مسئولان و کارگزاران

مسئولان و کارگزاران مسئولان اصلی، مدیران و مجریان مؤثر حکومت.

معرفی اجمالی

مسئول به معنای پرسش‌شده و خواسته‌شده است. در اصطلاح مسئول به کسی می‌گویند که ریاست یا سرپرستی جایی را بر عهده دارد و برای اقداماتش بازخواست یا سؤال می‌شود، یا مأموری که حکومت، مسئولیتی در امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و مانند آن بر عهده او می‌گذارد. کارگزار نیز به معنای کاردان و کسی است که از عهده کار به خوبی بر می‌آید و نیازهای مردم را برطرف می‌کند. معادل کارگزار در زبان عربی، واژه «عامل» است که به صورت خاص به مسئول جمع‌آوری زکات و کسی که متصدی امور مربوط به اموال، املاک و کارهای شخص دیگری است گفته می‌شود. کارگزار در اصطلاح به مأموری گفته می‌شود که حکومت مسئولیتی در یکی از امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی یا نظامی بر عهده او می‌گذارد. کارگزاری در نظام‌های بشری، نوعاً معطوف به مقوله‌هایی چون قدرت، سود و لذت است؛ اما کارگزاری دینی، معطوف به ارزش‌ها و سنت‌های الهی و بایدها و نبایدهای اخلاقی، حقوقی، سیاسی و اجتماعی است.

در همه جوامع و با توجه به نوع و شیوه حکومت، مسئولان و کارگزارانی برای اداره امور جامعه انتخاب می‌شوند. نقیبان بنی‌اسرائیل از طرف حضرت موسی(ع) بر اسباط دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل ریاست می‌کردند و مرجع مردم در امور دین و دنیای آنان بودند؛ همان‌گونه که حضرت داوود(ع) کارگزارانی داشت و به صورت ناشناس بر احوال آنان نظارت می‌کرد. سلیمان نبی(ع) نیز کشور را به دوازده ولایت تقسیم کرده، بر هر یک کارگزاری گمارده بود تا به امور مالیات بپردازد.

مسئولان و کارگزاران در اسلام

با ظهور و گسترش اسلام، حکومت اسلامی به دست پیامبر اکرم(ص) و یاران شایسته‌ای نظیر امیرالمؤمنین(ع) اداره می‌شد. پیامبر(ص) رهبری بر امت را شایسته افرادی می‌دانست که خصلت پارسایی از معصیت، بردباری و مدیریتِ نیکو داشته باشند. رسول خدا(ص) پس از مهاجرت به مدینه و مرکز حکومت قراردادن آن، افرادی را کارگزار نظارت و کنترل بازار و تجارت کرد و والیان و کارگزارانی را به دیگر مناطق و شهرها فرستاد و با صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی به تعیین منطقه مأموریت و نوع مسئولیت آنان پرداخت ایشان در حکمی، معاذبن‌جبل را مأمور گردآوری صدقات از کارگزاران حکومت اسلامی، آموزش قرآن و احکام و قضاوت میان مردم کرد. ملاک آن‌حضرت برای انتخاب مسئولان جامعه اسلامی صرفاً شایستگی و توانایی افراد بود نه قبیله، ثروت و سن و سال؛ چنان‌که پس از فتح مکه، پیامبر(ص) جوانی به‌نام عتّاب‌بن‌اُسید را به فرمانداری برگزید. در دوره خلفا مسئولیت اداره شهرها بر عهده امیران گذاشته شد.

امیرالمؤمنین علی(ع) در انتخاب مسئولان حکومتی بسیار دقیق بود و پس از انتخاب، آنان را به ترس از خدا، مهربانی با رعیت، در نظر گرفتن صلاح خراج‌دهندگان، پرهیز از منت‌نهادن بر رعیت، داشتن عدالت و همنشینی با حکیمان و خردمندان، انتخاب افراد شایسته و قابل اعتماد برای مناصب حکومتی و نظارت بر عملکرد آنان توصیه می‌کرد. ایشان در آغاز حکومت خویش با انتقاد از کارگزارانِ حکومت پیشین، این دسته از افراد را شایسته تصدی سلطه بر جان، مال و ناموس مردم نمی‌دانست: شخص بخیل که حریص به اموال مردم است؛ نادان که با نادانی خود، مسلمانان را به گمراهی می‌کشاند؛ ستمکار که حق مردم را غصب و عطایای آنان را قطع می‌کند و در تقسیم بیت‌المال عدالت ندارد و اموال و ثروت آنان را حیف و میل و گروهی را بر گروهی مقدم می‌کند و رشوه‌خوار که حقوق مردم را پایمال و حق را به صاحبش نمی‌رساند.

با روی‌کارآمدن امویان شیوه کشورداری و حکومت‌کردن رنگ و بوی شاهانه گرفت و بسیاری از رسوم اخلاق‌مدارانه برخورد حاکمان با مردم و مسائل حکومتی، جای خود را به شیوه‌های قهرآمیز داد و در بسیاری از مواقع قبیله‌گرایی عامل مهمی در تقسیم وظایف حکومتی بود. این رویه در دوران عباسیان نیز ادامه پیدا کرد؛ با این تفاوت که به جای عرب‌ها بیشتر به ایرانیان و موالی توجه شد. از سوی دیگر، عباسیان با توجه به وسعت دولت اسلامی و بنا به موقعیت اقتصادی، حقوق کارمندان و مسئولان خود را تغییر دادند و در مورد والیان خود گاهی به‌گرفتن مالیات بسنده می‌کردند و در دیگر امور آنان را به حال خود وا می‌گذاشتند

مسئولان و کارگزاران در ایران

در سرزمین ایران وجود اشخاصی که عهده‌دار مسئولیتی برای اداره کشور بوده‌اند از دوران مادها به ثبت رسیده‌است. آنان کشور را به شکل ملوک‌الطوایفی اداره و امیران متعددی در کشور حکمرانی می‌کردند. تقسیم وظایف کشوری در دوره هخامنشیان شکل گسترده‌تری به‌خود گرفت و پادشاهان در اداره امور، علاوه بر نزدیکان خود رؤسای خانواده‌های شش‌گانه را به مسئولیت فرا خواندند. در زمان ساسانیان، شهرداران، ویس پوران و بزرگانِ گروه‌ها و طبقات، مسئولان اداره کشور بودند.

در دوره صفویان (شاه‌عباس) قدرت در دست شاه قرار داشت و فرمان اصلی را او صادر می‌کرد و همه عزل و نصب‌های مسئولان کشور به دست وی بود. با تحول در تقسیم‌بندی وظایف و مسئولیت‌های دولتی در دوره زندیه، کشور دارای مناصبی چون نایب‌السلطنه، وکیل‌الدوله، وزیر، حاکم و خان شد با آغاز سلطنت آغامحمدخان قاجار، اداره امور داخلی کشور اهمیت خود را از دست داد. وزیر اعظم، منشیان و مأموران مالی تحت نظارت شاه در میدان جنگ بودند و اداره امور مملکت در اختیار لشکرنویس شاه قرار گرفت، تشکیلات ایالتی به بیگلربیگی‌ها سپرده شد و حکومت شهرها میان کلانتر و داروغه تقسیم گردید. در زمان قاجاریان کشور را درباریان زیر نظر پادشاه اداره می‌کردند. در این دوران گروه زیادی از خویشاوندان سلطنتی، مقام‌های گوناگون درباری و حکومتی را خریداری کردند و در کنار افراد معدودی نظیر میرزاتقی‌خان امیرکبیر و علی‌اصغرخان امین‌السلطنه که از طبقات پایین‌تر بودند، عهده‌دار وظایف مهم کشور شدند. در آن دوران فساد در میان مسئولان دربار و کشور بسیار شایع بود. در حالی‌که وضع کارکنان سطح پایین‌تر و مردمِ عادی وخیم بود، افراد درجه اول حکومت مخارج هنگفتی بر خزانه کشور بار می‌کردند. در دوران مشروطه تفکیک قوا پذیرفته و قدرت در قوه مقننه متمرکز شد که علاوه بر اختیارات، وظیفه انتصاب و بازرسی از وزرا را نیز بر عهده داشت. قوه مجریه را نیز وزرا اداره می‌کردند و علاوه بر آن فرماندهی نیروهای مسلح از اختیارات شاه محسوب می‌شد.

با روی‌کارآمدن رضاخان ارتش قدرت گرفت و او مهم‌ترین و قابل اعتمادترین افراد خود را در سمت‌های مختلف نظامی به‌کار گمارد و هیئت دولت، وزرا، اعیان و اشراف نیز زیر نظر مستقیم او قرار داشتند در زمان محمدرضا پهلوی وظایف میان دو گروه شامل شخصیت‌های کشوری و مقامات لشکری تقسیم شد. در این دوره جدایی و شکاف عمیقی میان مردم و مسئولان وجود داشت و مسئولان رژیم دور از مشکلات مردم زندگی می‌کردند. وابستگی سیاسی مسئولان رژیم پهلوی به قدرت‌های بیگانه، وجود فساد اعتقادی و اخلاقی، بی‌کفایتی، تمایل آنان به زندگی مرفه و تجملاتی، سوء استفاده‌های مالی، اختلاس و غارت بیت‌المال، ازجمله ویژگی‌های رفتاری مسئولان در دوران پهلوی بود.

امام‌خمینی معتقد بود محمدرضا پهلوی فاقد توانایی اداره مملکت است و علت تمامی مشکلات کشور، بی‌لیاقتی شخص وی است. ایشان وجود هیئت حاکم بی‌صلاحیت و عملکرد ضعیف مسئولان و وزرای ناصالح و ناکارآمد در رژیم پهلوی را عامل مهم ایجاد تباهی در اقتصاد و سیاست کشور می‌دانست. به باور ایشان، در زمان حکومت پهلوی فساد همه‌جانبه مسئولان و مقامات مملکتی رژیم پهلوی از شاه گرفته تا نخست‌وزیر و سایر مقامات عالی‌رتبه کشور فضای مملکت را به تباهی کشاند و مسئولان نظام در آن دوره همواره با ایجاد رعب و وحشت، اعمال اختناق و فشار به مال و جان مردم دست‌اندازی می‌کردند و حکومتشان با اتکای به زور سرنیزه و اعمال خشونت بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سفارش امام‌خمینی در انتخابِ مسئولان نظام، رعایت معیار تقوا و تعهد بود.

ویژگی مسئولان و کارگزاران اسلامی

انتخاب مسئولان از سرنوشت‌سازترین اقدامات اجرایی در یک نظام سیاسی است و شایستگی، توانمندی و سلامت رفتاری مسئولان ازجمله مهم‌ترین عوامل ساماندهی صحیح امور اجتماعی و سیاسی است. قرآن کریم مسئولیت‌ها را امانت‌هایی دانسته که لازم است به اهل آن واگذار شوند.

با مطالعه تاریخ صدر اسلام و سیره و روش معصومان(ع) می‌توان به شاخصه‌هایی در زمینه ویژگی‌ها و صفات کارگزاران نظام اسلامی دست یافت. در روایات اسلامی مسئول و کارگزار دولت اسلامی دارای این اوصاف است:

• تدبیری نیکو، دانش و تخصص کافی دارد؛
• توانا و امانتدار است؛
• از غرور و خودپسندی و ستم، دور و اهل انصاف است؛
• برای پذیرش مسئولیت، شایسته‌ترین به شمار می‌آید؛
• مسئولیت را بر اساس تکلیف الهی می‌پذیرد، نه برای بهره‌مندی از متاع دنیا؛
• دارای ملکه تقوا و پرهیز از گناه است تا با بردباری و نیروی کنترل خشم، امور را به صورت صحیح تدبیر کند؛
• بر مردم آسان می‌گیرد و از سختگیری خودداری می‌کند و بر اساس مدارا با مردم رفتار می‌کند؛ اما بر خود سخت می‌گیرد تا فرودستان جامعه احساس ناراحتی نکنند؛
• مصلحت توده مردم را بر مصالح خواص جامعه ترجیح می‌دهد؛
• در مبارزه با ظلم با قاطعیت عمل می‌کند؛
• با مردم فروتن، نرمخو، مهربان، گشاده‌رو و خندان است؛
• مردمی است و درِ خانه او به روی مردم باز است؛
• پیوندش با مردم مانند رابطه پدر ـ فرزندی است و با آنان در نهایتِ مهربانی و بر اساس مصالح آنان عمل می‌کند؛
• انتقادپذیر است؛
• از مال حرام و رشوه پرهیز می‌کند؛
• زندگی ساده‌ای دارد.

امام‌خمینی با توجه به سنت و سیره معصومان(ع) به‌خصوص پیامبر اکرم(ص) و امام‌علی(ع) ویژگی‌هایی برای مسئولان و کارگزاران ذکر کرده‌است. در نگاه ایشان برخورداری از علم و تخصص در شمار صفات ضروری است و مسئولی که در خود توانایی و صلاحیت لازم را نمی‌بیند، باید استعفا کند، وگرنه مرتکب گناه کبیره شده‌است؛ چنان‌که امیرالمؤمنین(ع) کسی را شایسته منصب حکومت و سلطه بر جان، مال و ناموس مردم می‌دانست که بخیل، جفاکار، ترسو و رشوه‌خوار نباشد. امام‌خمینی اعتقاد عمیق به اسلام، تعهد به اجرای قوانین آن و مقبول مردم بودن، ویژگی مهم رئیس حکومت اسلامی و همه زمامداران امور می‌دانست. ایشان با توجه به اینکه بعثت انبیا(ع) برای حکومت خدا بر دل‌هاست، تأکید داشت قبول مسئولیت از جانب مسئولان نظام، برای ارضای تمایلات نفسانی مانند مقام‌پرستی و شهرت‌طلبی نیست؛ بلکه ادای وظیفه است. ایشان که ثمره مسئولیت‌پذیری را آسایش و اطمینانِ خاطر مردم و جلوگیری از ایجاد نارضایتی آنان می‌دانست، باور داشت مسئولان کشور باید بر اساس ضوابط معتبر، موازین شرعی و قانونی و مشورت با کارشناسان متعهد، به شرط اشتهار به تقوا و تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی انتخاب شوند و افرادی مطلع، مهذب و درستکار باشند.

برخی دیگر از شاخصه‌های مهم و اصلی کارگزاران نظام اسلامی از نگاه امام‌خمینی عبارت‌اند از:

• امانت‌داری؛
• ایمان به انقلاب؛
• ساده‌زیستی و مردمی‌بودن؛
• اعتماد به نفس داشتن؛
• فعال؛
• خدمتگزار؛
• خوشنام و قابل اعتماد بودن؛
• شجاعت در حل مسئله؛
• آگاهی از مسائل جهانی؛
• مدبر؛
• متعهد به اسلام و مکتب؛
• تمایل‌نداشتن به مکاتب انحرافی؛
• نداشتن وابستگی به سرمایه و سرمایه‌داران؛
• انتقادپذیری، حتی اگر ناحق باشد.

وظایف و توصیه‌ها

تأمین همه‌جانبه اهداف مادی و معنوی حکومت دینی، وظیفه سنگینی را بر دوش حاکمان و مسئولان حکومت جمهوری اسلامی ایران می‌گذارد. رعایت عدالت در حقوق اجتماعی مردم، تماس مستقیم با مردم، فقرزدایی و تأمین اجتماعی ازجمله وظایفی است که حکومت دینی برای مسئولان خود مطرح کرده‌است. همچنین در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وظایف رهبر، رئیس‌جمهور که بیشترین مسئولیت اجرایی را دارد نمایندگان مجلس و مسئولان قوه قضاییه به‌خوبی تبیین شده‌است.

امام‌خمینی پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی و واردشدن در عرصه عمل و اجرای برنامه‌ها اسلامی و دینی، در مناسبت‌های گوناگون به تبیین ابعاد حکومت اسلامی، ازجمله شرح وظایف مسئولان و کارگزاران می‌پرداخت. به اعتقاد امام‌خمینی اسلام دین قانون است و حتی پیامبر اکرم(ص) نیز حق و توان زیرپاگذاشتن قانون را نداشت؛ عمل به وظایفی که قانون برای مسئولان معین کرده، حکمی شرعی و سرپیچی از آن، خلاف شرع است. رؤسای نظام اسلامی به‌خصوص رؤسای قوا باید پاسخگو باشند و بدانند اینکه مسئولیت می‌پذیرند در امتحان قرار می‌گیرند.

امام‌خمینی با توجه به آموزه‌های دینی ازجمله توجه به امور مردم و رعایت حقوق ملت و با یادآوری رنج‌ها و سختی‌های فراوانی که مردم ایران برای برپایی حکومت اسلامی تحمل کرده‌اند، کارگزاران نظام را مرهون ملت و مردم را ولیّ‌نعمت مسئولان می‌دانست و با توجه به این نکته که حکومت در اسلام، چیزی جز خدمتگزاری به مردم نیست، از کارگزاران نظام می‌خواست ضمن اجرای احکام و دستورهای اسلامی، خدمت خالصانه و بی‌منت به مردم را که از دستورهای مهم دینی و مایه حفظ نظام اسلامی است، فراموش نکنند. ایشان همچنین از مسئولان می‌خواست که مردم را در همه امور مملکت مشارکت دهند، به طوری که مردم خود را به طور مستقیم تأثیرگزار در امور کشور بدانند؛ زیرا دلگرم‌کردن ملت و ایجاد دولت خدمتگزار از مهم‌ترین وظایف مسئولان نظام است. ایشان خطاب به مسئولان و وزرا بر عمل به تعهدات تأکید می‌کرد و از آنان می‌خواست برای فراهم‌آوردن آنچه منجر به تکامل و شکوفایی کشور می‌شود بکوشند. توصیه جدی امام‌خمینی به مسئولان، مراقبت هوای نفس و خودخواهی، جلوگیری از تعصبات بی‌جا و تمایل نداشتن به حکومت صرف به‌جای خدمت‌گزاری بود و به آنان درباره غرور ناشی از قدرت و ریاست هشدار می‌داد؛ چنان‌که آنان را به تواضع، صبر و استقامت، قانون‌گرایی، نظم، تلاش برای خدمت به اسلام و تقویت دین و جلب رضایت الهی سفارش می‌کرد. ایشان با اشاره به امانت‌بودن نظام و مملکت اسلامی، از مسئولان می‌خواست در حفظ و اعتلای این نظام کوشا باشند؛ زیرا آبروی اسلام و نظام اسلامی در گروی رفتار و گفتار کارگزاران آن نظام است و خدشه واردکردن به اسلام جرمی نابخشودنی است. ایشان بی‌تقواییِ متصدیان امور مملکت، قدرت‌طلبی و مال‌طلبی، تأویل غلط از خواسته‌های مردم، ضعف مدیریت و تصدی امور به دست افراد نالایق و بی‌عدالتی حکومت را از آسیب‌های مسئولیت‌های نظام و مسئولان می‌دانست و خاطرنشان می‌کرد سرگرم‌شدن مسئولان به درگیری‌های سیاسی و غفلت از مشکلات مردم، باندبازی و گزینش‌های رابطه‌ای در انتخاب دولت‌مردان، دخالت قوا در کار یکدیگر، اختلاف در سران مملکت و ناهماهنگی آنان صدمات زیادی به انقلاب وارد می‌کند. هم‌چنین ایشان خواستار ممانعت از نفوذ افراد فاسد به صدر مملکت و جلوگیری از روی‌کارآمدن کسانی که در گذشته وزارت ستمگران و طاغوت را به عهده داشتند بود.

امام‌خمینی در زمینه سیاست خارجی کشور نیز با تأکید بر رعایت شعار نه شرقی نه غربی، رویگردانی مسئولان از این سیاست را به منزله خیانت به رسول خدا(ع)، ائمه اطهار(ع)، نابودی ملت و همه کشورهای اسلامی تلقی می‌کرد و به مسئولان نظام هشدار می‌داد از برقراری ارتباط با متجاوزان خشنود و از قطع ارتباط با آنان رنجور نشوند.

(ببینید: سیاست خارجی)

اسوه‌های مسئولیت

سنت و روش پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصوم(ع) در کنار وحی، یکی از مهم‌ترین منابع فکری مؤثر در شکل‌گیری شخصیت امام‌خمینی و مبنای عمل ایشان در تمام زمینه‌ها بود. ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، کمال مطلوب خود را ایجاد یک حکومت اسلامی با الگوگرفتن از دوران حکومت پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) اعلام می‌کرد و پس از پیروزی پیامبر(ص) را در تمام ابعاد علمی و اخلاقی، اسوه معرفی می‌کرد و تمسک به ولایت امام‌علی(ع) را در پیروی از اهداف آن حضرت و الگوگرفتن از سیره و روش آن بزرگوار در تمامی عرصه‌ها و صحنه‌ها می‌دانست و در مواقع حساس و تصمیم‌گیری‌های مهم به شیوه و مشی عملی ایشان استناد می‌کرد.

(ببینید: علی‌بن‌ابی‌طالب، امیرالمؤمنین(ع))

امام‌خمینی سلمان فارسی را کارگزار نمونه صدر اسلام و مظهر ساده‌زیستی و پرهیز از دنیاطلبی معرفی می‌کرد و مالک اشتر را پرورش‌یافته تربیت صحیح اسلامی می‌شمرد و او را که شخصیتی چندوجهی داشت و علاوه بر فرماندهی لشکر، امام‌جمعه و جماعت نیز بود، ستایش می‌کرد. از نگاه ایشان، بی‌آلایشی و مردمی‌بودن مالک اشتر، عدالت‌محوری و پرهیز او از تعدی و ظلم باید سرمشق کارگزاران نظام اسلامی قرار گیرد.

امام‌خمینی همچنین زندگی و راه و روش برخی از کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران را می‌ستود؛ ازجمله محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر وقت را با اوصاف ساده‌زیست، مردمی، خدمتگزار به مردم، فردی که عقل او بیش از علم اوست، متعهد و معلم عملی اخلاق و کسی که قدرت نتوانست در او تأثیر بگذارد معرفی کرده‌است. ایشان محمدجواد باهنر، نخست‌وزیر وقت را نیز معلم و دانشمند متعهدی می‌دانست که بیش از بیست سال به همراه رجایی با قدرت‌های فاسد مبارزه کرده‌است همچنین سیدمحمد حسینی بهشتی، رئیس دیوان عالی کشور را فردی لایق، کارآمد در راه تحقق اهداف اسلامی، متعهد، مجتهد، متدین، علاقه‌مند به اسلام، به مثابه یک ملت و مظلوم شمرده‌است؛ نیز مصطفی چمران وزیر دفاع وقت را دارای عقیده پاک و خالص، بدون وابستگی به دسته‌جات و گروه‌های سیاسی می‌شناخت و او را متعهد به اهداف بزرگ الهی، سرباز پرافتخار اسلام و مجاهد بیداری می‌شمرد که با نور معرفت و ارتباط با خدا، قدم در زندگی گذاشت و در راه خدا جهاد کرد و به شهادت رسید و شرف را بیمه کرد.

(ببینید: محمدعلی رجایی، محمدجواد باهنر، سیدمحمد بهشتی، و مصطفی چمران)

شیوه برخورد با مسئولان خطاکار

امام‌خمینی در مواجهه با خطای کارگزاران و مسئولان نظام اسلامی، با توجه به نوع خطا، جایگاه کارگزار مورد نظر، شرایط و اقتضای فضای کشور و سطح و میزان تأثیر لغزشِ صورت‌گرفته در جامعه، به صورتی عالمانه، هدفمند و مدیریت‌شده برخورد می‌کرد. اصل مهم و محوری در دیدگاه ایشان، علاوه بر مصلحت اسلام و نظام که آن را مقدم بر مصلحت همه اشخاص می‌دانست، عمل به وظیفه، چشم‌پوشی نکردن از خطاهای مسئولان و دست‌برنداشتن از حق بود.

امام‌خمینی در برابر خطای کارگزاران، در مواردی نخست با بیان صفات خوبِ آن شخص، بر لزوم حفظ آن ویژگی‌ها و علاقه و احساس شخصی خود به آن شخص تأکید می‌کرد؛ سپس به تناسب موقعیتِ شخص خطاکار و خطای صورت‌گرفته، وی را به درک شرایط حساس کشور و مردم و لزوم مشورت با اشخاص صالح و مسئولان رده‌بالای نظام در تصمیم‌گیری‌های تأثیرگذار فرامی‌خواند. ایشان مسئولان را به کوتاه‌بودن عمر توجه می‌داد و به مبارزه با هواهای نفسانی و خواسته‌های شیطانی و توبه و بازگشت به سوی خداوند دعوت می‌کرد و می‌خواست که به نصیحت‌ها توجه کنند؛ همچنین گاهی در کنار اشاره به نقاط ضعف و بیان مصادیق لغزش کارگزارِ خطاکار، راهکارهای برون‌رفت از مشکلات را نیز بیان کرده‌است.