جنایات جنگی: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''جنایات جنگی'''، خشونت‌های نامتعارف و نقض قوانین جنگی علیه [[جمهوری اسلامی ایران]]. | '''جنایات جنگی'''، خشونت‌های نامتعارف و نقض قوانین جنگی علیه [[جمهوری اسلامی ایران]]. | ||
جنایت جنگی در اصطلاح، اعمالی چون شکستن قوانین جنگی، بدرفتاری با غیر نظامیان و اسیران، ویران‌کردن بی‌جهت مناطق مسکونی و هر عمل ضدانسانی و غیرقانونی در جنگ است. [[امام‌خمینی]] معتقد بود جنگ در [[اسلام]]، با هدف اجرای احکام خدا است و نه جنایت در حق انسانیت. | |||
امام در اشاره به برخی جنایتکاران شناخته‌شده تاریخ معاصر، [[امریکا|آمریکا]]، [[رژیم اشغالگر قدس|اسرائیل]] و رژیم بعث عراق را جنایتکاران جنگی می‌نامید. از نظر امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود ابزار جنگی در دست افراد ناباب، زمینه بروز جنایات جنگی است؛ چنان‌که در عملکرد [[حزب بعث عراق|رژیم عراق]] در [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] و واکنش [[ابرقدرت‌ها]] و [[سازمان ملل متحد|سازمان ملل]] می‌توان دید. | |||
امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود ابزار جنگی در دست افراد | |||
ایشان برای مقابله با جنایات جنگی، به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی، گاه افشاگری و معرفی جنایتکار را به جهان، مفید می‌دانست و به آن عمل می‌کرد، گاه محاکمه جنایتکار را برای دلیرنشدن او لازم می‌شمرد و گاهی هم چاره‌ای جز مقابله به مثل در حد محدود نمی‌دید. | |||
== مقدمه == | |||
جنایت جنگی، کردار قانون‌شکنانه و غیرانسانی با شهروندان کشوری دیگر است.<ref>آشوری، دانشنامه سیاسی، ۱۱۳.</ref> این اصطلاح نخستین بار پس از [[جنگ جهانی اول]] وارد ادبیات و زبان حقوقی شد.<ref>محسنی، جنایات جنگی در پرتو اسناد بین‌الملل، ۸۹.</ref> کشتن زخمی‌ها و اسیران و افراد ناتوان از جنگ،<ref>کریانگساک، حقوق بین‌الملل کیفری، ۲۵۱–۲۵۲.</ref> جنایت ضد [[صلح]]، شکستن قوانین جنگی، بدرفتاری با غیر نظامیان و [[اسیران|اسیران جنگی]]، کشتار افراد در دریا، کشتن گروگان‌ها، غارت دارایی‌های خصوصی و عمومی، ویران‌کردن بی‌جهت مناطق مسکونی<ref>دوانپورت، محاکمات نورنبرگ، ۹–۱۲.</ref> و گروگان‌گیری و تبعید و انتقال غیرقانونی غیر نظامیان،<ref>شریعت‌باقری، حقوق کیفری بین‌المللی، ۲۸۰–۲۸۱.</ref> سوء استفاده از پرچم ترک مخاصمه یا صلیب سرخ یا علایم مشابه، پوشیدن لباس غیرنظامی یا لباس [[دشمن]] در حین جنگ و نقض شرایط تسلیم، جنایت جنگی به‌شمار آمده‌است.<ref>علی‌بابایی، فرهنگ سیاسی آرش، ۲۱۵.</ref> | |||
== پیشینه == | |||
[[قرآن کریم]] ادیان آسمانی و [[ادیان ابراهیمی|ابراهیمی]] را دین سِلم و صلح می‌داند<ref>آل عمران، ۱۹.</ref> و رفتارهای غیرانسانی در این ادیان نکوهش شده‌است.<ref>بقره، ۸۵.</ref> [[اسلام]] با جنایت در جنگ، سخت مخالفت کرده‌است؛ چنان‌که [[پیامبر اسلام(ص)]] از مسموم‌کردن غذا و آب [[مشرکان]]<ref>کلینی، الکافی، ۵/۲۸.</ref> و تعرض به غیر نظامیان، از پیران و کودکان و زنان<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۹۷/۲۵.</ref> و صومعه‌نشینان و نمایندگان بی‌طرف<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۲۱/۶۰.</ref> و قطع درختان<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۹۷/۲۵.</ref> منع می‌کرد و سفارش می‌کرد [[رزمندگان اسلام]] با اسیران به‌خوبی رفتار کنند.<ref>کلینی، الکافی، ۵/۳۵.</ref> فقیهان نیز در بحث [[جهاد و دفاع|دفاع و جهاد]]، از جنایات جنگی علیه دشمن منع کرده‌اند و بر رعایت اصول انسانی تأکید ورزیده‌اند؛ ازجمله؛ آزار و اذیت آسیب‌دیده‌ها و زخمیان،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۲۱/۷۷.</ref> استفاده از سلاحهای غیر معمول، کشتار فرستادگان جنگی و مثله‌کردن<ref>فیاض، حقوق جنگ و صلح، ۱۴۹–۱۵۲؛ امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۵۱۳.</ref> منع شده‌است.{{ببینید|متن=ببینید|جنگ عراق علیه ایران}}{{سخ}} | |||
بشر از دیرباز کارهای غیرانسانی علیه بی‌گناهان و غیر نظامیان در جنگ را به چشم دیده‌است و افراد و اقوامی در رویارویی با مخالفان از جنایت علیه آنان رویگردان نبوده‌اند.<ref>آقایی، حقوق بین‌الملل و سلاحهای شیمیایی، ۴–۶.</ref> [[تورات]] موجود به یهودیان اجازه داده‌است مخالفان جنگی و موانع راه خود را از [[زن]] و کودکان به قتل برسانند.<ref>کتاب مقدس، تثنیه، ب۲، ۳۴.</ref> در تاریخ می‌توان به مغولان اشاره کرد که در هجوم به [[جهان اسلام]] جنایت‌ها کردند و افزون بر ارعاب و نسل‌کشی و قتل‌عام بی‌گناهان،<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳/۱۲.</ref> از تجاوز جمعی به دختران نیز دریغ نورزیدند<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۲/۳۶۸.</ref> و امریکایی‌ها در سال ۱۷۶۳م/ ۱۱۴۱ش، علیه سرخپوستان؛ صاحبان اصلی سرزمین [[آمریکا]]، [[سلاح شیمیایی]] به کار گرفتند؛<ref>فروزش، بازخوانی یک جنایت، ۳۲.</ref> چنان‌که مهم‌ترین جنایت‌های جنگی علیه انسان‌ها در تاریخ معاصر در جریان جنگ اول و دوم جهانی در اروپا رخ داد؛ ازجمله بمباران شهرها و استفاده از گازهای کشنده.<ref>شریفی‌مقدم، سیر تحول جنگ‌افزارهای شیمیایی، ۳، ۴ و ۷.</ref>{{سخ}} | |||
==منابع== | در ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵م/ ۲۷ خرداد ۱۳۰۴ش، حدود ۱۴۰ کشور قراردادی را در ژنو به عنوان پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای خفه‌کننده و شیمیایی و مواد میکروبی در جنگ امضا کردند<ref>هدایتی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی، ۱۷۷–۱۷۸.</ref> رقبا در [[جنگ دوم جهانی]]، [[آلمان]] و متحدانش را متهم به جنایت جنگی کردند.<ref>دوانپورت، محاکمات نورنبرگ، ۵۲–۵۵.</ref> در اوت ۱۹۴۵م/ مرداد ۱۳۲۴ش، آمریکا، [[بریتانیا]]، [[شوروی]] و [[فرانسه]] موافقت‌نامه‌ای برای مجازات جنایتکاران امضا کردند که در آن، تشکیل دادگاهی بین‌المللی برای محاکمه متهمان به جنایت‌های جنگی پیش‌بینی شده بود. این موافقت‌نامه به «دادرسی‌های نورنبرگ» معروف شد.<ref>دوانپورت، محاکمات نورنبرگ، ۱۳–۱۴.</ref> آمریکا در جنگ دوم جهانی در نبرد با [[ژاپن]] مرتکب جنایت‌های جنگی شد و با [[بمباران اتمی]] شهرهای [[هیروشیما]] و [[ناکازاکی]] هزاران نفر را نابود و این دو شهر را به خاکستر تبدیل کرد؛<ref>برّی دیزجی و دیگران، علی و دیگران، روزها و رویدادها، ۲/۲۷۹–۲۸۷.</ref>{{سخ}} | ||
همچنین در جنگ با [[جنگ ویتنام|ویتنام]] به بهانه جلوگیری از نفوذ [[کمونیسم]] مرتکب جنایت‌های جنگی فراوانی شد؛ چنان‌که غیر نظامیان بسیاری به دست ارتش آمریکا از میان رفتند.<ref>راسل، جنایات جنگ در ویتنام، ۴۳ و ۱۳۰.</ref> [[عراق]] با آغاز [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ]] در شهریور ۱۳۵۹، علیه مردم ایران به جنایات جنگی فراوانی دست زد و بارها حقوق بین‌المللی را نقض کرد.<ref>هدایتی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی، ۱۷۷.</ref> [[امام‌خمینی]] اسلام را دینی می‌داند که به انسانیت انسان ارج می‌گذارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۶۴.</ref> و صلح‌جو و مخالف جنگ است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۶ و ۲۶۱.</ref> و آیین جهاد آن نه برای کشورگشایی، بلکه به هدف ایجاد نظامی عادلانه و اجرای احکام [[خدا]] تشریع شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۰.</ref>{{سخ}} | |||
ایشان تأکید دارد که در جنگ نباید به غیر نظامیان آسیب رساند و باید با [[اسیران|اسیران جنگی]] و پناهندگان با عطوفت و اسلامی رفتار کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۷ و ۱۶/۱۵۷.</ref> زیرا رفتار اسلامی از شدت آسیب و سختی اسارت آنان می‌کاهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۶۸.</ref> ایشان اسرای عراقی را در امان اسلام خواند و آنان را مهمانان کشور دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۱۱.</ref> و ضمن اشاره به [[شکنجه]] اسرای ایرانی به دست عراقی‌ها و وضعیت نامناسب آنان سفارش کرد ایرانیان باید با اسیران آنان همانند برادران خود رفتار کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۸۴ و ۱۵/۱۴۹.</ref> | |||
== جنایتکاران جنگی == | |||
جنایتکاران جنگی در تاریخ جهان فراوان بوده‌اند. امام‌خمینی به برخی جنایتکاران شناخته‌شده تاریخ معاصر که علیه مردم بی‌گناه به‌ویژه مردم ایران مرتکب جنایت شده‌اند، اشاره کرده‌است. از نظر ایشان آمریکا در رأس جنایتکاران جنگی است. این کشور برای دستیابی به اهداف خود، دست به کشتار انسان‌های بی‌گناه زده و علیه ایران و دیگر مردم مرتکب جنایت‌های بسیاری شده و همچنین در ویتنام انسان‌های بسیاری را به قتل رسانده‌است؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۳۷.</ref> نیز با تجاوز نظامی به خاک ایران در طبس در سال ۱۳۵۹ {{ببینید|متن=ببینید|تجاوز نظامی امریکا به طبس}} و در جریان [[حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران|سرنگونی هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران]] در ۱۲/۴/۱۳۶۷ به وسیله ناوهای جنگی مستقر در [[خلیج فارس]] و [[شهادت]] ۲۹۰ مسافر آن چهره غیرانسانی خویش را آشکار کرد و شعارهای حقوق بشری و انسان‌دوستی خود را زیر پا گذاشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۶۱–۲۶۲ و ۲۱/۶۸–۷۰.</ref>{{سخ}} | |||
از نظر امام‌خمینی [[رژیم اسرائیل]] نیز از دولت‌های جنایت‌پیشه است که برای رسیدن به هدف از هیچ جنایتی خودداری نکرده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲.</ref> و با توپ و تانک، مردم ستمدیده [[لبنان]] را از خانه‌هایشان رانده و نیز خانه‌ها و مزارعشان را به ویرانی کشانده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۵۸.</ref> این رژیم در سال ۱۳۶۱ به لبنان تجاوز و بیروت را اشغال کرد.<ref>درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۱۲۹.</ref> امام‌خمینی اقدام اسرائیل در هجوم به لبنان را از جنایت‌های بی‌سابقه‌ای شمرده که در دنیا مانند نداشته‌است؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۷۸–۳۷۹ و ۴۹۰.</ref> چنان‌که ارتش این رژیم از هتک حرمت زنان و کشتن کودکان و سالمندان و بیماران رویگردان نبوده‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲.</ref>{{سخ}} | |||
[[رژیم بعثی عراق]] نیز در جنگ با ایران از انواع سلاحهای شیمیایی ازجمله گازهای خفه‌کننده و سیانور استفاده کرد<ref>زمانی، حقوق بین‌الملل و کاربرد سلاحهای شیمیایی، ۷۵.</ref> و از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ حدود ۴۴ هزار ایرانی در پی حملات این رژیم با جنگ‌افزار شیمیایی شهید شده‌اند.<ref>برهمنی، بررسی زندگی آسیب‌دیدگان، ۹.</ref> این رژیم در ۲۳/۱۰/۱۳۵۹ در منطقه‌ای میان هلاله و نی‌خزر در پنجاه کیلومتری غرب ایلام، نیروهای ایرانی را با گلوله‌های شیمیایی هدف قرار داد؛<ref>هدایتی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی، ۱۸۰.</ref> و به موازات گسترش درگیری‌ها، بر استفاده از سلاح شیمیایی علیه ایران افزود. در سال ۱۳۶۳، در مجموع ۴۵ مورد استفاده آن رژیم از جنگ‌افزارهای شیمیایی علیه ایران گزارش شده‌است.<ref>فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۸۸.</ref>{{سخ}} | |||
همچنین در سال ۱۳۶۵ برای اشغال شهر مرزی مهران، گازهای شیمیایی را به کار گرفت<ref>علائی، جنگ شیمیایی، ۲۶.</ref> و در جریان نبرد فاو به‌طور گسترده از [[سلاح شیمیایی|سلاحهای شیمیایی]] علیه سربازان ایرانی استفاده کرد؛<ref>هاسل، طوفان بی‌پایان، ۳۷۱؛ درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۱۷۴.</ref> و طی پانزده روز، بیش از هفت هزار بمب، گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی مستقر در منطقه فاو به کار گرفت.<ref>فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۹۱.</ref> این رژیم افزون بر رزمندگان، غیر نظامیان را نیز مورد هجوم شیمیایی قرار داد. در ۸ تیر ۱۳۶۶ شهر مرزی سردشت مورد یورش هواپیماهای عراق قرار گرفت و بیش از هشت هزار نفر از مردم این شهر بی‌دفاع، مجروح و مصدوم شدند. [[جمهوری اسلامی ایران]] با اعتراض به این عمل از [[سازمان ملل متحد|سازمان ملل]] درخواست کرد این شهر در کنار هیروشیما در شمار قربانیان جنایت جنگی ثبت شود.<ref>بنیاد حفظ، اسناد، پرونده سلاحهای شیمیایی، ۱۳۶۶.</ref>{{سخ}} | |||
رژیم بعثی عراق با بمباران شیمیایی حلبچه و کشتار هزاران نفر غیرنظامی یکی از بزرگ‌ترین جنایات جنگی دوره معاصر علیه کشور خود را رقم زد.<ref>رمضان، شبیه صدام، ۱۶۱.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که [[صدام حسین]] با این عمل نهایت درندگی خود را نشان داد و پایه‌های پشتیبانی حامیان خود را نیز سست کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲.</ref> عراق همچنین از سال ۱۳۶۳ با حمله به کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها، امنیت خلیج فارس را مختل ساخت<ref>درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۱۶۵–۱۶۷.</ref> و در طول جنگ با حمله به غیر نظامیان و شهرهای بی‌دفاع، جنایت‌های بسیاری مرتکب شد. امام‌خمینی حزب بعث و صدام حسین را جنایتکاران جنگی می‌دانست که بر خلاف قواعد جنگی، مردم بی‌گناه ایران را موشک‌باران کرده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۵.</ref> و پناهگاه‌های مردم را ویران و اطفال و زنان مظلوم را به قتل رسانده‌اند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۵–۲۵۷.</ref> نیز با ادعای هواداری از [[غائله خلق عرب|خلق عرب]]، در خوزستان مرتکب جنایت شده و با سلاحهای کشتار جمعی پیران و جوانان را از میان برده‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۱۲.</ref> ایشان تأکید کرده‌است جنایات صدام و دوستان او علیه مردم قابل شمارش نیست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۵۱–۲۵۲.</ref> و نظیر آن را در تاریخ کمتر می‌توان یافت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۹۵.</ref>{{سخ}} | |||
در نگاه امام‌خمینی، مبارزه مردم ایران در دفاع از خود با جنگ عراق علیه ایران از نظر ماهوی متفاوت است؛ زیرا قوای مسلح ایران طبق قواعد اسلام رفتار کرده و به شهرها و مناطق مسکونی مردم هجوم نبرده‌اند؛ اما نیروهای عراقی، شهرها و مردم عادی و بی‌گناه را هدف قرار داده‌اند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۴۸–۲۴۹ و ۲۵۷.</ref> برای نمونه، چنان‌که امام‌خمینی نیز اشاره کرده‌است، در اول اسفند ۱۳۶۴، هواپیمای مسافربریِ شرکت هواپیمایی آسمان که از [[تهران]] به مقصد [[اهواز]] در حرکت بود، در آسمان خوزستان مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و همه مسافران آن‌که بیش از چهل نفر بودند، به شهادت رسیدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۹۶–۴۹۸.</ref>{{سخ}} | |||
افزون بر موارد یادشده، امام‌خمینی گروه‌های تجزیه‌طلب [[کردستان]] و [[سازمان مجاهدین خلق ایران|مجاهدین خلق]] را از جنایتکاران جنگی به‌شمار آورده‌است؛ زیرا آنان از عوامل آمریکا و صدام به‌شمار می‌آمدند. وابستگی احزاب معاند و تجزیه‌طلب کردستان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۱۱ و ۲۱/۲۸۰.</ref> ازجمله [[حزب دموکرات کردستان]] و [[حزب کومله|فرقه کومله]] به دشمنان ایران و پشتیبانی همه‌جانبه آمریکا از آنان با هدف سرنگونی جمهوری اسلامی ایران روشن است.<ref>بهرامی، قومیت‌گرایی در کردستان، ۲۱۷؛ بهجت، انقلاب اسلامی، ۱۰۲–۱۰۳.</ref> ایشان خاطرنشان کرده‌است که اشرار نیز در کردستان طرح‌های جمهوری اسلامی ایران برای حل مسالمت‌آمیز مسائل مورد اختلاف را با سلاحهای [[اجانب]] یا جنگ‌افزارهای غارت‌کرده از پادگان‌های ارتش پاسخ دادند و با بی‌رحمی افرادی را که برای کمک به مردم کردستان بسیج شده بودند، به آتش کشیدند و سر بریدند و افراد [[جهاد سازندگی]] را [[اعدام]] کردند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۸۸–۳۸۹.</ref> چنان‌که سازمان مجاهدین خلق با [[مبارزه مسلحانه|قیام مسلحانه]] علیه نظام اسلامی و کشتار زنان و کودکان و مردم بی‌گناه و آتش‌سوزی، جنایت‌های بسیاری مرتکب شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۲۷.</ref> آنان با پشتیبانی صدام دست به جنایت زدند و در نهایت با انتقال به عراق به حمایت از دولت بعث عراق برخاستند.<ref>میلانی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی، ۳۳۹؛ فوزی، تحولات سیاسی، ۲/۸۷؛ مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق از پیدائی تا فرجام، ۳/۳۰۴–۳۰۵.</ref> | |||
== انگیزه‌ها و علل جنایت‌های جنگی == | |||
امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود [[ابزار جنگی]] در دست افراد ناباب را زمینه بروز جنایات جنگی شمرده‌است. ایشان دراینباره از جنگ جهانی اول و دوم و جنگ ویتنام مثل زده‌است که افراد بسیاری در آنها کشته شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۷–۲۹۸.</ref> ایشان جنگ‌های بزرگ به مدیریت [[ابرقدرت‌ها]] را مصداق جنگ‌های شیطانی و طاغوتی دانسته و یادآور شده هدف ابرقدرت‌ها از وقوع این نبردها رسیدن به مقام و قدرت از راه جنایت است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۷۳.</ref>{{سخ}} | |||
ایشان خاطرنشان کرده‌است [[حزب بعث عراق]] با پشتیبانی ابرقدرت‌ها، دست به جنایت علیه ایران زد و با موشک مردم عادی ایران را کشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۱.</ref> ایشان کشورهای اسلامی را در جنایت‌های جنگی رژیم عراق شریک می‌دانست؛ زیرا آنان نه‌تنها در برابر جنایات این رژیم بی‌اعتنا، بلکه برخی از آنها با آن موافق بودند و این خود مشوق صدام برای جنایت بیشتر بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۶ و ۱۶/۳۰۸–۳۰۹.</ref> ایشان در ۲۴/۴/۱۳۶۷، در پاسخ به تبریک عید سعید قربان از سوی رئیس دولت امارات، از جنایت‌های آمریکا در خلیج فارس و مزدورش [[صدام حسین]] ـ که در حلبچه و جبهه‌های جنگ علیه ایران، صدها و هزاران انسان را با بمب‌های کشنده شیمیایی همچون برگ درختان روی زمین می‌ریزند ـ اظهار تأسف و از محکوم‌نشدن این جنایت‌ها از سوی حاکمان منطقه ابراز ناخرسندی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۲.</ref>{{سخ}} | |||
از نگاه امام‌خمینی جبران شکست‌های رژیم عراق از رزمندگان اسلام از دیگر علل جنایت‌های جنگی رژیم عراق و بمباران شهرهای بی‌دفاع بوده‌است؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۲ و ۱۷/۱۷.</ref> چنان‌که به دنبال پیشروی نیروهای عراقی در خاک ایران و شکست آنان در جبهه‌های خوزستان و مناطق مرزی [[سرپل ذهاب]] و کردستان، رژیم بعث عراق علیه نیروهای ایرانی از سلاح شیمیایی استفاده کرد؛ ازجمله در سال ۱۳۶۲ حملات شیمیایی این رژیم به ایران پس از [[عملیات والفجر ۶]] و [[عملیات خیبر]] در جنوب افزایش یافت.<ref>فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۸۷.</ref> | |||
== مواضع مجامع بین‌المللی == | |||
جوامع بین‌المللی در [[جنگ ایران و عراق]] با وجود استفاده مکرر عراق از سلاح شیمیایی، تا پیش از عملیات خیبر هیچ‌گونه واکنشی نشان ندادند.<ref>فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۹۶.</ref> پس از عملیات خیبر و استفاده گسترده عراق از سلاح شیمیایی سازمان ملل در اسفند ۱۳۶۲ بدون ذکر نام عراق، در بیانیه‌ای استفاده از این سلاح‌ها را تقبیح کرد و در نهایت شورای امنیت در سال ۱۳۶۴، طی قطعنامه‌ای عراق را به سبب استفاده از این سلاح علیه نیروهای ایرانی محکوم ساخت.<ref>فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۹۶.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که مدعیان [[حقوق بشر]] تنها نظاره‌گر ستم‌هایی بوده‌اند که بر جهان اسلام، به‌ویژه [[فلسطین]] و لبنان وارد می‌شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۳۷–۱۳۸.</ref>{{سخ}} | |||
ایشان در ۱۰ اسفند ۱۳۵۹، به هیئت بررسی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (احمد سکوتوره، رئیس‌جمهور گینه و همراهان) وابستگی ستمگران را به قدرت‌های بزرگ خاطرنشان ساخت و تأکید کرد ستمگران به پشتیبانی آنان وارد مرزهای ایران شدند، اموال مردم را غارت کردند و جوان‌ها را کشتند و به اسارت بردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۶۱–۱۶۲.</ref> ایشان جای دیگر، در انتقاد از دولت‌های بزرگ یادآور شد دولت‌های بزرگ صدام حسین متجاوز راکه مردم شهرهای ایران را با آتش توپ و تانک به قتل می‌رساند ـ محکوم نکردند و سازمان‌های حقوق بشر نه‌تنها واکنشی نشان ندادند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۹۲–۲۹۳.</ref> بلکه [[مظلوم]] را محکوم<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۶۸.</ref> و عملکرد ضد انسانی و ضد الهی صدام را نیز با سکوت یا حتی همراهی تشویق<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۹۲ و ۱۹/۲۹۰.</ref> کردند. به باور ایشان آمریکا، شوروی، [[فرانسه]] و کشورهایی مانند اینها امکانات بسیاری برای تهاجم به شهرها و بمباران ساکنان آنها در اختیار عراق گذاشتند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۹.</ref>{{سخ}} | |||
انگیزه ابرقدرت‌ها در پشتیبانی از رژیم عراق مخالفت آنان با اهداف [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] بود.<ref>محمدی، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، ۱۳۱–۱۳۲.</ref> این رژیم با کمک همین قدرت‌ها موفق شد بزرگ‌ترین مجتمع‌های سلاح شیمیایی و مهلک‌ترین سلاح از این نوع را بسازد.<ref>فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۸۵–۸۶.</ref> | |||
== راه‌های مقابله با گسترش جنایات جنگی == | |||
یکی از راه‌های مقابله با گسترش جنایات جنگی افشاگری و معرفی جنایتکاران جنگی به مردم جهان است. در همین مسیر، امام‌خمینی جنایت‌های جنگی رژیم عراق، به‌ویژه بمباران شیمیایی مردم [[حلبچه]] را به اطلاع مردم جهان به‌ویژه رؤسای جمهور کشورهای گوناگون، ازجمله رئیس‌جمهور چین،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳.</ref> بلغارستان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۴.</ref> مجارستان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۵.</ref> و امارات<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۲.</ref> رساند؛ چنان‌که ایشان خواهان محاکمه و تنبیه جنایتکارانی مانند دولت آمریکا و [[حزب بعث عراق|رژیم بعث عراق]] بود؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۵۰؛ ۱۲/۳۹۷ و ۲۱/۲۳.</ref> ولی همه سازمان‌های بین‌المللی در مقابله با ایرانِ مظلوم با دشمنان ستمکار، از ستمکاران حمایت می‌کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۸.</ref> و [[سازمان ملل]] به جنایت‌های رژیم عراق، ازجمله بمباران مناطق مسکونی دزفول و پلدختر و کشتن غیر نظامیان رسیدگی نکرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۷.</ref>{{سخ}} | |||
از سوی دیگر، پس از ناکام‌ماندن صدام حسین در رسیدن به اهداف خود، هواداران او و سازمان‌های بین‌المللی خواستار آتش‌بس در [[جنگ عراق و ایران]] شدند؛ ولی امام‌خمینی اصرار داشت توقف بی‌نتیجه نبرد، متجاوز را دلیر می‌سازد و برای جلوگیری از جنایت‌های ضد بشری، متجاوز باید محاکمه شود و با رهاکردن صدامِ جنایتکار، در واقع جنایتی دیگر روی داده‌است و این مسئله نوعی کمک به جنایتکار به‌شمار می‌آید<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/ ۴۸۲.</ref> و نمی‌توان با چنین شخصی با آن همه جنایات، مسالمت‌آمیز برخورد کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۶.</ref> چنان‌که ایشان مبارزه با رژیم متجاوز عراق و نیز جبران خسارت‌های واردشده بر مردم ستمدیده ایران را راه صلح و مقابله با جنایت و ویرانگری می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۸۲–۲۸۴.</ref> ایشان به‌صراحت یادآورشد متجاوز باید غرامت ملت ایران را بپردازد و این شیوه می‌تواند در جلوگیری از جنایات جنگی مؤثر باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۸۹–۴۹۰.</ref> واکنش مسلمانان جهان به جنایات جنگی می‌تواند راه را بر تجاوز ببندد و مسلمانان باید به دور از هر گونه تفرقه‌ای، صدام متجاوز را محکوم<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۵۰–۳۵۱.</ref> و به وحشی‌گری‌های وی اعتراض کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۴۱.</ref> بالاتر از این [[مسلمانان]] موظف‌اند با متجاوز بجنگند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۶ و ۱۴/۱۶۵.</ref>{{سخ}} | |||
گرچه مقابله‌به‌مثل نیز یکی از راه‌های بازدارندگی از جنایت بیشتر است، لکن با وجود بمباران شهرهای بی‌دفاع ایران به دست [[صدام حسین]]، امام‌خمینی تأکید بر عدم مقابله‌به‌مثل داشت؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۸۹.</ref> ولی با ادامه جنایات رژیم متجاوز عراق در بمباران شهرهای و کشتار غیر نظامیان، [[جمهوری اسلامی ایران]] پس از [[صبر]] و تحمل بسیار، چاره‌ای جز مقابله‌به‌مثل، آن هم به صورت محدود ندید<ref>درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۲۰۸.</ref> امام‌خمینی در سال ۱۳۶۳ در نامه به رهبر [[لیبی]] یادآور شد سیاست ایران حمله‌نکردن به مناطق غیرنظامی است؛ ولی حدود چهار سال است که حملات موشکی عراق را تحمل کرده‌است و مقامات جمهوری اسلامی چاره‌ای جز مقابله ندیدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۲.</ref>{{سخ}} | |||
با این حال، با داشتن قدرت، به مجرد درخواست سازمان ملل، جمهوری اسلامی ایران توقف حمله به مناطق مسکونی را پذیرفت؛ ولی عراق همچنان به مناطق غیرنظامی حمله می‌کرد و این حق بازدارندگی برای ایران محفوظ است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۲.</ref> [[امام‌خمینی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۰.</ref> و مسئولان نظام اسلامی<ref>درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۲۰۸.</ref> از مقابله‌به‌مثل در جنگ ناراحت بودند؛ ولی چنان‌که امام‌خمینی تأکید کرده‌است، ناچار شدند در حد بسیار محدود از آن استفاده کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۲۹.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* قرآن کریم. | * قرآن کریم. | ||
* آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران، مروارید، چاپ چهاردهم، ۱۳۸۶ش. | * آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران، مروارید، چاپ چهاردهم، ۱۳۸۶ش. | ||
* آقایی، بهمن، حقوق بین‌الملل و سلاحهای شیمیایی، مجله سیاست خارجی، | * آقایی، بهمن، حقوق بین‌الملل و سلاحهای شیمیایی، مجله سیاست خارجی، شماره ۳، ۱۳۷۶ش. | ||
* ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق. | * ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش. | ||
| خط ۴۲: | خط ۵۶: | ||
* برّی دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، تهران، رامین، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | * برّی دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، تهران، رامین، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
* بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، اسناد، پرونده سلاحهای شیمیایی، تیرماه ۱۳۶۶ش. | * بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، اسناد، پرونده سلاحهای شیمیایی، تیرماه ۱۳۶۶ش. | ||
* بهجت، علی، | * بهجت، علی، انقلاب اسلامی، کردستان و مواضع، گروه‌ها و سازمان‌ها، بی‌نا، بی‌تا. | ||
* بهرامی، قدرت‌الله، قومیت‌گرایی در کردستان، مجله حصون، شماره ۱۴، ۱۳۸۶ش. | * بهرامی، قدرت‌الله، قومیت‌گرایی در کردستان، مجله حصون، شماره ۱۴، ۱۳۸۶ش. | ||
* درودیان، محمد، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، روند پایان جنگ، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | * درودیان، محمد، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، روند پایان جنگ، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | ||
| خط ۵۴: | خط ۶۸: | ||
* علائی، حسین، جنگ شیمیایی، تهدید فزاینده، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۶۷ش. | * علائی، حسین، جنگ شیمیایی، تهدید فزاینده، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۶۷ش. | ||
* علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ سیاسی آرش، تهران، آشیان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | * علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ سیاسی آرش، تهران، آشیان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش. | ||
* فروزش، روح‌الله، بازخوانی یک جنایت، مجله امید انقلاب، شماره | * فروزش، روح‌الله، بازخوانی یک جنایت، مجله امید انقلاب، شماره ۳۹۹–۴۰۰، ۱۳۸۸ش. | ||
* فوزی تویسرکانی، یحیی، ابعاد به‌کارگیری سلاح شیمیایی توسط عراق و واکنش مجامع بین‌المللی، چاپ‌شده در انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و نظام بین‌الملل، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، | * فوزی تویسرکانی، یحیی، ابعاد به‌کارگیری سلاح شیمیایی توسط عراق و واکنش مجامع بین‌المللی، چاپ‌شده در انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و نظام بین‌الملل، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش. | ||
* فوزی تویسرکانی، یحیی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | * فوزی تویسرکانی، یحیی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | ||
* فیاض جاغوری، عبدالاحمد، حقوق جنگ و صلح، قم، وحدت بخش، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * فیاض جاغوری، عبدالاحمد، حقوق جنگ و صلح، قم، وحدت بخش، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
* کتاب مقدس، بی‌جا، | * کتاب مقدس، بی‌جا، دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م. | ||
* کریانگساک، کیتی، حقوق بین‌الملل کیفری، ترجمه بهنام یوسفیان و محمد اسماعیلی، تهران، چاپ اول، سمت، ۱۳۸۳ش. | * کریانگساک، کیتی، حقوق بین‌الملل کیفری، ترجمه بهنام یوسفیان و محمد اسماعیلی، تهران، چاپ اول، سمت، ۱۳۸۳ش. | ||
* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | * کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | ||
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | ||
* محسنی، سیدمتین، جنایات جنگی در پرتو اسناد بین‌الملل، مجله سفیر نور، شماره ۲۳، ۱۳۹۱ش. | * محسنی، سیدمتین، جنایات جنگی در پرتو اسناد بین‌الملل، مجله سفیر نور، شماره ۲۳، ۱۳۹۱ش. | ||
* محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش. | * محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش. | ||
* مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سازمان مجاهدین خلق از پیدائی تا فرجام ( | * مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سازمان مجاهدین خلق از پیدائی تا فرجام (۱۳۴۴–۱۳۸۴)، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | ||
* میلانی، محسن، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطاردزاده، تهران، گام نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | * میلانی، محسن، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطاردزاده، تهران، گام نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق. | ||
| خط ۷۰: | خط ۸۴: | ||
* هدایتی خمینی، عباس، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران (تا پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران)، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش. | * هدایتی خمینی، عباس، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران (تا پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران)، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
سمیه تام، [https://books.khomeini.ir/books/10004/136/ | == پیوند به بیرون == | ||
[[رده:مقاله‌های | * سمیه تام، [https://books.khomeini.ir/books/10004/136/ «جنایات جنگی»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۱۳۶–۱۴۲. | ||
[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه]] | {{جنگ عراق علیه ایران}} | ||
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | |||
[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه امام‌خمینی]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | ||
[[رده:مقاله‌های بی‌نیاز از جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مفاهیم سیاسی]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ شهریور ۱۴۰۲، ساعت ۱۴:۳۳
جنایات جنگی، خشونت‌های نامتعارف و نقض قوانین جنگی علیه جمهوری اسلامی ایران.
جنایت جنگی در اصطلاح، اعمالی چون شکستن قوانین جنگی، بدرفتاری با غیر نظامیان و اسیران، ویران‌کردن بی‌جهت مناطق مسکونی و هر عمل ضدانسانی و غیرقانونی در جنگ است. امام‌خمینی معتقد بود جنگ در اسلام، با هدف اجرای احکام خدا است و نه جنایت در حق انسانیت.
امام در اشاره به برخی جنایتکاران شناخته‌شده تاریخ معاصر، آمریکا، اسرائیل و رژیم بعث عراق را جنایتکاران جنگی می‌نامید. از نظر امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود ابزار جنگی در دست افراد ناباب، زمینه بروز جنایات جنگی است؛ چنان‌که در عملکرد رژیم عراق در جنگ تحمیلی و واکنش ابرقدرت‌ها و سازمان ملل می‌توان دید.
ایشان برای مقابله با جنایات جنگی، به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی، گاه افشاگری و معرفی جنایتکار را به جهان، مفید می‌دانست و به آن عمل می‌کرد، گاه محاکمه جنایتکار را برای دلیرنشدن او لازم می‌شمرد و گاهی هم چاره‌ای جز مقابله به مثل در حد محدود نمی‌دید.
مقدمه
جنایت جنگی، کردار قانون‌شکنانه و غیرانسانی با شهروندان کشوری دیگر است.[۱] این اصطلاح نخستین بار پس از جنگ جهانی اول وارد ادبیات و زبان حقوقی شد.[۲] کشتن زخمی‌ها و اسیران و افراد ناتوان از جنگ،[۳] جنایت ضد صلح، شکستن قوانین جنگی، بدرفتاری با غیر نظامیان و اسیران جنگی، کشتار افراد در دریا، کشتن گروگان‌ها، غارت دارایی‌های خصوصی و عمومی، ویران‌کردن بی‌جهت مناطق مسکونی[۴] و گروگان‌گیری و تبعید و انتقال غیرقانونی غیر نظامیان،[۵] سوء استفاده از پرچم ترک مخاصمه یا صلیب سرخ یا علایم مشابه، پوشیدن لباس غیرنظامی یا لباس دشمن در حین جنگ و نقض شرایط تسلیم، جنایت جنگی به‌شمار آمده‌است.[۶]
پیشینه
قرآن کریم ادیان آسمانی و ابراهیمی را دین سِلم و صلح می‌داند[۷] و رفتارهای غیرانسانی در این ادیان نکوهش شده‌است.[۸] اسلام با جنایت در جنگ، سخت مخالفت کرده‌است؛ چنان‌که پیامبر اسلام(ص) از مسموم‌کردن غذا و آب مشرکان[۹] و تعرض به غیر نظامیان، از پیران و کودکان و زنان[۱۰] و صومعه‌نشینان و نمایندگان بی‌طرف[۱۱] و قطع درختان[۱۲] منع می‌کرد و سفارش می‌کرد رزمندگان اسلام با اسیران به‌خوبی رفتار کنند.[۱۳] فقیهان نیز در بحث دفاع و جهاد، از جنایات جنگی علیه دشمن منع کرده‌اند و بر رعایت اصول انسانی تأکید ورزیده‌اند؛ ازجمله؛ آزار و اذیت آسیب‌دیده‌ها و زخمیان،[۱۴] استفاده از سلاحهای غیر معمول، کشتار فرستادگان جنگی و مثله‌کردن[۱۵] منع شده‌است. (ببینید: جنگ عراق علیه ایران)
بشر از دیرباز کارهای غیرانسانی علیه بی‌گناهان و غیر نظامیان در جنگ را به چشم دیده‌است و افراد و اقوامی در رویارویی با مخالفان از جنایت علیه آنان رویگردان نبوده‌اند.[۱۶] تورات موجود به یهودیان اجازه داده‌است مخالفان جنگی و موانع راه خود را از زن و کودکان به قتل برسانند.[۱۷] در تاریخ می‌توان به مغولان اشاره کرد که در هجوم به جهان اسلام جنایت‌ها کردند و افزون بر ارعاب و نسل‌کشی و قتل‌عام بی‌گناهان،[۱۸] از تجاوز جمعی به دختران نیز دریغ نورزیدند[۱۹] و امریکایی‌ها در سال ۱۷۶۳م/ ۱۱۴۱ش، علیه سرخپوستان؛ صاحبان اصلی سرزمین آمریکا، سلاح شیمیایی به کار گرفتند؛[۲۰] چنان‌که مهم‌ترین جنایت‌های جنگی علیه انسان‌ها در تاریخ معاصر در جریان جنگ اول و دوم جهانی در اروپا رخ داد؛ ازجمله بمباران شهرها و استفاده از گازهای کشنده.[۲۱]
در ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵م/ ۲۷ خرداد ۱۳۰۴ش، حدود ۱۴۰ کشور قراردادی را در ژنو به عنوان پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای خفه‌کننده و شیمیایی و مواد میکروبی در جنگ امضا کردند[۲۲] رقبا در جنگ دوم جهانی، آلمان و متحدانش را متهم به جنایت جنگی کردند.[۲۳] در اوت ۱۹۴۵م/ مرداد ۱۳۲۴ش، آمریکا، بریتانیا، شوروی و فرانسه موافقت‌نامه‌ای برای مجازات جنایتکاران امضا کردند که در آن، تشکیل دادگاهی بین‌المللی برای محاکمه متهمان به جنایت‌های جنگی پیش‌بینی شده بود. این موافقت‌نامه به «دادرسی‌های نورنبرگ» معروف شد.[۲۴] آمریکا در جنگ دوم جهانی در نبرد با ژاپن مرتکب جنایت‌های جنگی شد و با بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی هزاران نفر را نابود و این دو شهر را به خاکستر تبدیل کرد؛[۲۵]
همچنین در جنگ با ویتنام به بهانه جلوگیری از نفوذ کمونیسم مرتکب جنایت‌های جنگی فراوانی شد؛ چنان‌که غیر نظامیان بسیاری به دست ارتش آمریکا از میان رفتند.[۲۶] عراق با آغاز جنگ در شهریور ۱۳۵۹، علیه مردم ایران به جنایات جنگی فراوانی دست زد و بارها حقوق بین‌المللی را نقض کرد.[۲۷] امام‌خمینی اسلام را دینی می‌داند که به انسانیت انسان ارج می‌گذارد[۲۸] و صلح‌جو و مخالف جنگ است[۲۹] و آیین جهاد آن نه برای کشورگشایی، بلکه به هدف ایجاد نظامی عادلانه و اجرای احکام خدا تشریع شده‌است.[۳۰]
ایشان تأکید دارد که در جنگ نباید به غیر نظامیان آسیب رساند و باید با اسیران جنگی و پناهندگان با عطوفت و اسلامی رفتار کرد؛[۳۱] زیرا رفتار اسلامی از شدت آسیب و سختی اسارت آنان می‌کاهد.[۳۲] ایشان اسرای عراقی را در امان اسلام خواند و آنان را مهمانان کشور دانست[۳۳] و ضمن اشاره به شکنجه اسرای ایرانی به دست عراقی‌ها و وضعیت نامناسب آنان سفارش کرد ایرانیان باید با اسیران آنان همانند برادران خود رفتار کنند.[۳۴]
جنایتکاران جنگی
جنایتکاران جنگی در تاریخ جهان فراوان بوده‌اند. امام‌خمینی به برخی جنایتکاران شناخته‌شده تاریخ معاصر که علیه مردم بی‌گناه به‌ویژه مردم ایران مرتکب جنایت شده‌اند، اشاره کرده‌است. از نظر ایشان آمریکا در رأس جنایتکاران جنگی است. این کشور برای دستیابی به اهداف خود، دست به کشتار انسان‌های بی‌گناه زده و علیه ایران و دیگر مردم مرتکب جنایت‌های بسیاری شده و همچنین در ویتنام انسان‌های بسیاری را به قتل رسانده‌است؛[۳۵] نیز با تجاوز نظامی به خاک ایران در طبس در سال ۱۳۵۹ (ببینید: تجاوز نظامی امریکا به طبس) و در جریان سرنگونی هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی ایران در ۱۲/۴/۱۳۶۷ به وسیله ناوهای جنگی مستقر در خلیج فارس و شهادت ۲۹۰ مسافر آن چهره غیرانسانی خویش را آشکار کرد و شعارهای حقوق بشری و انسان‌دوستی خود را زیر پا گذاشت.[۳۶]
از نظر امام‌خمینی رژیم اسرائیل نیز از دولت‌های جنایت‌پیشه است که برای رسیدن به هدف از هیچ جنایتی خودداری نکرده[۳۷] و با توپ و تانک، مردم ستمدیده لبنان را از خانه‌هایشان رانده و نیز خانه‌ها و مزارعشان را به ویرانی کشانده‌است.[۳۸] این رژیم در سال ۱۳۶۱ به لبنان تجاوز و بیروت را اشغال کرد.[۳۹] امام‌خمینی اقدام اسرائیل در هجوم به لبنان را از جنایت‌های بی‌سابقه‌ای شمرده که در دنیا مانند نداشته‌است؛[۴۰] چنان‌که ارتش این رژیم از هتک حرمت زنان و کشتن کودکان و سالمندان و بیماران رویگردان نبوده‌اند.[۴۱]
رژیم بعثی عراق نیز در جنگ با ایران از انواع سلاحهای شیمیایی ازجمله گازهای خفه‌کننده و سیانور استفاده کرد[۴۲] و از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ حدود ۴۴ هزار ایرانی در پی حملات این رژیم با جنگ‌افزار شیمیایی شهید شده‌اند.[۴۳] این رژیم در ۲۳/۱۰/۱۳۵۹ در منطقه‌ای میان هلاله و نی‌خزر در پنجاه کیلومتری غرب ایلام، نیروهای ایرانی را با گلوله‌های شیمیایی هدف قرار داد؛[۴۴] و به موازات گسترش درگیری‌ها، بر استفاده از سلاح شیمیایی علیه ایران افزود. در سال ۱۳۶۳، در مجموع ۴۵ مورد استفاده آن رژیم از جنگ‌افزارهای شیمیایی علیه ایران گزارش شده‌است.[۴۵]
همچنین در سال ۱۳۶۵ برای اشغال شهر مرزی مهران، گازهای شیمیایی را به کار گرفت[۴۶] و در جریان نبرد فاو به‌طور گسترده از سلاحهای شیمیایی علیه سربازان ایرانی استفاده کرد؛[۴۷] و طی پانزده روز، بیش از هفت هزار بمب، گلوله توپ و خمپاره حاوی مواد شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی مستقر در منطقه فاو به کار گرفت.[۴۸] این رژیم افزون بر رزمندگان، غیر نظامیان را نیز مورد هجوم شیمیایی قرار داد. در ۸ تیر ۱۳۶۶ شهر مرزی سردشت مورد یورش هواپیماهای عراق قرار گرفت و بیش از هشت هزار نفر از مردم این شهر بی‌دفاع، مجروح و مصدوم شدند. جمهوری اسلامی ایران با اعتراض به این عمل از سازمان ملل درخواست کرد این شهر در کنار هیروشیما در شمار قربانیان جنایت جنگی ثبت شود.[۴۹]
رژیم بعثی عراق با بمباران شیمیایی حلبچه و کشتار هزاران نفر غیرنظامی یکی از بزرگ‌ترین جنایات جنگی دوره معاصر علیه کشور خود را رقم زد.[۵۰] امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که صدام حسین با این عمل نهایت درندگی خود را نشان داد و پایه‌های پشتیبانی حامیان خود را نیز سست کرد؛[۵۱] عراق همچنین از سال ۱۳۶۳ با حمله به کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها، امنیت خلیج فارس را مختل ساخت[۵۲] و در طول جنگ با حمله به غیر نظامیان و شهرهای بی‌دفاع، جنایت‌های بسیاری مرتکب شد. امام‌خمینی حزب بعث و صدام حسین را جنایتکاران جنگی می‌دانست که بر خلاف قواعد جنگی، مردم بی‌گناه ایران را موشک‌باران کرده[۵۳] و پناهگاه‌های مردم را ویران و اطفال و زنان مظلوم را به قتل رسانده‌اند؛[۵۴] نیز با ادعای هواداری از خلق عرب، در خوزستان مرتکب جنایت شده و با سلاحهای کشتار جمعی پیران و جوانان را از میان برده‌اند[۵۵] ایشان تأکید کرده‌است جنایات صدام و دوستان او علیه مردم قابل شمارش نیست[۵۶] و نظیر آن را در تاریخ کمتر می‌توان یافت.[۵۷]
در نگاه امام‌خمینی، مبارزه مردم ایران در دفاع از خود با جنگ عراق علیه ایران از نظر ماهوی متفاوت است؛ زیرا قوای مسلح ایران طبق قواعد اسلام رفتار کرده و به شهرها و مناطق مسکونی مردم هجوم نبرده‌اند؛ اما نیروهای عراقی، شهرها و مردم عادی و بی‌گناه را هدف قرار داده‌اند؛[۵۸] برای نمونه، چنان‌که امام‌خمینی نیز اشاره کرده‌است، در اول اسفند ۱۳۶۴، هواپیمای مسافربریِ شرکت هواپیمایی آسمان که از تهران به مقصد اهواز در حرکت بود، در آسمان خوزستان مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و همه مسافران آن‌که بیش از چهل نفر بودند، به شهادت رسیدند.[۵۹]
افزون بر موارد یادشده، امام‌خمینی گروه‌های تجزیه‌طلب کردستان و مجاهدین خلق را از جنایتکاران جنگی به‌شمار آورده‌است؛ زیرا آنان از عوامل آمریکا و صدام به‌شمار می‌آمدند. وابستگی احزاب معاند و تجزیه‌طلب کردستان[۶۰] ازجمله حزب دموکرات کردستان و فرقه کومله به دشمنان ایران و پشتیبانی همه‌جانبه آمریکا از آنان با هدف سرنگونی جمهوری اسلامی ایران روشن است.[۶۱] ایشان خاطرنشان کرده‌است که اشرار نیز در کردستان طرح‌های جمهوری اسلامی ایران برای حل مسالمت‌آمیز مسائل مورد اختلاف را با سلاحهای اجانب یا جنگ‌افزارهای غارت‌کرده از پادگان‌های ارتش پاسخ دادند و با بی‌رحمی افرادی را که برای کمک به مردم کردستان بسیج شده بودند، به آتش کشیدند و سر بریدند و افراد جهاد سازندگی را اعدام کردند؛[۶۲] چنان‌که سازمان مجاهدین خلق با قیام مسلحانه علیه نظام اسلامی و کشتار زنان و کودکان و مردم بی‌گناه و آتش‌سوزی، جنایت‌های بسیاری مرتکب شدند.[۶۳] آنان با پشتیبانی صدام دست به جنایت زدند و در نهایت با انتقال به عراق به حمایت از دولت بعث عراق برخاستند.[۶۴]
انگیزه‌ها و علل جنایت‌های جنگی
امام‌خمینی حاکمیت افراد ناشایست و وجود ابزار جنگی در دست افراد ناباب را زمینه بروز جنایات جنگی شمرده‌است. ایشان دراینباره از جنگ جهانی اول و دوم و جنگ ویتنام مثل زده‌است که افراد بسیاری در آنها کشته شدند.[۶۵] ایشان جنگ‌های بزرگ به مدیریت ابرقدرت‌ها را مصداق جنگ‌های شیطانی و طاغوتی دانسته و یادآور شده هدف ابرقدرت‌ها از وقوع این نبردها رسیدن به مقام و قدرت از راه جنایت است.[۶۶]
ایشان خاطرنشان کرده‌است حزب بعث عراق با پشتیبانی ابرقدرت‌ها، دست به جنایت علیه ایران زد و با موشک مردم عادی ایران را کشت.[۶۷] ایشان کشورهای اسلامی را در جنایت‌های جنگی رژیم عراق شریک می‌دانست؛ زیرا آنان نه‌تنها در برابر جنایات این رژیم بی‌اعتنا، بلکه برخی از آنها با آن موافق بودند و این خود مشوق صدام برای جنایت بیشتر بود.[۶۸] ایشان در ۲۴/۴/۱۳۶۷، در پاسخ به تبریک عید سعید قربان از سوی رئیس دولت امارات، از جنایت‌های آمریکا در خلیج فارس و مزدورش صدام حسین ـ که در حلبچه و جبهه‌های جنگ علیه ایران، صدها و هزاران انسان را با بمب‌های کشنده شیمیایی همچون برگ درختان روی زمین می‌ریزند ـ اظهار تأسف و از محکوم‌نشدن این جنایت‌ها از سوی حاکمان منطقه ابراز ناخرسندی کرد.[۶۹]
از نگاه امام‌خمینی جبران شکست‌های رژیم عراق از رزمندگان اسلام از دیگر علل جنایت‌های جنگی رژیم عراق و بمباران شهرهای بی‌دفاع بوده‌است؛[۷۰] چنان‌که به دنبال پیشروی نیروهای عراقی در خاک ایران و شکست آنان در جبهه‌های خوزستان و مناطق مرزی سرپل ذهاب و کردستان، رژیم بعث عراق علیه نیروهای ایرانی از سلاح شیمیایی استفاده کرد؛ ازجمله در سال ۱۳۶۲ حملات شیمیایی این رژیم به ایران پس از عملیات والفجر ۶ و عملیات خیبر در جنوب افزایش یافت.[۷۱]
مواضع مجامع بین‌المللی
جوامع بین‌المللی در جنگ ایران و عراق با وجود استفاده مکرر عراق از سلاح شیمیایی، تا پیش از عملیات خیبر هیچ‌گونه واکنشی نشان ندادند.[۷۲] پس از عملیات خیبر و استفاده گسترده عراق از سلاح شیمیایی سازمان ملل در اسفند ۱۳۶۲ بدون ذکر نام عراق، در بیانیه‌ای استفاده از این سلاح‌ها را تقبیح کرد و در نهایت شورای امنیت در سال ۱۳۶۴، طی قطعنامه‌ای عراق را به سبب استفاده از این سلاح علیه نیروهای ایرانی محکوم ساخت.[۷۳] امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که مدعیان حقوق بشر تنها نظاره‌گر ستم‌هایی بوده‌اند که بر جهان اسلام، به‌ویژه فلسطین و لبنان وارد می‌شود.[۷۴]
ایشان در ۱۰ اسفند ۱۳۵۹، به هیئت بررسی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (احمد سکوتوره، رئیس‌جمهور گینه و همراهان) وابستگی ستمگران را به قدرت‌های بزرگ خاطرنشان ساخت و تأکید کرد ستمگران به پشتیبانی آنان وارد مرزهای ایران شدند، اموال مردم را غارت کردند و جوان‌ها را کشتند و به اسارت بردند.[۷۵] ایشان جای دیگر، در انتقاد از دولت‌های بزرگ یادآور شد دولت‌های بزرگ صدام حسین متجاوز راکه مردم شهرهای ایران را با آتش توپ و تانک به قتل می‌رساند ـ محکوم نکردند و سازمان‌های حقوق بشر نه‌تنها واکنشی نشان ندادند،[۷۶] بلکه مظلوم را محکوم[۷۷] و عملکرد ضد انسانی و ضد الهی صدام را نیز با سکوت یا حتی همراهی تشویق[۷۸] کردند. به باور ایشان آمریکا، شوروی، فرانسه و کشورهایی مانند اینها امکانات بسیاری برای تهاجم به شهرها و بمباران ساکنان آنها در اختیار عراق گذاشتند.[۷۹]
انگیزه ابرقدرت‌ها در پشتیبانی از رژیم عراق مخالفت آنان با اهداف انقلاب اسلامی بود.[۸۰] این رژیم با کمک همین قدرت‌ها موفق شد بزرگ‌ترین مجتمع‌های سلاح شیمیایی و مهلک‌ترین سلاح از این نوع را بسازد.[۸۱]
راه‌های مقابله با گسترش جنایات جنگی
یکی از راه‌های مقابله با گسترش جنایات جنگی افشاگری و معرفی جنایتکاران جنگی به مردم جهان است. در همین مسیر، امام‌خمینی جنایت‌های جنگی رژیم عراق، به‌ویژه بمباران شیمیایی مردم حلبچه را به اطلاع مردم جهان به‌ویژه رؤسای جمهور کشورهای گوناگون، ازجمله رئیس‌جمهور چین،[۸۲] بلغارستان،[۸۳] مجارستان[۸۴] و امارات[۸۵] رساند؛ چنان‌که ایشان خواهان محاکمه و تنبیه جنایتکارانی مانند دولت آمریکا و رژیم بعث عراق بود؛[۸۶] ولی همه سازمان‌های بین‌المللی در مقابله با ایرانِ مظلوم با دشمنان ستمکار، از ستمکاران حمایت می‌کنند[۸۷] و سازمان ملل به جنایت‌های رژیم عراق، ازجمله بمباران مناطق مسکونی دزفول و پلدختر و کشتن غیر نظامیان رسیدگی نکرده‌است.[۸۸]
از سوی دیگر، پس از ناکام‌ماندن صدام حسین در رسیدن به اهداف خود، هواداران او و سازمان‌های بین‌المللی خواستار آتش‌بس در جنگ عراق و ایران شدند؛ ولی امام‌خمینی اصرار داشت توقف بی‌نتیجه نبرد، متجاوز را دلیر می‌سازد و برای جلوگیری از جنایت‌های ضد بشری، متجاوز باید محاکمه شود و با رهاکردن صدامِ جنایتکار، در واقع جنایتی دیگر روی داده‌است و این مسئله نوعی کمک به جنایتکار به‌شمار می‌آید[۸۹] و نمی‌توان با چنین شخصی با آن همه جنایات، مسالمت‌آمیز برخورد کرد؛[۹۰] چنان‌که ایشان مبارزه با رژیم متجاوز عراق و نیز جبران خسارت‌های واردشده بر مردم ستمدیده ایران را راه صلح و مقابله با جنایت و ویرانگری می‌دانست.[۹۱] ایشان به‌صراحت یادآورشد متجاوز باید غرامت ملت ایران را بپردازد و این شیوه می‌تواند در جلوگیری از جنایات جنگی مؤثر باشد.[۹۲] واکنش مسلمانان جهان به جنایات جنگی می‌تواند راه را بر تجاوز ببندد و مسلمانان باید به دور از هر گونه تفرقه‌ای، صدام متجاوز را محکوم[۹۳] و به وحشی‌گری‌های وی اعتراض کنند.[۹۴] بالاتر از این مسلمانان موظف‌اند با متجاوز بجنگند.[۹۵]
گرچه مقابله‌به‌مثل نیز یکی از راه‌های بازدارندگی از جنایت بیشتر است، لکن با وجود بمباران شهرهای بی‌دفاع ایران به دست صدام حسین، امام‌خمینی تأکید بر عدم مقابله‌به‌مثل داشت؛[۹۶] ولی با ادامه جنایات رژیم متجاوز عراق در بمباران شهرهای و کشتار غیر نظامیان، جمهوری اسلامی ایران پس از صبر و تحمل بسیار، چاره‌ای جز مقابله‌به‌مثل، آن هم به صورت محدود ندید[۹۷] امام‌خمینی در سال ۱۳۶۳ در نامه به رهبر لیبی یادآور شد سیاست ایران حمله‌نکردن به مناطق غیرنظامی است؛ ولی حدود چهار سال است که حملات موشکی عراق را تحمل کرده‌است و مقامات جمهوری اسلامی چاره‌ای جز مقابله ندیدند.[۹۸]
با این حال، با داشتن قدرت، به مجرد درخواست سازمان ملل، جمهوری اسلامی ایران توقف حمله به مناطق مسکونی را پذیرفت؛ ولی عراق همچنان به مناطق غیرنظامی حمله می‌کرد و این حق بازدارندگی برای ایران محفوظ است.[۹۹] امام‌خمینی[۱۰۰] و مسئولان نظام اسلامی[۱۰۱] از مقابله‌به‌مثل در جنگ ناراحت بودند؛ ولی چنان‌که امام‌خمینی تأکید کرده‌است، ناچار شدند در حد بسیار محدود از آن استفاده کنند.[۱۰۲]
پانویس
- ↑ آشوری، دانشنامه سیاسی، ۱۱۳.
- ↑ محسنی، جنایات جنگی در پرتو اسناد بین‌الملل، ۸۹.
- ↑ کریانگساک، حقوق بین‌الملل کیفری، ۲۵۱–۲۵۲.
- ↑ دوانپورت، محاکمات نورنبرگ، ۹–۱۲.
- ↑ شریعت‌باقری، حقوق کیفری بین‌المللی، ۲۸۰–۲۸۱.
- ↑ علی‌بابایی، فرهنگ سیاسی آرش، ۲۱۵.
- ↑ آل عمران، ۱۹.
- ↑ بقره، ۸۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۵/۲۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۹۷/۲۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۲۱/۶۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۹۷/۲۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۵/۳۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۲۱/۷۷.
- ↑ فیاض، حقوق جنگ و صلح، ۱۴۹–۱۵۲؛ امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۵۱۳.
- ↑ آقایی، حقوق بین‌الملل و سلاحهای شیمیایی، ۴–۶.
- ↑ کتاب مقدس، تثنیه، ب۲، ۳۴.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۳/۱۲.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۲/۳۶۸.
- ↑ فروزش، بازخوانی یک جنایت، ۳۲.
- ↑ شریفی‌مقدم، سیر تحول جنگ‌افزارهای شیمیایی، ۳، ۴ و ۷.
- ↑ هدایتی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی، ۱۷۷–۱۷۸.
- ↑ دوانپورت، محاکمات نورنبرگ، ۵۲–۵۵.
- ↑ دوانپورت، محاکمات نورنبرگ، ۱۳–۱۴.
- ↑ برّی دیزجی و دیگران، علی و دیگران، روزها و رویدادها، ۲/۲۷۹–۲۸۷.
- ↑ راسل، جنایات جنگ در ویتنام، ۴۳ و ۱۳۰.
- ↑ هدایتی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی، ۱۷۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۶۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۶ و ۲۶۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۷ و ۱۶/۱۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۶۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۱۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۸۴ و ۱۵/۱۴۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۳۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۶۱–۲۶۲ و ۲۱/۶۸–۷۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۵۸.
- ↑ درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۱۲۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۷۸–۳۷۹ و ۴۹۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲.
- ↑ زمانی، حقوق بین‌الملل و کاربرد سلاحهای شیمیایی، ۷۵.
- ↑ برهمنی، بررسی زندگی آسیب‌دیدگان، ۹.
- ↑ هدایتی، شورای امنیت و جنگ تحمیلی، ۱۸۰.
- ↑ فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۸۸.
- ↑ علائی، جنگ شیمیایی، ۲۶.
- ↑ هاسل، طوفان بی‌پایان، ۳۷۱؛ درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۱۷۴.
- ↑ فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۹۱.
- ↑ بنیاد حفظ، اسناد، پرونده سلاحهای شیمیایی، ۱۳۶۶.
- ↑ رمضان، شبیه صدام، ۱۶۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲.
- ↑ درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۱۶۵–۱۶۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۵۵–۲۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۱۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۵۱–۲۵۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۹۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۴۸–۲۴۹ و ۲۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۹۶–۴۹۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۱۱ و ۲۱/۲۸۰.
- ↑ بهرامی، قومیت‌گرایی در کردستان، ۲۱۷؛ بهجت، انقلاب اسلامی، ۱۰۲–۱۰۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۸۸–۳۸۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۲۷.
- ↑ میلانی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی، ۳۳۹؛ فوزی، تحولات سیاسی، ۲/۸۷؛ مؤسسه مطالعات، سازمان مجاهدین خلق از پیدائی تا فرجام، ۳/۳۰۴–۳۰۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۷–۲۹۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۷۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۶ و ۱۶/۳۰۸–۳۰۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۲ و ۱۷/۱۷.
- ↑ فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۸۷.
- ↑ فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۹۶.
- ↑ فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۹۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۳۷–۱۳۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۶۱–۱۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۹۲–۲۹۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۶۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۹۲ و ۱۹/۲۹۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۹.
- ↑ محمدی، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، ۱۳۱–۱۳۲.
- ↑ فوزی، ابعاد به‌کارگیری، ۸۵–۸۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۵۰؛ ۱۲/۳۹۷ و ۲۱/۲۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/ ۴۸۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۸۲–۲۸۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۸۹–۴۹۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۵۰–۳۵۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۴۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۷۶ و ۱۴/۱۶۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۸۹.
- ↑ درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۲۰۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۰.
- ↑ درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۴/۲۰۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۲۹.
منابع
- قرآن کریم.
- آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران، مروارید، چاپ چهاردهم، ۱۳۸۶ش.
- آقایی، بهمن، حقوق بین‌الملل و سلاحهای شیمیایی، مجله سیاست خارجی، شماره ۳، ۱۳۷۶ش.
- ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- همو، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۷۹ش.
- برهمنی، گلشن و دیگران، بررسی زندگی آسیب‌دیدگان بمباران شیمیایی سردشت، مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، شماره ۶۲، ۱۳۸۳ش.
- برّی دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، تهران، رامین، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس، اسناد، پرونده سلاحهای شیمیایی، تیرماه ۱۳۶۶ش.
- بهجت، علی، انقلاب اسلامی، کردستان و مواضع، گروه‌ها و سازمان‌ها، بی‌نا، بی‌تا.
- بهرامی، قدرت‌الله، قومیت‌گرایی در کردستان، مجله حصون، شماره ۱۴، ۱۳۸۶ش.
- درودیان، محمد، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، روند پایان جنگ، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- دوانپورت، جان، محاکمات نورنبرگ، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران، ققنوس، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- راسل، برتراند، جنایات جنگ در ویتنام، ترجمه ایرج مهدیان، تهران، فرهنگ، چاپ اول، ۱۳۴۷ش.
- رمضان، میخائیل، شبیه صدام، ترجمه محمدنبی ابراهیمی، تهران، سوره مهر، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- زمانی، سیدقاسم، حقوق بین‌الملل و کاربرد سلاحهای شیمیایی در جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، تهران، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- شریعت‌باقری، محمدجواد، حقوق کیفری بین‌المللی، تهران، جنگل، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
- شریفی‌مقدم، محمود، سیر تحول جنگ‌افزارهای شیمیایی، مجله شیمی مرکز نشر دانشگاهی، شماره ۱۰، ۱۳۷۰ش.
- صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس، چاپ هشتم، ۱۳۷۸ش.
- علائی، حسین، جنگ شیمیایی، تهدید فزاینده، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
- علی‌بابایی، غلامرضا، فرهنگ سیاسی آرش، تهران، آشیان، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- فروزش، روح‌الله، بازخوانی یک جنایت، مجله امید انقلاب، شماره ۳۹۹–۴۰۰، ۱۳۸۸ش.
- فوزی تویسرکانی، یحیی، ابعاد به‌کارگیری سلاح شیمیایی توسط عراق و واکنش مجامع بین‌المللی، چاپ‌شده در انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و نظام بین‌الملل، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- فوزی تویسرکانی، یحیی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- فیاض جاغوری، عبدالاحمد، حقوق جنگ و صلح، قم، وحدت بخش، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- کتاب مقدس، بی‌جا، دارالکتاب المقدس، ۱۹۸۰م.
- کریانگساک، کیتی، حقوق بین‌الملل کیفری، ترجمه بهنام یوسفیان و محمد اسماعیلی، تهران، چاپ اول، سمت، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محسنی، سیدمتین، جنایات جنگی در پرتو اسناد بین‌الملل، مجله سفیر نور، شماره ۲۳، ۱۳۹۱ش.
- محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سازمان مجاهدین خلق از پیدائی تا فرجام (۱۳۴۴–۱۳۸۴)، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- میلانی، محسن، شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطاردزاده، تهران، گام نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- هاسل کورن، آویگدور، طوفان بی‌پایان، سلاحهای سمی و بازدارندگی، ترجمه عباس مخبر، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۷۹ش.
- هدایتی خمینی، عباس، شورای امنیت و جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران (تا پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران)، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون
- سمیه تام، «جنایات جنگی»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۴، ص۱۳۶–۱۴۲.