سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۳۰: خط ۳۰:
|امضا          =
|امضا          =
}}
}}
'''سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی''' روحانی مبارز، عضو [[شورای انقلاب اسلامی]]، رئیس [[دیوان عالی کشور]]، عضو مجالس [[مجلس خبرگان قانون اساسی|خبرگان قانون اساسی]] و [[مجلس خبرگان رهبری|رهبری]].
'''سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی''' روحانی مبارز، عضو [[شورای انقلاب اسلامی]]، رئیس دیوان عالی کشور، عضو مجالس [[مجلس خبرگان قانون اساسی|خبرگان قانون اساسی]] و [[مجلس خبرگان رهبری|رهبری]].
==زندگینامه و تحصیلات==
سیدمیرکریم موسوی کریمی معروف به سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۸ بهمن ۱۳۰۴ در شهر اردبیل، در خانواده‌ای روحانی متولد شد.<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵.</ref> پدر وی سیدعبدالرحیم نام داشت و مادرش، سیده‌خدیجه بود. او در دوسالگی مادر خود را از دست داد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،سه ـ چهار.</ref> پدر روحانی وی تعصب مذهبی شدیدی داشت و از [[رضاشاه پهلوی]] متنفر بود؛ به همین دلیل نیروهای رژیم پهلوی او را تحت فشارهای زیادی قرار دادند و وی مجبور شد در اواخر دوره حکومت رضاشاه به صورت مخفی زندگی کند<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۸ ـ ۹.</ref> به سبب موضع ضد سلطنتی پدر، نیروهای رژیم در مواردی سیدعبدالکریم را نیز آزار می‌دادند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهار ـ پنج.</ref> موسوی اردبیلی از شش‌سالگی با ورود به مکتبخانه [[قرآن کریم]] و برخی کتاب‌های فارسی را آموخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۰ ـ ۱۲؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج.</ref> وی در سال ۱۳۱۹ وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در شهرستان اردبیل شد و دروس ادبیات عرب، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه در [[منطق]]، [[معالم الاصول]] و [[شرائع الاسلام]] را تا سال ۱۳۲۲ نزد علمای همان مدرسه به پایان رساند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج ـ شش.</ref>
==مهاجرت به قم==
موسوی اردبیلی در سال ۱۳۲۲ به [[قم]] مهاجرت کرد و در [[مدرسه فیضیه]] ساکن شد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۳.</ref> وی کتاب [[رسائل]] را نزد [[مرتضی حائری یزدی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، مقداری از [[کتاب المکاسب]] و جلد اول [[کفایة الاصول]] را نزد [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، بخش بیع مکاسب و جلد دوم کفایة الاصول و شرح هدایه میبدی را نزد [[سیداحمد خوانساری]] و بخشی از [[شرح منظومه]] را نزد میرزامهدی مازندرانی فرا گرفت. او از سال ۱۳۲۳ در [[درس اخلاق امام‌خمینی]] که روزهای پنجشنبه و عصر جمعه در مدرسه فیضیه برگزار می‌شد نیز شرکت می‌کرد. این درس در پیوند قلبی او با امام‌خمینی بسیار مؤثر بود.<ref>(همان، ۱۳ ـ ۱۴؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شش ـ هفت.</ref> وی افزون بر ارتباط درسی با امام‌خمینی در [[حوزه علمیه قم]]، بعدها با [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] و [[امام‌موسی صدر]] هم‌بحث شد و در ارتباط بود و از این راه در خط فکری و انقلابی امام‌خمینی قرار گرفت.<ref>موسوی اردبیلی، امام‌موسی صدر، ۹۹؛ صادقی، مصاحبه، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، ۸۰.</ref>


موسوی اردبیلی در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ به [[نجف]] رفت<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.</ref> و در مدت اقامت در نجف اشرف، در درس [[خارج فقه]] و [[اصول]] سیدمحسن حکیم، [[سیدمحمدهادی میلانی]] و [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت کرد و درس‌های این استادان را نوشت؛ چنان‌که از درس [[سیدعبدالهادی شیرازی]] و [[محمدکاظم شیرازی]] و [[محمدکاظم آل‌یاسین]] نیز بهره جست و بخش دوم از شرح منظومه ملاهادی سبزواری را نزد [[صدرای بادکوبه‌ای]] خواند.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هفت ـ هشت.</ref> در روزهای حضور وی در نجف، خبر بیماری پدر موجب شد علی‌رغم میل باطنی عراق را ترک کند. او پس از دو سال تحصیل در نجف، ‏وارد قم شد و با دریافت خبر سلامتی پدر، چند ماهی در حوزه علمیه قم ماند و در جلسات درس خارج فقه [[سیدحسین بروجردی]]، خارج فقه و اصول [[سیدمحمد محقق داماد]] و فلسفه [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] حاضر شد؛ سپس در پایان همان سال به اردبیل رفت و پس از اندکی توقف، همراه پدر به شهر قم برگشت و به تدریس رسائل، مکاسب، کفایة الاصول و شرح منظومه و فعالیت‌های قرآنی و تفسیر قرآن پرداخت.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت ـ نه.</ref>
سیدعبدالکریم موسوی­ اردبیلی در سال ۱۳۰۴ در شهر اردبیل به دنیا آمد و از سال ۱۳۱۹ با ورود به مدرسه علمیه ملاابراهیم اردبیل تحصیلات حوزوی را شروع کرد و سال ۱۳۲۲ به قم رفت و از سال ۱۳۲۴ تحصیلات خود را در [[حوزه علمیه نجف]] ادامه داد و پس از دو سال مجدداً به [[حوزه علمیه قم]] برگشت و در کنار تحصیل و شرکت در دروس اساتید بزرگ، خود سطوح عالیه را تدریس می­‌کرد.


موسوی اردبیلی در حوزه علمیه قم پنجشنبه‌ها با سیدموسی صدر، [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، [[علی‌اکبر مشکینی]]، حسینی بهشتی، [[احمد آذری قمی]] و [[سیدمهدی روحانی]]، جلسه تفسیر قرآن تشکیل می‌داد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت.</ref> وی که از مؤسسان [[مجله مکتب اسلام]] در قم بود،<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۴۴ و ۹۵.</ref> به مدت نُه‌ماه با این مجله همکاری کرد؛ ولی پس از مهاجرت از قم، ارتباط وی با مجله قطع شد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۶ ـ ۲۷.</ref>
موسوی ­اردبیلی به دلیل بیماری سال ۱۳۳۹ به اردبیل مراجعت کرد و تا سال ۱۳۴۷ در این شهر به کارهای علمی فرهنگی و اجتماعی اشتغال داشت. او با آغاز [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت امام­‌خمینی]] از همراهان ایشان و در مسیر نهضت بود و برای در امان ماندن از تعقیب مأموران [[ساواک]] از اردبیل به مشهد رفت و با اصرار [[مرتضی مطهری]] در تهران ساکن شد. وی ضمن اقامه جماعت و تدریس خارج فقه و اسفار [[ملاصدرا]]، فعالیت­‌های فرهنگی و سیاسی نیز داشته است و کارها را در همکاری با مرتضی مطهری، [[سیدمحمد بهشتی|سیدمحمد حسینی ­بهشتی]] و [[محمد مفتح]] دنبال می­‌کردند.
==فعالیت‌هاس تبلیغی و سیاسی==
موسوی اردبیلی در سال ۱۳۳۹ به دلیل بیماری و تشخیص پزشک، برای مدتی کوتاه قم را به قصد اردبیل ترک کرد؛ ولی این اقامت بنا بر اشتغال به خدمات علمی و اجتماعی تا سال ۱۳۴۷ ادامه یافت<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده ـ دوازده؛ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.</ref> ‏او در اردبیل ضمن بازسازی مدرسه‌های علمی، به تدریس فقه و اصول پرداخت و برای دانشجویان و بازاریان نیز درس معارف اسلامی برگزار می‌کرد <ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده.</ref> وی که ضمن فعالیت‌های اجتماعی، در سخنرانی‌های خود از رژیم پهلوی انتقاد می‌کرد، در سال ۱۳۴۳ در اعتراض به تصویب [[کاپیتولاسیون]] به روشنگری مردم پرداخت <ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.</ref> گزارش شهربانی اردبیل حاکی است که روحانیان اردبیل ازجمله موسوی اردبیلی در واکنش به تبعید [[امام‌خمینی]] سخنان تحریک‌آمیزی بیان کردند که از سوی کمیته اطلاعاتی استان تصمیم گرفته شد به این افراد تذکرات لازم داده شود و در صورت تکرار تصمیمات مقتضی در باره آنان گرفته شود.<ref>مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۲/۳۶۳.</ref> همچنین موسوی در سال ۱۳۴۶ درباره [[جنگ شش‌روزه]] عرب‌ها و اسرائیل موضع‌گیری کرد و تحت تعقیب مأموران رژیم پهلوی قرار گرفت. او علیه [[بهائیت]] نیز به مبارزه پرداخت و کتاب جمال ابهی، را در رد بهائیت نوشت و منتشر کرد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.</ref> وی در سال ۱۳۴۷ برای در امان‌ماندن از تعقیب مأموران [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، اردبیل را به بهانه کمک به زلزله‌زدگان اطراف مشهد ترک کرد<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۹ ـ ۴۱ و ۴۶؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.</ref> و به اصرار [[مرتضی مطهری]] در تهران ساکن شد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.</ref> او ضمن اقامه [[نماز]] و [[تبلیغ]] در مسجد امیرالمؤمنین(ع) به تدریس کتاب اسفار [[ملاصدرا]] و خارج فقه پرداخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۴؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۸/۳۳۵.</ref> وی در سال ۱۳۴۸ش/ ۱۳۸۹ق از امام‌خمینی اجازه [[امور حسبیه]] دریافت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۸۹.</ref>


موسوی اردبیلی در ادامه فعالیت‌های خود در تهران با همکاری افرادی مانند حسینی بهشتی، مطهری و [[محمد مفتح]] وارد فعالیت فرهنگی شد و برای انجام فعالیت‌های علمی و فرهنگی، مؤسسه خیریه امیرالمؤمنین(ع) را تأسیس کرد و در کنار برگزاری محافل سخنرانی، به تحقیق و تدریس علوم قرآن پرداخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۶ ـ ۵۱؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،دوازده ـ سیزده.</ref> وی با احداث مدارس راهنمایی و دبیرستان مفید در تهران، زیر پوشش [[مکتب امیرالمؤمنین(ع)]] به آموزش نسل جوان پرداخت. نیروهای رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ به این مرکز که در جذب جوانان و ارتباط با [[روشنفکران]] مؤثر بود هجوم آوردند و وسایل تحقیقاتی آن را به تاراج بردند و آن را تعطیل کردند. موسوی اردبیلی برای مطرح‌کردن مسائل اعتقادی و فعالیت‌های مذهبی «کانون توحید» را در تهران تأسیس کرد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده؛ نجات،مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۸ ـ ۵۰.</ref>
او از اعضای اصلی [[شورای انقلاب اسلامی|شورای انقلاب]] بود و پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] عضو [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] و عضو [[مجلس خبرگان رهبری]] بود و نخست دادستان کل کشور بود و بعد از شهادت سیدمحمد حسینی­ بهشتی از طرف [[امام‌خمینی]] به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد.


موسوی اردبیلی که از کودکی فشار و خفقان نیروهای رژیم رضاشاه پهلوی را بر پدر خود دیده و در شهر قم با خط مبارزاتی امام‌خمینی آشنا و همراه شده بود،<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ ـ ۲۵۱.</ref> در دوران نهضت اسلامی، در موارد مختلف همراه با فضلای حوزه علمیه قم، اعلامیه‌های زیادی را امضا کرد، ازجمله در اعتراض به حمله به مدرسه فیضیه،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۶۰.</ref> به مناسبت [[تبعید امام‌خمینی]] از ترکیه به نجف<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۸۰ ـ ۱۸۱.</ref> تلگرام تسلیت به امام‌خمینی در پی درگذشت مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۱ و ۲۳۳ ـ ۲۳۴.</ref> در محکومیت اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی،<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸ ـ ۷/۴۱ ـ ۴۲.</ref> به مناسبت تحریم عید نوروز ۱۳۵۷ <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۵۵ ـ ۲۵۶.</ref> به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد ۱۳۴۲،<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۵۸۳ ـ ۵۸۴.</ref> در اعتراض به محاصره خانه امام‌خمینی در نجف،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۸۷ ـ ۳۸۸ و ۳۹۰ ـ ۳۹۱.</ref> به مناسبت هجرت امام‌خمینی به فرانسه،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۹۶ ـ ۳۹۷.</ref> محکومیت [[حمله رژیم پهلوی به حرم رضوی(ع)]] <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۳۵ ـ ۴۳۷.</ref> و فراخوان برای شرکت در راهپیمایی تاریخی روزهای تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷<ref>(مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۶۷ ـ ۴۷۰.</ref>
موسوی­ اردبیلی که تا زمان [[ارتحال امام‌خمینی|رحلت امام‌خمینی]] در سمت رئیس دیوان عالی کشور فعالیت می‌کرد پس از رحلت ایشان به قم عزیمت کرد و به تدریس و تألیف اهتمام ورزید. او در سال ۱۳۹۵ و در ۹۱ سالگی درگذشت و در [[حضرت فاطمه معصومه(س)|حرم حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.


{{ببینید|تاسوعا و عاشورا}}
==زندگینامه و تحصیلات==
سیدمیرکریم موسوی کریمی معروف به سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۸ بهمن ۱۳۰۴ در شهر اردبیل، در خانواده‌ای روحانی متولد شد.<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵.</ref> پدر وی سیدعبدالرحیم نام داشت و مادرش، سیده‌خدیجه بود. او در دوسالگی مادر خود را از دست داد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،سه ـ چهار.</ref> پدر روحانی وی تعصب مذهبی شدیدی داشت و از [[رضاشاه پهلوی]] متنفر بود؛ به همین دلیل نیروهای [[رژیم پهلوی]] او را تحت فشارهای زیادی قرار دادند و وی مجبور شد در اواخر دوره حکومت رضاشاه به صورت مخفی زندگی کند<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۸ ـ ۹.</ref> به سبب موضع ضد سلطنتی پدر، نیروهای رژیم در مواردی سیدعبدالکریم را نیز آزار می‌دادند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهار ـ پنج.</ref> موسوی اردبیلی از شش‌سالگی با ورود به مکتبخانه [[قرآن کریم]] و برخی کتاب‌های فارسی را آموخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۰ ـ ۱۲؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج.</ref> وی در سال ۱۳۱۹ وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در شهرستان اردبیل شد و دروس ادبیات عرب، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه در [[منطق]]، معالم الاصول و شرائع الاسلام را تا سال ۱۳۲۲ نزد علمای همان مدرسه به پایان رساند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج ـ شش.</ref>
==مهاجرت به قم==
موسوی اردبیلی در سال ۱۳۲۲ به [[قم]] مهاجرت کرد و در [[مدرسه فیضیه]] ساکن شد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۳.</ref> وی کتاب رسائل را نزد [[مرتضی حائری یزدی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، مقداری از کتاب المکاسب و جلد اول کفایة الاصول را نزد [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، بخش بیع مکاسب و جلد دوم کفایة الاصول و شرح هدایه میبدی را نزد [[سیداحمد خوانساری]] و بخشی از [[شرح منظومه]] را نزد میرزامهدی مازندرانی فرا گرفت. او از سال ۱۳۲۳ در درس اخلاق امام‌خمینی که روزهای پنجشنبه و عصر جمعه در مدرسه فیضیه برگزار می‌شد نیز شرکت می‌کرد. این درس در پیوند قلبی او با امام‌خمینی بسیار مؤثر بود.<ref>(همان، ۱۳ ـ ۱۴؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شش ـ هفت.</ref> وی افزون بر ارتباط درسی با امام‌خمینی در [[حوزه علمیه قم]]، بعدها با [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] و [[امام‌موسی صدر]] هم‌بحث شد و در ارتباط بود و از این راه در خط فکری و انقلابی امام‌خمینی قرار گرفت.<ref>موسوی اردبیلی، امام‌موسی صدر، ۹۹؛ صادقی، مصاحبه، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، ۸۰.</ref>


امام‌خمینی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، موسوی اردبیلی را عضو شورای انقلاب اسلامی کرد <ref>سائلی کرده‌ده، شورای انقلاب اسلامی ایران، ۵۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده.</ref> و وی همراه مهدی بازرگان در مذاکره نمایندگان این شورا با ویلیام سولیوان سفیر وقت [[امریکا]] حضور داشت.<ref>سولیوان، خاطرات دو سفیر، ۲۱۵ ـ ۲۱۶.</ref> امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب، در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ موسوی اردبیلی و بهشتی را برای رسیدگی به وضع کارگران منصوب کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۱۷۱.</ref> در خرداد ۱۳۵۸ مردم تهران موسوی اردبیلی را به نمایندگی در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] برگزیدند.<ref>دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.</ref> امام‌خمینی در ۳۱ تیر ۱۳۵۸ وی را به نمایندگی خود به مناطق مشکین‌شهر و آذربایجان شرقی و غربی اعزام کرد تا مشکلات آنان را هر گونه که مصلحت می‌بیند، حل کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۷.</ref> همچنین در ۴ اسفند ۱۳۵۸، پس از انتصاب بهشتی به ریاست [[دیوان عالی کشور]]، وی را به عنوان نخستین [[دادستان کل کشور]] گمارد و در حکم انتصاب به وی دستور داد تا با همکاری رئیس دیوان عالی کشور، فقها، قضات و کارمندان دادگستری و حقوق‌دانان دیگر، به تهیه طرح و برنامه و ایجاد تشکیلات نو و به تدوین لوایح جدید جمهوری اسلامی ایران بپردازد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۴.</ref>
موسوی اردبیلی در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ به [[نجف]] رفت<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.</ref> و در مدت اقامت در نجف اشرف، در درس خارج فقه و اصول [[سیدمحسن حکیم]]، [[سیدمحمدهادی میلانی]] و [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت کرد و درس‌های این استادان را نوشت؛ چنان‌که از درس [[سیدعبدالهادی شیرازی]] و [[محمدکاظم شیرازی]] و [[محمدکاظم آل‌یاسین]] نیز بهره جست و بخش دوم از شرح منظومه ملاهادی سبزواری را نزد [[صدرای بادکوبه‌ای]] خواند.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هفت ـ هشت.</ref> در روزهای حضور وی در نجف، خبر بیماری پدر موجب شد علی‌رغم میل باطنی عراق را ترک کند. او پس از دو سال تحصیل در نجف، ‏وارد قم شد و با دریافت خبر سلامتی پدر، چند ماهی در حوزه علمیه قم ماند و در جلسات درس خارج فقه [[سیدحسین بروجردی]]، خارج فقه و اصول [[سیدمحمد محقق داماد]] و فلسفه [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] حاضر شد؛ سپس در پایان همان سال به اردبیل رفت و پس از اندکی توقف، همراه پدر به شهر قم برگشت و به تدریس رسائل، مکاسب، کفایة الاصول و شرح منظومه و فعالیت‌های قرآنی و تفسیر قرآن پرداخت.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت ـ نه.</ref>


موسوی اردبیلی با احساس خلأ قانونی در آغاز شکل‌گیری نظام جدید، به تدوین قوانین کیفری، جزایی و حقوقی دادگستری همت گماشت. او با توجه به مشکلات [[قوه قضاییه]]، تدریس یک دوره خارج کتاب قضا را برای قاضیان آغاز کرد. همچنین به بحث و بررسی علمی و فقهی درباره مسائل مهم اقتصادی از قبیل امور بانکی و پولی، معاملات جاری کشور و نظام اقتصادی حاکم بر آن مبادرت کرد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵۲ ـ ۵۵.</ref> وی افزون بر موارد پیش‌گفته، خدمات علمی و اجتماعی متعددی داشته‌است، ازجمله مشارکت در تأسیس [[جامعه روحانیت مبارز]] و [[حزب جمهوری اسلامی]]، بنیان‌گذاری [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و تأسیس [[بنیاد مستضعفان]]، تأسیس [[دانشگاه آزاد]] و تأسیس [[دانشگاه مفید|دانشگاه علوم انسانی (دارالعلم) مفید]] <ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهارده، ـ هفده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی.</ref>
موسوی اردبیلی در حوزه علمیه قم پنجشنبه‌ها با سیدموسی صدر، [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، [[علی‌اکبر مشکینی]]، [[سیدمحمد بهشتی|حسینی بهشتی]]، [[احمد آذری قمی]] و [[سیدمهدی روحانی]]، جلسه [[تفسیر|تفسیر قرآن]] تشکیل می‌داد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت.</ref> وی که از مؤسسان [[مجله مکتب اسلام]] در قم بود،<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۴۴ و ۹۵.</ref> به مدت نُه‌ماه با این مجله همکاری کرد؛ ولی پس از مهاجرت از قم، ارتباط وی با مجله قطع شد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۶ ـ ۲۷.</ref>
==فعالیت‌هاس تبلیغی و سیاسی==
موسوی اردبیلی در سال ۱۳۳۹ به دلیل بیماری و تشخیص پزشک، برای مدتی کوتاه قم را به قصد اردبیل ترک کرد؛ ولی این اقامت بنا بر اشتغال به خدمات علمی و اجتماعی تا سال ۱۳۴۷ ادامه یافت<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده ـ دوازده؛ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.</ref> ‏او در اردبیل ضمن بازسازی مدرسه‌های علمی، به تدریس [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] پرداخت و برای دانشجویان و بازاریان نیز درس معارف اسلامی برگزار می‌کرد <ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده.</ref> وی که ضمن فعالیت‌های اجتماعی، در سخنرانی‌های خود از رژیم پهلوی [[انتقاد]] می‌کرد، در سال ۱۳۴۳ در اعتراض به تصویب [[کاپیتولاسیون]] به روشنگری مردم پرداخت <ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.</ref> گزارش شهربانی اردبیل حاکی است که روحانیان اردبیل ازجمله موسوی اردبیلی در واکنش به [[تبعید امام‌خمینی]] سخنان تحریک‌آمیزی بیان کردند که از سوی کمیته اطلاعاتی استان تصمیم گرفته شد به این افراد تذکرات لازم داده شود و در صورت تکرار تصمیمات مقتضی در باره آنان گرفته شود.<ref>مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۲/۳۶۳.</ref> همچنین موسوی در سال ۱۳۴۶ درباره جنگ شش‌روزه عرب‌ها و اسرائیل موضع‌گیری کرد و تحت تعقیب مأموران [[رژیم پهلوی]] قرار گرفت. او علیه [[بهائیت]] نیز به مبارزه پرداخت و کتاب جمال ابهی، را در رد بهائیت نوشت و منتشر کرد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.</ref> وی در سال ۱۳۴۷ برای در امان‌ماندن از تعقیب مأموران [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، اردبیل را به بهانه کمک به زلزله‌زدگان اطراف مشهد ترک کرد<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۹ ـ ۴۱ و ۴۶؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.</ref> و به اصرار [[مرتضی مطهری]] در تهران ساکن شد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.</ref> او ضمن اقامه [[نماز]] و [[تبلیغ]] در مسجد امیرالمؤمنین(ع) به تدریس کتاب اسفار [[ملاصدرا]] و خارج فقه پرداخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۴؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۸/۳۳۵.</ref> وی در سال ۱۳۴۸ش/ ۱۳۸۹ق از امام‌خمینی اجازه [[امور حسبیه]] دریافت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۸۹.</ref>


موسوی اردبیلی از فروردین ۱۳۵۹ به دستور شفاهی امام‌خمینی یکی از ائمه جمعه تهران شد و [[نماز جمعه]] را اقامه کرد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،هجده.</ref> امام‌خمینی در ۸ تیر ۱۳۶۰ پس از شهادت حسینی بهشتی موسوی اردبیلی را رئیس دیوان عالی کشور قرار داد.
موسوی اردبیلی در ادامه فعالیت‌های خود در تهران با همکاری افرادی مانند حسینی بهشتی، مطهری و [[محمد مفتح]] وارد فعالیت فرهنگی شد و برای انجام فعالیت‌های علمی و فرهنگی، مؤسسه خیریه امیرالمؤمنین(ع) را تأسیس کرد و در کنار برگزاری محافل سخنرانی، به تحقیق و تدریس علوم قرآن پرداخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۶ ـ ۵۱؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،دوازده ـ سیزده.</ref> وی با احداث مدارس راهنمایی و دبیرستان مفید در تهران، زیر پوشش مکتب امیرالمؤمنین(ع) به آموزش [[جوان|نسل جوان]] پرداخت. نیروهای رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ به این مرکز که در جذب جوانان و ارتباط با روشنفکران مؤثر بود هجوم آوردند و وسایل تحقیقاتی آن را به تاراج بردند و آن را تعطیل کردند. موسوی اردبیلی برای مطرح‌کردن مسائل اعتقادی و فعالیت‌های مذهبی «کانون توحید» را در تهران تأسیس کرد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده؛ نجات،مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۸ ـ ۵۰.</ref>


{{ببینید|سیدمحمد حسینی بهشتی}}
موسوی اردبیلی که از کودکی فشار و خفقان نیروهای رژیم [[رضا پهلوی|رضاشاه پهلوی]] را بر پدر خود دیده و در شهر قم با خط مبارزاتی امام‌خمینی آشنا و همراه شده بود،<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ ـ ۲۵۱.</ref> در دوران نهضت اسلامی، در موارد مختلف همراه با فضلای حوزه علمیه قم، اعلامیه‌های زیادی را امضا کرد، ازجمله در اعتراض به [[حمله به مدرسه فیضیه]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۶۰.</ref> به مناسبت [[تبعید امام‌خمینی]] از ترکیه به نجف<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۸۰ ـ ۱۸۱.</ref> تلگرام تسلیت به امام‌خمینی در پی درگذشت مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۱ و ۲۳۳ ـ ۲۳۴.</ref> در محکومیت [[اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی]]،<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸ ـ ۷/۴۱ ـ ۴۲.</ref> به مناسبت تحریم عید نوروز ۱۳۵۷ <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۵۵ ـ ۲۵۶.</ref> به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد ۱۳۴۲،<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۵۸۳ ـ ۵۸۴.</ref> در اعتراض به محاصره خانه امام‌خمینی در نجف،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۸۷ ـ ۳۸۸ و ۳۹۰ ـ ۳۹۱.</ref> به مناسبت [[هجرت امام‌خمینی|هجرت امام‌خمینی به فرانسه]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۹۶ ـ ۳۹۷.</ref> محکومیت [[حمله رژیم پهلوی به حرم رضوی(ع)]] <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۳۵ ـ ۴۳۷.</ref> و فراخوان برای شرکت در [[تظاهرات تاسوعا و عاشورا|راهپیمایی تاریخی روزهای تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷]]<ref>(مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۶۷ ـ ۴۷۰.</ref>


ایشان در این حکم از وی خواست طرح، برنامه، ایجاد تشکیلات نو و تدوین لوایح جدید قضایی را در دستور کار قرار دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۲.</ref>
امام‌خمینی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، موسوی اردبیلی را عضو [[شورای انقلاب اسلامی]] کرد <ref>سائلی کرده‌ده، شورای انقلاب اسلامی ایران، ۵۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده.</ref> و وی همراه مهدی بازرگان در مذاکره نمایندگان این شورا با ویلیام سولیوان سفیر وقت [[امریکا]] حضور داشت.<ref>سولیوان، خاطرات دو سفیر، ۲۱۵ ـ ۲۱۶.</ref> امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب، در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ موسوی اردبیلی و بهشتی را برای رسیدگی به وضع [[کار و کارگر|کارگران]] منصوب کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۱۷۱.</ref> در خرداد ۱۳۵۸ مردم تهران موسوی اردبیلی را به نمایندگی در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] برگزیدند.<ref>دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.</ref> امام‌خمینی در ۳۱ تیر ۱۳۵۸ وی را به نمایندگی خود به مناطق مشکین‌شهر و آذربایجان شرقی و غربی اعزام کرد تا مشکلات آنان را هر گونه که مصلحت می‌بیند، حل کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۷.</ref> همچنین در ۴ اسفند ۱۳۵۸، پس از انتصاب بهشتی به ریاست دیوان عالی کشور، وی را به عنوان نخستین دادستان کل کشور گمارد و در حکم انتصاب به وی دستور داد تا با همکاری رئیس دیوان عالی کشور، فقها، [[قضات]] و کارمندان دادگستری و حقوق‌دانان دیگر، به تهیه طرح و برنامه و ایجاد تشکیلات نو و به تدوین لوایح جدید [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] بپردازد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۴.</ref>
امام‌خمینی در ۲۲ بهمن ۱۳۶۰ در پیام به ملت ایران از موسوی اردبیلی خواست به شکرانه نعمت‌های بزرگی که به ملت ایران ارزانی شده و به احترام «دهه فجر» و بیست و دوم بهمن، سالروز پیروزی ملت ایران، از دادستان‌ها و قضات بخواهد علاوه بر اسامی تهیه‌شده برای آزادی زندانیان، در اسرع وقت و حداکثر تا دو ماه فهرست دیگری از نام‌های زندانیان که [[عفو]] آنان به حسب شرع مانعی ندارد، تهیه و برای ایشان ارسال کنند، و به آنان تذکر داد در تهیه آن سخت‌گیری نکرده، کوشش کنند زندانیان به مردم ملحق شده و همگام با آنان راه انقلاب اسلامی را بپیمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹.</ref> ایشان دو روز بعد در نامه‌ای به رئیس دیوان عالی کشور این موضوع را پی‌گیری کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲.</ref> و در سوم اسفند همان سال نیز در جمع [[مسئولان]] نظام از موسوی اردبیلی خواست در این کار شتاب تا برای سال نو شمار چشمگیری از زندانیان و در صورت امکان همه افراد قابل عفو بخشوده شوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۶۶.</ref> ایشان در ۱۹ اسفند ۱۳۶۰ نیز در پاسخ نامه رئیس دیوان عالی کشور بر عمل به قانون و عدم دخالت اشخاص غیر مسئول در عفو زندانیان تأکید کرد<ref>.امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۹۵.</ref> اردبیلی در ۱۱ اسفند ۱۳۶۱ اسامی بیش از ۱۲ هزار نفر از مشمولان عفو یا تخفیف مجازات را برای امام‌خمینی ارسال کرد که مورد موافقت ایشان قرار گرفت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۵۲.</ref>


وی در ۲۰ بهمن ۱۳۶۱ نیز ضوابطی را طی نُه ماده برای عفو زندانیان به امام‌خمینی پیشنهاد کرد که مورد استقبال ایشان قرار گرفت و این روند ادامه پیدا کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۹۹ ـ ۳۰۰.</ref> امام‌خمینی در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ فرمان هشت‌ماده‌ای را به قوه قضاییه و ارگان‌های اجرایی برای اسلامی‌شدن قوانین و رعایت حقوق مردم صادر کرد و در ماده هشتم این پیام، موسوی اردبیلی و [[میرحسین موسوی]] نخست‌وزیر را شرعاً موظف دانست تا مفاد پیام ایشان را با سرعت و قاطعیت اجرایی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹ ـ ۱۴۲</ref>
موسوی اردبیلی با احساس خلأ قانونی در آغاز شکل‌گیری نظام جدید، به تدوین قوانین کیفری، جزایی و حقوقی دادگستری همت گماشت. او با توجه به مشکلات [[قوه قضاییه]]، تدریس یک دوره خارج کتاب قضا را برای قاضیان آغاز کرد. همچنین به بحث و بررسی علمی و فقهی درباره مسائل مهم اقتصادی از قبیل امور بانکی و پولی، معاملات جاری کشور و نظام اقتصادی حاکم بر آن مبادرت کرد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵۲ ـ ۵۵.</ref> وی افزون بر موارد پیش‌گفته، خدمات علمی و اجتماعی متعددی داشته‌است، ازجمله مشارکت در تأسیس [[جامعه روحانیت مبارز]] و [[حزب جمهوری اسلامی]]، بنیان‌گذاری [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و تأسیس [[بنیاد مستضعفان]]، تأسیس [[دانشگاه آزاد]] و تأسیس دانشگاه علوم انسانی (دارالعلم) مفید <ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهارده، ـ هفده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی.</ref>


{{ببینید|عفو(۲)|فرمان هشت‌ماده‌ای}}
موسوی اردبیلی از فروردین ۱۳۵۹ به دستور شفاهی امام‌خمینی یکی از ائمه جمعه تهران شد و [[نماز جمعه]] را اقامه کرد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،هجده.</ref> امام‌خمینی در ۸ تیر ۱۳۶۰ پس از شهادت حسینی بهشتی موسوی اردبیلی را رئیس دیوان عالی کشور قرار داد.{{ببینید|سیدمحمد حسینی بهشتی}}


موسوی اردبیلی در مهر ۱۳۶۱ به نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.<ref>دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.</ref> امام‌خمینی در ۳۱ مرداد ۱۳۶۳ وی را عضو هیئت مؤسس [[جامعةالزهرا(س)]] کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷.</ref> او در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ در نامه‌ای به امام‌خمینی تأمین هزینه تأسیس این مرکز آموزشی را از محل امکاناتِ در اختیار [[بنیاد مستضعفان]] درخواست کرد و ایشان موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۵.</ref> او در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ درباره تأمین بودجه برای تربیت قاضی در حوزه‌های علمیه از اموال بنیاد مستضعفان کسب تکلیف کرد و امام‌خمینی با آن موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱.</ref> در ۷ تیر ۱۳۶۵ امام‌خمینی پس از اعلام نظر موافق قضات، موسوی اردبیلی را دوباره به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۶۶</ref> و در ۲۳ دی سال ۱۳۶۵ وی را به عضویت هیئت ناظر بر اموال مجهول‌المالک برگزید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref>
ایشان در این حکم از وی خواست طرح، برنامه، ایجاد تشکیلات نو و تدوین لوایح جدید قضایی را در دستور کار قرار دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۲.</ref>
امام‌خمینی در ۲۲ بهمن ۱۳۶۰ در پیام به ملت ایران از موسوی اردبیلی خواست به شکرانه نعمت‌های بزرگی که به ملت ایران ارزانی شده و به احترام «دهه فجر» و بیست و دوم بهمن، سالروز پیروزی ملت ایران، از دادستان‌ها و [[قضات]] بخواهد علاوه بر اسامی تهیه‌شده برای آزادی زندانیان، در اسرع وقت و حداکثر تا دو ماه فهرست دیگری از نام‌های زندانیان که [[عفو]] آنان به حسب شرع مانعی ندارد، تهیه و برای ایشان ارسال کنند، و به آنان تذکر داد در تهیه آن سخت‌گیری نکرده، کوشش کنند زندانیان به مردم ملحق شده و همگام با آنان راه انقلاب اسلامی را بپیمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹.</ref> ایشان دو روز بعد در نامه‌ای به رئیس دیوان عالی کشور این موضوع را پی‌گیری کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲.</ref> و در سوم اسفند همان سال نیز در جمع [[مسئولان]] نظام از موسوی اردبیلی خواست در این کار شتاب تا برای سال نو شمار چشمگیری از زندانیان و در صورت امکان همه افراد قابل عفو بخشوده شوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۶۶.</ref> ایشان در ۱۹ اسفند ۱۳۶۰ نیز در پاسخ نامه رئیس دیوان عالی کشور بر عمل به قانون و عدم دخالت اشخاص غیر مسئول در عفو زندانیان تأکید کرد<ref>.امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۹۵.</ref> اردبیلی در ۱۱ اسفند ۱۳۶۱ اسامی بیش از ۱۲ هزار نفر از مشمولان عفو یا تخفیف مجازات را برای امام‌خمینی ارسال کرد که مورد موافقت ایشان قرار گرفت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۵۲.</ref>


{{ببینید|مکتب خواهران}}
وی در ۲۰ بهمن ۱۳۶۱ نیز ضوابطی را طی نُه ماده برای عفو زندانیان به امام‌خمینی پیشنهاد کرد که مورد استقبال ایشان قرار گرفت و این روند ادامه پیدا کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۹۹ ـ ۳۰۰.</ref> امام‌خمینی در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ [[فرمان هشت‌ماده‌ای امام‌خمینی|فرمان هشت‌ماده‌ای]] را به قوه قضاییه و ارگان‌های اجرایی برای اسلامی‌شدن قوانین و رعایت حقوق مردم صادر کرد و در ماده هشتم این پیام، موسوی اردبیلی و [[میرحسین موسوی]] نخست‌وزیر را شرعاً موظف دانست تا مفاد پیام ایشان را با سرعت و قاطعیت اجرایی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹ ـ ۱۴۲</ref>{{ببینید|عفو(۲)|فرمان هشت‌ماده‌ای}}


موسوی اردبیلی در ۲۳ آبان ۱۳۶۶ در نامه‌ای به امام‌خمینی یادآور شد برابر قانون گذشته، اجرایی‌شدن پرونده‌های [اعدام]]، پس از حکم محکمه، وابسته به دستور وزیر دادگستری بود و پس از انقلاب اسلامی، این قانون اصلاح نشده و در نتیجه پرونده‌های زیادی معوق مانده و مشکلاتی را به وجود آورده‌است؛ بنابراین از ایشان کسب تکلیف کرد که امام‌خمینی اجازه اجرای حکم را به موسوی اردبیلی واگذار کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۶.</ref> امام‌خمینی وی را در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ به عضویت در [[مجمع تشخیص مصلحت]] نظام انتخاب<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۳.</ref> و در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ عضو شورای بازنگری قانون اساسی کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.</ref>
موسوی اردبیلی در مهر ۱۳۶۱ به نمایندگی مردم تهران در [[مجلس خبرگان رهبری]] انتخاب شد.<ref>دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.</ref> امام‌خمینی در ۳۱ مرداد ۱۳۶۳ وی را عضو هیئت مؤسس [[جامعةالزهرا(س)]] کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷.</ref> او در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ در نامه‌ای به امام‌خمینی تأمین هزینه تأسیس این مرکز آموزشی را از محل امکاناتِ در اختیار [[بنیاد مستضعفان]] درخواست کرد و ایشان موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۵.</ref> او در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ درباره تأمین بودجه برای تربیت قاضی در [[حوزه‌های علمیه]] از اموال بنیاد مستضعفان کسب تکلیف کرد و امام‌خمینی با آن موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱.</ref> در ۷ تیر ۱۳۶۵ امام‌خمینی پس از اعلام نظر موافق قضات، موسوی اردبیلی را دوباره به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۶۶</ref> و در ۲۳ دی سال ۱۳۶۵ وی را به عضویت هیئت ناظر بر [[اموال مجهول‌المالک]] برگزید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref>{{ببینید|مکتب خواهران}}


موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را وجودی مبارک و نعمت بزرگ الهی،<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۳۹۶.</ref> سرمایه انقلاب و آیت محکم خدا و موهبتی آسمانی شمرده‌است<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۶۵۷.</ref> که رهنمودهای او حلال مشکلات و بحران‌های بزرگ بوده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۴۱۸.</ref> او امتیاز امام‌خمینی را در رشته‌های علمی مانند [[فقه]]، [[اصول]]، [[فلسفه]]، [[عرفان]] و تفسیر، تسلط کامل ایشان به زوایای مختلف این علوم دانسته و هیچ‌گاه از ایشان غرور علمی ندیده‌است. وی جنبه دیگر فقه امام‌خمینی را آزاداندیشی ایشان در علم فقه دانسته و فتواهای ایشان در مسائل نوپدید را شاهد آن شمرده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ و ۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref>
موسوی اردبیلی در ۲۳ آبان ۱۳۶۶ در نامه‌ای به امام‌خمینی یادآور شد برابر قانون گذشته، اجرایی‌شدن پرونده‌های [[اعدام]]، پس از حکم محکمه، وابسته به دستور وزیر دادگستری بود و پس از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]]، این قانون اصلاح نشده و در نتیجه پرونده‌های زیادی معوق مانده و مشکلاتی را به وجود آورده‌است؛ بنابراین از ایشان کسب تکلیف کرد که امام‌خمینی اجازه اجرای حکم را به موسوی اردبیلی واگذار کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۶.</ref> امام‌خمینی وی را در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ به عضویت در [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]] انتخاب<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۳.</ref> و در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ عضو [[شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|شورای بازنگری قانون اساسی]] کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.</ref>


موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را به داشتن ویژگی‌هایی مانند غیرت در حراست از مرزهای اعتقادی، برخورد غیورانه با دشمنان دین، شناخت جامعه، [[تواضع]] در برابر حق، علاقه به طلاب و صلابت در صحبت، تجسم اخلاق، مقید به آداب اسلامی و مستحبات، ستوده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰.</ref> وی صراحت کلام، نترسیدن از قدرت و دوری از چاپلوسی را از ویژگی‌های دیگر امام‌خمینی می‌داند که باعث شده بود بروجردی ایشان را به نمایندگی از خود به ملاقات [[محمدرضا پهلوی]] بفرستد.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۱.</ref> وی قدرت تصمیم‌گیری امام‌خمینی در موارد حساس را از امتیازهای بزرگ ایشان برشمرده است؛<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۲ و ۲۵۶.</ref> چنان‌که به باور وی، تصمیم‌های امام‌خمینی به میزانی از دقت بود که اطرافیان ایشان به نتیجه نظر ایشان اطمینان داشتند.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۸.</ref>
موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را وجودی مبارک و نعمت بزرگ الهی،<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۳۹۶.</ref> سرمایه انقلاب و آیت محکم خدا و موهبتی آسمانی شمرده‌است<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۶۵۷.</ref> که رهنمودهای او حلال مشکلات و بحران‌های بزرگ بوده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۴۱۸.</ref> او امتیاز امام‌خمینی را در رشته‌های علمی مانند [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[فلسفه]]، [[عرفان]] و تفسیر، تسلط کامل ایشان به زوایای مختلف این علوم دانسته و هیچ‌گاه از ایشان غرور علمی ندیده‌است. وی جنبه دیگر فقه امام‌خمینی را آزاداندیشی ایشان در علم فقه دانسته و فتواهای ایشان در مسائل نوپدید را شاهد آن شمرده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ و ۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref>


از سوی دیگر، موسوی اردبیلی [[تعبد]] و تشرع بسیار قوی امام‌خمینی را امتیاز دیگر شخصیت ایشان برشمرده و نمونه‌هایی از سیره ایشان را در این زمینه بیان کرده و تواضع و فروتنی و توجه و اهمیت‌دادن به افکار عمومی ایشان را در دوران [[رهبری]] نظام جمهوری اسلامی از خصوصیت‌های ایشان دانسته‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۹ ـ ۲۶۰.</ref> وی آرامش روحی ایشان را در حوادث مختلفی که بسیاری را دچار التهاب روحی می‌کرده، ستوده‌است؛<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref> همچنین عدم اصرار بر تحمیل نظر خود و اعتراف به اشتباه از ویژگی‌های ایشان شمرده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، برداشت‌هایی از سیره، ۴/۲۴۷ و ۲۹۵ ـ ۲۹۶.</ref> وی از حساسیت و دقت امام‌خمینی درباره وضعیت بدرفتاری با زندانیان خبر داده‌است که در یک مورد، ایشان به وی مأموریت داد تا از تمام زندان‌ها بازدید کند و در صورت ثابت‌شدن شکنجه زندانیان، با شکنجه‌گر برخورد جدی بکند.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۶.</ref>
موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را به داشتن ویژگی‌هایی مانند غیرت در حراست از مرزهای اعتقادی، برخورد غیورانه با دشمنان دین، شناخت [[جامعه]]، [[تواضع]] در برابر حق، علاقه به [[طلاب]] و صلابت در صحبت، تجسم اخلاق، مقید به آداب اسلامی و مستحبات، ستوده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰.</ref> وی صراحت کلام، نترسیدن از قدرت و دوری از [[چاپلوسی]] را از ویژگی‌های دیگر امام‌خمینی می‌داند که باعث شده بود بروجردی ایشان را به نمایندگی از خود به ملاقات [[محمدرضا پهلوی]] بفرستد.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۱.</ref> وی قدرت تصمیم‌گیری امام‌خمینی در موارد حساس را از امتیازهای بزرگ ایشان برشمرده است؛<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۲ و ۲۵۶.</ref> چنان‌که به باور وی، تصمیم‌های امام‌خمینی به میزانی از دقت بود که اطرافیان ایشان به نتیجه نظر ایشان اطمینان داشتند.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۸.</ref>


امام‌خمینی نیز از شناخت خود درباره موسوی اردبیلی در سال‌های طولانی خبر داده و او را از جهت فقهی و اخلاقی و دیگر جهات تأیید کرده‌است؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۶.</ref> همچنین او را دلسوز برای ملت دانسته و اقتدای مردم به [[نماز جمعه]] وی را نشانه محبوبیت مردمی او برشمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه،  ۱۴/۱۲۵.</ref> ایشان حل برخی مشکلات در حوزه فقه مربوط به نظام جمهوری اسلامی را به موسوی اردبیلی سپرد، ازجمله ارجاع احکام مربوط به شرایط صدور مواد معدنی خام به خارج از کشور، شرایط و چگونگی بازپرداخت وام شرکت‌هایی که در رژیم پهلوی از بانک‌ها وام دریافت کرده بودند، حکم کشت و زرع زمین‌های رهاشده یا مزارعی که مالکان آنها از کشور خارج شده بودند و حکم اموال آن دسته از اقلیت‌های دینی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشور را ترک کرده بودند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دو.</ref>
از سوی دیگر، موسوی اردبیلی تعبد و تشرع بسیار قوی امام‌خمینی را امتیاز دیگر شخصیت ایشان برشمرده و نمونه‌هایی از سیره ایشان را در این زمینه بیان کرده و تواضع و فروتنی و توجه و اهمیت‌دادن به افکار عمومی ایشان را در دوران [[رهبری]] نظام جمهوری اسلامی از خصوصیت‌های ایشان دانسته‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۹ ـ ۲۶۰.</ref> وی آرامش روحی ایشان را در حوادث مختلفی که بسیاری را دچار التهاب روحی می‌کرده، ستوده‌است؛<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref> همچنین عدم اصرار بر تحمیل نظر خود و اعتراف به اشتباه از ویژگی‌های ایشان شمرده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، برداشت‌هایی از سیره، ۴/۲۴۷ و ۲۹۵ ـ ۲۹۶.</ref> وی از حساسیت و دقت امام‌خمینی درباره وضعیت بدرفتاری با زندانیان خبر داده‌است که در یک مورد، ایشان به وی مأموریت داد تا از تمام زندان‌ها بازدید کند و در صورت ثابت‌شدن [[شکنجه]] زندانیان، با شکنجه‌گر برخورد جدی بکند.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۶.</ref>


امام‌خمینی در جواب نامه انتقادی [[مرجع تقلید]] وقت [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] درباره مشکلات حقوقی و قضایی ضمن تشکر از تذکرات وی و اظهار اطلاع خود از مشکلات، موسوی اردبیلی را که رئیس [[شورای عالی قضایی]] بود تأیید و تصریح کرد سال‌ها است وی را به تعهد به اسلام و کوشابودن در حفظ احکام اسلام می‌شناسد و می‌داند که موسوی در موارد مشکوک نیز بدون عذر شرعی اقدام نمی‌کند؛ همچنین به گلپایگانی اطمینان داد که موسوی اردبیلی به هیچ‌وجه مایل نیست از موازین تخلف کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۲۹.</ref> چنان‌که در تیر ۱۳۶۲ نیز در پاسخ نامه گلپایگانی، به وی اطمینان داد موسوی اردبیلی و اکثر مسئولان قضایی از جان و دل در پیشبرد اهداف [[اسلام]] کوشا بوده، متعهد به اسلام و [[احکام]] حیاتبخش آن می‌باشند و بر خلاف احکام عمل نمی‌کنند؛ اما برخی تصمیمات آنان بر اساس اطلاعات از وضع جامعه و ترجیح اهم بر مهم می‌باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه،  ۱۷/۵۰۸.</ref> ایشان همچنین در ۱۸ تیر ۱۳۶۴ از عملکرد قوه قضاییه در کل و به‌خصوص از شخص موسوی اردبیلی و زحمات وی تشکر کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۱۰ ـ ۳۱۱.</ref> و در اواخر عمر خود نیز وی را مرد صالح و متدین و از یاران خوب و مورد علاقه خود و انقلاب اسلامی خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه،  ۲۱/۲۴۹.</ref>
امام‌خمینی نیز از شناخت خود درباره موسوی اردبیلی در سال‌های طولانی خبر داده و او را از جهت فقهی و اخلاقی و دیگر جهات تأیید کرده‌است؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۶.</ref> همچنین او را دلسوز برای ملت دانسته و اقتدای مردم به [[نماز جمعه]] وی را نشانه محبوبیت مردمی او برشمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه،  ۱۴/۱۲۵.</ref> ایشان حل برخی مشکلات در حوزه [[فقه]] مربوط به [[نظام جمهوری اسلامی ایران|نظام جمهوری اسلامی]] را به موسوی اردبیلی سپرد، ازجمله ارجاع احکام مربوط به شرایط صدور مواد معدنی خام به خارج از کشور، شرایط و چگونگی بازپرداخت وام شرکت‌هایی که در [[رژیم پهلوی]] از [[بانک|بانک‌ها]] وام دریافت کرده بودند، حکم کشت و زرع زمین‌های رهاشده یا مزارعی که مالکان آنها از کشور خارج شده بودند و حکم اموال آن دسته از اقلیت‌های دینی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشور را ترک کرده بودند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دو.</ref>


{{ببینید|سیدمحمدرضا گلپایگانی}}
امام‌خمینی در جواب نامه انتقادی مرجع تقلید وقت [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] درباره مشکلات حقوقی و قضایی ضمن تشکر از تذکرات وی و اظهار اطلاع خود از مشکلات، موسوی اردبیلی را که رئیس شورای عالی قضایی بود تأیید و تصریح کرد سال‌ها است وی را به تعهد به اسلام و کوشابودن در حفظ احکام اسلام می‌شناسد و می‌داند که موسوی در موارد مشکوک نیز بدون عذر شرعی اقدام نمی‌کند؛ همچنین به گلپایگانی اطمینان داد که موسوی اردبیلی به هیچ‌وجه مایل نیست از موازین تخلف کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۲۹.</ref> چنان‌که در تیر ۱۳۶۲ نیز در پاسخ نامه گلپایگانی، به وی اطمینان داد موسوی اردبیلی و اکثر مسئولان قضایی از جان و دل در پیشبرد اهداف [[اسلام]] کوشا بوده، متعهد به اسلام و [[احکام]] حیاتبخش آن می‌باشند و بر خلاف احکام عمل نمی‌کنند؛ اما برخی تصمیمات آنان بر اساس اطلاعات از وضع جامعه و ترجیح اهم بر مهم می‌باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه،  ۱۷/۵۰۸.</ref> ایشان همچنین در ۱۸ تیر ۱۳۶۴ از عملکرد قوه قضاییه در کل و به‌خصوص از شخص موسوی اردبیلی و زحمات وی تشکر کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۱۰ ـ ۳۱۱.</ref> و در اواخر عمر خود نیز وی را مرد صالح و متدین و از یاران خوب و مورد علاقه خود و [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه،  ۲۱/۲۴۹.</ref>{{ببینید|سیدمحمدرضا گلپایگانی}}
==رحلت==
==رحلت==
موسوی اردبیلی که پس از رحلت امام‌خمینی، در قم سکونت گزید و اشتغالات علمی و درسی داشت، در سوم آذر ۱۳۹۵ هم‌زمان با [[اربعین حسینی(ع)]] و در ۹۱سالگی در اثر سکته قلبی در بیمارستانی در تهران درگذشت و پس از تشییع باشکوه در قم و اقامه نماز توسط مرجع تقلید [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، پنجم آذرماه در مسجد بالاسر [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی؛ مکاریان و بابایی، فقیه جامع، زندگینامه علمی سیاسی آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی،  ۳۴۵ ـ ۳۴۷.</ref>
موسوی اردبیلی که پس از [[رحلت امام‌خمینی]]، در [[قم]] سکونت گزید و اشتغالات علمی و درسی داشت، در سوم آذر ۱۳۹۵ هم‌زمان با [[اربعین حسینی(ع)]] و در ۹۱سالگی در اثر سکته قلبی در بیمارستانی در تهران درگذشت و پس از تشییع باشکوه در قم و اقامه نماز توسط مرجع تقلید [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، پنجم آذرماه در مسجد بالاسر [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی؛ مکاریان و بابایی، فقیه جامع، زندگینامه علمی سیاسی آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی،  ۳۴۵ ـ ۳۴۷.</ref>
==آثار و تألیفات==
==آثار و تألیفات==
موسوی اردبیلی افزون بر خدمات و فعالیت‌های مختلف خود آثار تألیفی متعددی دارد، ازجمله فقه القضاء در دو جلد، فقه الحدود و التعزیرات در چهار جلد؛ فقه الدیات، فقه القصاص، حاشیه بر عروة الوثقی، حاشیه بر خیارات مکاسب، یک دوره کامل اصول فقه، حاشیه بر مناسک حج و بر توضیح المسائل امام‌خمینی، رساله عملیه، مناسک حج فارسی و عربی، تقریرات دروس سیدمحسن حکیم و سیدابوالقاسم خویی در فقه و اصول، یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت در چهار جلد، غائله چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ (همکاری) و مجموعه خطبه‌های نماز جمعه وی با عنوان همپای انقلاب.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شانزده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref> فرزند وی سیدعلی موسوی اردبیلی نیز در حوزه علمیه قم به فعالیت علمی و تدریس اشتغال دارد.
موسوی اردبیلی افزون بر خدمات و فعالیت‌های مختلف خود آثار تألیفی متعددی دارد، ازجمله فقه القضاء در دو جلد، فقه الحدود و التعزیرات در چهار جلد؛ فقه الدیات، فقه القصاص، حاشیه بر عروة الوثقی، حاشیه بر خیارات مکاسب، یک دوره کامل اصول فقه، حاشیه بر مناسک حج و بر توضیح المسائل امام‌خمینی، رساله عملیه، مناسک حج فارسی و عربی، تقریرات دروس [[سیدمحسن حکیم]] و [[سیدابوالقاسم خویی]] در [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]]، یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت در چهار جلد، غائله چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ (همکاری) و مجموعه خطبه‌های نماز جمعه وی با عنوان همپای انقلاب.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شانزده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref> فرزند وی سیدعلی موسوی اردبیلی نیز در [[حوزه علمیه قم]] به فعالیت علمی و تدریس اشتغال دارد.
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
خط ۱۱۱: خط ۱۱۰:
== پیوند به بیرون ==
== پیوند به بیرون ==
*حسین صالحی، [https://books.khomeini.ir/books/10009/598/ موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۹، ص۵۹۸-۶۰۵.
*حسین صالحی، [https://books.khomeini.ir/books/10009/598/ موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۹، ص۵۹۸-۶۰۵.
 
{{انقلاب اسلامی ایران}}
[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]
[[رده:مقاله‌های جلد نهم دانشنامه]]
[[رده:مقاله‌های جلد نهم دانشنامه امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]
[[رده:مقاله‌های دارای جعبه اطلاعات]]
[[رده:مقاله‌های دارای تصویر]]
[[رده:مراجع تقلید شیعه]]
[[رده:اعضای شورای انقلاب اسلامی]]
[[رده:اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی]]
[[رده:اعضای مجلس خبرگان رهبری]]
[[رده:نمایندگان امام‌خمینی در سازمان‌ها]]
[[رده:نمایندگان امام‌خمینی در مناطق]]
{{نمایندگان امام‌خمینی}}
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ شهریور ۱۴۰۲، ساعت ۲۲:۵۵

سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی
آیت‌الله موسوی اردبیلی.jpg
شناسنامه
نام کاملسیدعبدالکریم موسوی اردبیلی
لقبآیت‌الله
زادروز۸ بهمن ۱۳۰۴ش
شهر تولداردبیل
کشور تولدایران
تاریخ درگذشت۳ آذر ۱۳۹۵ش.
شهر درگذشتتهران
کشور درگذشتایران
آرامگاهحرم حضرت معصومه(س)
دیناسلام
مذهبشیعه
پیشهروحانی
اطلاعات سیاسی
پست‌هامرجع تقلید • عضو مجلس خبرگان قانون اساسی • عضو شورای انقلاب اسلامی • رئیس دیوان عالی کشور • عضو مجلس خبرگان رهبری.
اطلاعات علمی و مذهبی
اساتیدمرتضی حائری یزدی • سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی • سیدحسین بروجردی • سیدمحمدرضا گلپایگانی • سیداحمد خوانساری
تالیفاتفقه القضاء (۲جلد) • فقه الحدود و التعزیرات (۴جلد) • فقه الدیات • فقه القصاص • حاشیه بر عروة الوثقی • حاشیه بر خیارات مکاسب • اصول فقه (یک دوره کامل)

سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی روحانی مبارز، عضو شورای انقلاب اسلامی، رئیس دیوان عالی کشور، عضو مجالس خبرگان قانون اساسی و رهبری.

سیدعبدالکریم موسوی­ اردبیلی در سال ۱۳۰۴ در شهر اردبیل به دنیا آمد و از سال ۱۳۱۹ با ورود به مدرسه علمیه ملاابراهیم اردبیل تحصیلات حوزوی را شروع کرد و سال ۱۳۲۲ به قم رفت و از سال ۱۳۲۴ تحصیلات خود را در حوزه علمیه نجف ادامه داد و پس از دو سال مجدداً به حوزه علمیه قم برگشت و در کنار تحصیل و شرکت در دروس اساتید بزرگ، خود سطوح عالیه را تدریس می­‌کرد.

موسوی ­اردبیلی به دلیل بیماری سال ۱۳۳۹ به اردبیل مراجعت کرد و تا سال ۱۳۴۷ در این شهر به کارهای علمی فرهنگی و اجتماعی اشتغال داشت. او با آغاز نهضت امام­‌خمینی از همراهان ایشان و در مسیر نهضت بود و برای در امان ماندن از تعقیب مأموران ساواک از اردبیل به مشهد رفت و با اصرار مرتضی مطهری در تهران ساکن شد. وی ضمن اقامه جماعت و تدریس خارج فقه و اسفار ملاصدرا، فعالیت­‌های فرهنگی و سیاسی نیز داشته است و کارها را در همکاری با مرتضی مطهری، سیدمحمد حسینی ­بهشتی و محمد مفتح دنبال می­‌کردند.

او از اعضای اصلی شورای انقلاب بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و عضو مجلس خبرگان رهبری بود و نخست دادستان کل کشور بود و بعد از شهادت سیدمحمد حسینی­ بهشتی از طرف امام‌خمینی به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد.

موسوی­ اردبیلی که تا زمان رحلت امام‌خمینی در سمت رئیس دیوان عالی کشور فعالیت می‌کرد پس از رحلت ایشان به قم عزیمت کرد و به تدریس و تألیف اهتمام ورزید. او در سال ۱۳۹۵ و در ۹۱ سالگی درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.

زندگینامه و تحصیلات

سیدمیرکریم موسوی کریمی معروف به سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۸ بهمن ۱۳۰۴ در شهر اردبیل، در خانواده‌ای روحانی متولد شد.[۱] پدر وی سیدعبدالرحیم نام داشت و مادرش، سیده‌خدیجه بود. او در دوسالگی مادر خود را از دست داد.[۲] پدر روحانی وی تعصب مذهبی شدیدی داشت و از رضاشاه پهلوی متنفر بود؛ به همین دلیل نیروهای رژیم پهلوی او را تحت فشارهای زیادی قرار دادند و وی مجبور شد در اواخر دوره حکومت رضاشاه به صورت مخفی زندگی کند[۳] به سبب موضع ضد سلطنتی پدر، نیروهای رژیم در مواردی سیدعبدالکریم را نیز آزار می‌دادند.[۴] موسوی اردبیلی از شش‌سالگی با ورود به مکتبخانه قرآن کریم و برخی کتاب‌های فارسی را آموخت.[۵] وی در سال ۱۳۱۹ وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در شهرستان اردبیل شد و دروس ادبیات عرب، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه در منطق، معالم الاصول و شرائع الاسلام را تا سال ۱۳۲۲ نزد علمای همان مدرسه به پایان رساند.[۶]

مهاجرت به قم

موسوی اردبیلی در سال ۱۳۲۲ به قم مهاجرت کرد و در مدرسه فیضیه ساکن شد.[۷] وی کتاب رسائل را نزد مرتضی حائری یزدی و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، مقداری از کتاب المکاسب و جلد اول کفایة الاصول را نزد سیدمحمدرضا گلپایگانی، بخش بیع مکاسب و جلد دوم کفایة الاصول و شرح هدایه میبدی را نزد سیداحمد خوانساری و بخشی از شرح منظومه را نزد میرزامهدی مازندرانی فرا گرفت. او از سال ۱۳۲۳ در درس اخلاق امام‌خمینی که روزهای پنجشنبه و عصر جمعه در مدرسه فیضیه برگزار می‌شد نیز شرکت می‌کرد. این درس در پیوند قلبی او با امام‌خمینی بسیار مؤثر بود.[۸] وی افزون بر ارتباط درسی با امام‌خمینی در حوزه علمیه قم، بعدها با سیدمحمد حسینی بهشتی و امام‌موسی صدر هم‌بحث شد و در ارتباط بود و از این راه در خط فکری و انقلابی امام‌خمینی قرار گرفت.[۹]

موسوی اردبیلی در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ به نجف رفت[۱۰] و در مدت اقامت در نجف اشرف، در درس خارج فقه و اصول سیدمحسن حکیم، سیدمحمدهادی میلانی و سیدابوالقاسم خویی شرکت کرد و درس‌های این استادان را نوشت؛ چنان‌که از درس سیدعبدالهادی شیرازی و محمدکاظم شیرازی و محمدکاظم آل‌یاسین نیز بهره جست و بخش دوم از شرح منظومه ملاهادی سبزواری را نزد صدرای بادکوبه‌ای خواند.[۱۱] در روزهای حضور وی در نجف، خبر بیماری پدر موجب شد علی‌رغم میل باطنی عراق را ترک کند. او پس از دو سال تحصیل در نجف، ‏وارد قم شد و با دریافت خبر سلامتی پدر، چند ماهی در حوزه علمیه قم ماند و در جلسات درس خارج فقه سیدحسین بروجردی، خارج فقه و اصول سیدمحمد محقق داماد و فلسفه سیدمحمدحسین طباطبایی حاضر شد؛ سپس در پایان همان سال به اردبیل رفت و پس از اندکی توقف، همراه پدر به شهر قم برگشت و به تدریس رسائل، مکاسب، کفایة الاصول و شرح منظومه و فعالیت‌های قرآنی و تفسیر قرآن پرداخت.[۱۲]

موسوی اردبیلی در حوزه علمیه قم پنجشنبه‌ها با سیدموسی صدر، سیدموسی شبیری زنجانی، علی‌اکبر مشکینی، حسینی بهشتی، احمد آذری قمی و سیدمهدی روحانی، جلسه تفسیر قرآن تشکیل می‌داد.[۱۳] وی که از مؤسسان مجله مکتب اسلام در قم بود،[۱۴] به مدت نُه‌ماه با این مجله همکاری کرد؛ ولی پس از مهاجرت از قم، ارتباط وی با مجله قطع شد.[۱۵]

فعالیت‌هاس تبلیغی و سیاسی

موسوی اردبیلی در سال ۱۳۳۹ به دلیل بیماری و تشخیص پزشک، برای مدتی کوتاه قم را به قصد اردبیل ترک کرد؛ ولی این اقامت بنا بر اشتغال به خدمات علمی و اجتماعی تا سال ۱۳۴۷ ادامه یافت[۱۶] ‏او در اردبیل ضمن بازسازی مدرسه‌های علمی، به تدریس فقه و اصول پرداخت و برای دانشجویان و بازاریان نیز درس معارف اسلامی برگزار می‌کرد [۱۷] وی که ضمن فعالیت‌های اجتماعی، در سخنرانی‌های خود از رژیم پهلوی انتقاد می‌کرد، در سال ۱۳۴۳ در اعتراض به تصویب کاپیتولاسیون به روشنگری مردم پرداخت [۱۸] گزارش شهربانی اردبیل حاکی است که روحانیان اردبیل ازجمله موسوی اردبیلی در واکنش به تبعید امام‌خمینی سخنان تحریک‌آمیزی بیان کردند که از سوی کمیته اطلاعاتی استان تصمیم گرفته شد به این افراد تذکرات لازم داده شود و در صورت تکرار تصمیمات مقتضی در باره آنان گرفته شود.[۱۹] همچنین موسوی در سال ۱۳۴۶ درباره جنگ شش‌روزه عرب‌ها و اسرائیل موضع‌گیری کرد و تحت تعقیب مأموران رژیم پهلوی قرار گرفت. او علیه بهائیت نیز به مبارزه پرداخت و کتاب جمال ابهی، را در رد بهائیت نوشت و منتشر کرد.[۲۰] وی در سال ۱۳۴۷ برای در امان‌ماندن از تعقیب مأموران سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، اردبیل را به بهانه کمک به زلزله‌زدگان اطراف مشهد ترک کرد[۲۱] و به اصرار مرتضی مطهری در تهران ساکن شد.[۲۲] او ضمن اقامه نماز و تبلیغ در مسجد امیرالمؤمنین(ع) به تدریس کتاب اسفار ملاصدرا و خارج فقه پرداخت.[۲۳] وی در سال ۱۳۴۸ش/ ۱۳۸۹ق از امام‌خمینی اجازه امور حسبیه دریافت کرد.[۲۴]

موسوی اردبیلی در ادامه فعالیت‌های خود در تهران با همکاری افرادی مانند حسینی بهشتی، مطهری و محمد مفتح وارد فعالیت فرهنگی شد و برای انجام فعالیت‌های علمی و فرهنگی، مؤسسه خیریه امیرالمؤمنین(ع) را تأسیس کرد و در کنار برگزاری محافل سخنرانی، به تحقیق و تدریس علوم قرآن پرداخت.[۲۵] وی با احداث مدارس راهنمایی و دبیرستان مفید در تهران، زیر پوشش مکتب امیرالمؤمنین(ع) به آموزش نسل جوان پرداخت. نیروهای رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ به این مرکز که در جذب جوانان و ارتباط با روشنفکران مؤثر بود هجوم آوردند و وسایل تحقیقاتی آن را به تاراج بردند و آن را تعطیل کردند. موسوی اردبیلی برای مطرح‌کردن مسائل اعتقادی و فعالیت‌های مذهبی «کانون توحید» را در تهران تأسیس کرد.[۲۶]

موسوی اردبیلی که از کودکی فشار و خفقان نیروهای رژیم رضاشاه پهلوی را بر پدر خود دیده و در شهر قم با خط مبارزاتی امام‌خمینی آشنا و همراه شده بود،[۲۷] در دوران نهضت اسلامی، در موارد مختلف همراه با فضلای حوزه علمیه قم، اعلامیه‌های زیادی را امضا کرد، ازجمله در اعتراض به حمله به مدرسه فیضیه،[۲۸] به مناسبت تبعید امام‌خمینی از ترکیه به نجف[۲۹] تلگرام تسلیت به امام‌خمینی در پی درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی،[۳۰] در محکومیت اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی،[۳۱] به مناسبت تحریم عید نوروز ۱۳۵۷ [۳۲] به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد ۱۳۴۲،[۳۳] در اعتراض به محاصره خانه امام‌خمینی در نجف،[۳۴] به مناسبت هجرت امام‌خمینی به فرانسه،[۳۵] محکومیت حمله رژیم پهلوی به حرم رضوی(ع) [۳۶] و فراخوان برای شرکت در راهپیمایی تاریخی روزهای تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷[۳۷]

امام‌خمینی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، موسوی اردبیلی را عضو شورای انقلاب اسلامی کرد [۳۸] و وی همراه مهدی بازرگان در مذاکره نمایندگان این شورا با ویلیام سولیوان سفیر وقت امریکا حضور داشت.[۳۹] امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب، در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ موسوی اردبیلی و بهشتی را برای رسیدگی به وضع کارگران منصوب کرد.[۴۰] در خرداد ۱۳۵۸ مردم تهران موسوی اردبیلی را به نمایندگی در مجلس خبرگان قانون اساسی برگزیدند.[۴۱] امام‌خمینی در ۳۱ تیر ۱۳۵۸ وی را به نمایندگی خود به مناطق مشکین‌شهر و آذربایجان شرقی و غربی اعزام کرد تا مشکلات آنان را هر گونه که مصلحت می‌بیند، حل کند؛[۴۲] همچنین در ۴ اسفند ۱۳۵۸، پس از انتصاب بهشتی به ریاست دیوان عالی کشور، وی را به عنوان نخستین دادستان کل کشور گمارد و در حکم انتصاب به وی دستور داد تا با همکاری رئیس دیوان عالی کشور، فقها، قضات و کارمندان دادگستری و حقوق‌دانان دیگر، به تهیه طرح و برنامه و ایجاد تشکیلات نو و به تدوین لوایح جدید جمهوری اسلامی ایران بپردازد.[۴۳]

موسوی اردبیلی با احساس خلأ قانونی در آغاز شکل‌گیری نظام جدید، به تدوین قوانین کیفری، جزایی و حقوقی دادگستری همت گماشت. او با توجه به مشکلات قوه قضاییه، تدریس یک دوره خارج کتاب قضا را برای قاضیان آغاز کرد. همچنین به بحث و بررسی علمی و فقهی درباره مسائل مهم اقتصادی از قبیل امور بانکی و پولی، معاملات جاری کشور و نظام اقتصادی حاکم بر آن مبادرت کرد.[۴۴] وی افزون بر موارد پیش‌گفته، خدمات علمی و اجتماعی متعددی داشته‌است، ازجمله مشارکت در تأسیس جامعه روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلامی، بنیان‌گذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تأسیس بنیاد مستضعفان، تأسیس دانشگاه آزاد و تأسیس دانشگاه علوم انسانی (دارالعلم) مفید [۴۵]

موسوی اردبیلی از فروردین ۱۳۵۹ به دستور شفاهی امام‌خمینی یکی از ائمه جمعه تهران شد و نماز جمعه را اقامه کرد.[۴۶] امام‌خمینی در ۸ تیر ۱۳۶۰ پس از شهادت حسینی بهشتی موسوی اردبیلی را رئیس دیوان عالی کشور قرار داد. (ببینید: سیدمحمد حسینی بهشتی)

ایشان در این حکم از وی خواست طرح، برنامه، ایجاد تشکیلات نو و تدوین لوایح جدید قضایی را در دستور کار قرار دهد.[۴۷] امام‌خمینی در ۲۲ بهمن ۱۳۶۰ در پیام به ملت ایران از موسوی اردبیلی خواست به شکرانه نعمت‌های بزرگی که به ملت ایران ارزانی شده و به احترام «دهه فجر» و بیست و دوم بهمن، سالروز پیروزی ملت ایران، از دادستان‌ها و قضات بخواهد علاوه بر اسامی تهیه‌شده برای آزادی زندانیان، در اسرع وقت و حداکثر تا دو ماه فهرست دیگری از نام‌های زندانیان که عفو آنان به حسب شرع مانعی ندارد، تهیه و برای ایشان ارسال کنند، و به آنان تذکر داد در تهیه آن سخت‌گیری نکرده، کوشش کنند زندانیان به مردم ملحق شده و همگام با آنان راه انقلاب اسلامی را بپیمایند.[۴۸] ایشان دو روز بعد در نامه‌ای به رئیس دیوان عالی کشور این موضوع را پی‌گیری کرد.[۴۹] و در سوم اسفند همان سال نیز در جمع مسئولان نظام از موسوی اردبیلی خواست در این کار شتاب تا برای سال نو شمار چشمگیری از زندانیان و در صورت امکان همه افراد قابل عفو بخشوده شوند.[۵۰] ایشان در ۱۹ اسفند ۱۳۶۰ نیز در پاسخ نامه رئیس دیوان عالی کشور بر عمل به قانون و عدم دخالت اشخاص غیر مسئول در عفو زندانیان تأکید کرد[۵۱] اردبیلی در ۱۱ اسفند ۱۳۶۱ اسامی بیش از ۱۲ هزار نفر از مشمولان عفو یا تخفیف مجازات را برای امام‌خمینی ارسال کرد که مورد موافقت ایشان قرار گرفت.[۵۲]

وی در ۲۰ بهمن ۱۳۶۱ نیز ضوابطی را طی نُه ماده برای عفو زندانیان به امام‌خمینی پیشنهاد کرد که مورد استقبال ایشان قرار گرفت و این روند ادامه پیدا کرد.[۵۳] امام‌خمینی در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ فرمان هشت‌ماده‌ای را به قوه قضاییه و ارگان‌های اجرایی برای اسلامی‌شدن قوانین و رعایت حقوق مردم صادر کرد و در ماده هشتم این پیام، موسوی اردبیلی و میرحسین موسوی نخست‌وزیر را شرعاً موظف دانست تا مفاد پیام ایشان را با سرعت و قاطعیت اجرایی کنند.[۵۴] (ببینید: عفو(۲) و فرمان هشت‌ماده‌ای)

موسوی اردبیلی در مهر ۱۳۶۱ به نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.[۵۵] امام‌خمینی در ۳۱ مرداد ۱۳۶۳ وی را عضو هیئت مؤسس جامعةالزهرا(س) کرد.[۵۶] او در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ در نامه‌ای به امام‌خمینی تأمین هزینه تأسیس این مرکز آموزشی را از محل امکاناتِ در اختیار بنیاد مستضعفان درخواست کرد و ایشان موافقت کرد.[۵۷] او در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ درباره تأمین بودجه برای تربیت قاضی در حوزه‌های علمیه از اموال بنیاد مستضعفان کسب تکلیف کرد و امام‌خمینی با آن موافقت کرد.[۵۸] در ۷ تیر ۱۳۶۵ امام‌خمینی پس از اعلام نظر موافق قضات، موسوی اردبیلی را دوباره به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کرد[۵۹] و در ۲۳ دی سال ۱۳۶۵ وی را به عضویت هیئت ناظر بر اموال مجهول‌المالک برگزید.[۶۰] (ببینید: مکتب خواهران)

موسوی اردبیلی در ۲۳ آبان ۱۳۶۶ در نامه‌ای به امام‌خمینی یادآور شد برابر قانون گذشته، اجرایی‌شدن پرونده‌های اعدام، پس از حکم محکمه، وابسته به دستور وزیر دادگستری بود و پس از انقلاب اسلامی، این قانون اصلاح نشده و در نتیجه پرونده‌های زیادی معوق مانده و مشکلاتی را به وجود آورده‌است؛ بنابراین از ایشان کسب تکلیف کرد که امام‌خمینی اجازه اجرای حکم را به موسوی اردبیلی واگذار کرد.[۶۱] امام‌خمینی وی را در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ به عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام انتخاب[۶۲] و در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ عضو شورای بازنگری قانون اساسی کرد.[۶۳]

موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را وجودی مبارک و نعمت بزرگ الهی،[۶۴] سرمایه انقلاب و آیت محکم خدا و موهبتی آسمانی شمرده‌است[۶۵] که رهنمودهای او حلال مشکلات و بحران‌های بزرگ بوده‌است.[۶۶] او امتیاز امام‌خمینی را در رشته‌های علمی مانند فقه، اصول، فلسفه، عرفان و تفسیر، تسلط کامل ایشان به زوایای مختلف این علوم دانسته و هیچ‌گاه از ایشان غرور علمی ندیده‌است. وی جنبه دیگر فقه امام‌خمینی را آزاداندیشی ایشان در علم فقه دانسته و فتواهای ایشان در مسائل نوپدید را شاهد آن شمرده‌است.[۶۷]

موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را به داشتن ویژگی‌هایی مانند غیرت در حراست از مرزهای اعتقادی، برخورد غیورانه با دشمنان دین، شناخت جامعه، تواضع در برابر حق، علاقه به طلاب و صلابت در صحبت، تجسم اخلاق، مقید به آداب اسلامی و مستحبات، ستوده‌است.[۶۸] وی صراحت کلام، نترسیدن از قدرت و دوری از چاپلوسی را از ویژگی‌های دیگر امام‌خمینی می‌داند که باعث شده بود بروجردی ایشان را به نمایندگی از خود به ملاقات محمدرضا پهلوی بفرستد.[۶۹] وی قدرت تصمیم‌گیری امام‌خمینی در موارد حساس را از امتیازهای بزرگ ایشان برشمرده است؛[۷۰] چنان‌که به باور وی، تصمیم‌های امام‌خمینی به میزانی از دقت بود که اطرافیان ایشان به نتیجه نظر ایشان اطمینان داشتند.[۷۱]

از سوی دیگر، موسوی اردبیلی تعبد و تشرع بسیار قوی امام‌خمینی را امتیاز دیگر شخصیت ایشان برشمرده و نمونه‌هایی از سیره ایشان را در این زمینه بیان کرده و تواضع و فروتنی و توجه و اهمیت‌دادن به افکار عمومی ایشان را در دوران رهبری نظام جمهوری اسلامی از خصوصیت‌های ایشان دانسته‌است.[۷۲] وی آرامش روحی ایشان را در حوادث مختلفی که بسیاری را دچار التهاب روحی می‌کرده، ستوده‌است؛[۷۳] همچنین عدم اصرار بر تحمیل نظر خود و اعتراف به اشتباه از ویژگی‌های ایشان شمرده‌است.[۷۴] وی از حساسیت و دقت امام‌خمینی درباره وضعیت بدرفتاری با زندانیان خبر داده‌است که در یک مورد، ایشان به وی مأموریت داد تا از تمام زندان‌ها بازدید کند و در صورت ثابت‌شدن شکنجه زندانیان، با شکنجه‌گر برخورد جدی بکند.[۷۵]

امام‌خمینی نیز از شناخت خود درباره موسوی اردبیلی در سال‌های طولانی خبر داده و او را از جهت فقهی و اخلاقی و دیگر جهات تأیید کرده‌است؛[۷۶] همچنین او را دلسوز برای ملت دانسته و اقتدای مردم به نماز جمعه وی را نشانه محبوبیت مردمی او برشمرده است.[۷۷] ایشان حل برخی مشکلات در حوزه فقه مربوط به نظام جمهوری اسلامی را به موسوی اردبیلی سپرد، ازجمله ارجاع احکام مربوط به شرایط صدور مواد معدنی خام به خارج از کشور، شرایط و چگونگی بازپرداخت وام شرکت‌هایی که در رژیم پهلوی از بانک‌ها وام دریافت کرده بودند، حکم کشت و زرع زمین‌های رهاشده یا مزارعی که مالکان آنها از کشور خارج شده بودند و حکم اموال آن دسته از اقلیت‌های دینی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشور را ترک کرده بودند.[۷۸]

امام‌خمینی در جواب نامه انتقادی مرجع تقلید وقت سیدمحمدرضا گلپایگانی درباره مشکلات حقوقی و قضایی ضمن تشکر از تذکرات وی و اظهار اطلاع خود از مشکلات، موسوی اردبیلی را که رئیس شورای عالی قضایی بود تأیید و تصریح کرد سال‌ها است وی را به تعهد به اسلام و کوشابودن در حفظ احکام اسلام می‌شناسد و می‌داند که موسوی در موارد مشکوک نیز بدون عذر شرعی اقدام نمی‌کند؛ همچنین به گلپایگانی اطمینان داد که موسوی اردبیلی به هیچ‌وجه مایل نیست از موازین تخلف کند؛[۷۹] چنان‌که در تیر ۱۳۶۲ نیز در پاسخ نامه گلپایگانی، به وی اطمینان داد موسوی اردبیلی و اکثر مسئولان قضایی از جان و دل در پیشبرد اهداف اسلام کوشا بوده، متعهد به اسلام و احکام حیاتبخش آن می‌باشند و بر خلاف احکام عمل نمی‌کنند؛ اما برخی تصمیمات آنان بر اساس اطلاعات از وضع جامعه و ترجیح اهم بر مهم می‌باشد.[۸۰] ایشان همچنین در ۱۸ تیر ۱۳۶۴ از عملکرد قوه قضاییه در کل و به‌خصوص از شخص موسوی اردبیلی و زحمات وی تشکر کرد.[۸۱] و در اواخر عمر خود نیز وی را مرد صالح و متدین و از یاران خوب و مورد علاقه خود و انقلاب اسلامی خواند.[۸۲] (ببینید: سیدمحمدرضا گلپایگانی)

رحلت

موسوی اردبیلی که پس از رحلت امام‌خمینی، در قم سکونت گزید و اشتغالات علمی و درسی داشت، در سوم آذر ۱۳۹۵ هم‌زمان با اربعین حسینی(ع) و در ۹۱سالگی در اثر سکته قلبی در بیمارستانی در تهران درگذشت و پس از تشییع باشکوه در قم و اقامه نماز توسط مرجع تقلید سیدموسی شبیری زنجانی، پنجم آذرماه در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۸۳]

آثار و تألیفات

موسوی اردبیلی افزون بر خدمات و فعالیت‌های مختلف خود آثار تألیفی متعددی دارد، ازجمله فقه القضاء در دو جلد، فقه الحدود و التعزیرات در چهار جلد؛ فقه الدیات، فقه القصاص، حاشیه بر عروة الوثقی، حاشیه بر خیارات مکاسب، یک دوره کامل اصول فقه، حاشیه بر مناسک حج و بر توضیح المسائل امام‌خمینی، رساله عملیه، مناسک حج فارسی و عربی، تقریرات دروس سیدمحسن حکیم و سیدابوالقاسم خویی در فقه و اصول، یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت در چهار جلد، غائله چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ (همکاری) و مجموعه خطبه‌های نماز جمعه وی با عنوان همپای انقلاب.[۸۴] فرزند وی سیدعلی موسوی اردبیلی نیز در حوزه علمیه قم به فعالیت علمی و تدریس اشتغال دارد.

پانویس

  1. ↑ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵.
  2. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،سه ـ چهار.
  3. ↑ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۸ ـ ۹.
  4. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهار ـ پنج.
  5. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۰ ـ ۱۲؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج.
  6. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج ـ شش.
  7. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۳.
  8. ↑ (همان، ۱۳ ـ ۱۴؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شش ـ هفت.
  9. ↑ موسوی اردبیلی، امام‌موسی صدر، ۹۹؛ صادقی، مصاحبه، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، ۸۰.
  10. ↑ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.
  11. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هفت ـ هشت.
  12. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت ـ نه.
  13. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت.
  14. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۴۴ و ۹۵.
  15. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۶ ـ ۲۷.
  16. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده ـ دوازده؛ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.
  17. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده.
  18. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.
  19. ↑ مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۲/۳۶۳.
  20. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.
  21. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۹ ـ ۴۱ و ۴۶؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.
  22. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.
  23. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۴؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۸/۳۳۵.
  24. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۸۹.
  25. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۶ ـ ۵۱؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،دوازده ـ سیزده.
  26. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده؛ نجات،مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۸ ـ ۵۰.
  27. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ ـ ۲۵۱.
  28. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۶۰.
  29. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۸۰ ـ ۱۸۱.
  30. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۱ و ۲۳۳ ـ ۲۳۴.
  31. ↑ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸ ـ ۷/۴۱ ـ ۴۲.
  32. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۵۵ ـ ۲۵۶.
  33. ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۵۸۳ ـ ۵۸۴.
  34. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۸۷ ـ ۳۸۸ و ۳۹۰ ـ ۳۹۱.
  35. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۹۶ ـ ۳۹۷.
  36. ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۳۵ ـ ۴۳۷.
  37. ↑ (مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۶۷ ـ ۴۷۰.
  38. ↑ سائلی کرده‌ده، شورای انقلاب اسلامی ایران، ۵۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده.
  39. ↑ سولیوان، خاطرات دو سفیر، ۲۱۵ ـ ۲۱۶.
  40. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۶/۱۷۱.
  41. ↑ دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.
  42. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۷.
  43. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۴.
  44. ↑ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵۲ ـ ۵۵.
  45. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهارده، ـ هفده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی.
  46. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،هجده.
  47. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۲.
  48. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹.
  49. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲.
  50. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۶۶.
  51. ↑ .امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۹۵.
  52. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۵۲.
  53. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۹۹ ـ ۳۰۰.
  54. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹ ـ ۱۴۲
  55. ↑ دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.
  56. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷.
  57. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۵.
  58. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱.
  59. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۶۶
  60. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۳ ـ ۱۸۴.
  61. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۶.
  62. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۳.
  63. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.
  64. ↑ موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۳۹۶.
  65. ↑ موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۶۵۷.
  66. ↑ موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۴۱۸.
  67. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ و ۲۵۸ ـ ۲۵۹.
  68. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰.
  69. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۱.
  70. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۲ و ۲۵۶.
  71. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۸.
  72. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۹ ـ ۲۶۰.
  73. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۴ ـ ۲۵۵.
  74. ↑ موسوی اردبیلی، برداشت‌هایی از سیره، ۴/۲۴۷ و ۲۹۵ ـ ۲۹۶.
  75. ↑ موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۶.
  76. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۶.
  77. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۲۵.
  78. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دو.
  79. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۲۹.
  80. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۰۸.
  81. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۱۰ ـ ۳۱۱.
  82. ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۴۹.
  83. ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی؛ مکاریان و بابایی، فقیه جامع، زندگینامه علمی سیاسی آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۳۴۵ ـ ۳۴۷.
  84. ↑ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شانزده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی.

منابع

  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۱۸/۲/۱۳۹۷ش.
  • جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۷/۳/۱۳۷۳ش.
  • دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
  • زنجانی، مصطفی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، مجله حریم امام، شماره ۵۳، ۲۶/۱۱/۱۳۹۱ش.
  • سائلی کرده‌ده، مجید، شورای انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
  • سولیوان، ویلیام و آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر، ترجمه محمود طلوعی، تهران، علم، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
  • صادقی، علی‌اکبر، مصاحبه، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، به اهتمام سیدحسین شرف‌الدین، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام‌موسی صدر، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
  • صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
  • مکاریان، ناصر و بابایی، رضا، فقیه جامع، زندگینامه علمی سیاسی آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی، چاپ اول، ۱۳۹۶ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
  • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
  • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، امام‌موسی صدر، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، به اهتمام سیدحسین شرف‌الدین، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام‌موسی صدر، ۱۳۸۸ش.
  • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، به کوشش غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
  • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، تدوین سیدمحمدباقر نجفی، قم، دانشگاه مفید، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
  • نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
  • نجفی، سیدمحمدباقر، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، قم، دانشگاه مفید، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

پیوند به بیرون

برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=سیدعبدالکریم_موسوی_اردبیلی&oldid=30293»