخلاقی، چاپ‌شده در یادنامه شهید آیت‌الله قدوسی، قم، شفق، ۱۳۶۳ش.
- جمعی از دانشمندان، یادنامه شهید آیت‌اللّه قدوسی، قم، شفق، ۱۳۶۳ش.
- دفتر انتشارات اسلامی، پیشتازان شهادت در انقلاب سوم، قم، ۱۳۶۰ش.
- دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- روابط عمومی دادستانی کل انقلاب، عدالت در خون، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، بی‌تا.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش.
- شعبانزاده، بهمن، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- شیرخانی، علی و عباس زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- صنعتی، رضا، گفتمان مصباح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- قدوسی، علی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله حاج شیخ‌علی قدوسی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- قریب‌بلوک، حلیمه، آیه‌ای از اخلاص، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- محمدی، لطف‌الله، قدوسی، علی (آیت‌الله)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مرادی، رضا، زندگینامه پیشوایان انقلاب، تهران، کاظمی، ۱۳۶۳ش.
- مهرجو، حبیب‌الله، فرهنگنامه شهدای علم و دانش، به کوشش رشید جعفرپور کلوری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۵ش.
- موسوی آشان، سیدمسعود، زندگینامه شهید آیت‌الله علی قدوسی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- ناظم، رزا، تاریخ شفاهی گروه ابوذر، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- والایی، علی‌اکبر، آشیانه پرنده مهر، تهران، مرکز امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
پیوند به بیرون
- غلامرضا گلی زواره، علی قدوسی، دانشنامه امام‌خمینی، ج۸، ص۱۴۴-۱۴۸.