بدایةالمعرفة (کتاب)
کتاب مصباح الهدایة، تألیف امامخمینی، با شیوۀ نگارش استوار، میتواند متن شایستهای برای آموزش عرفان نظری باشد، ولی محتوا و عبارات دشوار آن، برای آغاز ورود به آموختن این رشته مناسب نمینماید. کتاب بدایة المعرفة، به قلم محمدرضا غفوریان، به زبان عربی به قصد عرضۀ متنی اوّلیه برای آموختن مصباح الهدایة، نگاشته شدهاست. سامانمندی فصول این دو کتاب، تا حدّ زیادی شبیه به هم است.
نویسنده=
محمدرضا غفوریان، در سال ۱۳۳۹، در شهر بابل متولد شد. از سال ۱۳۵۴، وارد حوزه علمیه قم شد و از محضر اساتید مبرزی چون میرزا جواد تبریزی و محمد فاضل لنکرانی در فقه و اصول و عبدالله جوادی آملی در فلسفه و عرفان بهره گرفت. وی در کنار تحصیل در حوزه، به تحصیل در دانشگاه پرداخت و در سال ۱۳۸۳، از دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران، در رشته فلسفه، دانشنامه دکتری دریافت کرد. وی در سال ۱۳۷۵ به عضویت هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر، در گروههای معارف اسلامی و فلسفۀ علم در آمد و در حوزه علیمه و مراکز مختلف آموزشی چون: مدرسۀ فقهی امامخمینی، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امامخمینی، مرکز تربیت مدرّس حوزه، مؤسسۀ مطالعات نجومی وابسته به دفتر آیتاﷲ سیستانی و مؤسسۀ آموزش عالی دارالحکمه، به تدریس پرداخت. از محمدرضا غفوریان کتابهای چندی نیز منتشر شده است که درسنامۀ عرفان نظری امامخمینی، مفتاح السعادة تعلیقة علی الطلب و الإرادة، بدایة المعرفة، اندیشههای فلسفی امامخمینی، عرفان در حکمت متعالیه، فقه و نجوم؛ از آن جمله است. همچنین مقالات متعدّدی از وی در علوم عقلی و مباحث فقهی، در نشریات مختلف به چاپ رسیده است.[۱]
معرفی محتوی
از مهمّترین امور در شروع آموزش و پس از آن پژوهش در عرفان، متون درسی است. رایجترین روش در حوزههای علمیه در چند قرن اخیر، شروع با کتاب تمهید القواعد ابنتُرکه و پس از آن شرح فصوص الحکم قیصری و مصباح الاُنس بودهاست. برخی هم پس از این کتب، بخشهایی از فتوحات ابنعربی را میخوانند. اما هرکدام از این کتب، افزون بر دشواری محتوا و روان نبودن متن، مشکلات دیگری هم دارند. جز مقدّمۀ قیصری بر شرح فصوص و تا اندازهای مصباح الاُنس، هیچکدام دارای ساختار منظّم بر اساس سامانمندی مباحث عرفان نظری نیستند.
برای نمونه در سخن آغازین متن و شرح تمهید القواعد آمدهاست که هدف از نگارش کتاب، توضیح و تبیین مسأله توحید عرفانی یا همان وحدت شخصی وجود به زبان استدلال و اهل نظر است و نه تدوین متنی جامع و دربرگیرنده همه مباحث عرفان نظری. بنا بر این، گرچه نمیتوان در عرضۀ جامع، عمیق و سامانمند جهانبینی عرفان نظری، این کتاب را متنی نمونه، برجسته و کامل به شمار آورد، ولی هرگز نباید آن را دستکم گرفت.
یا فصوص الحکم، معروفترین اثر ابنعربی و متنی درسی در طول سدههای پس از اوست. اما از ظاهر ترتیب آن چنین برمیآید که در هر فصّ به مناسبت مقام معنوی هر یک از پیامبران، معارفی بیان شده است. اما جدای از نقص در ترتیب زمانی مطالب آن، محتوای معارفی که به مناسبت مقام هر پیامبر در این کتاب آمده، جهانبینی انسجام یافتهای را به خواننده عرضه نمیکند. کتابهایی چون الفتوحات المکّیة و مصباح الانس هم به گونهای نمی توانند یک کتاب درسی خوب باشند اما در این میان، کتاب مصباح الهدایة، تألیف امامخمینی، با این که هدف اصلی خود را تبیین مقام خلافت و ولایت انسان کامل میداند، ولی جهانبینی عرفان نظری و اصطلاحات کلیدی آن را به گونهای منقّح و منسجم عرضه کردهاست. بدینسان این کتاب با شیوۀ نگارش استوار، میتواند متن شایستهای برای آموزش عرفان نظری باشد، ولی محتوا و عبارات دشوار آن، برای آغاز ورود به آموختن این رشته مناسب نمینماید.
کتاب بدایة المعرفة، به قصد عرضۀ متنی اوّلیه برای آموختن مصباح الهدایة، نگاشته شدهاست. سامانمندی فصول این دو کتاب، تا حدّ زیادی شبیه به هم است. [۲]
ساختار
مطالب کتاب بدایة المعرفه در پنج مرحله سامان یافته و هر مرحله دربر دارندۀ چندین فصل است. مرحلۀ یکم: مباحث مقدماتی، شامل تعریف، موضوع، مسایل، روش و هدف، و فصولی در فایدۀ عرفان و مفهوم و حقیقت وجود نزد عرفا. مرحلۀ دوم: مباحثی در تجلّیات حقّ تعالی در بطون، از احدیت تا واحدیت و ظهور باطنی أسماء و صفات و دستهبندی و لوازم آنها یا اعیان ثابته، فیض اقدس و مقدّس و بحث از عماء. مرحلۀ سوم: مباحثی در تجلّیات حقّ تعالی در ظهور عینی، شامل نَفَس رحمانی، ارتباط آن با حقایق عینی در عالَم، مراتب مظاهر عینی حقّ تعالی، در فلسفه و عرفان، تشبیه و تنزیه، حضرات پنجگانه، وضع الفاظ برای روح معانی، سفرهای چهارگانه، قرب فرایض و نوافل و ارتباط آنها با سفرهای چهارگانه. مرحلۀ چهارم: مباحث گستردۀ مکاشفات، شامل تعریف، حقیقت، مراتب، اقسام و معیار سنجش مکاشفات رحمانی و تفکیک آن از القائات شیطانی، شطحیات، نقل مکاشفات و نحوۀ برخورد با ادعاهای کشف و شهود. مرحلۀ پنجم: سیری تحلیلی در تاریخ عرفان، بهویژه عرفان نظری. [۳]
وضعیت نشر
کتاب بدایة المعرفة، به قلم محمدرضا غفوریان، در تابستان ۱۴۰۳، توسط انتشارات بین المللی میراث شرق، منتشر شد.[۴]
پانویس
منابع
- غفوریان، محمدرضا، بدایة المعرفه، تهران، انتشارات بین المللی میراث شرق، ۱۴۰۳ش.
- غفوریان، محمدرضا، فقه و نجوم، تهران، میراث شرق، ۱۴۰۳ش.